Articl citatio ifo: POSTRZEDNIK, S., ŻUDKA, Z., PRZYBYŁA, G. Basic coditios ad ffctivss of rplacmt of covtioal liquid ful with asous ful to comustio i driv. Comustio Eis. 3, 54(3), 866-87. ISSN 38-346. Stfa POSTRZEDNIK Ziiw ŻUDKA Gror PRZYBYŁA PTNSS 3 SC 6 Basic coditios ad ffctivss of rplacmt of covtioal liquid ful with asous ful to comustio i driv Astract: Itral comustio is ar fulld mostly with liquid fuls. Nowadays mor ad mor th asous fuls ar applid as drivi ful of comustio is. I cas of spark iitio is th liquid ful (ptrol) ca rplacd totally without additioal trouls y th as fuls. This possiility i cas of comprssio is is sstially rstrictd. Slf-iitio of th ful as appars at hihr tmpraturs i compariso to slf-iitio of classical disl oil. Solutio if this prolm ca achivd y usi of th dual ful systm. Th disl i ca fulfilld with th ful as asically, ut for iitio of th prpard ful as - air mixtur a spcifid amout of th liquid ful (disl oil) should additioally ijctd ito th comustio chamr. Disl i worki with th dual ful systm has to prform simultaously th dd ffctiv mchaical torqu ad powr output. For assurac that th comustio procss i th cylidr procds without mistaks ad compltly, som asic coditios should satisfid. I th fram of this work, thr mai aspcts of this prolm ar tak ito accout: a. filli of th i,. stoichiomtry of th comustio, c. prformac of mchaical paramtrs (torqu, powr). A complx aalysis of ths coditios coctd with th dual ful comustio procss has do ad som rsults of th carrid out ivstiatios ar prstd i th papr. Kywords: fulli of itral comustio is, sustitutio of fuls, as fuls, dual ful systm, fficicy Podstawow uwarukowaia ora fktywość wykorystaia paliwa aowo do apędu silika spaliowo apłom samocyym Strsci: Tłokow siliki spaliow asila są awycaj paliwami cikłymi (ya, olj apędowy). Aktuali do apędu silików spaliowych wykorystywa są cęsto takż paliwa aow. W tym akrsi wykl stosowa są systmy apłom iskrowym, chociaż spotkać moża i rowiąaia. W prypadku silików apłom samocyym wymaa jst astosowai podwójo systmu paliwowo (tw. systmu dualo), w ramach któro łąci paliwm aowym podawaa jst iduża dawka paliwa cikło, która iicjuj apłou pryotowaj aowo - powitrj misaki palj. Dla apwiia, ż procs spalaia priać ędi prawidłowo, a pracujący silik osiąi wymaay momt orotowy (moc fktywą), sr uwarukowań powio yć ściśl dotryma. W pracy dokoao tortyco - oliciowj aaliy uwarukowań wiąaych prawidłowym fukcjoowaim silika spaliowo, wyposażoo w dwupaliwowy systm asilaia; w aspkci uwarukowań stchiomtrycych ora poyskiwao momtu orotowo. Słowa klucow: asilai silików, paliwa aow, dwupaliwowy systm asilaia, fktywość układu. Wprowadi W tradycyjych rowiąaiach tłokow siliki spaliow ( apłom iskrowym, jak rówiż samocyym) asila są awycaj paliwami cikłymi (ya dla apłou iskrowo, olj apędowy w prypadku apłou samocyo). Aktuali osrwuj się tdcj polając a tym, ż cora cęścij do apędu silików spaliowych wykorystywa są takż róż paliwa aow [], [3], w tym: a imy (NG), a kopaliay (coal d mtha) odmtaowaia pokładów węla, sprężoy a imy (CNG), syttycy a imy (SNG), misaiy aów (propauta, LPG), io-ay i i. W silikach apłom iskrowym paliwo cikł moża asadico w płi (istij wil różych rowiąań) astąpić odpowidio doraym paliwm aowym. W prypadku silików apłom samocyym możliwość pło astąpiia paliwa cikło paliwm aowym jst kłopotliwa ora aci ardij oraicoa. Wyika to faktu, ż skłoość paliw aowych do samoapłou jst orsa w porówaiu p. oljm apędowym. Samoapło paliw aowych możliwy jst dopiro w aci wyżsych tmpraturach w stosuku do tmpratury samoapłou olju apędowo [3], [6]. Rowiąaim to prolmu moż yć astosowai podwójo systmu paliwowo (tw. systmu dualo). Silik wyposażoy w podwójy systm paliwowy asilay jst paliwm aowym, a clm aiicjowaia apłou aowo-powitrj misaki palj, podawaa jst do komory spalaia okrśloa dawka paliwa cikło (olju apędowo), któr łatwo ula samoapłoowi, powodując astępi apło paliwa aowo. Zasadicym clm iijso opracowaia jst oóla aalia uwarukowań dotycących prawidłowo fukcjoowaia silika spaliowo, wyposażoo w podwójy systm paliwowy. Z waruków ksploatacji układu wyika, ż silik spaliowy wyposażoy w dwupaliwowy systm asilaia powii apwić osiąięci wymaao fktywo momtu orotowo ora od- 866
powidij mocy fktywj (pry adaj prędkości orotowj). Dla apwiia, ż procs spalaia w cylidr silika ędi achodił akłócń (wystąpi spalai upł i całkowit), spłio musą yć podstawow waruki, wyikając międy iymi uwarukowań stchiomtrycych dwupaliwowo procsu spalaia [4, 5]. Uyska wyiki powalają ocić clowość stosowaia dostępo paliwa aowo, a takż a odpowidi aproramowai adań ksprymtalych.. Podstawow paramtry ksploatacyj jdopaliwowo silika spaliowo Pracę silika spaliowo (rys. ) charaktryują astępując wilkości i paramtry: N,, kw - moc fktywa,,, Nm - fktywy momt orotowy, r, /s prędkość orotowa,, - sprawość fktywa, m,, k/s - strumiń masy używao paliwa, m a,, k/s (alo: a,, kmol/s ) strumiń doprowadao powitra. m a,, (k / s) a,, (kmol / s) m,, Hu,, air (k/s) (kj/k) ful hat ry: ois, db I N T E R N A L COBUSTION E N G I N E i cooli, Qc, Qh, = Qc, + Qx, thrmal ffcts Qx, mchaical outputs,, (Nm) r, (/ s) N,, r, (W) xhaust ass, hx missios ad air pollutats: CO,NO x,cmh,so,co,p Comustio i ad its asic paramtrs Rys.. Układ silika spaliowo i jo paramtry Sprawość fktywą, pracująco silika dfiiuj się ajcęścij jako: N,,, () m H di: H u,, kj/k - wartość opałowa paliwa cikło, N,, kw - moc fktywa silika. Jdostkow ilości sustacji asilających układ moża olicyć stosując astępując alżości: k k m, m,, a, a, () r r di: m,, k/cykl - masa paliwa cikło wtryskiwaa do każdo cylidra, a,, kmol/cykl - ilość sustacji powitra doprowadao do każdo cylidra, - lica cylidrów, r, /s prędkość orotowa, k - paramtr prliciowy (pry cym: k = dla silika 4 - suwowo, k = dla silika suwowo (iacj: orotowo). Podstawiając rówai () w rówaiu () otrymuj się odpowidio: N, k,, (3) m r H,, u, u, a astępi po uwlędiiu prędkości kątowj:, skoro: N, =, - stąd: r, k, (4) m H pry cym:,, Nm oaca fktywy momt orotowy silika, Wartość stosuku admiaru powitra (tlu), pry którym odywa się spalai wyika woru: m a, a,o a, a,o (5) m m, O,mi,, a u,, O,mi, di: O,mi,, kmolo /k. miimal, jdostkow apotrowai tlu paliwa cikło, - udiał molowy tlu w powitru (,), a,o a, k/kmol - masa molowa powitra ( a 9, k/kmol), a po wstawiiu () w (5) uyskuj się: a,a,o. (6) m, O,mi, Dalsa aalia pracy silika raliowaa ędi w odisiiu do jdo cyklu rooco ora w odisiiu do pojdyco cylidra. Dla osacowaia ilości sustacji powitra wypłiająco każdy cylidrów silika, podcas raliacji jdo cyklu pracy alży wykorystać trmic rówai stau au; wtdy: p V a,, (7) (R) T di: (p, T ) trmic paramtry powitra pry końcu procsu apłiaia, - lica cylidrów, V, m 3 całkowita pojmość silika, (R) = 834.3 J/(kmol K) uiw. stała aowa. Z rówaia (6) moża okrślić iędą masę wtryskiwao paliwa cikło: m, a,o a,. (8) O,mi, W tym prypadku fktywy momt orotowy silika wyika rówań (4), (7) ora (8):,, H, (9) k u, a,o a,, O,mi, w którym: oaca licę cylidrów, a ilość matrii a, powitra wyika rówaia (7). 3. Uwarukowaia pracy silika spaliowo dwupaliwowym systmm asilaia Prprowadoo aalię podstawowych waruków pracy silika spaliowo wyposażoo w dwupaliwowy systm asilaia. W ramach pracy uwlędioo łów aspkty prolmu, ojmując: - apłiai cylidra, - stchiomtrię spalaia, - paramtry mchaic (momt orotowy). Pryjęto ałożi, ż podstawowym paliwm asilającym silik jst paliwo aow (p. a imy, ioa), atomiast w clu apłou pryotowaj misaki aowo - powitrj do komory spalaia wtryskiwaa jst dodatkowo okrśloa dawka paliwa cikło (ajcęścij ON) rys.. 867
m a, (k / s) a, (kmol / s) air m, (k / s) Hu, (kj / k) liquid ful ful as, (kmol / s) (H) u, (kj / kmol) ois, db I N T E R N A L COBUSTION E N G I N E hat ry: Qh = Qc + Qx i cooli, Qc thrmal ffcts Qx mchaical outputs, (Nm) r, (/ s) N r, (W) xhaust ass, hx missios ad air pollutats: CO,NO x,cmh,so,co,p Comustio i fd with th dual ful systm Rys.. Silik spaliowy dwupaliwowym systmm asilaia Podcas jdo cyklu pracy silika do cylidra doprowada są astępując ilości sustacji:, kmol/cykl - ilość sustacji powitra, a m, k/cykl - masa podawao paliwa cikło,, kmol/cykl - ilość paliwa aowo. W rultaci procsu apłiaia silika, ojętość (V /) każdo cylidra ajmuj misaka powitro-aowa, dla którj trmic rówai stau au moża apisać w postaci: p V (R), () a T - lica cylidrów. Z rówań (7) ora () wyikają alżości: a a, a,. () Pryjęto ałożi, ż stopiń apłiia każdo cylidra jst imiy dla ou ropatrywaych prypadków, a takż, ż i astępuj apocątkowai procsu spalaia aż do momtu wtrysku paliwa cikło. W clu apwiia upło i całkowito spalaia musą yć spłio podstawow waruki wyikając stchiomtrii spalaia w układi. Zakłada się, ż odpowidia ilość tlu ajdująco się po apłiiu w cylidr ędi ucsticyć w procsi spalia paliwa aowo ora wtryskiwao paliwa cikło. Dlato tż podstawowy waruk wyikający stchiomtrii spalaia moża apisać w astępujący sposó: m () a, a, O,mi, O,mi, a a, O di: - stosuk admiaru tlu (powitra) dla spalia całości paliwa w układi dwupaliwowym,, kmol O /k. - miimal jdostkow O,mi, apotrowai powitra dla paliwa aowo, któr alży od jo składu (, pry udiałach molowych,i ); O,mi, i wyika alżości: k. (3) O,mi,,i O,mi,i i Uwlędiając rówaia (6) i () w rówaiu () - po prkstałciach moża apisać ważą dla dalsj aaliy alżość: O,mi, a, a,o (4) m m, Aalia powyżsj rlacji prowadi do wiosku, ż (pry = idm) wrost ilości sustacji paliwa aowo ( ) prowadi do mijsia masy wtryskiwao paliwa cikło ( m ). Zalżość tę, wyacoą a podstawi rówaia (4), dla pło akrsu wartości podstawowych paramtrów - prdstawioo a rys. 3. a, a, max O,mi, a, O m m Rys. 3. Wlęda ilość paliwa aowo w dowolym cylidr silika W alżości od potr adaą fukcję (4) moża prdstawić w różj formi, w tym: m R S (5) m, a, di: O,mi, df df a,o R, S. (6) Ram okrślim współalżości stchiomtrycych spalaia alży aaliować osiąa wartości paramtrów mchaicych silika (w tym: momt orotowy, moc pry okrśloj prędkości orotowj), któr alżą od wlędj ilości paliwa aowo, jako jo siła apędowa. Podcas jdo cyklu pracy silika do komory spalaia dostarcaa jst okrśloa ilość rii chmicj, a którą składa się suma: E m H (H (7) ch u, u ) di: ( H u ), kj/kmol, - wartość opałowa paliwa aowo wykorystywao do asilaia silika. Eria chmica (7) dostarcaa do silika dcyduj pośrdio o jo osiąach i paramtrach mchaicych: momci orotowym, mocy fktywj (pry okrśloj prędkości orotowj). Aaloici do rówaia (4), korystając formuły (7) dla silika pracująco systmm dwupaliwowym, uyskuj się wór a fktywy momt orotowy :, 868
m Hu, (Hu ). (8) k Rówaia (8) ora (4) moża ująć w postaci:, m (Hu ) (9), m, m, Hu, a po uwlędiiu rówaia (6) pryjmuj postać:,,.() m (H u ) O,mi, m, H u, a,o a, Głów ia wilkości (p.:,, N ) silika układm dwupaliwowym moą yć wyaco podao powyżj rówaia (), pry wykorystaiu stchiomtrycj alżości (4). Poda rówai (), któr wyraża pośrdi wpływ wlędj ilości paliwa aowo stosowao w układi dwupaliwowym a momt orotowy, moża apisać w skrócoj formi jako:, m E, (), m, a, df (Hu ) O,mi, w którym: E. () H u, a,o Podstawiając rówaia (5), (6) w rówaiu () otrymuj się uoólioą alżość:, R E S, (3), a, O,mi, df df a,o R, S. (4) Z rówaia (3) wyika, iż w alżości od wartości wyrażia (E - S) osrwuj się róży wpływ ilości paliwa aowo a osiąaą wartość momtu orotowo silika. Uyskiwa rlacj oraowao a rys. 4.,, E > S E S a osiąay momt orotowy silika, wykoao prykładow olicia tstow, w aspkci możliwości wykorystaia różych paliw aowych. Pod uwaę rao dwa ay: - a odmtaowaia pokładów węla (tw. a kopaliay) ora - ioa wysypiska odpadów komualych. Pryjęto ałożi, ż ay t posiadają taki sam udiał mtau CH 4 = 4 %, a więc takż idtycą wartość opałową (H u ) = 3, J/kmol. Własości paliwa cikło wyosą: - wartość opałowa H u, = 4,5 J/k, - miimal apotrowai tlu: O,mi, =, kmol O /k., - aowy stosuk admiaru powitra =,8, wyacoy wdłu (3) paramtr E = 7,. Dla paliwa aowo, pry (/ ) = : - ioa, O,mi, =,8 kmol O /kmol, wdłu (33) paramtr S = 7,86, - a odmtaowaia węla (a kopaliay), O,mi, =,674 kmol O /kmol, wdłu (33) paramtr S = 6,78. Wrost udiału rii chmicj paliwa aowo w asilaiu silika moż skutkować wrostm poyskiwao momtu orotowo (a takż mocy silika N ), al tylko wtdy kidy achodi rlacja: E > S, co wyika (3). W aaliowaym prykładi ma to mijsc w odisiiu do au kopaliao, dyż wtdy (E = 7,) > (S = 6,78). Zalało to takż potwirdi a rys. 5 ; di dla pryjętych daych prdstawioo wyiki aaliy oddili dla io-au (u óry) ora dla au odmtaowaia węla - w dolj cęści rys. 5. R E < S,, R E S a, a, a, max Rys. 4. Wpływ wlędj ilości paliwa aowo a paramtry silika dwupaliwowym asilaim Prykład aaliy: Dla potwirdia ustaloych prawidłowości w rówaia (3), ż w alżości od wartości wyrażia (E - S) osrwuj się róży wpływ ilości dostarcao paliwa aowo Rys. 5. Efktywość stosowaia różych paliw aowych 869
Kokrt wartości paramtru E, wyikając woru () alżą w łówj mir tylko od własości paliwa, podcas dy wartości paramtru S, dfiiowao a pomocą woru (33) alżą dodatkowo od aktualj wartości stosuku admiaru powitra, który to paramtr jst powschi ray pod uwaę w systmi jakościowj rulacji silików spaliowych. Aalia pokaała, ż astępowai doro paliwa cikło (olju apędowo) paliwm aowym skutkuj ajcęścij spadkim wartości osiąao momtu orotowo (odpowidio takż poyskiwaj mocy N ), jdakż popr odpowidi doór stosuku admiaru tlu moża odpowidio, stosowi do wymaań ksploatacyjych, skoryować t wartości. 4. Efktywość astosowaia paliwa aowo do asilaia silika spaliowo Dalsa aalia dotycy dwupaliwowo systmu asilaia silika spaliowo apłom samocyym, pry achowaiu imiioj wartości dawki paliwa cikło m = m, = idm, strującj apłom aowo-powitrj misaki palj w komor spalaia. Poiważ masa m, dawki strującj paliwa cikło jst wlędi mała, dlato wartość odpowiadająco stosuku admiaru powitra pryjmuj stosukowo duż wartości, rędu 5. Prawidłowość ta wyika jakościowj rulacji silika spaliowo. Zwięksając stopiowo ilość au podawao do cylidra > osiąąć moża odpowidi wrost momtu orotowo >,, a takż więksą moc silika N > N,, pry r = idm. Każdy wrost ilości podawao au musi spowodować spadk wartości stosuku admiaru powitra <, co jst typow dla jakościowj rulacji silika spaliowo. Wyika to pośrdio alżości (4), pry uwlędiiu w ij waruku (m /m, ) =, wtdy: a,. (5) O,mi, a,o a, aksymalą wlędą ilość (,max / a, ) podawao au moża wyacyć rówaia (5) alo (5), pry uwlędiiu waruku, ż stosuk admiaru powitra mi =,, a wówcas:,max. (6) a, O,mi, a,o Do asilaia silików spaliowych w których wykorystuj się systm dwupaliwowy - pod uwaę moża rać wil różych aów. Najardij dostępym am, który moża astosować jako paliwo aow w siliku spaliowym jst mta CH 4 ora a imy (CH 4 9 95 %), jak rówiż a odmtaowaia węla (CH 4 4 6 %). Wartość opałowa mtau wyosi (H u ) = 8,3 J/kmol a miimal jdostkow apotrowai tlu = kmol O /kmol. O,mi, Dla wyraych aów wyacoo wartości paramtru au wór (6), pryjmuj wartości: Rodaj au; dla = 5: CO H CG Wl. il. au,,max :,366,366,584 a, BioG CH 4 C H LPG,9,76,69,75 Korystając stchiomtrycj alżości (5) pokaao a rys. 6 charaktrystykę asilaia różymi paliwami aowymi silika spaliowo, wyposażoo w dwupaliwowy systm asilaia. stosuk adm. powitra, 5, 4,5 4, 3,5 3,,5,,5, Dwupaliwowy systm asilaia, = 5, wodór H, CO CG, BioG ta CH4 actyl CH LPG a, O,mi, a,o a,,5,,5,,5,,5 wlęda ilość au, ( / a,) Rys. 6. Wpływ wlędj dawki paliwa aowo a waruki spalaia w systmi dwupaliwowym. Zakrs wartości (od rowj do maksymalj) wlędj ilości doprowadao paliwa aowo (rys. 6) jst odmiy dla różych aów. Istotą rolę odrywa poadto wilkość dawki (miimala masa: m, ) wtryskiwao paliwa cikło iicjująco apło misaki palj, która powia yć wyacoa w sposó ksprymtaly, idywiduali dla każdo stosowaych paliw aowych ora dla kokrto silika. Silik spaliowy diałający w systmi dwupaliwowym układm asilaia musi jdocśi osiąać wymaaą wartość momtu orotowo ora mocy, pry adaj prędkości orotowj. Uwlędiając powyżs waruki - skorystać alży alżości (), (); wtdy uyskuj się:, E, (7), a, df (Hu ) O,mi, di: E. (8) H u, a,o Wykorystując opracoway alorytm wory (7), (8) dwupaliwowo asilaia silika spaliowo aprtowao a rys. 7 alżość uyskiwao wlędo momtu orotowo od wlędj ilości doprowadao au idywiduali dla sidmiu różych aów. Wartości wlędj ilości dostarcao au są awart, odi worm (5), w prdial: 87
,max, (9) a, a,,max pry cym:. (3) a, O,mi, a,o Dla wyraych aów wyacoo wartości wlędo momtu wory (7), (3), pryjmuj wartości jak poiżj: Rodaj au; dla = 5: CO H CG,max Wl. il. au, :,366,366,584 a, Paramtr E: 4,5,96 6,834 omt, (,max /, ): 4,95 4,37 4, BioG CH 4 C H LPG wl. momt orot. ( /,) 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3,,5,,5,,9,76,69,75 5,34 45,84 7,78 3,96 4,4 4,396 5,45 4,67 Dwupaliwowy systm asilaia, = 5, poiom dla asilaia tylko paliwm cikłym,,5,,5,,5 wlęda ilość au, ( / a,) wodór H tlk węla, CO Bio-Gas Coal Bd Gas mta CH4 actyl CH LPG Rys. 7. Wlędy momt orotowy osiąay w siliku spaliowym asilaym dwupaliwowo Bio-a jst jdym ajardij popularych paliw aowych, który moż yć wykorystyway w układach dwupaliwowych jako paliwo silikow. Bio-a jst misaią aów, która awira składiki oojęt (ipal: p. dwutlk węla CO, aot N ), jak rówiż sustacj pal (łówi: mta CH 4 ora H S, CO, C m. H ). Wartość opałowa io-au wyosi około (H u ) = 5 kj/m 3 48 J/kmol. Paliwa moą yć spala pośrdio (cl orwc), alo stosowa jako źródło pracy. Dlato tż i tylko a imy, al takż a kopaliay ora io-a powiy yć poyskiwa i fktywi wykorystywa jako altratyw paliwo aow. Cysty wodór H i powii yć w tym prypadku kstra faworyoway. aksymaly możliwy do osiąięcia momt orotowy silika w więksości prypadków (rys. 7) jst mijsy od momtu orotowo uyskiwao pry asilaiu tylko paliwm cikłym. Jdakż w prypadku asilaia actylm C H jst sasa osiąięcia ( kstra aiów) momtu orotowo więkso od momtu orotowo uyskiwao pry asilaiu paliwm cikłym. Osrwacja ta (ackolwik ardo oicująca) wymaa jsc doświadcalo potwirdia. ając a uwad dwupaliwowy systm spalaia alży poadto jdoaci okrślić miimalą masę (m, ) mi wtryskiwao paliwa cikło. Wilkość ta powia yć wyacoa w sposó ksprymtaly, idywiduali dla astosowao paliwa aowo ora dla kokrto silika (p. w alżości od jo stopia komprsji ε). 5. Litratura [] Hham, A.W.E. ad akkar,.k. (997). Comustio of simulatd ioas i a dual-ful disl disl i. FWorld Ery Sympo sium Cla Ery for th w ctury. Italy. [] Postrdik S., Żmudka Z.: Trmodyamic ora koloic uwarukowaia ksploatacji silików spaliowych. Wydawictwo Politch iki Śląskij. Gliwic, 7. [3] Postrdik S.: Aalia fktywości współspa laia paliw - podstawow paramtry, uwaru kowaia procsu. Ertyka: Prolmy Er tyki i Gospodarki Paliwowo-Ertycj; r.. [4] Postrdik S, Żmudka Z.: Achivmt of th char xcha work dimiishi of a itr al comustio i i part load. Trasport Prolms. Vol. 7, Issu, pp. 63-76,. [5] Stlmasiak Z.: Aalia wpływu składu misa iy a-powitr a paramtry dwupaliwow o silika o wtrysku pośrdim. Siliki Spaliow. Nr 3. 5. [6] Stlmasiak Z.: Possiility of Improvmt of Som Paramtrs of Dual Ful CI Ei y Pilot Dos Divisio. Joural of Polish CIAC. Vol. 7 No.. Pracę wykoao w oparciu o środki a adaia statutow wydiału ISiE. Prof. Stfa Postrdik, DSc., DE. Faculty of Powr ad Eviromtal Eiri, Silsia Uivrsity of Tcholoy, Polad. Prof. dr ha. iż. Stfa Postrdik Wydiał Iżyirii Środowiska i Ertyki Politchiki Śląskij w Gliwicach. Gror Pryyła, PhD. Faculty of Powr ad Eviromtal Eiri, Silsia Uivrsity of Tcholoy, Gliwic, Polad. Dr iż. Gror Pryyła Wydiał Iżyirii Środowiska i Ertyki Politchiki Śląskij w Gliwicach. Ziiw Żmudka, PhD., DSc. Faculty of Powr ad Eviromtal Eiri, Silsia Uivrsity of Tcholoy, Polad. Dr ha. iż. Ziiw Żmudka Wydiał Iżyirii Środowiska i Ertyki Politchiki Śląskij w Gliwicach. 87