DEVELOPMENT OF THE FRESH FRUIT AND VEGETABLES MARKET IN POLAND

140 A. Murawska STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Rocznk Naukowe tom VIII zeszyt 2 Anna Murawska Akadema Technczno-Rolncza w Bydgoszczy ROZWÓJ RYNKU ŒWIE YCH OWOCÓW I WARZYW W POLSCE DEVELOPMENT OF THE FRESH FRUIT AND VEGETABLES MARKET IN POLAND S³owa kluczowe: rynek,,, produkcja, ceny, handel zagranczny, spo yce Key words: market, fruts, vegetables, producton, prces, foregn trade, consumpton Synopss. Produkcja owoców warzyw stanow wa ny element w gospodarce rynkowej naszego kraju. Polska znajduje sê wœród czo³owych europejskch producentów welu gatunków owoców warzyw. Celem artyku³u jest zaprezentowane rozwoju rynku œwe ych owoców warzyw w Polsce w latach 1998-2004, a w szczególnoœc wskazane zman jake zasz³y w welkoœc powerzchn uprawy welkoœc produkcj, wysokoœc cen, obrotach w handlu zagrancznym oraz spo ycu owoców warzyw. Wstêp Rynek owoców warzyw zarówno w Polsce, jak w nnych krajach europejskch wyró na sê swoj¹ odrêbnoœc¹ w porównanu do rynku nnych bran towarowych. Wynka to ne tyle z towaroznawczej odrêbnoœc owoców warzyw bêd¹cych przedmotem tego rynku, le z odmennej organzacj obrotu nnych stosunków ekonomcznych, jake panuj¹ na tym bran owym rynku [Budzch 1975]. Polska znajduje sê wœród czo³owych europejskch producentów welu gatunków owoców warzyw. Na rynku Un Europejskej w produkcj owoców warzyw wyprzedzaj¹ nas tylko take kraje, jak: W³ochy, Hszpana, Francja Grecja. Produkcj¹ warzyw zajmuje sê oko³o 1,6 mln gospodarstw, a produkcj¹ owoców oko³o 0,8 mln gospodarstw. Udza³ produkcj owoców warzyw w globalnej wartoœc produkcj rolnej wynos oko³o 10%, a w towarowej produkcj roœlnnej oko³o 20% [Nosecka 2005]. Przyst¹pene Polsk do UE zmusza nasze rolnctwo do dostosowana sê do wymogów wspólnego rynku. Producenc owoców warzyw maj¹ szansê poszerzena rynków zbytu, jednak pod warunkem produkowana produktów ogrodnczych dobrej jakoœc po nskch kosztach. Przedmotem opracowana jest przedstawene rozwoju rynku œwe ych owoców warzyw w Polsce, a w szczególnoœc zman jake zasz³y w welkoœc powerzchn uprawy, welkoœc produkcj, wysokoœc cen, obrotach w handlu zagrancznym oraz spo ycu œwe ych owoców warzyw, w latach 1998-2004. W artykule wykorzystano dane opracowane przez IERG zawarte w Analzach Rynkowych Rynek Owoców Warzyw z lat 1998-2005 oraz dane pochodz¹ce z opracowañ GUS Bud ety gospodarstw domowych w latach 1998-2005. Powerzchna, produkcja ceny Polska nale y do krajów produkuj¹cych stosunkowo du e loœc owoców warzyw z przeznaczenem zarówno do bezpoœrednego spo yca, jak do przetwórstwa [B¹kowsk 2002]. W Polsce uprawane s¹ na oko³o 3% powerzchn u ytków rolnych. Powerzchna uprawy owoców w latach 1998-2004 utrzymywa³a sê na wzglêdne sta³ym pozome wynos³a œredno 386 tys. ha,

Rozwój rynku œwe ych owoców warzyw w Polsce 141 natomast powerzchna uprawy warzyw od 1998 roku zmnejsza sê œredno o 4%. W 2004 roku powerzchna uprawy warzyw wynos³a nespe³na 200 tys. ha, podczas gdy 6 lat wczeœnej kszta³towa³a sê na pozome 255 tys. ha, czyl by³a o 18% wêksza (tab. 1). Poda owoców warzyw w Polsce stanow¹cych mêdzy nnym bazê surowcow¹ w przetwórstwe owocowowarzywnym systematyczne zwêksza sê. Zbory owoców w Polsce stanow³y œredno w latach 2001-2004 oko³o 12% zboru klmatu umarkowanego w UE-25. Dla warzyw wskaÿnk ten wynós³ 8%. Polska zajmuje p¹te mejsce w globalnej produkcj owoców warzyw w rozszerzonej Wspólnoce. Jednoczeœne Polska jest najwêkszym w UE-25 producentem wœn, porzeczek, kapusty, marchw, a od 2004 r. tak e jab³ek [Nosecka 2005]. Rok 2002 charakteryzuje sê wyraÿnym spadkem welkoœc produkcj zarówno owoców warzyw, co by³o mêdzy nnym wynkem nekorzystnych warunków pogodowych (rys. 1). W 2002 roku zbory owoców wynos³y 3,0 mln t by³y n sze n w 2001 roku o 10,3%, ale równoczeœne wy sze od œrednej produkcj z lat 1998-2001. Od 2002 roku produkcja owoców zaczê³a wzrastaæ w 2004 roku kszta³towa³a sê na pozome 3,5 mln t. W strukturze produkcj owoców w Polsce domnuj¹ jab³ka z udza³em 72%. Znacz¹cy udza³ maj¹ tak e wœne (5,7%), porzeczk (5,5%), truskawk (5,2%) oraz œlwk (3,8%). Produkcja warzyw gruntowych od roku 2002 (4,7 mln t) równe zaczê³a sukcesywne wzrastaæ w 2004 roku zebrano ok. 5,6 mln t. W strukturze produkcj warzyw najwêkszy udza³ stanow kapusta (24,5%), a w nastêpnej kolejnoœc marchew jadalna (16,6%), cebula (15,5%), pomdory uprawane pod os³on¹ (6,6%) oraz burak æwk³owe (6,4%). Indeks cen owoców warzyw przedstawa rysunek 2. Najwêkszy spadek cen skupu owoców œwe ych ma³ mejsce w 2001 roku, kedy to ch cena spad³a w porównanu do roku poprzednego o 87% kszta³towa³a sê na pozome 0,46 z³/kg. W latach 2002-2003 œredne ceny skupu owoców neco wzros³y wynos³y 0,70 z³ za kg, a w 2004 roku nast¹p³ ponowny spadek cen (0,50 z³/kg). Odnoœne warzyw najwy - sze ceny ch skupu odnotowano w roku 2001 7000 6000 5000 4000 3000 0 Rysunek 1. Dynamka zborów owoców warzyw w Polsce w latach 1998-2004 [tys. t] ród³o: oblczena w³asne na podstawe GUS, Rynek Owoców Warzyw IERG. (0,61z³/kg), ale od tego roku cena skupu warzyw zaczê³a spadaæ z ka dym rokem o 10% w 2004 roku œredna cena kszta³towa³a sê na pozome 0,45 z³/kg. W 2004 roku œredne ceny owoców obn y³y sê w stosunku do 2003 roku o 20,6%, a warzyw o 19,6%. Najbardzej spad³y ceny owoców mêkkch cebul. Spadek cen op³acalnoœc produkcj wynka³ ze wzrostu poda y zarówno w Polsce, jak wêkszoœc krajów europejskch. Ceny produktów ogrodnczych w Polsce s¹ generalne n sze wobec wytwarzanych w rozszerzonej Wspólnoce. Dotyczy to wêkszoœc uprawanych w naszym kraju warzyw gruntowych, a tak e owoców 0 160 140 120 80 60 40 20 0 Tabela 1. Powerzchna uprawy owoców warzyw w Polsce w latach 1998-2005 Rok 1998 1999 2001 2002 2003 2004 2005* tys. t 385,6 389,8 394,3 401,6 375,9 364,0 390,4 384,8 Owoce ndeks,00 101,09 102,26 104,15 97,48 94,40 101,24 99,79 Warzywa tys. t 255,1 242,0 247,7 239,9 177,6 203,8 198,4 216,1 ndeks,00 94,86 97,10 94,04 69,62 79,89 77,77 84,71 * szacunek na podstawe Raportów Rynkowych Rynek Owoców Warzyw. ród³o: oblczena w³asne na podstawe GUS, Rynek Owoców Warzyw IERG. 1998 1999 2001 2002 2003 2004 1999 2001 2002 2003 2004 Rysunek 2. Indeks cen owoców warzyw w Polsce w latach 1999-2004 (rok bazowy 1998) ród³o: oblczena w³asne na podstawe GUS, Rynek Owoców Warzyw IERG.

142 A. Murawska jagodowych, wœn oraz jab³ek. Wy sze s¹ w Polsce, w porównanu z po³udnowym krajam Wspólnoty, ceny warzyw cep³olubnych, g³ówne pomdorów. W 2004 roku ró nce cen produktów ogrodnczych w Polsce pozosta³ych krajach UE zwêkszy³y sê [Nosecka 2005]. Handel zagranczny Handel zagranczny owocam m przyczyna sê w sposób bezpoœredn do wzbogacena oferty handlowej polskch sprzedawców do popularyzacj polskch produktów na œwece. Urynkowene gospodark przyczyn³o sê przede wszystkm do zwêkszena mportu owoców warzyw, który by³ w latach osemdzes¹tych na pozome znaczne n szym od efektywnego popytu na rynku wewnêtrznym. Nast¹p³o ponadto za³amane pow¹zañ handlowych z krajam by³ego bloku wschodnego oraz zwêkszene rol krajów Un Europejskej. Funkcjonowane w nowych warunkach wymaga od producentów owoców warzyw dza³añ dostosowawczych do standardów obow¹zuj¹cych w UE. Sprzeda œwe ych owoców warzyw na eksport jest prowadzona przez lczn¹ grupê ma³ych prywatnych frm. Zwykle s¹ to spó³k cywlne lub newelke spó³k prawa handlowego. S¹ to najczêœcej newelke frmy rodznne pracuj¹ce na zlecene zak³adów przetwórczych z UE [Hybel 2002]. G³ównym eksporteram œwe ych owoców warzyw w UE-25 s¹: Hszpana, W³ochy, Francja Holanda, natomast g³ównym mporteram: Nemcy, Welka Brytana, Francja Holanda. Na rynku œwe ych owoców warzyw w UE-25 w ostatnch latach obserwuje sê wyraÿn¹ stablzacjê eksportu newelk wzrost mportu. Eksport œwe ych owoców w latach 2001-2004 kszta³towa³ sê na pozome oko³o 15,7 mln t, natomast warzyw 10,6 mln t. Welkoœæ mportu œwe ych owoców w krajach UE-25 w 2004 roku wynos³a 24,1 mln t by³a zaledwe o 1% wêksza n w roku poprzednm. Import œwe ych warzyw w 2004 roku by³ na pozome 13,2 mln by³ wêkszy od roku poprzednego o oko³o 4%. Sytuacja w handlu zagrancznym polskch owoców warzyw wygl¹da neco naczej an el w UE- 25. W rozmarach wartoœc eksportu polskch owoców warzyw obserwuje sê wyraÿny wzrost, natomast mport w zale noœc od roku, wykazuje newelk wzrost lub jest stablny (tab. 2). Od 1999 roku mo na zaobserwowaæ sukcesywny wzrost eksportu polskch owoców œredno o 12%. W 2004 roku eksport polskch owoców wynos³ prawe 650 tys. t równe w tym roku zaobserwowano najwy szy wzrost wartoœc eksportu w porównanu do roku poprzednego (ponad 66%). W eksporce polskch owoców najslnejsz¹ pozycjê zajmuj¹ jab³ka, które stanow¹ 42,6% wartoœc eksportu œwe- ych owoców, nastêpne malny (8,4%), truskawk (7%) oraz wœne (4,7%) czereœne (4,7%). Wartoœæ eksportu polskch warzyw od 1998 roku wzrasta z ka dym rokem œredno o 28%. Najwêkszy wzrost eksportu warzyw zaobserwowano w roku 1998-2005 warzyw w latach owoców œwe ych mport Eksport 2. Tabela Rok Eksport Import * mln 84,9 81,2 109,4 118,3,5 131,2 161,1 205,7 141,5 148,2 186,3 176,9 181,1 204,2 190,0 86,9 73,8 70,6 95,1 102,8 87,3 114,0 140,0 101,7 94,2 110,3 115,7 111,7 120,3 132,5 917,7 1041,9 989,2 997,8 950,6 918,0 1063,9 1020,0 437,7 445,1 412,2 482,9 506,5 488,9 526,5 580,0 117,2 91,4 106,9 145,4 235,7 269,0 346,3 185,8 262,5 219,4 291,7 205,9 386,5 369,7 465,0 36,1 42,3 33,0 38,6 52,5 85,1 97,1 125,0 66,3 81,2 63,8 92,0 108,1 169,6 193,7 284,7 222,7 306,5 351,8 428,4 459,7 649,7 655,0 123,9 82,1,6 79,1 114,0 133,9 210,1 240,0 1998 1999 2001 2002 2003 2004 2005*** na szacunek danych (eksport mport w mlneur).*** opracowane w³asne na podstawe 1998-2001 mlnusd, 2002-2005 mlneur.** rok bazowy1998 podstawe Raportów Rynkowych"Rynek Owoców Warzyw". ród³o: Centrum Informatyk HandluZagrancznego Mnsterstwa Fnansów. *

Rozwój rynku œwe ych owoców warzyw w Polsce 143 2003, kedy jego wartoœæ by³a wêksza w porównanu do roku poprzednego o 90%. W 2004 roku welkoœæ eksportu warzyw wynos³a 369,7 tys. t, a wartoœæ kszta³towa³a sê na pozome 97,1 mln EUR. W eksporce polskch warzyw najslnejsz¹ pozycjê zajmuje cebula (36,9% wartoœc eksportu œwe- ych warzyw), nastêpne pomdory (21,8%) ogórk (7,5%). Import œwe ych owoców od 1998 roku ne wykazuje wyraÿnych tendencj wzrostowych (wzrasta zaledwe œredno o 3%) w 2004 roku wartoœæ mportowanych owoców wynos³a 580 mln EUR, a welkoœæ mportu kszta³towa³a sê na pozome 1020 tys. t. W strukturze mportowanych owoców najwêksz¹ czêœæ stanow¹ banany (19%), w nastêpnej kolejnoœc wnogrona (14,8%), mandarynk (13,7%), pomarañcze (11%) cytryny (11%). Wartoœæ mportu œwe ych warzyw od 1998 roku wzrasta œredno o 5%. W 2004 roku wartoœæ mportowanych warzyw wynos³a 114 mln EUR, a do Polsk przywezono 204,2 tys. t warzyw. Do Polsk w najwêkszej loœc mportowane s¹ pomdory, które stanow¹ 35,6% wartoœc wszystkch œwe ych warzyw sprowadzanych do Polsk, nastêpne papryka (25,8%), oraz ogórk (7,7%). Spo yce owoców warzyw W Polsce w gospodarce ywnoœcowej zarówno produkcja, jak welkoœæ konsumpcj owoców warzyw ma du e znaczene. Owoce odgrywaj¹ stotn¹ rolê w ywenu cz³oweka, gdy stanow¹ one g³ówne Ÿród³o nektórych wtamn, zw³aszcza C. Produkty te najkorzystnej jest spo- ywaæ w stane œwe ym lub mnmalne przetworzonym [Kolanowsk, Œwdersk 2003]. W Polsce w latach 90-tych wyraÿne wzbogac³a sê oferta asortymentowa owoców warzyw, zarówno œwe- ych, jak przetworzonych. Wed³ug danych FAO w ostatnch latach œredne roczne spo yce warzyw razem z zemnakam w krajach UE w Polsce, kszta³towa³o sê na zbl onym pozome wynos³o œredno 125 kg/osobê. W przypadku owoców dane wskazuj¹ na dwukrotn¹ ró ncê mêdzy Polsk¹ (50 kg/osobê) œredn¹ dla UE (108 kg/osobê). Przecêtny Polak w 2004 roku wyda³ na 129,24 z³, a na 240,6 z³, z czego 48,4 z³ to wydatk na zemnak. Wydatk na stanow³y w 2004 roku 17% wydatków na ywnoœæ 4,6% wydatków na wszystke towary us³ug konsumpcyjne. Spo yce œwe ych owoców w gospodarstwach domowych od 1998 roku jest stosunkowo stablne wynos œredno mesêczne 4 kg/osobê (rys. 3). Najwêcej polscy konsumenc spo ywaj¹ jab³ek (49%), w nastêpnej kolejnoœc po³udnowe (23%) jagodowe (13%). Spo yce œwe ych warzyw od klku lat kszta³tuje sê na podobnym pozome wynos oko³o 5 kg/osobê w c¹gu mes¹ca. W strukturze spo yca warzyw najwêkszy udza³ stanow¹ pomdory (16%), nastêpne kapusta (15,2%), marchew (14%), ogórk (13%) burak (8%). Wnosk 5,5 5 4,5 4 3,5 3 1998 1999 2001 2002 2003 2004 Rysunek 3. Dynamka spo yca œwe ych owoców warzyw [kg/na 1 osobê w mes¹cu] w gospodarstwach domowych w Polsce ród³o: opracowane w³asne na podstawe danych GUS Bud ety gospodarstw domowych 1. Rynek owoców warzyw ma dobre perspektywy rozwoju, utrwala sê bowem moda na zdrowe od ywane. 2. Powerzchna uprawy zarówno owoców, jak warzyw od 1998 roku jest stablna wynos oko³o 3% powerzchn u ytków rolnych, natomast welkoœæ produkcj z ka dym rokem roœne tendencja ta ne wskazuje, aby w nastêpnych latach wystêpowa³y problemy z pozyskanem owoców warzyw zarówno do bezpoœrednego spo yca, jak do przetwórstwa. W strukturze produkcj owoców domnuj¹ jab³ka, wœne, porzeczk, truskawk oraz œlwk, a w produkcj warzyw: kapusta, marchew cebula.

144 A. Murawska 3. Od 2002 roku mo na zaobserwowaæ wyraÿny spadek cen zarówno owoców, jak warzyw. Spadek cen by³ wynkem mêdzy nnym wzrostu poda y zarówno w Polsce, jak wêkszoœc krajów europejskch. 4. Owoce s¹ g³ównym produktam eksportowym mportowym polskego sektora rolno-spo ywczego. Zarówno wartoœcowe, jak loœcowe ujêce eksportu mportu owoców warzyw w Polsce w latach 1998-2004 wykazywa³o tendencjê wzrostow¹, z tym, e tempo wzrostu eksportu owoców warzyw by³o szybsze n mportu. O wzroœce eksportu decydowa³ g³ówne wzrost popytu na polske produkty na rynkach UE, który nasl³ sê po wst¹penu Polsk do UE, a tak e rosn¹cy popyt na rynkach nnych wêkszych odborców, g³ówne Rosj. 5. Na podstawe przeprowadzonej analzy danych o konsumpcj warzyw owoców mo na stwerdzæ, e spo yce warzyw w Polsce kszta³tuje sê na stablnym, wysokm, na tle krajów UE pozome, konsumpcja owoców jest równe stablna lecz nska, œredno dwukrotne mnejsza n w krajach UE. Polscy konsumenc wœród owoców najwêcej spo ywaj¹ jab³ek, natomast wœród warzyw domnuj¹ pomdory kapusta. Lteratura Budzch E. 1975: Rynek owocowo-warzywny w Polsce. ZW CRS, Warszawa, 6. B¹kowsk J. 2002: Przydatnoœæ jakoœæ warzyw dla zamra alnctwa. Przemys³ Spo ywczy 6/2002, 8. Bud ety gospodarstw domowych. 1999-2005.GUS, Warszawa. Hybel J. 2002: Konkurencyjnoœæ polskch producentów owoców warzyw w handlu zagrancznym. Rocznk Naukowe Sera, Tom IV, Zeszyt 4, Warszawa-Bydgoszcz, 53-57. Kolanowsk W., Œwdersk F. (red.) 2003: Towaroznawstwo ywnoœc przetworzonej. Technologa ocean jakoœcowa. SGGW, Warszawa, 272. Nosecka B. 2005: Produkcja owoców warzyw nformacja dla producentów. Fundacja Fundusz Wspó³pracy. Sera: Polska weœ w Europe, www.agro.nfo.org.pl Raporty Rynkowe. Rynek owoców warzyw. 1999-2005. IERG. Warszawa. Summary Producton of fresh frut and vegetables poses the mportant role n the market economy of our country. Poland s one of the leadng European producers of many frut and vegetable speces. Ths artcle presents development of the fresh frut and vegetables market n Poland n the perod of 1998-2004, and especally the changes that occurred n the producton area, fgures, prcng, foregn trade turnover, and consumpton of frut and vegetables. Adres do korespondencj: mgr Anna Murawska Akadema Technczno-Rolncza w Bydgoszczy Katedra Ekonomk Organzacj Zarz¹dzana w Gospodarce ywnoœcowej ul. Kalskego 7 bud. 3.1 85-796 Bydgoszcz tel. (0 52) 340 80 01 e-mal: h-anna@atr.bydgoszcz.pl