PROBLEMY ROLNICTWA WIATOWEGO

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Szko y G ównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie PROBLEMY ROLNICTWA WIATOWEGO Tom 9 (XXIV) Wydawnictwo SGGW Warszawa 2009

2 Stanis aw Sta ko 1 Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Mi dzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGGW Warszawa Tendencje w handlu zagranicznym zbo em i jego produktami w Polsce w latach Tendencies in the foreign trade in grains and cereal products in Poland in years Synopsis. W artykule przedstawiono handel zagraniczny ziarnem zbó i jego produktami w Polsce w latach Polska tradycyjnie nale y do importerów netto ziarna i produktów jego pierwotnego przetwórstwa. Polska jest eksporterem netto wysoko przetworzonych produktów zbo owych i saldo obrotów w tym handlu poprawia si. S owa kluczowe: zbo a, produkty zbo owe, handel zagraniczny, tendencje Abstract. An analysis based on empirical data for the period presents the Polish foreign trade in grains and cereal products. Poland is a net importer of grains and a net exporter of highly processed cereal products. The balance of trade in these products is ameliorating for Poland. Key words: grains, cereal products, foreign trade, tendency Wst p Rynek zbó i jego produktów jest wa nym segmentem gospodarki ywno ciowej we wszystkich krajach. Wynika to z jego miejsca i roli w kszta towaniu sytuacji wy ywieniowej i ekonomicznej ludno ci. Sektor zbo owy w Polsce jest jednym z podsystemów gospodarki ywno ciowej, który obejmuje ca drog produktów od producenta rolnego do finalnego konsumenta. Droga ta tworzy a cuch zale no ci zarówno w procesie wytwórczo ci materialnej, jak i powi za organizacyjnych. Na pocz tku a cucha znajduje si producent rolny, a na jego ko cu konsument. Celem opracowania jest próba okre lenia dominuj cych kierunków zmian w handlu zagranicznym zbo em i jego produktami. Podstaw analizy by y szeregi czasowe charakteryzuj ce obroty handlowe w latach Kierunki zmian analizowanych kategorii wyznaczono w oparciu o modele tendencji rozwojowej. Wyboru najlepiej dopasowanej do danych empirycznych funkcji trendu dokonano w oparciu o wspó czynnik determinacji (r²) [Jó wiak i Podgórski 1998, s. 396]. Do analizy dynamiki badanych 1 Dr hab., prof. SGGW; stanislaw_stanko@sggw.pl. 169

3 kategorii wykorzystano rednie tempo (stop ) zmian, przy obliczaniu którego uwzgl dniono wszystkie wyrazy szeregu chronologicznego [Timfiejuk 1990]. Polski handel zagraniczny zbo em i jego produktami w latach Przedmiotem obrotu handlu zagranicznego w sektorze zbo owym s ziarno zbó, produkty pierwotnego przetwórstwa (np. m ka, kasze, grysiki, s ód, skrobie zbo owe, gluten pszenny, otr by) oraz produkty wysoko przetworzone (np. ciasto makaronowe, spaghetti, makaron, chleb, bu ki, pieczywo cukiernicze, ciasta i ciastka, inne wyroby piekarskie). Udzia ziarna zbó i produktów ich przetwórstwa w handlu zagranicznym Polski jest bardzo zró nicowany (tab. 1) Tabela 1. Obroty handlowe Polski artyku ami rolno-spo ywczymi oraz udzia w nich ziarna zbó i produktów jego przetwórstwa w latach Table 1. Polish foreign trade in agri-food products, the share of cereal grains and their products in the total turnover in years Rok Warto obrotów handlowych artyku ami rolno-spo ywczymi, mln EUR Udzia (%) ziarna i przetworów zbo owych w: Udzia (%) ziarna w obrotach surowcami rolniczymi w: eksport import eksporcie imporcie eksporcie imporcie ,9 6,8 6,1 11, ,2 10,7 0,6 20, ,5 8,7 0,4 13, ,3 6,5 10,2 9, ,1 6,8 8,4 7, ,9 8,5 3,3 12, ,4 6,3 10,4 6, ,8 7,1 9,4 9, ,0 8,8 7,8 16, ,8 10,3 6,8 17,7 ród o: [Polski ; Handel ] i obliczenia w asne dla lat Ziarno zbó i produkty jego przetwórstwa stanowi wa n pozycj w handlu zagranicznym Polski artyku ami rolno-spo ywczymi. Ich udzia w eksporcie tej grupy towarowej w ostatnich latach wynosi przeci tnie 7,8%, natomiast w imporcie 12,6%. Import ziarna zbó stanowi natomiast wa n pozycj w przywozie do kraju surowców rolniczych (przeci tnie 12,6%). W handlu zagranicznym ziarnem zbó i produktami pierwotnego przetwórstwa Polska by a i jest importerem netto (tab. 2). W latach ujemne saldo handlowe wynosi o przeci tnie rocznie 185 mln EUR. Po wst pieniu Polski do UE szybko zwi ksza si import i powi ksza o ujemne saldo handlowe w tej grupie towarowej (rys. 1). W latach wynosi o ono rednio w roku -280 mln EUR. 170

4 Obroty handlowe ziarnem zbó Obroty handlowe ziarnem charakteryzuj si tendencj wzrostow. Import zwi ksza si przeci tnie w roku o 32 mln EUR, a eksport o 15,5 mln EUR. W wyniku takich tendencji powi ksza si ujemne saldo handlowe t grup towarów szczególnie od 2004 r. (Rys. 1). Struktur rodzajow importu ziarna w analizowanym okresie przedstawiono w tabeli 3. W latach Polska importowa a rednio w roku oko o 1 mln ton ziarna, a eksportowa a oko o 320 tys. ton. Po wst pieniu do UE obroty handlowe zwi kszy y si. redni roczny import wynosi 1,5 mln ton a eksport 0,7 mln t. Wzrost obrotów powi zany jest tak e z pogorszeniem ujemnego salda handlowego. W imporcie ziarna dominuj dostawy pszenicy i kukurydzy (70-80% ogó u importu) z innych krajów UE. Tabela 2. Obroty handlu zagranicznego ziarnem zbó i jego produktami w latach , mln EUR Table 2. Foreign trade in cereal grains and their products in years , million EUR Towar Rok Import Ziarna zbó 112,7 193,6 123,8 106,5 180,5 116,2 190,2 433,2 555,6 przemia u 60,7 98,7 79,2 80,3 101,4 104,0 110,9 157,7 206,3 wysoko przetworzone 41,4 37,8 45,7 55,2 92,2 122,2 156,5 200,2 251,0 Razem 214,8 330,1 248,7 242,0 374,1 341,4 457,3 791,1 1012,9 Eksport Ziarna zbó 34,8 2,5 66,0 64,7 36,0 147,1 150,6 143,7 124,7 przemia u 10,3 13,6 22,0 26,8 28,0 29,0 31,3 54,7 69,8 wysoko przetworzone 77,0 134,9 164,9 195,0 296,3 416,1 478,8 609,1 688,1 Razem 122,1 151,0 252,9 286,5 361,3 592,2 660,7 807,5 882,6 Saldo handlu zagranicznego zbo ami i ich produktami Ziarna zbó -77,9-191,1-57,8-41,8-144,5 +30,9-39,5-289,5-430,9 przemia u -50,4-85,1-56,2-53,5-73,4-75,0-79,6-103,0-136,5 wysoko przetworzone +35,6 +97,1 +119,2 +139,8 +204,1 +294,9 +322,3 +408,9 +437,1 Ogó em -92,7-179,1 +4,2 +44,5-13,8 +249,8 +203,1 +16,4-130,3 ród o: jak w tab

5 Eksport Import Tendencja Rys. 1. Tendencje w handlu zagranicznym ziarnem zbó w Polsce w latach (mln EURO) Fig. 1. Tendencies of Polish foreign trade of grains in years (mln EUR) ród o: jak w tab. 1. Tabela 3. Obroty w handlu zagranicznym ziarnem zbó w Polsce w latach , tys. ton Table 3. Polish foreign trade in cereal grains in years , thousand tonne Towar Rok Import Zbo a ogó em, w tym: pszenica yto j czmie kukurydza Eksport Zbo a ogó em, w tym: pszenica yto j czmie kukurydza Saldo handlu zagranicznego Zbo a ogó em, w tym: pszenica yto j czmie kukurydza ród o: jak w tab

6 Zwi zane jest to ze wspólnym rynkiem, na którym nie stosuje si barier handlowych. Pszenic importujemy g ównie z Niemiec, Czech, W gier, a kukurydz z W gier, S owacji, Czech. Import kukurydzy na wa ne znaczenie w uzupe nianiu krajowej poda y, natomiast przywóz pszenicy odbywa si z rynków o ni szych cenach. Tendencje w handlu produktami przetwórstwa zbó W sektorze zbo owym wa ne znaczenie w handlu mi dzynarodowym, obok produktów rolnictwa, maj równie wyroby pozosta ych ogniw wyst puj cych w a cuchu zbo owym. Wymieni tu nale y przede wszystkim produkty pierwotnego oraz wtórnego przetwórstwa zbó, w tym g ównie przemys u cukierniczego i piekarniczego. W pierwszej grupie przedmiotem wymiany z zagranic by a m ka pszenna i ytnio-pszenna, m ka z innych zbó, kasze i pochodne, s ód oraz pozosta e wyroby (np. ziarno p atkowe, mia d one, krojone i rutowane). Bilans handlu zagranicznego tymi produktami jest ujemny z tendencj pog biaj cej si nierównowagi (rys. 2). rednio w roku eksport zwi ksza si o 5,5 mln EUR a import o 12 mln EUR. W ostatnich latach w eksporcie tej grupy towarów dominuje wywóz glutenu, otr b, rut, kasz i grysików, a w przywozie: s ód, otr by, ruty i m ki Eksport Import Tendencja Rys. 2. Tendencje w handlu zagranicznym produktami pierwotnego przetwórstwa zbó w latach , mln EUR Fig. 2. Tendencies in the Polish foreign trade in primary grain products in years , million EUR ród o: jak w tab. 1 Jedyn grup produktów sektora zbo owego, w której Polska od wielu lat uzyskuje dodatnie saldo handlu zagranicznego by y wysoko przetworzone produkty zbo owe. Do tej grupy nale y zaliczy ciasto (w tym równie gotowane i nadziewane), spaghetti, makaron, przetwory spo ywcze otrzymywane przez sp cznienie i pra enie ziarna oraz chleb, pieczywo cukiernicze, ciastka, herbatniki i inne wyroby przemys u cukierniczego. Wynika to w du ej mierze z dostosowania przetwórstwa wtórnego zbó w Polsce do wymogów gospodarki rynkowej. 173

7 Obroty handlowe pieczywem i innymi wyrobami piekarskimi, makaronami ciastkami charakteryzuj si tendencja wzrostow. Eksport zwi ksza si w latach przeci tnie o 70,5 mln EUR rocznie (tempo wzrostu 19%), a import o 23,7 mln EUR (17,2%). W wyniku takich tendencji poprawia o si saldo w handu t grup towarów. Dodatnie saldo w handlu wysoko przetworzonymi produktami zbo owymi równowa y ujemne saldo obrotów z zagranic ziarnem zbó i produktami pierwotnego przetwórstwa Eksport Import Tendencja Rys. 3. Tendencje w handlu zagranicznym wysoko przetworzonymi produktami zbo owymi, mln EUR Fig. 3. Tendencies in Polish foreign trade in highly processed grain products in years , million EUR ród o: jak w tab. 1. Podsumowanie Polska tradycyjnie nale y do importerów netto zbó i produktów ich pierwotnego przetwórstwa. Jedyn grup produktów sektora zbo owego, w którym Polska uzyskuje dodatnie saldo handlu zagranicznego by y wysoko przetworzone produkty zbo owe. Od wst pienia Polski do UE import ziarna wykazuje tendencj wzrostow. Wynika ona z konieczno ci uzupe niania niedoborów rynkowych w kraju lub z pozyskiwania surowców z rynków o ni szych cenach. Import ziarna i produktów pierwotnego przetwórstwa pochodzi g ównie z krajów UE. Wynika to z wysokiej samowystarczalno ci produkcji tej bran y w UE. Swobodny obrót ziarnem mi dzy krajami UE zwi ksza tak e konkurencj mi dzy producentami ziarna i firmami zajmuj cymi si przetwórstwem i obrotem handlowym. Oznacza to tak e zale no cen w Polsce od sytuacji w innych krajach i od kursów walutowych. Literatura Handel zagraniczny produktami rolno-spo ywczymi. Nry [ ]. IERiG -PIB, ARR, MRiRW. Warszawa. Jó wiak J., Podgórski J. [1998]: Statystyka od podstaw. PWE, Warszawa. 174

8 Polski handel zagraniczny artyku ami rolno-spo ywczymi. [ ]. SAEPR, FAMMU FAPA, Warszawa. Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich. [2007]. GUS, Warszawa, s Rynek zbó. Stan i perspektywy. Nry [ ]. IERiG -PIB, ARR, MRiRW, Warszawa. Sta ko S., Sta ko A. [2005]: Tendencje w handlu zagranicznym produktami rolno-spo ywczymi w Polsce w latach [W:] Rolnictwo i gospodarka ywno ciowa Polski w rok po akcesji do Unii Europejskiej. Problemy Rolnictwa wiatowego, t. XIII. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, ss Sta ko S. [2003]: Handel zagraniczny zbo em i perspektywy zmian. [W:] Funkcjonowanie sektora zbo owego w Polsce w warunkach integracji z UE. Wydawnictwo Wie Jutra, Warszawa, ss Timofiejuk I. [1990]: Tablice redniego tempa wzrostu wed ug metody r. Zeszyty metodyczne. GUS, Warszawa. 175