Wychowanie i profilaktyka w szkole; jak opracować program wychowawczoprofilaktyczny 6.09.2017, SOD Częstochowa Joanna Biczak Katarzyna Patrzykont
Co to jest wychowanie? wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej, które powinno być wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki dzieci i młodzieży (art. 1 pkt 3 Ustawy Prawo oświatowe).
Zgodnie z przepisem art. 26 ustawy Prawo oświatowe, nastąpi połączenie szkolnego programu wychowawczego i programu profilaktyki w jeden dokument zawierający treści i działania o charakterze wychowawczym i profilaktycznym
Program wychowawczo-profilaktyczny będzie uwzględniał wnioski z przeprowadzonej diagnozy potrzeb wychowawczych i środowiskowych danej społeczności szkolnej.
ROZPORZĄDZENIE MEN z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii 1. 1. Szkoły i placówki prowadzą systematyczną działalność profilaktyczną wśród uczniów i wychowanków, ich rodziców lub opiekunów oraz nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły i placówki w celu przeciwdziałania narkomanii.
6. 1. Szkoła i placówka, przy prowadzeniu działalności, o której mowa odpowiednio w 2 5, współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, podmiotami realizującymi świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, wojewódzkimi i powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, Policją, pracodawcami, a także podmiotami, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy, oraz podmiotami, o których mowa w art. 2a ustawy o systemie oświaty, w szczególności przy opracowaniu diagnozy w zakresie występujących w środowisku szkolnym czynników chroniących oraz czynników ryzyka, o których mowa odpowiednio w ust. 3 i 4, dotyczącej uczniów lub wychowanków, rodziców lub opiekunów, nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły lub placówki.
Zadaniem szkoły jest wychowywanie dzieci i młodzieży do wartości.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe podkreśla, że: Nauczanie i wychowanie respektując chrześcijański system wartości za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki
Podstawowe wartości chrześcijańskie godność osoby ludzkiej; świętość życia ludzkiego; centralną rolę rodziny opartej na małżeństwie; wykształcenie; wolność myśli i słowa; wolność głoszenia własnych poglądów; wolność wyznawania religii; ochronę prawną jednostek i grup; współpracę wszystkich na rzecz wspólnego dobra; pracę pojmowaną jako dobro osobiste i społeczne oraz władzę polityczną pojmowaną jako służba, podporządkowaną prawu i rozumowi, a ograniczoną przez prawa osoby i narodów.
Zespół pracujący nad kształtowaniem u uczniów oczekiwanych postaw powinien ( Model czterech aspektów wychowania w praktyce. Jak go wykorzystać przy tworzeniu programu wychowawczego?, T. Garstka 1. Przygotować przegląd aktualnej wiedzy naukowej na temat sposobów kształtowania postaw (psychologia społeczna). 2. Przygotować przegląd postulatów formułowanych w różnych nurtach pedagogicznych. 3. Przygotować argumentację na rzecz wartości promowanych w podstawie programowej, charakteryzujących demokratyczne społeczeństwo obywatelskie (współpraca, tolerancja, wolność, odpowiedzialność, respektowanie praw, bezpieczeństwo, dbanie o zdrowie, rodzina). 4. Przeanalizować prawo oświatowe pod kątem postulatów wychowawczych. 5. Zebrać informacje (wywiady, grupy fokusowe, kwestionariusze) od rodziców uczniów, a także od nauczycieli, dotyczące naczelnych wartości, uznanych zasad i oczekiwanych postaw, które miałyby być kształtowane u młodych ludzi.
Zespół pracujący nad kształtowaniem u uczniów oczekiwanych postaw powinien ( Model czterech aspektów wychowania w praktyce. Jak go wykorzystać przy tworzeniu programu wychowawczego?, T. Garstka 6. Zebrać informacje (wywiady, grupy fokusowe, kwestionariusze) od uczniów zapytać, co na swoim etapie rozwoju uznają za ważne i wartościowe. 7. Zintegrować wiedzę psychologiczną, pedagogiczną oraz zebrane oczekiwania i zaproponować wizję wychowanka oraz sformułować cele, których realizacja będzie polegać na kształtowaniu pożądanych wychowawczo postaw, przekonań i zachowań. 8. Sformułować postulaty dotyczące oddziaływań wychowawczych (codziennych i planowanych zdarzeń), zasad oraz metod postępowania nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz sposobów współpracy z rodzicami uczniów, które sprzyjałyby osiąganiu zakładanych celów w zakresie kształtowania postaw.
Od roku szkolnego 2017/2018 działalność edukacyjna szkoły określona będzie przez: szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczo-profilaktyczny szkoły. Szkolny zestaw programów nauczania oraz program wychowawczo-profilaktyczny szkoły mają tworzyć spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniami zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela. Oprócz realizacji zadań wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele mają obowiązek podejmowania działań opiekuńczych odpowiednio do istniejących potrzeb.
W podstawie programowej kształcenia ogólnego określono zadania wychowawczo-profilaktyczne szkoły, w tym zagadnienia omawiane na zajęciach z wychowawcą oraz zadania wychowawcze realizowane na zajęciach przedmiotowych na każdym etapie edukacyjnym w poszczególnych typach szkół (art. 4 pkt 24 Ustawy Prawo oświatowe).
Uchwalanie programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły lub placówki należy do rady rodziców, która powinna działać w porozumieniu z radą pedagogiczną. Jeżeli rada rodziców w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego (do 30 września każdego roku szkolnego) nie osiągnie porozumienia z radą pedagogiczną w sprawie programu wychowawczoprofilaktycznego szkoły lub placówki, program ten ustala dyrektor szkoły lub placówki w uzgodnieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny (art. 84 ust. 1 3 Ustawy Prawo oświatowe).
Uwarunkowania formalno-prawne Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (zwłaszcza art. 72); Powszechna Deklaracja Praw Człowieka; Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych; Konwencja o Prawach Dziecka; Ustawy i rozporządzenia MEN (zwłaszcza Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo Oświatowe oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej); Karta Nauczyciela; Programy narodowe i krajowe w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia itd.
Co zawiera program w-p treści i działania wychowawcze skierowane do uczniów, treści i działania profilaktyczne dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów, przygotowane w oparciu o diagnozę potrzeb i problemów występujących w danej społeczności szkolnej, skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.
Filary programu wychowawczego Programy wychowawcze poszczególnych przedmiotów. Nauczanie i wychowanie są nieodłączne. Treści nauczania poszczególnych przedmiotów i sposoby ich realizacji, poziom wymagań, sposób kontrolowania i oceniania, mają duży potencjał wychowawczy.
Filary programu wychowawczego Program wychowawczy klasy szkolnej tworzyć powinny następujące podsystemy: ważne wydarzenia w życiu klasy; tematyka godzin do dyspozycji wychowawcy; programy wychowawcze poszczególnych przedmiotów; program o wąskim spektrum aksjologicznym decydujący o tożsamości klasy, np. wychowanie do prawdy, odpowiedzialności, poszanowania godności, etc.
Plany wychowawczo-profilaktyczne w poszczególnych oddziałach klasowych KROK PIERWSZY - identyfikacja zasobów i potrzeb rozwojowych uczniów KROK DRUGI - określenie szczegółowych celów wychowawczych KROK TRZECI prowadzi do opracowania szczegółowych zadań wychowawczych. KROK CZWARTY - przypisanie odpowiedzialności za realizację poszczególnych zadań wychowawczych i profilaktycznych wychowawcy oraz nauczycielom poszczególnych przedmiotów. KROK PIĄTY - określenie terminów realizacji poszczególnych zadań
Charakterystyka sylwetki absolwenta szkoły PIERWSZY KROK - opracowanie profilu absolwenta KROK DRUGI - diagnoza oczekiwań rodziców KROK TRZECI - ocena potencjałów i możliwości rozwojowych uczniów KROK CZWARTY - analiza uwarunkowań lokalnej społeczności KROK PIĄTY - zebraniu informacji o zasobach szkoły KROK SZÓSTY debata w gronie pedagogicznym służąca scharakteryzowaniu sylwetki absolwenta szkoły
Analiza dotychczasowych działań wychowawczych i profilaktycznych szkoły KROK PIERWSZY wychowawcze i profilaktyczne sukcesy szkoły. KROK DRUGI porażki szkoły w sferze wychowania i profilaktyki KROK TRZECI skuteczne i nieskuteczne metody i działania wychowawcze KROK CZWARTY potrzeby rozwojowe nauczycieli KROK PIĄTY - wskazanie źródeł zewnętrznego wsparcia w wychowaniu i profilaktyce
Opracowanie strategii wychowawczoprofilaktycznej PIERWSZY KROK - wyznaczenie sfer rozwoju ucznia KROK DRUGI - wyznaczenie szczegółowych celów wychowawczych, które zostały określone w sylwetce absolwenta. KROK TRZECI - zadania do realizacji KROK CZWARTY - przypisanie osobistej odpowiedzialności PIĄTY KROK - określenie terminów realizacji poszczególnych zadań
Sfery rozwoju ucznia fizyczna, emocjonalna, intelektualna, duchowa i społeczna fizyczna (rozwój biologiczny), psychiczna (rozwój poznawczy i emocjonalny), społeczna i aksjologiczna (rozwój moralny).
Czym są działania profilaktyczne w szkole? Profilaktyka to kompleksowa interwencja kompensująca niedostatki wychowania, która obejmuje równolegle trzy obszary działania (Z. Gaś): wspomaganie wychowanka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi jego prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu (czyli budowanie odporności i konstruktywnej zaradności); ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia; inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi oraz umożliwiają prowadzenie zdrowego stylu życia.
Standardy profilaktyki Planowanie działań profilaktycznych Jasno określone cele i zadania programu Różnorodność działań uwzględniona w programie działań profilaktycznych Zróżnicowane grono odbiorców programu Ocena programu działań profilaktycznych pod kątem jego skuteczności Integracja programu działań profilaktycznych z innymi działaniami promującymi zdrowie
Standardy profilaktyki skoncentrowanie programu działań profilaktycznych na całej społeczności szkolnej długofalowe działanie programu działań profilaktycznych powtarzalność przedsięwzięć zawartych w programie działań profilaktycznych promocja programu działań profilaktycznych w środowisku szkolnym i poza nim
Działania profilaktyczne należy prowadzić na trzech poziomach Poziom pierwszy - tzw. profilaktyka I stopnia lub profilaktyka uniwersalna Działania na drugim poziomie - tzw. profilaktyka II stopnia lub profilaktyka selektywna Działania na trzecim poziomie - tzw. profilaktyka III stopnia lub profilaktyka skoncentrowana na jednostce
Strategie profilaktyczne i ich skuteczność Strategie informacyjne Strategie edukacyjne Strategie alternatyw Strategie interwencyjne Strategie zmian środowiskowych
Część profilaktyczna Zawiera opis wszystkich zaplanowanych celowych działań zapobiegawczych, dostosowanych do potrzeb rozwojowych uczniów oraz rzeczywistych problemów i potrzeb szkoły Jest adresowany do całej społeczności szkolnej uczniów, rodziców i nauczycieli Wykorzystuje wiele strategii profilaktycznych Może zawierać propozycje dla środowiska lokalnego
Część profilaktyczna Zawiera metody i narzędzia monitorowania i diagnozowania problemów i potrzeb szkoły Szkolne procedury reagowania w sytuacjach kryzysowych Wypracowane zasady zatwierdzone przez nauczycieli, uczniów i rodziców Działania edukacyjne (podstawa programowa, samodzielne edukacyjne programy) Działania interwencyjne Działania na rzecz środowiska lokalnego (artystyczne, społeczne, w tym charytatywne)
Metody działań profilaktycznych W odniesieniu do jednostki W odniesieniu do rodziny W odniesieniu do grupy rówieśniczej W odniesieniu do szkoły W odniesieniu do lokalnej społeczności W odniesieniu do szerokiego społeczeństwa
Ewaluacja KROK PIERWSZY- określenie celu ewaluacji i sformułowaniu pytań ewaluacyjnych KROK DRUGI - opracowanie planu oraz strategii działania. KROK TRZECI - zaplanowanie sposobu opracowania wyników ewaluacji i ich upublicznienia.
Prezentacja przygotowana na podstawie materiałów dostępnych na stronie https://www.ore.edu.pl/materiaydo-pobrania-69967/programwychowawczo-profilaktycznyszkoly/program-wychowawczoprofilaktyczny
Opracowanie Joanna Biczak Katarzyna Patrzykont 6.09.2017, SOD Częstochowa