Wykorzystanie wyników badań kompetencji kluczowych w wewnątrzszkolnej ewaluacji XX Jubileuszowa Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej Gdańsk, 18-20 września 2014 r. 1
Plan wystąpienia 1. Czym są kompetencje kluczowe? 2. Kompetencje kluczowe a podstawa programowa 3. Kompetencje kluczowe a wymagania państwa wobec szkół (od 1 IX 2013 r.) 4. Kompetencje kluczowe a podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2014/2015 5. Wykorzystanie wyników badań kompetencji kluczowych w wewnątrzszkolnej ewaluacji 2
Geneza E. Cresson i P. Flynn (red.), Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia Nauczanie i uczenie się na drodze do uczącego się społeczeństwa, WSiP, Warszawa 1997. Każdy powinien zostać przygotowany do ponoszenia odpowiedzialności za kształtowanie własnych kwalifikacji, w różnorodnych, możliwie jak najbardziej elastycznych formach kształcenia i doskonalenia. 3
Filary edukacji Cztery filary edukacji, na których poszczególne państwa konstruują systemy edukacyjne i programy: Uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi Uczyć się, aby wiedzieć Uczyć się, aby działać Uczyć się, aby być 4
Dlaczego kompetencje kluczowe? Dążenie do powiązania edukacji z życiem i z przyszłością Uczenie się przez całe życie jako warunek powodzenia w życiu Zalecenie Parlamentu Europejskiego jako przejaw troski o przyszłość Europejczyków Kompetencje kluczowe jako narzędzie i przedmiot programu uczenia się przez całe życie Kompetencje kluczowe jako cele kształcenia i wychowania w polskiej szkole Kompetencje kluczowe jako przesłanka dla kształtowania postaw nauczycieli 5
Czym są kompetencje kluczowe? Kompetencje zdefiniowano w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE) jako połączenie: wiedzy umiejętności postaw odpowiednich do sytuacji uważanych za niezbędne dla potrzeb samorealizacji aktywnego obywatelstwa integracji społecznej zatrudnienia Kompetencje kluczowe to ramy określające nowe umiejętności podstawowe uzyskiwane w procesie uczenia się przez całe życie. 6
8 kompetencji kluczowych 1. Porozumiewanie się w języku ojczystym 2. Porozumiewanie się w językach obcych 3. Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne 4. Kompetencje informatyczne 5. Umiejętność uczenia się 6. Kompetencje społeczne i obywatelskie 7. Inicjatywność i przedsiębiorczość 8. Świadomość i ekspresja kulturalna 7
8 kompetencji kluczowych cechy Wszystkie są jednakowo ważne dla rozwoju osobistego Niektóre są przekrojowe lub interdyscyplinarne (np. znajomość technologii informacyjno-komunikacyjnych, przedsiębiorczość, umiejętności obywatelskie, ekspresja kulturowa) Są ze sobą powiązane lub się częściowo pokrywają. Umiejętności wynikające z jednej, wspierają biegłość w innej. Umiejętności językowe (sprawność czytania, pisania), matematyczne i w zakresie (TIK) to podstawa uczenia się; Umiejętność uczenia się sprzyja wszelkim innym aktywnościom edukacyjnej Niektóre sprawności są kluczowe dla wszystkich 8 kompetencji (np. krytyczne myślenie, kreatywność, inicjatywność, rozwiązywanie problemów, ocena ryzyka, podejmowanie decyzji, kierowanie emocjami) 8
Porozumiewanie się w języku ojczystym Zdolność wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie oraz językowej interakcji w odpowiedniej i kreatywnej formie w pełnym zakresie kontekstów społecznych i kulturowych w edukacji, pracy, domu i czasie wolnym. 9
Porozumiewanie się w językach obcych Opiera się na tych samych wymiarach umiejętności, co porozumiewanie się w języku ojczystym na zdolności do rozumienia, wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie, pisanie) w odpowiednim zakresie kontekstów społecznych. Wymaga też takich umiejętności, jak mediacja i rozumienie różnic kulturowych. 10
Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne Kompetencje matematyczne to umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji. Obejmują zdolność i chęć wykorzystywania matematycznych sposobów myślenia (myślenie logiczne i przestrzenne) oraz prezentacji (wzory, modele, konstrukty, wykresy, tabele). 11
Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne Kompetencje naukowe odnoszą się do zdolności wykorzystywania zasobu wiedzy i metodologii do wyjaśniania świata przyrody, w celu formułowania pytań i wyciągania wniosków opartych na dowodach. Za kompetencje techniczne uznaje się stosowanie tej wiedzy i metodologii w odpowiedzi na postrzegane potrzeby ludzi. Kompetencje w zakresie nauki i techniki obejmują rozumienie zmian powodowanych przez działalność ludzką oraz odpowiedzialność poszczególnych obywateli. 12
Kompetencje informatyczne Obejmują umiejętne i krytyczne wykorzystywanie technologii społeczeństwa informacyjnego (TSI) w edukacji, pracy, czasie wolnym. Opierają się na podstawowych umiejętnościach w zakresie TIK: wykorzystywaniu różnorakich narzędzi i ich oprogramowania (komputerów stacjonarnych, laptopów, tabletów, smartfonów) do uzyskiwania, krytycznej oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania się i uczestnictwa w sieciach współpracy za pośrednictwem Internetu. 13
Umiejętność uczenia się Zdolność konsekwentnego i wytrwałego uczenia się, organizowania własnego procesu uczenia się, efektywne zarządzanie czasem i informacjami, zarówno indywidualnie, jak i w grupach. Obejmuje świadomość własnego procesu uczenia się i potrzeb w tym zakresie, identyfikowanie dostępnych możliwości oraz zdolność pokonywania przeszkód w celu osiągnięcia powodzenia w uczeniu się. Oznacza nabywanie, przetwarzanie oraz przyswajanie nowej wiedzy i umiejętności, a także umiejętne korzystanie z wcześniejszych doświadczeń. 14
Kompetencje społeczne i obywatelskie Kompetencje osobowe, interpersonalne i międzykulturowe, obejmujące zachowania przygotowujące do uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym, a także rozwiązywania konfliktów. Obejmują zdolność do empatii, wykazywania się tolerancją, porozumiewania się w różnych środowiskach, negocjacji, wyrażania i rozumienia różnych punktów widzenia, umiejętności współpracy, asertywność i prawość. 15
Kompetencje społeczne i obywatelskie Obejmują znajomość współczesnych, jak i głównych wydarzeń i tendencji w narodowej, europejskiej i światowej historii, zdolność do zaangażowania się w działania publiczne, poszanowanie praw człowieka, w tym równości, jako podstawy demokracji, uznanie i zrozumienie różnic w systemach wartości różnych religii i grup etnicznych, znajomość integracji europejskiej oraz struktur UE, świadomość różnorodności i tożsamości kulturowych w Europie. Kompetencje obywatelskie przygotowują do pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim w oparciu o znajomość pojęć i struktur społecznych i politycznych oraz poczuwanie się do aktywnego i demokratycznego uczestnictwa. 16
Inicjatywność i przedsiębiorczość Zdolność do wcielania pomysłów w czyn, w tym do planowania przedsięwzięć i ich realizacji zgodnie z zamierzeniami. Obejmują kreatywność, innowacyjność, umiejętność oceny własnych mocnych i słabych stron, gotowość do podejmowania ryzyka. Wskazuje się także na znaczenie świadomości zagadnień etycznych związanych z przedsiębiorstwami, znajomość zasad działania gospodarki, w tym zagadnienia stanowiące kontekst pracy i dotyczące życia ludzi. 17
Świadomość i ekspresja kulturalna Świadomość lokalnego, narodowego i europejskiego dziedzictwa kulturalnego oraz jego miejsca w świecie. Docenianie znaczenia twórczego wyrażania idei, doświadczeń i emocji za pośrednictwem szeregu środków wyrazu (muzyki, sztuk teatralnych, literatury i sztuk wizualnych). 18
Ewaluacja w naszym systemie oświaty W założeniach: Nie ocena, lecz źródło refleksyjnego dialogu członków społeczności szkolnej o sposobie funkcjonowania szkoły. Dostarcza obiektywnych, rzetelnych danych o sytuacji szkoły. Motywuje do stałego podnoszenia jakości pracy szkoły. W rzeczywistości: Realizowana nie z inicjatywy ewaluowanych, a więc traktowana jako obowiązek (narzucona). Schematyczna (nieelastyczne narzędzia diagnozy), podporządkowana potrzebie agregacji zebranych wyników. Skupiająca się na wymogu określenia oceny końcowej. 19
Wymagania państwa wobec szkół (od 1 IX 2013 r.) 1. Szkoła lub placówka realizuje koncepcję pracy ukierunkowaną na rozwój uczniów. 2. Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający nauce. 3. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej. 4. Uczniowie są aktywni. 5. Respektowane są normy. 6. Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji. 7. Nauczyciele współpracują w planowaniu i realizowaniu procesów edukacyjnych. 20
Wymagania państwa wobec szkół (od 1 IX 2013 r.) 8. Promowana jest wartość edukacji. 9. Rodzice są partnerami szkoły lub placówki. 10. Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju. 11. Szkoła lub placówka, organizując procesy edukacyjne, uwzględnia wnioski z analizy wyników sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe i egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych. 12. Zarządzanie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi. 21
Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w r. szk. 2014/2015 vs. kompetencje kluczowe 1. Wspieranie rozwoju dziecka młodszego na pierwszym i kolejnych etapach edukacyjnych w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego. 2. Podniesienie jakości kształcenia ponadgimnazjalnego w zakresie umiejętności określonych w podstawie programowej, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności w zakresie matematyki. 3. Profilaktyka agresji i przemocy w szkołach.edukacja włączająca uczniów niepełnosprawnych. 22
Dlaczego warto badać kompetencje kluczowe? Kompetentny absolwent szkoły: posiada wiedzę przedmiotową, stosuje wiedzę przedmiotową i wykorzystuje swoje doświadczenie, planuje i organizuje własny proces uczenia się, potrafi funkcjonować w nowoczesnym społeczeństwie. 23
Dlaczego badanie kompetencji kluczowych może wspierać działania ewaluacyjne? Kompetencje kluczowe są zakotwiczone w każdym z wymagań określonych w rozporządzeniu o nadzorze pedagogicznym. Są interdyscyplinarne, przekrojowe. Dostarczają wiedzy o różnorakich obszarach aktywności szkół, nie tylko tych badanych podczas międzynarodowych i narodowych badań i egzaminów zewnętrznych. Odnoszą się do problematyki kształtowania postaw, a nie tylko wiedzy i umiejętności. 24
Wymagania państwa wobec szkół (od 2013 r.) Numer wymagania 1 5,6 2 5 Spełnieniu sprzyja kształtowanie wszystkich kompetencji kluczowych ze szczególnym uwzględnieniem: 3 1, 2, 3, 4 4 5 5 6 6 5 7 5 8 5 9 7 10 7 11 1, 2, 3, 4, 5 12 Spełnieniu sprzyja analizowanie wyników badania wszystkich kompetencji kluczowych. 25
Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w r. szk. 2014/2015 Numer kierunku 1 5, 6 2 3 3 6 4 6 Realizacji sprzyja kształtowanie kompetencji kluczowych ze szczególnym uwzględnieniem: 26
Co wiemy o kompetencjach kluczowych polskich uczniów? Wyniki badań dotyczące uczniów na różnych etapach edukacji PISA, TIMSS, PIRLS, OBUT, egzaminy zewnętrzne. Wyniki badań na różnych etapach edukacji dotyczące mniejszych grup uczniów testy organizowane przez różne instytucje, m.in. szkoły. 27
Co mówią media o kompetencjach kluczowych polskich uczniów? 28
Kompetencje kluczowe próby diagnozy Źródła danych: Międzynarodowe badania kompetencji dzieci, młodzieży, dorosłych (TIMSS, PIRLS, PISA, PIAAC ) Krajowe ogólnopolskie badania (OBUT) Wyniki egzaminów zewnętrznych Badania zrealizowane w ramach projektów UE i innych ograniczonych inicjatyw (często na podstawie kwestionariuszy samooceny) WSiP i ORKE: Ekstraklasa, pilotaż badania kompetencji kluczowych, diagnozy na początek i koniec danego etapu edukacji. 29
Trudności i ograniczenia związane z badaniem KK Aby wnioskować na temat osiągnięć uczniów w zakresie kompetencji europejskich, oprócz testu warto zastosować inne narzędzia umożliwiające zbadanie umiejętności, np. ankietę, obserwacje i wywiad. Nie wszystkie umiejętności można sprawdzić na danym etapie edukacji, Nie wszystkie umiejętności da się sprawdzić zadaniem testowym, Ustalono, które umiejętności są przedmiotem badania i w jakim stopniu danym testem. 30
Pilotaż badania ORKE WSIP Pilotażowe badanie kompetencji kluczowych (europejskich) uczniów to program, którego celem jest badanie umiejętności sprzyjających nabywaniu kompetencji kluczowych. Badanie przeprowadzono w czerwcu 2014 r. w klasach 6 szkół podstawowych, w klasach 3 gimnazjum i w klasach 2 szkół ponadgimnazjalnych. W badaniu wzięło udział 8 szkół podstawowych (271 uczniów), 8 gimnazjów (340 uczniów) i 4 licea ogólnokształcące (187 uczniów). W badaniu pilotażowym zastosowano 24 26 zadaniowych testów z zadaniami zamkniętymi jedno- lub wieloetapowymi. Niektóre zadania badały więcej niż jedną kompetencję. 31
Pilotaż badania ORKE WSiP wyniki w szkołach podstawowych 32
Pilotaż badania ORKE WSiP wyniki w gimnazjach 33
Pilotaż badania ORKE WSiP wyniki w liceach ogólnokształcących 34
Badanie kompetencji kluczowych ORKE WSIP jako narzędzie przydatne w ewaluacji wewnętrznej Pozwala wyciągać wnioski w odniesieniu do każdego z wymagań wobec szkół wyrażonych dokumentach MEN. Nawiązuje do istoty działalności edukacyjnej (4 filary edukacji). Uwypukla kwestie związane postawami, z aktywnością ucznia i jego funkcjonowaniem w społeczności, w której żyje. Daje możliwość stałego monitorowania osiągnięć szkoły w różnych obszarach analizowanych w procesie ewaluacji Stanowi źródło informacji dla rodziców o różnorakich aspektach aktywności ich dzieci, nie tylko w ujęciu przedmiotowym. Inicjuje refleksję o istocie uczenia się i roli nauczyciela w tym procesie. 35
Badanie kompetencji ORKE WSIP co dalej? Przygotowanie udoskonalonych narzędzi do badania kompetencji kluczowych testy, ankiety, arkusze obserwacji Przedstawienie propozycji dla szkół Przeprowadzenie badania Raport i rekomendacje 36
Anna Dubiecka 695 850 104 anna_dubiecka@wsip.com.pl www.orke.edu.pl Magdalena Bogusławska 601 357 924 magdalena.boguslawska@orke.edu.pl www.orke.edu.pl 37