Dysleksja dr Magdalena Spryszyńska www.gabinetpsychologa.edu.pl
Po raz pierwszy specyficzne trudności w uczeniu się opisano 100 lat temu. Przypadek osoby z dysleksją, opisany został nie przez psychologa czy pedagoga, lecz przez okulistę, W. Pringla Morgana. Do niego właśnie nauczyciel skierował 14- letniego chłopca, u którego podejrzewał wadę wzroku, bo nie odróżniał liter i nie mógł nauczyć się czytać. Morgan - po wykluczeniu wady wzroku - ten defekt nazwał "ślepotą słowną", "ślepotą na wyrazy".
W Polsce zaczęto się interesować tym zjawiskiem w okresie międzywojennym, używano terminu legastenia. W literaturze światowej najczęściej używa się terminu dysleksja.
Dysleksja W każdej klasie uczą się dzieci z dysleksją rozwojową, czyli ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Określenie specyficzne podkreśla charakter tych trudności - ograniczony i bardzo wąski zakres. Dysleksja występuje u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym, często - u dzieci bardzo zdolnych. Przyczyn trudności w nauce może być wiele (patrz: Diagram 1.)
25% 75%
Ustalenia terminologiczne specyficzne trudności w nauce czytania i pisania = dysleksja rozwojowa to terminy, które mogą być używane zamiennie
dys- (z greckiego) trudność, niemożność, brak; dysleksja (z gr. lexis słowa, z łac. legere - czytać) to określenie specyficznych trudności w czytaniu dysortografia (z gr. orthos prosty, prawidłowy; grapho - pisać, rysować) to określenie trudności w opanowaniu poprawnej pisowni dysgrafia (z gr. grapho - pisać, rysować) to określenie trudności w opanowaniu czytelnego, kształtnego pisma.
Dysleksja rozwojowa to określenie oznaczające trudności, które nie wynikają z zaniedbania środowiskowego ani istotnych wad narządów zmysłów, ale są wynikiem deficytów rozwojowych występujących u uczniów z co najmniej przeciętną sprawnością intelektualną.
Słowo rozwojowy wskazuje na to, że trudności w nauce utrzymują się w przypadku dysleksji przez cały okres rozwoju dziecka (objawy są obserwowalne już u małych dzieci). Nie można więc stać się dyslektykiem nagle np. tuż przed maturą lub egzaminem gimnazjalnym. W trakcie diagnozy należy więc m. in. potwierdzić, że trudności w nauce występowały u dziecka od początku edukacji (np.. wywiad, analiza wcześniejszych wytworów, inne ).
Każdy uczeń z dysleksją może mieć nieco inne objawy zaburzeń i problemy szkolne, co wskazuje, na potrzebę udzielania mu pomocy z uwzględnieniem jego indywidualnych = specjalnych potrzeb edukacyjnych Dzieci mające ten problem określamy jako: - uczniów ze SPE w czytaniu i pisaniu, - uczniów z dysleksją rozwojową, - uczniów z dysleksją, - uczniów dyslektycznych, - dzieci z ryzykiem dysleksji. Nie należy używać etykiety: dyslektyk
Polskie Towarzystwo Dysleksji (PTD) zwraca też uwagę na niestosowność używania określenia "reedukacja" powinno być: terapia pedagogiczna w zakresie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu oraz: zamiast reedukator" nauczyciel terapeuta zgodnie z terminologią stosowaną w prawie oświatowym
Aspekt medyczny; Nowe kategorie diagnostyczne wg DSM-V
Rozporządzenie z 17.11.2011 r. wprowadza nową definicję specyficznych trudności w uczeniu się oraz wskazuje okres, w którym uczniowi może być wydana przez poradnię psychologiczno pedagogiczną opinia o specyficznych trudnościach w uczeniu się; zobowiązuje nauczyciela do indywidualizacji pracy z uczniem na obowiązkowych i dodatkowych zajęciach edukacyjnych nakłada na nauczyciela obowiązek dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia objętego pomocą psychologiczno pedagogiczną; raz wydana opinia poradni psychologiczno pedagogicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się będzie na każdym etapie edukacyjnym podstawą do dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia oraz podstawą do dostosowania warunków przeprowadzania sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, maturalnego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.
Rozporządzenie z dn. 7 maja 2013 Do zadań terapeuty pedagogicznego należy w szczególności: 1. Prowadzenie badań i działań diagnostycznych uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się 2. Prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym
Wybrane PRZYCZYNY dysleksji -koncepcja genetyczna: przyjmuje, że dziecko dziedziczy zmiany w OUN - stanowi najwcześniejszy sposób wyjaśnienia zaburzeń dyslektycznych. -koncepcja hormonalna: dysleksję powoduje nadprodukcja testosteronu w okresie prenatalnym, co powoduje spowolnienie rozwoju lewej półkuli mózgowej. -koncepcja opóźnionego rozwoju OUN: wskazuje na wolniejsze tworzenie się połączeń synaptycznych i migrację komórek, co powoduje wrodzoną niedojrzałość układu nerwowego. -koncepcja organiczna: przyczyny upatruje w organicznych uszkodzeniach mózgowia zlokalizowanych w okolicy lewego płata skroniowego.
Lewa półkula odpowiedzialna jest za: mowę i rozumienie mowy obliczenia matematyczne pisanie logikę myślenie analityczne prawe pole widzenia stereognozję, czyli zdolność rozpoznania przedmiotów za pomocą dotyku Prawa półkula odpowiedzialna jest za: kreatywność wyobraźnię myślenie abstrakcyjne zdolności muzyczne intuicję wyobraźnię przestrzenną zdolności artystyczne
Wybrane PRZYCZYNY dysleksji c.d. - koncepcja psychodysleksji (emocjonalna): przyczyną mogą być poważne zaburzenia emocjonalne w postaci urazów psychicznych czy długotrwałego stresu. Urazy i konflikty powstające w środowisku rodzinnym lub szkolnym powodować mogą zahamowania w pisaniu lub czytaniu, które kojarzą się jednostce z przykrymi doświadczeniami. - koncepcja wieloprzyczynowości: jest pochodną wcześniejszej, zakłada, iż o powstaniu dysleksji decyduje splot niekorzystnych oddziaływań dydaktycznowychowawczych i kulturalno-społecznych, stąd wskazuje się tu czynniki wtórne, egzogennne, takie jak: metody wychowawcze, struktura i atmosfera rodziny, reakcje rodziców/nauczycieli na trudności dziecka i sposoby ich usuwania, metody nauki czytania i pisania.
Wczesne diagnozowanie dysleksji 1. Ocena rozwoju psychoruchowego oraz diagnoza gotowości szkolnej - 5,6 lat 2. Diagnoza ryzyka dysleksji -7, 8 lat (po II klasie) 3. Wstępna diagnoza dysleksji -8, 9 lat ( najwcześniej po III klasie)
Co jest istotne w procesie diagnozy? wywiad z rodzicami ucznia (m.in. dotyczące rozwoju psychoruchowego), informacje zgromadzone przez nauczycieli (opinia o uczniu, identyfikacja problemu, wytwory prac ucznia), obserwacja ucznia w warunkach optymalnych dla jego funkcjonowania, wyniki badań specjalistycznych, badania funkcji percepcyjno-motorycznych, np. przesiewowe w szkole
Syndrom ryzyka dysleksji Najczęściej trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są dopiero u dzieci w okresie nauczania początkowego. Najlepiej, gdy ujawnimy symptomy zapowiadające przyszłe trudności w czytaniu i pisaniu, jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej (np. w klasie "O"). Objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego leżą u podstaw uczenia się czynności czytania i pisania. W takich wypadkach mówimy o "r y z y k u d y s l e k s j i". Dość istotnym jest fakt, iż już w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym dostrzec można dzieci zagrożone tym problemem. Dzieckiem "ryzyka dysleksji" jest dziecko pochodzące z nieprawidłowej ciąży i porodu, a także dzieci, u których w rodzinach występowały te zaburzenia, dlatego też należy bacznie obserwować ich rozwój i wspierać go. Dziecko z tzw. ryzyka dysleksji, po podjęciu odpowiednich oddziaływań korekcyjnych ze strony domu i szkoły, nie musi w przyszłości być uczniem dyslektycznym.
SYNDROM DYSLEKSJI OBJAWY OSIOWE Wyraźna rozbieżność między poziomem czytania a rezultatami w nauce innych przedmiotów Wyraźna rozbieżność między poziomem rozwoju umysłowego a poziomem czytania Często występujące błędy w czytaniu, obniżony poziom graficzny pisma Obniżona zdolność analizy i syntezy wzrokowej/słuchowej Zaburzenia orientacji czasowoprzestrzennej Zaburzenia rozwoju ruchowego i sprawności manualnej Zaburzenia procesu lateralizacji Brak uszkodzenia narządu wzroku, słuchu oraz poważnego uszkodzenia mózgu Dziedziczne występowanie trudności w czytaniu i pisaniu W normie lub wyższa niż przeciętna inteligencja OBJAWY DODATKOWE Trudności w opanowaniu języków obcych Zaburzenia w rozwoju mowy, artykulacji Częściej występujące trudności w czytaniu i pisaniu u chłopców niż dziewcząt Współwystępujące z trudnościami w czytaniu i pisaniu objawy nerwowości i zaburzenia zachowania Niepowodzenia w uczeniu się, pomimo odpowiedniej motywacji Trudności w nauczeniu się działań matematycznych Trudności z nazywaniem Trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli z danego tekstu
Nasilone trudności w nauce czytania, przejawiające się w jednej z form: 1. mało błędów, ale wolne tempo czytania, prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), 2. słabe rozumienie tekstu; 3. bardzo szybkie tempo czytania, ale z wieloma błędami, domyślanie się treści na podstawie kontekstu, 4. często niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu
Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju funkcji wzrokowo-przestrzennych : (czyli: spostrzeganie wzrokowe, pamięć wzrokowa, spostrzeganie lokalizacji w przestrzeni): popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów ze wzoru; trudności z zapamiętaniem alfabetu; trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter lub liter o skomplikowanej strukturze (np F, H, Ł, G); mylenie liter podobnych pod względem kształtu (np. l-t-ł; m-n; u-y; o-a-e; a-ę; e-ę); mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np p-b-d-g, m-w, n-u); i inne
Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju funkcji słuchowo-językowych : (czyli przede wszystkim: aspekt fonologiczny funkcji językowych, spostrzeganie słuchowe dźwięków mowy, uwaga i pamięć fonologiczna): nasilone trudności w pisaniu wyrazów ze słuchu; mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym pod względem słuchowo-artykulacyjnym (np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g); trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i-j; trudności z zapisywaniem głosek nosowych: ą-om, ę-en; i inne
Trudności z opanowaniem poziomu graficznego pisma związane z opóźnieniem rozwoju ruchowego i koordynacji wzrokowo-ruchowej: nieprawidłowe trzymanie narzędzia graficznego (ołówka, pióra); nadmierne ściskanie pióra podczas pisania oraz nieprawidłowy (nadmierny lub zbyt słaby) nacisk pióra na papier; wolne tempo pisania, szybkie męczenie się ręki; niekształtne litery; nieprzestrzeganie liniatury; nieprawidłowe łączenie liter; mało czytelne pismo; i inne
Skutki pedagogiczne dysleksji rozwojowej: ETAP: przedszkole: brak gotowości do czytania i pisania ryzyko dysleksji, izolowane trudności w czytaniu ryzyko dysleksji. ETAP: klasy I-III: izolowane trudności w czytaniu i pisaniu ryzyko dysleksji ETAP: klasy starsze: uogólnione trudności w nauce dysleksja rozwojowa. Jeżeli dziecko nie otrzyma koniecznej pomocy wtedy pojawią się uogólnione trudności w nauce! Możliwe skutki psychologiczne dysleksji: dysfunkcje emocjonalne, dysfunkcje motywacyjne, zaburzenia osobowości, i inne
Typy dysleksji dysleksja typu wzrokowego - zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i ruchowoprzestrzennej; dysleksja typu słuchowego - zaburzenia percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy; najczęściej powiązana jest z zaburzeniami funkcji językowych (wada wymowy, błędy artykulacyjne); dysleksja integracyjna poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej; dysleksja typu mieszanego występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej oraz orientacji przestrzennej; dysleksja wizualna - gdy występuje nieład tzw. nieporządek.
Wspomaganie rozwoju dzieci z SPE
Modelowy system profilaktyki i pomocy terapeutycznej w Polsce
Pierwszy poziom - pomoc udzielana przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela. Dzieciom o stosunkowo niewielkich trudnościach w nauce wystarcza pomoc nauczyciela szkolnego. Nauczyciel, posiadając opinię z PPP oraz wskazania dotyczące terapii i postępowania z dzieckiem, planuje roczny program indywidualnej pomocy, a w jego ramach proponuje dodatkowe ćwiczenia w szkole i w domu. Współpracuje z rodzicem.
Drugi poziom zespół korekcyjno-kompensacyjny W przypadku bardziej nasilonych trudności proponuje się dzieciom dyslektycznym udział w zkk w szkole. Zajęcia te powinny być prowadzone w gabinecie terapii pedagogicznej przez nauczyciela, o specjalistycznym przygotowaniu (podyplomowe studium terapii pedagogicznej).
Trzeci poziom - terapia indywidualna Dzieci, które wymagają indywidualnej i poszerzonej pomocy terapeutycznej uczęszczają na terapię do Poradni Psych.-Ped.
Czwarty poziom - klasy terapeutyczne Klasy terapeutyczne mogą powstawać na wniosek zainteresowanych osób (nauczyciel, psycholog, rodzice). Realizowane są w nich autorskie programy dydaktyczne, które obok obowiązującego programu nauczania, zawierają oddziaływania o charakterze terapii pedagogicznej.
Piąty poziom - stacjonarne oddziały terapeutyczne Dzieci potrzebujące intensywnej i długotrwałej terapii, łącznie z opieką psychoterapeutyczną i lekarską przebywają w nich w okresie od kilku miesięcy do roku.
Zasady dobrej terapii
Zasady dobrej terapii 1. dostosowanie metod oraz organizacji nauczania i uczenia się do indywidualnego stylu uczenia się; 2. uwzględnianie uczenia się wielozmysłowego; 3. wspomaganie motywacji do pracy nad sobą, w tym własnej aktywności, samodzielności, samokontroli.
Wskazówki do pracy dla nauczycieli 1. Uczenie organizuj systemem małych kroków 2. Ułatwiaj dziecku tworzenie struktur informacyjnych 3. Dbaj, aby dziecko wykonywało dokładnie i poprawnie wszelkie polecenia. 4. Pamiętaj: raz nigdy nie wystarcza 5. Wykorzystuj uczenie wielozmysłowe 6. Naucz dziecko odpowiedzialności za wykonaną pracę 7. Staraj się pracować z dzieckiem twórczo 8. Stosuj wzmocnienia
Wybrane programy i metody do pracy z dzieckiem z ryzyka dysleksji Ortograffiti Kolorowa ortografia Metoda Dobrego Startu Kinezjologia edukacyjna Inne - poznamy w II semestrze
Prawa i obowiązki ucznia z dysleksją oraz jego rodziców Dziecko i jego rodzice sami powinni zdecydować, czy chcą skorzystać z przysługujących im uprawnień. Uzyskanie opinii o dysleksji nie jest ostatnim, ale pierwszym krokiem na drodze do pokonywania trudności prof. Marta Bogdanowicz
W Polsce istnieją rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej, które wychodzą naprzeciw potrzebom uczniów dyslektycznych. Gwarantują one prawo do: wczesnej diagnozy; wczesnej, specjalistycznej interwencji (program i metody nauczania stosowne do potrzeb, możliwości i stylu uczenia się; udział w zkk); dostosowania wymagań szkolnych i sposobu oceniania do możliwości ucznia (nauczyciel jest zobowiązany przestrzegać wskazań zawartych w opinii PPP); zwolnienia z nauki drugiego języka obcego w wypadku uczniów ze stwierdzoną głęboką dysleksją (na wniosek rodziców, poparty pisemną opinią z poradni); wyrównania szans podczas egzaminów (oraz sprawdzianu kończącego SP, egzaminu gimnazjalnego i matury). Prawa uczniów z dysleksją to nie są ani przywileje ani zwolnienie od pracy, lecz stworzenie właściwych warunków do uczenia się dziecka i pracy nad swoim problemem.
Uczeń z dysleksją ma prawa, ale także obowiązki. Rodzice ucznia z dysleksją powinni mieć przekonanie o konieczności i celowości stałej pracy ich dziecka w celu umożliwienia mu wyrównania szans edukacyjnych. Uczeń z dysleksją, chcąc korzystać z udogodnień wynikających z praw (np. możliwości dostosowania wymagań na poszczególnych przedmiotach szkolnych, egzaminach) ma obowiązek wykazania się przed nauczycielem swoją pracą nad przezwyciężaniem trudności. Oznacza to, że w pewnym zakresie wymagania wobec niego powinny być zwiększone. Rodzice, działając w trosce o prawidłowy rozwój psychofizyczny swojego dziecka, powinni wypełniać zalecenia zawarte w opinii PPP oraz świadomie podjąć współpracę ze szkołą i pracować nad trudnościami w domu W świetle przepisów prawa nieudzielanie pomocy psychologicznopedagogicznej dziecku może być uznane jako działanie na szkodę dziecka.
Nie wolno!!!
Przeciwwskazania, zabrania się: - Nie kpij, nie ośmieszaj i nie bądź uszczypliwy, nie stosuj sarkazmu ( Nie, ty znowu! Ty znowu swoje! ). - Nie zmuszaj dziecka z dysleksją do czytania na głos, jeśli nie jest chętne. - W pisemnej pracy oznaczaj tylko ilość błędów na marginesie, nie podkreślaj ich czerwonym długopisem, ponieważ błędy się utrwalają, a ponadto jest to szczególnie zniechęcające i deprymujące dla ucznia. - Nie zmuszaj dziecka z dysleksją do przepisywać pracy jeszcze raz. - Nie porównuj dziecka z dysleksją z innymi uczniami lub jego rodzeństwem. - Nie mów zbyt szybko uczeń z dysleksją ma trudności z zapamiętaniem i zrozumieniem szybkiej mowy. - Nie ignoruj sygnałów, że dziecko traci koncentracje uwagi albo nie rozumie. - Nie pracuj z dzieckiem przez długi czas bez przerw. - Nie oczekuj natychmiastowej odpowiedzi, daj dziecku czas na zastanowienie i zebranie myśli.
Skoro: dysleksja = trudności to nasze działania polegają na : wyrównywaniu korygowaniu kompensowaniu pokonywaniu trudności niesieniu pomocy i terapii dostosowaniu wymagań
Żeby uczestniczyć w zajęciach terapii pedagogicznej, dziecko nie musi czekać na zdiagnozowanie dysleksji rozwojowej. Już zaliczenie go do grupy ryzyka dysleksji jest wystarczającym powodem do podjęcia pracy z dzieckiem. Zajęcia terapii pedagogicznej mają charakter stymulujący rozwój intelektualny, poznawczy, więc nie są szkodliwe. Na zajęciach terapii pedagogicznej obowiązuje zasada: im wcześniej tym lepiej. Fachowa pomoc ze strony nauczycieli, pedagogów, psychologów, wsparcie ze strony rodziców - wpływają na lepsze funkcjonowanie dziecka jako ucznia. Dzięki tym zabiegom dysleksja może przestać być dla dzieci koszmarem życiowym.
Z dysleksji nie można się wyleczyć, nie można też z niej wyrosnąć. Dysleksja zostaje na całe życie, ale można nauczyć się z nią sobie radzić. Osoby z dysleksją to często indywidualiści o ponadprzeciętnej inteligencji i wyjątkowych uzdolnieniach. Często ich inność nie znajduje na ogół zrozumienia. ZATEM: praca terapeutów powinna być także skierowana na podkreślenie mocnych stron ucznia z dysleksją oraz adekwatne kierowanie ich dalszą edukacją.
Słynni ludzie z dysleksją - zajęcia
Jedną z podstawowych potrzeb KAŻDEGO ucznia jest uznanie jego indywidualności oraz dostrzeganie w nim pozytywnych wartości. Wzmocnienia pozytywne mają wiele funkcji, m.in.. MOTYWACYJNE.
Artykuły Linki podane na stronie do zapoznania się we własnym zakresie w celu utrwalenia wiedzy.
Metody i formy pracy z uczniem dyslektycznym (w tym ćwiczenia poszczególnych funkcji) omawiane będą w II semestrze