Uczeń z zespołem FAS w klasie integracyjnej I. Terminologia... 2 II. Diagnoza... 3 III. Rola nauczyciela w diagnozie FAS... 3 IV. Cechy ucznia z zespołem FAS... 4 V. Sposoby nauczania... 4 VI. Specyficzne strategie postępowania z uczniem z FAS... 5 VII. Dygresje na zakończenie... 6
I. Terminologia Fetal Alkohol Syndrome W polskiej terminologii Alkoholowy Zespół Płodowy czyli zespół zaburzeń wywołanych na skutek prenatalnej ekspozycji na działanie alkoholu. Alkohol etylowy jest teratogenem czyli substancją uszkadzającą w szczególności układ nerwowy rozwijającego się płodu. Wiele teratogenów może mieć dramatyczne skutki: - śmierć - anomalie - opóźnienia wzrostu - zaburzenia funkcjonowania Alkohol może przynieść każdy z tych 4 skutków. Rodzaj i głębokość uszkodzeń zależy od czasu podawania alkoholu i trwania dawki. Jednak mózg dziecka rozwija się przez cały okres ciąży i jest niezwykle wrażliwy na uszkodzenia. Nawet dawka umiarkowana może powodować uszkodzenia - tak więc nie ma bezpiecznej dawki alkoholu dla płodu. pfas (Partial Fetal Alkohol Syndrome) - częściowy zespół alkoholowy; dziecko z pfas przejawia niektóre spośród fizycznych objawów FAS, ma także problemy z nauką i odpowiednim zachowaniem - co wskazuje na uszkodzenia centralnego układu nerwowego. ARND (Alcohol Related Nerodevelopmental Disorder) - zaburzenia neurorozwojowe związane z działaniem alkoholu. Zachowanie dziecka z ARND wskazuje na uszkodzenia OUN wynikające z potwierdzonej prenatalnej ekspozycji na alkohol. Może mieć postać: - problemy z nauką - słaba kontrola impulsów - problemy z pamięcią, koncentracją - niewłaściwy osąd sytuacji ARBD (Alkohol - Related Birth Defects) - wady rozwojowe związane z działaniem alkoholu. Dziecko z ARBD wykazuje określone fizyczne anomalie wynikające z potwierdzonej prenatalnej ekspozycji na alkohol. Może mieć postać: - uszkodzenie serca
- niewłaściwa budowa szkieletowa - zaburzenia widzenia i słyszenia - zaburzenia małej i dużej motoryki Dzieci z pfas oraz ARND mają dość trudną sytuację, ich diagnoza nie jest oczywista ponieważ posiadają niemal nierozpoznawalne cechy dysmorficzne, tak charakterystyczne dla dziecka z FAS. Diagnoza tych dzieci jest możliwa na podstawie obserwacji zaburzeń behawioralnych. II. Diagnoza Diagnozy wyżej wymienionych zaburzeń dokonuje wyspecjalizowany w tym zakresie lekarz (Kliniki Pediatrii, Neurologii Dziecięcej, Psychiatrii Dzieci i Młodzieży) przy współpracy specjalistów: psychologa, pedagoga oraz nauczycieli. Alkoholowy Zespół Płodowy stanowi medyczną diagnozę (ISD - Q.86.0), którą wyróżniają cztery podstawowe kryteria: 1. Udokumentowane picie przez matkę alkoholu w ciąży. 2. Pre i postnatalny deficyt wzrostu i wagi oraz obwodu głowy. 3. Trudności intelektualne i problemy społeczne. 4. Zespół fizycznych anomalii (deformacja budowy kończyn, twarzy, mięśni, serca i innych narządów). Twarz: * dość szeroko rozstawione oczy * brak bruzdy nad górną wargą * drobna twarzoczaszka III. Rola nauczyciela w diagnozie FAS Nauczyciel - wychowawca jest osobą, która może dostarczyć niezwykle istotnych i szczegółowych informacji dotyczących zachowania dziecka. Jest w stanie bardzo dobrze określić sposób reagowania dziecka na określone bodźce, osoby, sytuacje. Dokonuje niezwykle istotnej obserwacji dotyczącej relacji dziecka w grupie, sposobu nawiązywania kontaktów. Wreszcie nauczyciel dokonuje oceny możliwości intelektualnych dziecka, zauważa jego słabe i mocne strony. Zadaniem nauczyciela jest "BUDOWANIE" na możliwościach dziecka. Dziecko z FAS ma wiele możliwości i zalet. Samo nie zaprezentuje ich światu, gdyż poziom jego trudności jest bardzo duży. Możliwości chowają się w natłoku zaburzeń. Tylko wczesne rozpoznanie i diagnoza, ustalenie właściwego programu terapeutycznego, w którym udział
biorą przede wszystkim rodzina i szkoła daje dzieciom z FAS szansę prowadzenia udanego i szczęśliwego życia. IV. Cechy ucznia z zespołem FAS - obniżone możliwości intelektualne (upośledzenie umysłowe różnego stopnia) - zaburzone funkcje pamięci bezpośredniej jest mało wydajna - brak umiejętności uogólniania, przewidywania, planowania - trudności z przewidywaniem konsekwencji własnych działań - trudności w myśleniu abstrakcyjnym - nadwrażliwość na dotyk (agresywnie zareaguje na niechcące popchnięcie), często podwyższony próg czucia głębokiego - problemy z poszanowaniem cudzej własności - uleganie manipulowaniu innych osób - problemy z nawiązaniem i utrzymaniem relacji (przy jednoczesnej dużej potrzebie przynależności do grupy, posiadania przyjaciela itd.) Zaburzenia wtórne, będące efektem niewłaściwej opieki: - znużenie, zmęczenie, lęk - sztywność zachowań - niska samoocena, tendencja do wycofywania się - zachowania agresywne, których konsekwencją często jest konflikt z prawem - kłopoty w szkole, później w pracy - depresja lub inne zaburzenia psychiczne - nadużywanie alkoholu, narkotyków V. Sposoby nauczania JETS - sposób działania pomagający właściwie przygotować się do pracy; J (Job - praca) - co teraz będzie moją pracą? E (Equipment - wyposażenie) - czego będę potrzebował, aby wykonać zadanie? T (Time - czas) - ile czasu będę potrzebował na wykonanie zadania? S (Satisfactory product - zadawalający efekt) - co mogę zrobić, aby końcowy efekt mojej pracy był zadawalający? Organizacja graficzna: pomoce graficzne pozwalające zrozumieć pojęcia abstrakcyjne i złożone treści (np. przygotowujemy wykres graficzny czytanego na lekcji artykułu zawierający najważniejsze hasła). "4 nogi stołu" - to metoda pracy z uczniem, którą wykorzystujemy przy opisywaniu przeżyć, faktów (spektakl, wycieczka, zdarzenie)
Noga 1 - co się działo, opowiedz Noga 2 - co słyszałeś, opowiedz Noga 3 - co pomyślałeś, opowiedz Noga 4 - co czułeś, opowiedz Na 4 nogach stół stoi pewnie. Metoda ta pozwala uczniowi uporządkować swoje myśli i tym samym wypowiedź. Jest rodzajem usprawniania pamięci bezpośredniej (rodzice mogą stosować ją z powodzeniem w sytuacji kiedy chcą dowiedzieć się co wydarzyło się w szkole). Strategie postępowania w klasie: Ważną rzeczą wydaje się, aby każdy nauczyciel miał pod ręką różne strategie postępowania, a nie jedną, w której uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych w tym także uczeń z FAS nie mieści się i w związku z tym nie korzysta z lekcji. Dlatego: - polecenia buduj tak, aby były dostępne dla wszystkich (staraj się nie używać ogólników, pojęć abstrakcyjnych - niezwykle istotny jest język jakim się posługujemy podczas lekcji) - stosuj pauzy między zdaniami; - używaj języka obrazowego; - unikaj stawiania pytania "Dlaczego?" raczej zapytaj KTO? CO? GDZIE? VI. Specyficzne strategie postępowania z uczniem z FAS - stosuj proste słownictwo - używaj krótkich poleceń - polecenia rozbijaj na kilka małych kroków - stosuj określone znaki do porozumiewania się z uczniem - wprowadź rutynę w czym się da! (rutyna buduje poczucie bezpieczeństwa niezwykle nadwątlone u dzieci z FAS) - zaplanuj krótkie przerwy w trakcie lekcji (neutralizacja bodźców typu: temper. powietrza, słońce, hałas;) - obserwuj ucznia i ustal z nim objawy poprzedzające wybuch agresji; - nie obwiniaj, nie zawstydzaj, nie oskarżaj; - często przypominaj o zawartych umowach; - rozmawiaj, tłumacz, tłumacz... ;
VII. Dygresje na zakończenie Nie ma typowych uczniów z uszkodzeniem alkoholowym - każdy z nich ma indywidualne potrzeby i niepowtarzalne zdolności. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć jakie szkody neurologiczne wywołała ekspozycja na alkohol u danego ucznia, stąd nie ma jednej recepty postępowania. Sukces w pracy z dzieckiem z FAS może odnieść wychowawca poszukujący różnych strategii postępowania i ciągle obserwujący swojego ucznia, który z pewnością rozwija się. opracowała: mgr Adriana Łasińska Opracowano na podstawie: 1) Małgorzata Klecka "Fascynujące dzieci" - wyd. św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 2007; 2) Krzysztof Liszcz "Dziecko z alkoholowym zespołem płodowym w szkole" - Fundacja "Daj Szansę", Toruń 2007;