ZRÓŻNICOWANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W KRAJACH GRUPY WYSZEHRADZKIEJ

METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH Tom XVII/, 016, s. 75 85 ZRÓŻNICOWANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W KRAJACH GRUPY WYSZEHRADZKIEJ Lidia Luy, Monika Zioło Kaedra Saysyki i Ekonomerii, Uniwersye Rolniczy w Krakowie e-mail: mziolo@ar.krakow.pl Sreszczenie: Wyczerpywanie się zasobów konwencjonalnych źródeł energii spowodowało poszukiwania możliwości zwiększenia produkcji energii z odnawialnych źródeł. Celem arykułu jes zaprezenowanie zmian w srukurze odnawialnych źródeł energii wykorzysywanych w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Na podsawie danych uzyskanych z Eurosau przeprowadzono analizę zmian srukury pozyskiwania energii z wody, wiaru i biopaliw sałych na erenie Słowacji, Czech, Węgier i w Polsce w laach 004-014. Słowa kluczowe: odnawialne źródła energii, Grupa Wyszehradzka, miernik dynamiki srukur WSTĘP Energia elekryczna ma obecnie szczególne znaczenie dla rozwoju społecznego i gospodarczego. Jeszcze kilkanaście la emu uważano, że przez długie laa węgiel pozosanie naszym podsawowym paliwem, zapewniając bezpieczeńswo energeyczne oraz anią energię elekryczną i ciepło. Odnawialne źródła energii, miały mieć znaczenie marginalne, a gaz ziemny sanowić miał uzupełnienie naszego bilansu energeycznego. We wszyskich krajach Grupy Wyszehradzkiej, spada warość energii pozyskanej z radycyjnych zasobów głównie paliw kopalnych (węgla, ropy nafowej, gazu ziemnego). W Czechach w 014 roku, było o prawie 30% w porównaniu z rokiem 005, w Polsce 1% a na Węgrzech i Słowacji 9%. Rosnące wraz z rozwojem cywilizacyjnym zaporzebowanie na energię, przy wyczerpywaniu się jej oraz owarzyszący ich zużyciu wzros zanieczyszczenia środowiska nauralnego, powodują zwiększenie zaineresowania wykorzysaniem energii ze źródeł odnawialnych. Za zasosowaniem urządzeń wykorzysujących

Ausria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Esonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Islandia Liwa Luksemburg Łowa Mala Niorwegia Niemcy Polska Porugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Wegry Wielka Bryania Włochy 76 Lidia Luy, Monika Zioło odnawialne źródła energii przemawiają argumeny związane z ich opłacalnością ekonomiczną, efekywnością energeyczną, żywonością, czy przyjaznością dla środowiska nauralnego. Pierwsze uregulowania prawne odnoszące się do odnawialnych źródeł energii, wprowadzono już w 1997 roku w opublikowanym dokumencie Biała Księga Energia dla przyszłości odnawialne źródła energii [Gosomczyk 009]. Obserwując wyczerpywanie się źródeł konwencjonalnych oraz ich szkodliwość dla środowiska w dniu 3 kwienia 009 Parlamen Europejski i Rada Europejska przyjęły dyrekywę (009/8/WE) w sprawie promowania sosowania energii ze źródeł odnawialnych [Markowski 009]. W zapisach usalono wspólne ramy dla promowania energii ze źródeł odnawialnych; obowiązkowe krajowe cele ogólne w odniesieniu do całkowiego udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii bruo i w odniesieniu do udziału energii ze źródeł odnawialnych w ransporcie.docelowy udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii bruo w roku 00 dla Polski wynosi 15% a dla całej Unii Europejskiej 0%. W myśl zapisów dyrekywy energia ze źródeł odnawialnych oznacza energię pochodzącą z nauralnych powarzających się procesów przyrodniczych, pozyskiwaną z odnawialnych niekopalnych źródeł energii (energię wody, wiaru, promieniowania słonecznego, geoermalną, fal, prądów i pływów morskich oraz energia wywarzana z biopaliw sałych, biogazu i biopaliw ciekłych, a akże energię ooczenia (środowiska nauralnego) wykorzysywaną przez pompy ciepła [Ginalski 013]. Rysunek 1. Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii bruo w krajach europejskich 90 80 70 60 50 40 30 0 10 0 Źródło: opracowanie własne 014 00

Zróżnicowanie odnawialnych źródeł energii... 77 Spośród przedsawionych na rysunku 1 krajów Unii Europejskiej 11 krajów osiągnęło lub przekroczyło cel zapisany na 00 rok, Chorwacja przekroczyła wyznaczony cel o 8% a Islandia o 13%. Na Islandii w 014 roku, przeszło 77% energii pozyskiwano ze źródeł odnawialnych. W Polsce z kolei założenia do rozwoju energeyki odnawialnej zosały określone w dokumencie rządowym zayułowanym: Sraegia rozwoju energeyki odnawialnej (przyjęym przez Sejm w dniu 3 sierpnia 001 roku) oraz w dokumenach: Poliyka energeyczna Polski do roku 030 (przyjęym przez Radę Minisrów w dniu 10 lisopada 009 roku). W planie ym uwzględniono akie czynniki jak: krajowe zasoby poszczególnych odnawialnych źródeł energii i san sysemu elekroenergeycznego. Założono, że filarem zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych będzie energia elekryczna wiaru oraz biomasa (produky z rolnicwa i leśnicwa, odpady z rolnicwa, leśnicwa i przemysłu produkcji żywności oraz nieprzeworzone odpady drzewne i korkowe) [Czubakowski 009] a akże energia wodna (rysunek ). Marginalne znaczenie odgrywać miała energeyka słoneczna ale ona właśnie razem z energeyką wiarową charakeryzują się największym rocznym przyrosem rzędu 0-5%. Rysunek. Udział poszczególnych nośników energii odnawialnej w pozyskaniu energii ze źródeł odnawialnych w Polsce w 014 roku % 1% 3% 9% 8% 77% biopaliwa sałe biopaliwa ciekłe energia wiaru energia wody pozosałe biogaz Źródło: opracowanie własne na podsawie GUS Podobne dokumeny przygoowały pozosałe kraje Unii Europejskiej dodając zapisy odnoszące się do udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowiym zużyciu energii. W Czechach udział energii pozyskiwanej z OZE, w porównaniu z 004 rokiem wzrósł o 7,5% i był on najwyższy spośród prezenowanych krajów. Polska, Węgry i Słowacja zwiększyły ą warość w 014 roku o około 5%.

78 Lidia Luy, Monika Zioło Rysunek 3. Przebieg zmian energii wywarzanej ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii bruo w krajach Grupy Wyszehradzkiej w laach 004-014 (w koe) z dopasowanymi modelami rendów liniowych (=1,,, n) 1 800 1 600 1 400 1 00 1 000 800 CZ PL SK ˆ y CZ ˆ y PL 5189, 67, 44, ( 38, 79) ( 5, 7) 53, 70151, 4, ( 74, 3) ( 10, 96) R R 0, 94 0, 95 600 400 00 H ˆ y SK 348, 5416, 40, ( 1180, ) ( 1, 74) R 0, 91 0 004 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 ˆ y H 103, 83 15, 96, ( 0, 33) ( 3, 00) R 0, 76 Źródło: obliczenia własne W laach 004-014 z roku na rok warość energii wywarzanej ze źródeł odnawialnych rosła średnio w przypadku Polski o 151 ys. koe. Drugie pod względem ej wielkości były Czechy gdzie każdego roku wywarzano o 67 ys. koe więcej, podobne ilości energii z OZE wywarzano na Słowacji i Węgrzech i było o około 16 ys. koe wzrosu rocznie. ZNACZENIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W celu zapewnienia możliwości wykonania przyjęych założeń Unia Europejska wprowadziła wiele mechanizmów, kóre mają na celu wspieranie rozwoju produkcji energii elekrycznej ze źródeł odnawialnych na poziomie krajowym. Należą do nich: pomoc inwesycyjna, zwolnienia podakowe, a akże zwro podaków oraz doowanie ceny płaconej producenowi (doacja do ceny hurowej). Można wskazać również wady pozyskiwania energii z ego ypu źródeł obejmujące duże koszy inwesycyjne, cykliczność dzienną w przypadku energii słonecznej, hałas w przypadku energii pozyskiwanej z wiaru czy konieczność zalania dużych obszarów, związana z wykorzysaniem energii wody. Skukiem czego są przesiedlenia ludzi i niszczenie nauralnych siedliska lądowych dla roślin i zwierzą. Konsekwencją ych działań są również lokalne zmiany klimayczne. Wskazując pozyywny wpływ OZE na środowisko należy wymienić ochronę powierza amosferycznego i klimau, co jes związana ze zmniejszeniem koszów związanych z produkcją energii w elekrowniach konwencjonalnych, poprawę jakości życia mieszkańców, ograniczenie konsekwencji wzrosu cen energii i jej nośników dla odbiorców końcowych (zwłaszcza gospodarsw domowych i małych i średnich przedsiębiorsw), poprawę bezpieczeńswa dosaw energii elekrycznej i ciepła, w szczególności na erenach o słabo rozwinięej infrasrukurze sieciowej

Zróżnicowanie odnawialnych źródeł energii... 79 i w syuacji rosnącego zużycia energii, wsparcie przeobrażeń gospodarczych na erenach wiejskich i unowocześnienie rolnicwa, rozwój infrasrukury energeycznej i kszałowanie posaw prosumenckich u mieszkańców, rozwój przedsiębiorsw związanych z sekorem energeyki odnawialnej (firm produkcyjnych i usługowych), wykorzysanie regionalnych zasobów OZE, związane z rozwojem lokalnego i regionalnego rynku oraz ze wzrosem przychodów mieszkańców i samorządów, a akże powsaniem nowych, rwałych miejsc pracy związanych z produkcją i obsługą urządzeń. Rysunek 4. Udział poszczególnych nośników energii odnawialnej w pozyskaniu energii ze źródeł odnawialnych w krajach Grupy Wyszehradzkiej w 014 roku Czechy Polska 100% 100% 90% 90% 80% 80% 70% 70% 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 0% 0% 10% 10% 0% 004 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 0% 004 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 woda wiar solar biopaliwa sałe inne woda wiar solar biopaliwa sałe inne Słowacja Węgry 100% 100% 90% 90% 80% 80% 70% 70% 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 0% 0% 10% 10% 0% 004 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 0% 004 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 woda wiar solar biopaliwa sałe inne woda wiar solar biopaliwa sałe inne Źródło: obliczenia własne Należy jednak zauważyć, że niekóre z zasobów energii odnawialnej są bilansowo znaczące, ale eż w większym zakresie już eraz wykorzysane, np. biomasa (w szczególności leśna) czy energeyka wodna. Więcej uwagi i środków należy poświęcić ym rodzajom zasobów i echnologiom OZE, kóre sosunkowo

80 Lidia Luy, Monika Zioło najszybciej rozwijać się będą w krajach UE w laach 014-00 [Delhaue 016]. Chodzi u przede wszyskim o energię wiaru, promieniowania słonecznego i biogazu. Uwzględniając powyżej wymienione argumeny kraje europejskie, w ym również kraje Grupy Wyszehradzkiej, sysemaycznie zwiększają udział OZE, jak również dywersyfikują źródła pozyskiwania energii odnawialnej. W analizowanej grupie propozycje zmian w czeskiej koncepcji energeycznej obejmują zwiększanie do roku 030 produkcji energii elekrycznej ze źródeł jądrowych oraz spadek udziału węgla w wywarzaniu energii do ok. 11-1%. Pomimo znaczących inwesycji w energię jądrową, Czechy poczyniły akże isone zmiany dywersyfikując źródła energii odnawialnej. Począkowo największe znaczenie odgrywały am elekrownie wodne, w 004 roku pozyskiwano z nich 70% energii. Po zmianach w 014 roku zaobserwowano podobny udział, w granicach 0%, energii pozyskiwanej z wody, słońca i pozosałych źródeł (głównie biopaliwa płynne). W przypadku Polski można zaobserwować spadek udziału energii pozyskiwanej z wody na rzecz biopaliw sałych. W przedsawianym czasie znacznie wzrosła zaineresowanie energią pozyskiwaną z wiaru, z 1 % w 004 roku do % w roku 014. Na Słowacji energia odnawialna pozyskiwana jes głównie z wody co w 004 roku sanowiło 99%. Po wejściu Słowacji do Unii Europejskiej zaczęo pozyskiwać energię z biopaliw sałych i energii słonecznej osiągając odpowiednio poziom 14% i 9% w roku 014. Biopaliwa sałe sanowiły 74% źródła energii odnawialnej w 004 roku na Węgrzech. W 014 roku ich odseek zmniejszył się o 0%, rząd węgierski zaczął pozyskiwać energię z wiaru i pozosałych źródeł energii odnawialnej. W związku z wejściem krajów Grupy Wyszehradzkiej do Unii Europejskiej można było zaobserwować zwiększenie pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Jednak każdy z analizowanych krajów wybrał własne sposoby pozyskiwania energii wynikające z ukszałowania erenu i położenia geograficznego jak również przyjęego narodowego planu pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych. MATERIAŁ I METODA ANALIZY Analizę obejmującą laa 004-014 prowadzono w oparciu o dane pozyskane z Głównego Urzędu Saysycznego, Eurosau i Urzędów Saysycznych prezenowanych krajów. Rozważane szeregi czasowe opisują udział poszczególnych ypów odnawialnych źródeł energii w całości wykorzysywanych OZE. W celu określenia empa zmian srukury odnawialnych źródeł energii uworzonej przez m składowych opisanej odpowiednio w okresie oraz +τ wekorami: S 1... m (1)

Zróżnicowanie odnawialnych źródeł energii... 81 S 1 ( ) ( )... m ( ) zasosowano miernik określony nasępująco [Kukuła 1989]: () v, m ( ) 1 j j j (3) Warości miernika zmian w wykorzysywanych źródłach energii odnawialnej określa sopień zmian srukury w okresie od +τ do. Miernik en przybiera warości z przedziału <0,1>, przy czym większa jego warość oznacza większe zmiany w srukurze. Przecięne warości miernika wyznaczono zgodnie ze wzorem: v n v 1, 1 n 1 Sopień koncenracji zjawiska dla pańsw Grupy Wyszehradzkiej oszacowano wykorzysując miernik posaci [Kukuła 1989]: 1 m m Wi m 1 K (5) i m 1 m gdzie W i a ij oznacza współczynnik specjalizacji [Szyrmer 1975]. j1 Miara K i przyjmuje warości z przedziału [0, 1]. Niska warość ego miernika świadczy o równomiernym rozkładzie zjawiska. Badanie obejmuje akże ocenę inensywności zmian zjawiska poprzez y zasosowanie miar przyrosów y y 1, indeksów oraz usalenie y 1 przecięnego empa zmian zjawiska jako średniej geomerycznej indeksów zgodnie z formułą: gdzie: y, y,..., y (=1,,, n). y (4) n i n1 (6) y 1 1 n - oznaczają realizacje zmiennej obserwowanej w czasie

8 Lidia Luy, Monika Zioło Tabela 1. Wybrane mierniki dynamiki wybranych źródeł energii odnawialnej dla pańsw Grupy Wyszehradzkiej Źródła energii woda wiar biopaliwa sałe Rok CZ PL SK H CZ PL SK H CZ PL SK H i / 1 004 - - - - - - - - - - - - 005 1,07 1,04 1,00 1,01 1,77 1,75 1,4,41 0,99 1,8 1,33,3 006 1,06 1,0 1,00 1,00,30 1,60 1,1,93 1,30 1,31 91,75 0,7 007 1,05 1,01 1,00 1,0,95 1,61 1,0,39 1,3 1,9 1,0 1,1 008 1,0 1,0 1,01 1,05 1,99 1,63 0,99,14 1,1 1,43 1,09 1,8 009 1,03 1,01 0,96 1,06 1,34 1,36 0,77 1,69 1,19 1,46 1,03 1,1 010 1,03 1,0 1,0 1,00 1,19 1,46 0,78 1,53 1,07 1,0 1,3 0,96 011 0,99 1,01 1,00 1,03 1,08 1,7 1,07 1,5 1,13 1,1 1,13 0,75 01 1,0 1,00 1,00 1,01 1,1 1,54 1,04 1,09 1,08 1,33 1,06 0,87 013 1,05 1,00 1,01 1,03 1,11 1,36 1,36 1,00 0,93 0,83 0,94 1,07 014 1,00 1,01 1,00 1,03 1,05 1,3 1,00 1,00 1,18 1,15 1,35 1,19 y 014- y 004 50,91 6,59 5,19 3,89 40,61 641,0 0,13 60,08 1,76 71,58 78,50 88,06 i 014/ 004 i 1,35 1,15 1,01 1,5 53,47 65,08 1,8 17,15 3,53 11,9 305,33,51 1,03 1,01 1,00 1,0 1,49 1,5 1,0 1,6 1,13 1,8 1,77 1,10 Źródło: obliczenia własne W laach 004-014 inwesycje w elekrownie wodne w krajach Grupy Wyszehradzkiej rosły na podobnym poziomie. Porównując kolejny rok do roku poprzedniego nie przekraczały 7%, a średnioroczne empo zmian nie przekraczało 3%. W porównaniu do 004 roku w 014 warość energii pozyskiwanej z wody wzrosła, w Czechach o 35%, na Węgrzech 5%, w Polsce 15%, a na Słowacji ylko 1%. Uwzględniając warości bezwzględne w Czechach wyprodukowano o 50,91 koe więcej w roku 014 niż w roku począkowym podczas gdy na Węgrzech było o ylko 3,89 koe. Najbardziej dynamicznie rozwijały się elekrownie wiarowe, z czego najinensywniej w pierwszych laach po przysąpieniu krajów do Unii Europejskiej. Na Węgrzech warość pozyskanej energii z elekrowni wiarowych do 008 roku podwajała się z roku na rok. Podobna syuacja wysąpiła w Czechach gdzie największe wzrosy odnoowano do 008 roku. Pod względem warości energii pozyskiwanej z odnawialnych źródeł energii w Polsce w porównaniu z 004 energia z wiaru, kórej poencjał szacuje się na 10% obecnego zaporzebowania na energię elekryczną, wzrosła o 641, koe, co sanowiło najwyższą warość spośród analizowanych krajów [Lewandowski 007]. W przypadku produkcji energii z biopaliw sałych największa zmiana pod względem warości nasąpiła w Polsce, w porównaniu z rokiem 004 produkcja wzrosła o 71,58 koe. Drugie w kolejności były Czechy kóre z biopaliw sałych wyprodukowały o 1,76 koe energii więcej w porównaniu z 004 rokiem. Najisoniejsze wzrosy zaobserwowano w 006 roku na Słowacji, produkcja

Zróżnicowanie odnawialnych źródeł energii... 83 energii z biopaliw sałych wzrosła w 006 roku do 31,6 koe z 0,34 koe w 005. W pozosałych krajach największe zmiany nasąpiły uż po ich przysąpieniu do Unii Europejskiej w roku 005. Na Węgrzech było o nawe 13%, w Polsce w 8% a na Słowacji 33%. Obserwując zmiany w srukurze odnawialnych źródeł energii w laach 004-014 można zaobserwować, że największe nasąpiły w 011 roku, w Czechach na Słowacji i Węgrzech, po wdrożeniu dyrekywy doyczącej odnawialnych źródeł energii z 009 roku. Średnio były one najwyższe w Czechach i w Polsce jednak przecięna warość miernika nie przekraczała 8%. Odpowiednio na Węgrzech było o 6% a na Słowacji 4% (rysunek 5). Współczynnik koncenracji wskazuje, że najbardziej równomierny rozkład zjawiska wysąpił w Czechach gdzie w 014 roku źródła energii odnawialnej były najbardziej zdywersyfikowane. Przecięny poziom zaobserwowano w Polsce i na Węgrzech. Na Słowacji działania podjęe w kierunku zróżnicowania źródeł energii odnawialnej przyniosły efek w posaci zmniejszenia energii pozyskiwanej z wody z 99% do 70%. Rysunek 5. Przebieg zmian warości miernika dynamiki srukury odnawialnych źródeł energii ν,+1 w laach 004-014 z wskazaną jego przecięną warością Czechy Polska 0,0 0,18 0,16 0,14 0,1 0,0 0,18 0,16 0,14 0,1 0,10 0,10 0,08 0,06 0,04 0,08 0,06 0,04 0,0 0,0 0,00 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 0,00 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 laa [+1] laa [+1] Słowacja Węgry 0,0 0,18 0,0 0,18 0,16 0,14 0,1 0,16 0,14 0,1 0,10 0,08 0,06 0,04 0,10 0,08 0,06 0,04 0,0 0,00 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 0,0 0,00 005 006 007 008 009 010 011 01 013 014 laa [+1] laa [+1] Źródło: obliczenia własne

84 Lidia Luy, Monika Zioło ZAKOŃCZENIE Wydobycie węgla kamiennego w krajach Grupy Wyszehradzkiej a zwłaszcza w Polsce sale spada, z poziomu 97,9 mln on w roku 005 do 73, mln on w roku 014. Polska w coraz większym sopniu uzależnia się od zewnęrznych nośników energii, o czym świadczą rosnący impor węgla (z 3,3 mln on w 005 do 13,6 mln on w roku 013; 1% krajowego wydobycia), przy bardzo niewielkim wzroście eksporu. Oznacza o również uraę miejsc pracy w sekorze energeycznym oraz pogorszenie bilansu wymiany handlowej. W odpowiedzi na coraz wyższe ceny energii, zarówno samorządy, jak i indywidualni konsumenci, sami inicjują działania na rzecz rozwoju energeyki prosumenckiej i racjonalizacji zużycia energii (z wykorzysaniem lokalnie dosępnych odnawialnych zasobów energii). Z uwagi na srefy geograficzne, klimayczne i geologiczne oraz akywność gospodarczą zasoby energii odnawialnej w krajach Grupy Wyszehradzkiej są zróżnicowane rodzajowo i przesrzennie (regionalnie), ale obiekywnie duże w skali nie ylko porzeb energeycznych poszczególnych krajów, ale eż całej UE oraz generalnie w niewielkim ylko zakresie wykorzysane. W związku z wejściem krajów Grupy Wyszehradzkiej do Unii Europejskiej i wymogami doyczącymi zwiększenia udziału energii pozyskiwanej ze źródeł odnawianych w całkowiym bilansie wywarzanej energii można było zaobserwować zwiększenie pozyskiwania energii ze źródeł przyjaznych środowisku. Niekóre z zasobów mających znaczący udział w srukurze odnawialnych źródeł energii, są już eraz w większym zakresie wykorzysane i rudno będzie przy obecnej echnologii zwiększać ich udział, np. biomasa w Polsce (w szczególności leśna) czy energeyka wodna. Dlaego konieczna jes dywersyfikacja i poszukiwanie nowych rozwiązań. Współczynnik koncenracji wskazuje, że najbardziej równomierny rozkład zjawiska wysąpił w Czechach, gdzie w 014 roku źródła energii odnawialnej były najbardziej zdywersyfikowane. Obserwując zmiany w srukurze odnawialnych źródeł energii w laach 004-014 można zauważyć, że największe nasąpiły w 011 roku, w Czechach na Słowacji i Węgrzech, po wdrożeniu dyrekywy doyczącej odnawialnych źródeł energii z 009 roku. Każdy z analizowanych krajów wybrał własne sposoby pozyskiwania energii wynikające z ukszałowania erenu i położenia geograficznego. Czechy i Słowacja głównie pozyskiwały energię z wody. Polska i Węgry z biopaliw sałych. W analizowanym okresie wszyskie kraje podjęły działania w celu zdywersyfikowania źródeł energii odnawialnej. Po 009 roku i wejściu dyrekywy unijnej promującej energię wiaru i słońca w Polsce i na Węgrzech zaczęo inwesować w elekrownie wiarowe. Czechy i Słowacja z kolei zainwesowały środki orzymane z Unii Europejskiej w pozyskiwanie energii słonecznej.

Zróżnicowanie odnawialnych źródeł energii... 85 BIBLIOGRAFIA Czubakowski E. (009) Odnawiane źródła energii, wykorzysanie proekologicznych źródeł energii. Włocławek, EXPOL, 49. Delhaue C., Gargani F., Papaefhymiou G. (016) Sudy on regulaory maers concerning he developmen of he Norh Sea offshore energy poenial. Luxembourg: Publicaions Office of he European Union, 43. Ginalski Z. (013) Odnawialne źródła energii w gospodarswach rolnych. CDR, Radom. Gosomczyk W. (009) Odnawialne źródła energii, echnologia, legislacja, ekonomika. EKSPERT-SITR, Koszalin, 161. GUS (015) Energia ze źródeł odnawialnych w 014 roku. Warszawa. Kukuła K. (1989) Saysyczna analiza srukuralna i jej zasosowanie w sferze usług produkcyjnych dla rolnicwa. Zeszyy Naukowe AE w Krakowie, Seria specjalna: Monografie, 89, Kraków. Lewandowski W. M. (01) Proekologiczne odnawialne źródła energii. Wydawnicwo Naukowo-Techniczne, 18, Warszawa. Markowski A. (009) Współspalanie biomasy w kołach energeyki zawodowej. [w:] Kaloka J. (red.) Odnawialne źródła energii. Wydawnicwo Insyuu Technologii Eksploaacji - PIB, 155, Radom. Ochmańska M., Jaroszewski J. (006) Rodzaje biomasy i możliwości jej wykorzysania. CDR Zarzeczewo, 6. hp://ec.europa.eu/eurosa/en/web/producs-press-releases/-/8-170014-ap Naional Renewable Energy Acion Plan (Slovak Republic). Minisry of Economy and Consrucion of he Slovak Republic. IMPORTANCE OF RENEWABLE SOURCES OF ENERGY IN THE VISEGRAD COUNTRIES Absrac: The aim of his aricle is o presen he changes in he srucure of renewable energy sources used in he counries of he Visegrad Group in he years 004-014. Afer enering he Visegrad Group counries o he European Union we could have seen an increase in energy producion from environmenally friendly sources. The Czech Republic and Slovakia mainly exraced energy from waer. Poland and Hungary from solid biofuels. Afer 009 and he enrance of he EU direcive promoing wind and sun energy in Poland and Hungary i was began o inves in wind power. The Czech Republic and Slovakia, in urn, invesed he funds in obaining solar energy. Keywords: renewable energy, Visegrad group, indicaor of he dynamics of srucures