200 Rocznk Kamla Naukowe Radlńska Stowarzyszena Ekonomstów Rolnctwa Agrobznesu 2017 tom XIX zeszyt 2 do: 10.5604/01.3001.0010.1189 wpłynęło: 04.05.2017 akceptacja: 19.06.2017 Kamla Radlńska Poltechnka Koszalńska Atrakcyjnośc wejskch rynków pracy w kontekśce konkurencyjnośc regonalnej na przykładze województwa zachodnopomorskego ATTRACTIVENESS OF LABOR MARKETS IN RURAL AREAS IN CONTEXT OF REGIONAL COMPETITIVENESS of Zachodnopomorske provnce Słowa kluczowe: obszary wejske, rynek pracy, konkurencyjność, województwo zachodnopomorske Key words: rural areas, labor market, compettveness, Zachodnopomorske provnce JEL codes: J43, R23 Abstrakt. Celem badań była ocena atrakcyjnośc wejskch rynków pracy w województwe zachodnopomorskm w kontekśce konkurencyjnośc regonalnej. Podstawowe pytane, na które starano sę odpowedzeć, dotyczyło zróżncowana przestrzennego atrakcyjnośc wejskch rynków pracy jego wpływu na konkurencyjność regonów. Przedmot analzy obejmował oszacowane pozomu atrakcyjnośc wejskch rynków pracy w województwe oraz ch ocenę. Podmotam analzy były wejske rynk pracy, tj. rynk pracy gmn wejskch oraz obszarów wejskch gmn mejsko-wejskch województwa zachodnopomorskego. Do oceny atrakcyjnośc rynków pracy wykorzystano wskaźnk syntetyczny, którego konstrukcję oparto na zmennych opsujących sytuację na analzowanych rynkach. Atrakcyjność została określona na podstawe danych z 31.12.2015 roku. Zasadnczo wejske rynk pracy w województwe zachodnopomorskm charakteryzowały sę przecętnym pozomem atrakcyjnośc. Regony zalczone do najbardzej konkurencyjnych znajdowały sę w północnej wschodnej częśc województwa, położone były w neznacznej odległośc od lokalnych ośrodków mejskch. Wstęp Podejśce do problemu konkurencyjnośc wymaga zastosowana szerokej perspektywy badawczej, bowem koncepcje rywalzacj były rozwane już przez takch klasyków ekonom jak Davd Rchardo, John S. Mll, Thomas R. Malthus czy Adam Smth. Ponadto, konkurencyjność może odnosć sę do różnych pozomów. Maran Goryna Ewa Łaźnewska wyróżnl sześć głównych pozomów herarch systemów gospodarczych: mkro-mkro, mkro, mezo, makro, regonalny globalny [Goryna, Łaźnewska 2009]. Na każdym z tych pozomów możlwa jest analza konkurencyjnośc, wyłączając pozom globalny z powodu braku punktu odnesena. Podobna klasyfkacj dokonal Ryszard Boroweck Barbara Suta-Tokarska, dzeląc pozomy konkurencyjnośc na: mkro-mkro, mkro, mezo, makro, mega meta [Boroweck, Suta-Tokarska 2015]. Przy czym pozom mkro-mkro odnos sę do pozomu towarów usług, podczas gdy pozom meta dotyczy przyszłego pozomu konkurencyjnośc. Badana nad konkurencyjnoścą przedsęborstw [Dzkowska, Goryna 2012], branż [Kukuła, Strojny 2010], regonów [Łaźnewska, Goryna 2012], gospodarek narodowych [Boroweck, Suta-Tokarska 2015] w lteraturze były podejmowane szeroko, zarówno w ujęcu teoretycznym, jak praktycznym. Mmo że stneje problem powszechne akceptowanej defncj tego pojęca, to podając za OECD, konkurencyjność może być rozumana jako zdolność przedsęborstw, przemysłów, regonów, krajów ponadnarodowych ugrupowań do sprostana mędzynarodowej konkurencj oraz do zapewnena wysokej stopy zwrotu od zastosowanych czynnków produkcj, a także relatywne
Atrakcyjnośc wejskch rynków pracy w kontekśce konkurencyjnośc regonalnej... 201 wysokego pozomu zatrudnena [OECD 1997]. Z uwag na złożoność problematyk, omówono tylko wybrane kweste, odnesone do warunków gospodarek regonalnych. Mędzy pozomem mkro makro znajduje sę pojęce konkurencyjnośc regonalnej. Konkurencyjność regonalna to zdolność regonów do zapewnena atrakcyjnego trwałego środowska dla funkcjonowana przedsęborstw życa meszkańców [EC 2016]. Atrakcyjność trwałość środowska odnos sę do warunków w krótkm długm okrese. Kluczowe kweste dla konkurencyjnośc regonu w krótkm okrese, to specjalzacja w określonych dzedznach dzałalnośc gospodarczej oraz nfrastruktura. Natomast w długm okrese, jej pozom zależy od technolog, zasobów ludzkch, nakładów na badana rozwój oraz struktury gospodark. Atrakcyjność rynków pracy może stanowć jeden z czynnków konkurencyjnośc gospodarek lokalnych, bowem rynek pracy jest elementem środowska, w którym funkcjonują z jednej strony, przedsęborstwa, a z drugej, meszkańcy. Materał metodyka badań Celem badań była ocena atrakcyjnośc wejskch rynków pracy w województwe zachodnopomorskm w kontekśce konkurencyjnośc regonów. Z uwag na cel główny badana zakres podmotowy analzy obejmował wyłączne rynk pracy obszarów wejskch województwa. W zwązku z tym, z rynku pracy województwa zachodnopomorskego wyodrębnono wyłączono mejske rynk pracy, tzn. rynk pracy mast na prawach powatu Szczecn, Śwnoujśce oraz Koszaln oraz rynk pracy gmn mejskch, tj. gmn Bałogard, Kołobrzeg, Darłowo, Sławno, Szczecnek, Śwdwn, Wałcz oraz Stargard Szczecńsk. Dodatkowo z rynków pracy gmn mejsko- wejskch wyłączono obszary mast. W konsekwencj analzę przeprowadzono na podstawe danych pochodzących ze 103 gmnnych rynków pracy, w tym 49 gmn wejskch oraz 54 obszarów wejskch gmn mejsko-wejskch województwa. Przedmotem analzy było oszacowane oraz ocena atrakcyjnośc wyodrębnonych wejskch rynków pracy. Atrakcyjność rynków pracy oszacowano na podstawe danych z 31.12.2015, poneważ rok 2015 był ostatnm rokem, dla którego opublkowano pełne dane statystyczne. Metodą oceny atrakcyjnośc lokalnych rynków pracy w województwe zachodnopomorskm była metoda wskaźnka syntetycznego [Łunewska, Tarczyńsk 2006, s. 46-54, Stanny 2013, s. 180-184]. Metoda ta pozwolła na uszeregowane badanych jednostek (rynków pracy) w kolejnośc od najwyższej do najnższej wartośc, w oparcu o wskaźnk syntetyczny. Konstrukcja mernka obejmowała m.n. normalzację wartośc zmennych przedstawonych w postac stymulant/destymulant oraz wyznaczene wartośc wskaźnka syntetycznego. Normalzacj zmennych w ramach badana dokonano przy użycu procesu untaryzacj, według następującej formuły [Wysock, Lra 2003]: z x mn{ x } = dla stymulant, z max{ x } mn{ x } max{ x } x = dla destymulant max{ x } mn{ x } Do wyznaczena wartośc wskaźnka syntetycznego wykorzystano metodę bezwzorcową, polegającą na uśrednenu znormalzowanych wartośc zmennych: q m z m j j= = 1, ( = 1,2,..., n); wartośc cechy syntetycznej q należą do przedzału (0,1).
202 Kamla Radlńska Na podstawe wartośc wskaźnków syntetycznych badanych rynków pracy, ch średnej arytmetycznej oraz odchylena standardowego badaną zborowość podzelono na 5 klas. [Wysock, Lra 2003]. Najstotnejszym elementem analzy był dobór zmennych do oszacowana wskaźnków syntetycznych. Dobór cech wynkał z analzy czynnków determnujących funkcjonowane rynków pracy. Zmenne stanowły potencjalne źródła atrakcyjnośc lokalnych rynków pracy. W konsekwencj do wyznaczena pozomu atrakcyjnośc wejskch rynków pracy wykorzystano 5 zmennych opsujących sytuację na rynkach pracy: x 1 lczba podmotów gospodark narodowej w rejestrze REGON (nformacja na 31.12.2015), w szt., x 2 dochody budżetów gmn w 2015 roku, w tys. zł, x 3 wskaźnk bezroboca (nformacja na 31.12.2015), w %, x 4 lczba ludnośc ogółem (nformacja na 31.12.2015), x 5 przecętna odległość od najblższego masta powatowego (nformacja na 15.03.2017), w km [por. Gawrycka, Szymczak 2010, Czapewsk 2010]. Przyjęce zmennych poprzedzono analzą lteratury, opsującą funkcjonowane specyfkę rynku pracy. Założono, że lczba podmotów gospodark narodowej w rejestrze REGON (x 1 ) odzwercedla stopeń możlwośc przedsęborczośc lokalnego sektora prywatnego, dochody własne budżetów gmn (x 2 ) określają potencjalne możlwośc rozwojowe gmny w obszarze jej dzałalnośc nwestycyjnej, wskaźnk bezroboca (x 3 ) oraz lczba ludnośc w weku produkcyjnym ogółem (x 4 ) opsują potencjał lokalnej społecznośc. Natomast czynnk lokalzacyjny został uwzględnony przez przecętną odległość obszaru od najblższego masta powatowego (x 5 ). Zmenne x 1, x 2, x 4 mają charakter stymulant, natomast zmenne x 3 x 5 to destymulanty. Źródłem nformacj o zmennych stały sę publczne rejestry statystyczne prowadzone przez Urząd Statystyczny Wojewódzk Urząd Pracy w Szczecne (WUP). Wynk badań Na podstawe wybranych zmennych oszacowano wskaźnk syntetyczny atrakcyjnośc wejskch rynków pracy w województwe zachodnopomorskm. Wskaźnk syntetyczny, obok odległośc od lokalnego ośrodka mejskego był podstawą do oceny zróżncowana regonów pod względem ch konkurencyjnośc. W wynku tego obszary wejske zakwalfkowano do klas określających konkurencyjność regonów. Klasa 1. zawerała obszary wejske, które charakteryzowały sę rynkam pracy o bardzo wysokej atrakcyjnośc położone w neznacznej odległośc ośrodka mejskego (maksymalne do 25 km). Wartość wskaźnka syntetycznego w tej klase gmn osągnęła pozom wększy lub równy 0,5526. W tej klase znalazło sę 8 gmn województwa. Wskaźnk syntetyczny, zawerający sę przedzale (0,55260, 0,4957>, Tabela 1. Pozom konkurencyjnośc wejskch rynków pracy w województwe zachodnopomorskm (stan na 31.12.2015) Table 1. Compettveness level of rural labor markets n Zachodnopomorske provnce Wyszczególnene/Specfcaton Klasa/Class Ogółem/ 1. 2. 3. 4. 5. Total Lczba jednostek/number of enttes 8 26 32 23 14 103 Wskaźnk syntetyczny (WS)/Synthetc ndcator 0,59 0,52 0,48 0,43 0,34 0,47 Współczynnk zmennośc (WZ)/Coeffcent of varaton 0,08 0,03 0,04 0,02 0,10 0,15 Maksymalna odległość rynku pracy od najblższego masta/maxmum dstance from the labor market to the nearest cty [km] 25 30 35 35 55 - Źródło: opracowane własne na podstawe danych [US 2016] WUP w Szczecne Source: own study based on [US 2016] and WUP n Szczecn
Atrakcyjnośc wejskch rynków pracy w kontekśce konkurencyjnośc regonalnej... 203 kwalfkował obszary wejske gmn do klasy 2. konkurencyjnośc, tzn. klasy zawerającej gmny, których rynk pracy charakteryzowały sę wysokm pozomem atrakcyjnośc, odległe od ośrodków mejskch, powatowych maksymalne do 30 km. 26 gmn województwa to gmny o tej klase rynków pracy. Klasa 3. wyznaczyła obszary wejske, których rynk pracy osągnęły średn pozomu atrakcyjnośc wartość wskaźnka syntetycznego w tej klase zawerały sę w przedzale (0,4957, 0,4388> były położone maksymalne do 35 km od ośrodka mejskego. W badanu wejskch rynków pracy województwa zachodnopomorskego najwększą lczbę rynków pracy stanowły rynk klasy 3. 32 z analzowanych rynków pracy. Obszary wejske o nskm pozome atrakcyjnośc rynków pracy wartość wskaźnka syntetycznego (0,4388, 0,3818> oraz zlokalzowane maksymalne 35 km od ośrodka mejskego, zakwalfkowano do klasy 4. Nskm pozomem charakteryzowały sę 23 rynk pracy w województwe. Klasa 5. ze wskaźnkem syntetycznym ponżej 0,3818, określła rynk pracy obszarów wejskch o bardzo nskm pozome atrakcyjnośc oraz znaczną odległoścą od ośrodków mejskch (maksymalne 55 km) w województwe było ch 14. Uogólnone wynk badana konkurencyjnośc wejskch rynków pracy w województwe zachodnopomorskm na konec 2015 roku zaprezentowano w tabel 1. Gmny wejske w województwe zachodnopomorskm były zróżncowane pod względem pozomu ch konkurencyjnośc. Najwększa lczba obszarów to obszary, które charakteryzowały sę rynkam pracy o średnm pozome atrakcyjnośc (31% ogółu gmn), położone maksymalne 35 km od ośrodków mejskch. Newele mnej obszarów 25% ogólnej lczby gmn województwa, to obszary o wysokej atrakcyjnośc rynków pracy zlokalzowane do maksymalne 30 km od mejskego ośrodka powatowego. Łączne 33% badanych obszarów wejskch stanowły obszary o wysokej lub bardzo wysokej konkurencyjnośc. Były to obszary Klasy/Classes 1 2 3 4 5 Rysunek 1. Przestrzenne zróżncowane pozomu konkurencyjnośc regonalnej w województwe zachodnopomorskm (stan na 31.12.2015) Fgure 1. Spatal dfferentaton of the level of regonal compettveness n Zachodnopomorske provnce Źródło: jak w tab. 1 Source: see tab. 1 cechujące sę wysoką atrakcyjnoścą rynków, przy równoczesnym newelkm oddalenu od ośrodków mejskch maksymalne 20 km. Współczynnk zmennośc, odzwercedlający zróżncowane atrakcyjnośc rynków pracy w badanej grupe, oblczony dla wszystkch jednostek był relatywne nsk (0,15), chocaż zasadnczo zróżncowane w najlcznejszych klasach było zdecydowane mnejsze. Przestrzenne zróżncowane pozomu konkurencyjnośc obszarów wejskch w województwe zachodnopomorskm zostało zaprezentowane na rysunku 1. Przedstawone wynk analzy wskazują na znaczne przestrzenne zróżncowane konkurencyjnośc obszarów wejskch w województwe zachodnopomorskm. Generalne wejske rynk pracy o wyższym pozome atrakcyjnośc położone były w północnej wschodnej częśc województwa. W obszarze tym zlokalzowanych jest znaczna lczba mnejszych ośrodków mejskch, tj. małych średnch mast Koszaln, Bałogard, Kołobrzeg, Darłowo, Sławno, Szczecnek, Śwdwn, Wałcz. Szczecn wraz z terenam podmejskm charakteryzował sę zasadnczo rynkam o nskm pozome atrakcyjnośc, może to wynkać z pełnonych przez te obszary funkcj usługowo-przemysłowych (nerolnczych). W odnesenu do atrakcyjnośc wejskch rynków
204 Kamla Radlńska pracy potwerdzono teore geografczne centrów wzrostu lokalnego opartego na stnenu mast. Obszary wejske z rynkam pracy o ponadprzecętnej atrakcyjnośc położone były w poblżu małych lub średnch ośrodków mejskch, co potwerdzło założena teor rozwoju lokalnego opartego na rozwoju mast. Newelka odległość wejskch rynków pracy od mast, o neznacznym udzale przemysłu w gospodarce, powodowała zwększene pozomu ch atrakcyjnośc. Podsumowane Wejske rynk pracy w województwe zachodnopomorskm charakteryzowały sę znacznym zróżncowanem w pozome atrakcyjnośc (stan na 31.12.2015). Najwększą grupę stanowły rynk pracy o średnm pozome atrakcyjnośc (31% badanych rynków pracy). Wejske rynk pracy o ponadprzecętnym pozome atrakcyjnośc główne znajdowały sę w północnej wschodnej częśc województwa zachodnopomorskego. Na tak stan rynków pracy mogły meć wpływ czynnk lokalzacyjne, tj. występowane w poblżu rynków pracy newelkch ośrodków mejskch pełnących rolę centrów wzrostu lokalnego. Występowane mejskch newelkch ośrodków wpłynęło pozytywne na pozom atrakcyjnośc rynków pracy konkurencyjnośc regonów wejskch. Regony wejske o wysokej konkurencyjnośc charakteryzowały sę rynkam pracy o ponadprzecętnej atrakcyjnośc były zlokalzowane maksymalne 35 km od lokalnego ośrodka mejskego. Lteratura Boroweck Ryszard, Suta-Tokarska Barbara. 2015. Konkurencyjność przedsęborstw konkurencyjność gospodark Polsk- zarys problemu. Nerównośc Społeczne a Wzrost Gospodarczy 41: 52-66. Czapewsk Konrad. 2010. Koncepcja wejskch obszarów sukcesu społeczno- gospodarczego ch rozpoznane w województwe mazoweckm. Warszawa: Wydawnctwo Bernardnum. Dzkowska Marlena, Goryna Maran. 2012. Teoretyczne aspekty konkurencyjnośc przedsęborstwa- w kerunku koncepcj eklektycznej?. Gospodarka Narodowa 4 (248): 1-30. EC. 2016. The EU Regonal Compettvness Index. Workng Paper 02/2017. http://ec.europa.eu/regonal_polcy/sources/docgener/work/201701_regonal_compettveness2016.pdf. Gawrycka Małgorzata, Anna Szymczak. 2010. Przestrzenne zróżncowane rynków pracy z punktu wdzena popytu na pracę. Współczesna Ekonoma 1 (13): 47-58. Goryna Maran, Łaźnewska Ewa (red.). 2009. Kompendum wedzy o konkurencyjnośc. Warszawa: PWN. Kukuła Karol, Strojny Jacek. 2010. Ocena konkurencyjnośc mędzynarodowej polskej branży męsnej w oparcu o koncepcję atrakcyjnośc pozycj rynkowej. Metody Iloścowe w Badanach Ekonomcznych XI (2): 171-180. Łaźnewska Ewa, Goryna Maran. 2012. Konkurencyjność regonalna. Koncepcje stratege przykłady. Warszawa: PWN. Łunewska Małgorzata, Waldemar Tarczyńsk. 2006. Metody welowymarowej analzy porównawczej na rynku kaptałowym. Warszawa: PWN. OECD. 1996. Globalsaton and Compettveness: Relevant Indcators. STI Workng Papers 5. Pars: OECD. Stanny Monka. 2013. Przestrzenne zróżncowane rozwoju obszarów wejskch w Polsce. Warszawa: IRWR PAN. US. 2016. Województwo Zachodnopomorske 2016 podregony, powaty, gmny. Szczecn: Urząd Statystyczny w Szczecne. WUP. 2017. Bezroboce w gmnach. Szczecn: Wojewódzk Urząd Pracy w Szczecne, http://www.wup. pl, dostęp 15.03.2017. Wysock Felks, Jarosław Lra. 2003. Statystyka opsowa. Poznań: Wydawnctwo Akadem Rolnczej w Poznanu.
Atrakcyjnośc wejskch rynków pracy w kontekśce konkurencyjnośc regonalnej... 205 Summary The am of the study was to assess the atractveness of rural labor markets n the Zachodnopomorske provnce. The subject of the analyss ncluded estmaton of compettvness level of rural economy n the provnce. Analyss conducted n rural comunes and n rural areas of urban-rural comunes of the provnce. Atractvness of rural labor market was determned on the bass of data from 31.12.2015. To assess the atractvness of rural labor markets was used a synthetc ndcator. Compettveness rato of rural economy was based atractveness of labor market and lengh of nearest cty. In general, rural labor markets n the Zachodnopomorske provnce are characterzed by averege level of compettveness and located max 35 km from nearest cty. Adres do korespondencj dr Kamla Radlńska Poltechnka Koszalńska Wydzał Nauk Ekonomcznych, Katedra Ekonom ul. Kwatkowskego 6E, 75-343 Koszaln tel. (94) 34 39 120 e-mal: kamla.radlnska@tu.koszaln.pl