KONDYCJA EKONOMICZNA GOSPODARSTW DOMOWYCH W POLSCE NA TLE GOSPODARSTW POZOSTA YCH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1 A. Borowska STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Rocznk Naukowe l tom VII l zeszyt Agneszka Borowska Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wejskego w Warszawe KONDYCJA EKONOMICZNA GOSPODARSTW DOMOWYCH W POLSCE NA TLE GOSPODARSTW POZOSTA YCH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ ECONOMIC CONDITION OF THE HOUSEHOLDS IN POLAND AT THE BACKGROUND THE OTHER EUROPEAN UNION COUNTRIES S³owa kluczowe: wydatk, gospodarstwa domowe, kraje Un Europejskej Key words: expendtures, households, European Unon countres Synopss. Przedstawono przemany w pozome strukturze wydatków gospodarstw domowych oraz podjêto próbê wskazana kerunków zman w wydatkach w Polsce nnych krajach Un Europejskej w ostatnej dekadze XX weku na pocz¹tku XXI weku. Wstêp W Polsce wraz z wprowadzanem mechanzmów umo lwaj¹cych funkcjonowane gospodark rynkowej obserwuje sê stopnowy, aczkolwek podobny kerunek przeman w strukturze wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych jak w krajach Un Europejskej w dekadach wczeœnejszych. Zró ncowane sytuacj materalnej Polaków jest wytyczn¹ realzowanych potrzeb, a zachowane gospodarstw domowych w przypadku wzrostu realnych dochodów rozporz¹dzalnych prowadz do typowych sformu³owanych przez E. Engla praw. Przeprowadzona analza ma³a na celu przedstawene ocenê zman w sytuacj ekonomcznej gospodarstw domowych w Polsce na tle przeman zachodz¹cych w analogcznym okrese w krajach Un Europejskej. W opracowanu zwrócono szczególn¹ uwagê na kerunk zman w pozome strukturze wydatków gospodarstw domowych w Polsce w porównanu z krajam Un Europejskej pod konec XX na pocz¹tku XXI weku. W artykule wykorzystano wtórne dane z dwóch Ÿróde³ statystycznych Bud etów Gospodarstw Domowych GUS oraz bazy danych Eurostat. Kondycja ekonomczna gospodarstw domowych Obecne Una Europejska lczy ponad 4 mln meszkañców. Jest to najwêkszy na œwece zntegrowany pod wzglêdem produkcj konsumpcj jednorodny (bo zestandaryzowany) rynek produktów us³ug. Polska z ponad 8 mln spo³eczeñstwem jest szóstym co do welkoœc jego cz³onkem, tu za Nemcam, Francj¹, Welk¹ Brytan¹, W³ocham Hszpan¹. I tak, na przyk³ad

2 Kondycja ekonomczna gospodarstw domowych w Polsce na tle gospodarstw pozosta³ych... w naszym kraju jest oko³o mln gospodarstw domowych [Œwat...00], dla porównana w Luksemburgu 7 tys., w Nemczech 7,7 mln, w Welkej Brytan mln, we Francj 4, mln, a we W³oszech,9 mln. Przecêtna lczba osób w gospodarstwe domowym wynos w Polsce,9 osoby, w pozosta³ych krajach UE waha sê od,9 osób w Szwecj do w Irland. Inn¹, aczkolwek bardzo wa n¹ z ekonomcznego punktu wdzena, ró nc¹ klasyfkuj¹c¹ konsumentów na rynku Wspólnoty jest pozom os¹ganego przez nch dochodu. To on ma wp³yw na pozom, strukturê wydatków oraz konsumpcjê rodzny. Ju Engel zaobserwowa³, e wraz ze wzrostem dochodu wzrastaj¹ bezwzglêdne wydatk na towary us³ug konsumpcyjne, ale ne wprost proporcjonalne do przyrostu dochodu. Okazuje sê, e wy sze dochody ludnoœc ne zawsze wywo- ³uj¹ wy szy loœcowy popyt, czêsto bywa odwrotne, na przyk³ad jeœl s¹ to produkty n szego rzêdu. S³a reakcj zman zale y od znaczena (wag) danego dobra w koszyku wydatków gospodarstwa domowego, stopna nasycena oraz zamo noœc konsumentów. Wemy ju, e wzrost dochodów ne powoduje natychmastowych zman w pozome strukturze wydatków, a przez to konsumpcj. W pocz¹tkowej faze wzrostu realnych dochodów cz³owek realzuje swój dotychczasowy schemat wydatków spo yca, przekszta³caj¹c go stopnowo w now¹ herarchê zaspakajanych nnych, ne zawsze tych samych potrzeb. Inaczej reaguj¹ na przyrost dochodów gospodarstwa bedne, a naczej zamo ne. Te perwsze zazwyczaj zwêkszaj¹ wydatk na zakup dóbr podstawowych ( ywnoœæ, tañsze obuwe, odze ), podczas gdy druge maj¹c zaspokojone podstawowe potrzeby zwêkszaj¹ wydatk na dobra wy szego rzêdu: dobra trwa³ego u ytku, rozrywkê, ochronê zdrowa, edukacjê, a czêœæ dochodu przeznaczaj¹ na oszczêdnoœc. Podobna sytuacja ma mejsce w Polsce, choæ w pocz¹tkach lat 90. ze zwêkszanem nomnalnych dochodów gospodarstwa domowe przeznacza³y wêcej w strukturze rozchodów na artyku³y ywnoœcowe, podczas gdy w UE przyrost rozchodów by³ g³ówne rozdysponowywany na dobra us³ug ne ywnoœcowe. Procentowy udza³ wydatków na ywnoœæ w wydatkach ogó- ³em w 990 r. wynos³ w Polsce %, a dla po- Tabela. Struktura wydatków gospodarstw domowych w krajach Un Europejskej w 999 roku (wydatk ogó³em=00%) Wyszczególnene A B L DK D EL E F* IRL I N L P* FIN S UK 8,,9, 4,,9 8,,,8 9,9, 6 9,9 7,, 7, 6,,7,6, 8,,7 7,4 7, 8,6,9,,8,, 4, 8,4 0, 7,4, 6,,6,9 7,,,6,, 7,9,8,6 0,,8 7, 4,,7 7,8 4, 7,,7, 9, 7,,,, 7,,7, 7,,8, -,4 4,9, 4, 8,,, 6,,4 9,, 7,, 4,,4 8,8 7,4,6,,9 4,9,4 4,,, 4, 8, 8,,4, 8,7 0, 9,6 8,, 0 7,,4,6, 8,9 ywnoœæ napoje bezalkoholowe Napoje alkoholowe wyrobytytonowe Odze obuwe U ytkowane meszkana noœnk energ Wyposa ene meszkana prowadzene gospodarstwa domowego Zdrowe Transport ¹cznoœæ Rekreacja kultura Edukacja Restauracje hotele Inne towary us³ug COICOP/HBS wydatków wed³ug 994, klasyfkacja ród³o:eurostat. *

3 4 A. Borowska roku w 998 Œrodkowo-Wschodnej Europy krajach w wybranych Struktura wydatków gospodarstw domowych ogó³em = 00%) Tabela. (wydatk Wyszczególnene BG CZ EE HU LT LV RO SI SK PL PL 00 8,,9,,0 8,8,6,7,0, 7 8,4 8,6,,,,6,4, 8,9, 8,,8 6, 8,4,6,9 8,8 9,,,7 7,4, 4,,,,4,6, 4,,8 7, 7 4,,,6, 4, 48, 4 8, 4,8,9,8,9 8,9 4, 9, 9, 8,6 7,7 8,7,6,8 7,,, 7,7 7, 7,8, 8,4 4,9 8, 4, 7,,9 domowego gospodarstwa ywnoœæ napoje bezalkoholowe Napoje alkoholowe wyrobytytonowe Odze obuwe U ytkowane meszkana noœnk energ Wyposa ene meszkana prowadzene Zdrowe Transport ¹cznoœæ Rekreacja kultura Edukacja Restauracje hotele Inne towary us³ug w narodowych ród³o: Eurostat 997 SI, Klasyfkacja zosta³a oparta na grupach produktów us³ug konsumpcyjnychbud etów gospodarstw domowych, jednak statystykachstnej¹ pewne rozbe noœc od tej klasyfkacj, zatem ne wszystke dane s¹ porównywalne zdanym wg COICOP/HBS. orazw przypadkupolsk Bud etygospodarstw DomowychGUS za 00 r. * równana w Grecj %, Portugal %, Irland 9,%, Hszpan 8,%, a w Welkej Brytan,%. W klka lat póÿnej w 998 r. w Polsce stanow³ on ponad % by³ o po³owê wy szy n dla UE-, tak sam jak w Belg, Welkej Brytan czy Szwecj w pocz¹tkach lat 0., Austr, Francj, Holand w latach 60., a w Grecj we W³oszech na pocz¹tku lat 70 [Budzyñsk 97]. Nadal dzel nas spora ró nca pod wzglêdem struktury pozomu wydatków konsumpcyjnych od przecêtnego gospodarstwa domowego w krajach by³ej Pêtnastk. Mmo tych ró nc, zarówno w naszym kraju jak krajach Europy Œrodkowo-Wschodnej, które sta³y sê cz³onkam UE obserwujemy podobne kerunk zman w strukturze wydatków (tab. ). Wed³ug Jongen [998] nale y przypuszczaæ, e wzrost realnych dochodów gospodarstw domowych w wysoko rozwnêtych krajach UE spowodowa³ przecêtne os¹gnêce na tyle wysokego stopna zaspokojena potrzeb ywnoœcowych, e wêkszoœæ wydatków przeznacza sê na dobra us³ug poza ywnoœcowe podobnej tendencj mo na sê spodzewaæ w przysz³oœc w Polsce. W 999 r. w UE- przecêtne najwêcej wydatkowal na towary us³ug konsumpcyjne cz³onkowe gospodarstw domowych w Luksemburgu, ponad 44, tys. euro na osobê roczne, zaledwe 7% tej kwoty przeznaczal Hszpane, a / Portugalczycy (w 994 r.). Na zbl onym pozome (oko³o 8 tys. euro roczne) kszta³towa³y sê wydatk statystycznego obywatela Dan, Austr, Szwecj Welkej Brytan. W Polsce w analogcznym okrese pozom wydatków wynos³ oko³o tys. euro. Najwêksza czêœæ wydatków gospodarstw domowych w krajach UE- w The Agrcultural Stuaton n the Communty Report za lata , Natonal Accounts ESA. Detaled tables by branch Eurostat 000; Bud ety Gospodarstw Domowych GUS za 990 rok.

4 Kondycja ekonomczna gospodarstw domowych w Polsce na tle gospodarstw pozosta³ych... wyra enu bezwzglêdnym wzglêdnym przeznaczana by³a w latach 90. na u ytkowane meszkana noœnk energ, drug¹ pozycjê, w zale noœc od kraju, zajmowa³y wydatk na ywnoœæ napoje bezalkoholowe, b¹dÿ wydatk na transport. Najwêcej na op³acene czynszu, opa³u, energ gazu w bud etach gospodarstw domowych wydawano w Nemczech (,%), Dan Welkej Brytan (powy ej 8%), najmnej w gospodarstwach domowych w Portugal Grecj (odpowedno 9,9,9%), podczas gdy w Polsce oko- ³o 8,%, a w 00 r. %. W dzewêcu z pêtnastu analzowanych krajów UE ywnoœæ napoje alkoholowe stanow³y drug¹ pod wzglêdem udza³u w wydatkach rodznnych grupê produktów, poza Austr¹, Luksemburgem, Dan¹, Nemcam, Fnland¹ Welk¹ Brytan¹, w których wêksze znaczne ma- ³y wydatk na transport. W 999 roku wydatk na ywnoœæ napoje bezalkoholowe obejmowa³y od oko³o 0% wydatków w Luksemburgu, Holand Welkej Brytan do oko³o 6%, poza Grecj¹, W³ocham Portugal¹, w których wynos³y odpowedno 8,, 9,%. W krajach Europy Œrodkowo-Wschodnej w 998 r. procentowy udza³ wydatków na tê grupê produktów w globalnych wydatkach konsumpcyjnych by³ wysok zró ncowany w zale noœc od pañstwa. Wynos³ on od oko³o 6% w Czechach, S³owacj na Wêgrzech do,% w Rumun, podczas gdy w Polsce by³ równy,%, a w 00 r. 8,%. W strukturze ogó³em wydatków kolejn¹ pozycjê zajmuj¹ wydatk na transport. Na omawane dobra us³ug przeznacza sê od % w Holand do 7% w Fnland. W Polsce stanow¹ one oko³o 8,%, podczas gdy w Rumun,% (tab. ). Tabela. Struktura wydatków gospodarstw domowych w wybranych krajach Un Europejskej w 999 roku [% ] Wyszczególnene B DK EL E F* IRL I L NL A P* FIN UK 9,,4,,,4, 7,,9,4,7,,,,,,8, 4,, 6,,,,,6 0,,4,,,9,8,, 0,,,6 9,,8,,6,,, 9,,6,7,, 7,4,6,8,8,7,6,4,6,4,8,7,,6,,,7 8,9,,8 4,,,,8,6, 7,,8,,4,,4,4 0,,9 0, 4,,,,4,9 0,,9 7,,6,,8,9,,,,,9,6,,4,6,6,,, napoje wyrobytytonowe napoje wyrobytytonowe produktyzbo owe ywnoœæ, ywnoœæ, Peczywo Mêso owoce morza sery, jaja roœlnne zwerzêce Ryby Mleko, T³uszcze Owoce Warzywa - Cuker, d em, czekolada, wyrobycukerncze Pozosta³e produkty Napoje bezalkoholowe Kawa, herbata, kakao Wodymneralne, napoje, sok Napoje alkoholowe, wyrobytytonowe sprytusowe - Wyroby Wno Pwo, tytonowe Wyroby Eurostat. ród³o: 994 *

5 6 A. Borowska ywnoœæ na osobê w gospodarstwach domowych w Polsce w latach Struktura wydatków na ogó³em=00% ) Tabela 4. ( ywnoœæ W yszczególnene Gospodarstwa domow e emerytów rencstów rolnków pracuj¹cych na w³asny rachunek ogó³em pracownków pracownków u ytkuj¹cych gospodarstwo rolne , 9,9,,8 6,,7 7,0,0,,0, 6,,,4 6,,, 7,, 4,8, 4,8, 6,0,,,8, 6,,4 7,,,,8,8 7,9 9,, 6,,4 7,,0,0,6, 7,,0 6, 6,, 7,,8,,7 zbo owe produkty Peczywo Mêso Ryby t³uszcze sery, jaja pozosta³e Mleko, Oleje Owoce Warzywa,, 6,, 7,0,9,0, Cuker, d em, mód, czekolada n. wyrobycukerncze Pozosta³e artyku³y ywnoœcowe lata za Warszawa, GUS, Gospodarstw Domowych, Bud ety ród³o: Kolejn¹ wa n¹ grup¹ s¹ wydatk na rekreacje kulturê stanow¹ one w zale noœc od kraju neco powy ej 6% w Hszpan we W³oszech (poza Portugal¹,7% Grecj¹ 4,%) po % w Szwecj. W Polsce kszta³tuj¹ sê na pozome %, podczas gdy w Rumun Bu³gar ne przekracza³y % a w Czechach os¹ga³y pozom %. Wyposa ene meszkana prowadzene gospodarstwa domowego zamenne z wydatkam na odze obuwe stanow p¹t¹ lub szóst¹ w herarch wa noœc wydatków grupê dóbr. Stanow¹ one w bud etach od % do ponad 8%, a w Polsce oko³o %. W UE procentowo wêcej przeznacza sê na wydatk zw¹zane z restauracjam hotelam an el na zdrowe, edukacjê czy ³¹cznoœæ. Co cekawe w klku krajach UE- (Austr, Dan, Grecj, Irland, Holand Welkej Brytan) wêcej procentowo w wydatkach gospodarstw domowych przeznacza sê na napoje alkoholowe wyroby tytonowe n ³¹czne na ochronê zdrowa. Podobn¹ sytuacjê mo na by³o zaobserwowaæ w wêkszoœc wybranych do analzy krajów Europy Œrodkowo-Wschodnej w wydatkach koñca lat 90., poza Polsk¹ otw¹. Wzrost dochodów konsumentów w Polsce w latach 90. wp³yn¹³ na zmany pozomu struktury tak wydatków, jak spo yca ywnoœc. Z analzy wynka, e zmnejsza sê w wydatkach ogó³em udza³ wydatków na t³uszcze zwerzêce, produkty zbo owe, czy zemnak, natomast wzrasta udza³ wydatków na warzywa, owoce ch przetwory, naba³, g³ówne napoje mleczne oraz szlachetnejsze odmany wêdln mêsa. Jeœl przyj¹æ za 00% wydatk gospodarstw domowych na ywnoœæ ogó³em (bez napo alkoholowych wyrobów tytonowych), to w krajach UE- najwêkszy procent przeznaczany by³ na produkty mêsne, drug¹ pozycjê zajmowa³o peczywo produkty zbo owe (poza Grecj¹ Fnland¹), trzec¹ produkty naba³owe mleko, sery jaja, czwart¹ w zale noœc od kraju g³ówne warzywa, ale równe ryby owoce morza w Grecj, owoce we W³oszech, czy cuker wyroby cukerncze w Dan (tab. ).

6 Kondycja ekonomczna gospodarstw domowych w Polsce na tle gospodarstw pozosta³ych... 7 W Polsce w latach w strukturze wydatków na ywnoœæ domnowa³o mêso jego przetwory, stanow¹c oko³o %, kolejn¹ pozycj¹ by³o peczywo produkty zbo owe obejmuj¹c 7,% wydatków gospodarstwa domowego, mleko, sery jaja ok. 6%, warzywa ok.,%, cuker, d em, mód, czekolada n. wyroby cukerncze ok. % owoce 6%, oleje pozosta³e t³uszcze %, ryby ok. % (tab. 4). Podsumowane Zmany w herarch wydatków konsumpcyjnych w Polsce krajach UE wykazuj¹ pewne podobeñstwa. Na podstawe analzy danych statystycznych mo na zaobserwowaæ podobny kerunek zman w strukturze wydatków gospodarstw domowych tzn.: spadek udza³u wydatków na ywnoœæ napoje bezalkoholowe, przy czym wœród krajów UE- zmany te s¹ newelke, natomast w nowo przyjêtych krajach UE bardzej dynamczne, spadek udza³u wydatków na odze obuwe, wzrasta udza³ kosztów sta³ych zw¹zanych z utrzymanem meszkana (op³aty za czynsz, energê elektryczn¹, gaz, wodê, kanalzacjê, opa³ n.) poza Grecj¹, Szwecj¹, natomast w Portugal, Holand Welkej Brytan wydatk te s¹ na sta³ym pozome odpowedno oko³o 8%, wzrasta udza³ wydatków na ochronê zdrowa, ³¹cznoœæ oraz transport (w Grecj spada, natomast w Welkej Brytan, Holand, we W³oszech Nemczech jest stablny). Lteratura Budzyñsk F. W. 97: Przemany prognozy konsumpcj ywnoœc. PWN, Warszawa. Bud ety Gospodarstw Domowych. GUS, za lata 00-00, Warszawa. Rudnck L. 000: Zachowane konsumentów na rynku. PWE, Warszawa. Hodoly A. 976: Czynnk kszta³tuj¹ce spo yce zachowane sê konsumentów. [W:] Ekonomczne spo³eczne problemy spo yca. Beskd L., Sufn Z. (red nauk.). Wyd. Ossolneum, Wroc³aw. Kos C. 96: Wp³yw dochodów na spo yce artyku³ów ywnoœcowych. PWE, Warszawa. Krasñsk Z., Pasny J., Szulce H. 984: Ekonomka konsumpcj. PWE, Warszawa. Œwat w lczbach 00: The Economst. Wyd. Studo EMKA, s. 8. Summary The study s attempt was to evoluate the changes n household spendng n Poland and the other European Unon countres at the last decade of XX century and at the begnnng XXI century. The artcle presents the changes n the level and structure of expendture by households. Adres do korespondencj dr Agneszka Borowska Katedra Ekonom Poltyk Gospodarczej SGGW ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (0 ) e-mal: borowska@alpha.sggw.waw.pl