Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku NAUKI EKONOMICZNE ECONOMIC NOTES. tom XIX

Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku NAUKI EKONOMICZNE ECONOMIC NOTES tom XIX Wybrane problemy gospodarki Polski Selected Polish Economic Issues Redakcja naukowa Jacek Grzywacz i Sławomir Kowalski Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku PŁOCK 2014

REDAKCJA NACZELNA WYDAWNICTWA PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W PŁOCKU REDAKTOR NACZELNY dr Anna Nowacka SEKRETARZ REDAKCJI mgr Katarzyna Atemborska REDAKCJA NAUKOWA TOMU prof. dr hab. Jacek Grzywacz doc. dr inż. Sławomir Kowalski REDAKTOR STATYSTYCZNY dr Agnieszka Krzętowska REDAKTORZY JĘZYKOWI język angielski mgr Adrianna Nowakowska język polski mgr Bożena Piórkowska język rosyjski mgr Elżbieta Wiśniewska-Przybyła RECENZENT prof. dr hab. Krzysztof Marecki ISSN 1644-888X Skład, druk i oprawa: Agencja Reklamowa TOP 87-800 Włocławek, ul. Toruńska 148 tel. 54 423 20 40, fax: 54 423 20 80 agencja.top@agencjatop.pl www.agencjatop.pl

3 SPIS TREŚCI EKONOMIA, ZARZĄDZANIE I FINANSE 1. Mariola Szewczyk-Jarocka...7 Miejsce zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych w polskim systemie podatkowym ujęcie teoretyczne 2. Sylwia Lipińska-Tyburczy...13 Prawno ekonomiczne uwarunkowania rozwoju franchisingu na świecie 3. Jacek Grzywacz...25 Faktoring a płynność finansowa przedsiębiorstwa 4. Anna Schulz, Edward Czarnecki...38 Pozyskanie pokolenia Y dla bankowości elektronicznej wyzwaniem dla polskich banków 5. Anna Nowacka...51 Lojalność klientów wobec banków spółdzielczych 6. Andrzej Jagodziński...62 Ogólny zarys zarządzania publicznego w Polsce 7. Paweł Kaczmarczyk...73 Współczesne zagadnienia ekonomiki usług telekomunikacyjn ych POLITYKA REGIONALNA I ROLNICTWO 1. Sławomir Kowalski...87 Realizacja zalesień gruntów rolnych oraz gruntów innych niż rolne w ramach PROW 2007-2013

4 WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA 1. Рибчак О.С....99 Організаційно-економічні заходи детінізації економіки України 2. Рибчак В.І.... 105 Напрями удосконалення системи державної фінансової підтримки суб єктів малого бізнесу 3. Непочатенко О.А.... 111 Управління економічною ефективністю аграрних підприємств 4. Непочатенко В.О.... 121 Розвиток сільського господарства та його інвестиційне забезпечення 5. Мальований М.І.,Прокопчук О.Т.... 129 Специфічні особливості функціонування податку на додану вартість в агропромисловому виробництві України

EKONOMIA ZARZĄDZANIE I FINANSE

7 Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Mariola Szewczyk Jarocka MIEJSCE ZRYCZAŁTOWANEGO PODATKU DOCHODOWEGO OD PRZYCHODÓW OSÓB DUCHOWNYCH W POLSKIM SYSTEMIE PODATKOWYM UJECIE TEORETYCZNE Wprowadzenie W polskim systemie podatkowym funkcjonują podatki dochodowe, obrotowe, przychodowe oraz majątkowe. Są one podstawowym instrumentem finansów publicznych. Z badania literatury wynika, iż jednym z ciekawszych podatków jest zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych. Przedmiotem tego podatku jest dochód osiągnięty z tytułu pełnionych funkcji duszpasterskich oraz posług religijnych. Natomiast podmiotem czynnym podatku jest państwo, a podatnikiem jest proboszcz lub wikariusz. W niniejszym artykule autorka poddała w/w podatek analizie teoretycznej. Przeanalizowała podmiot, przedmiot podatku, podstawę opodatkowania oraz stawki podatkowe. Należałby się jednak głębiej zastanowić czy wszystkie przychody są rejestrowane przez instytucje kościele. Problem może być zaczątkiem do pogłębionych badań naukowych. 1. Pojęcie podatku Zgodnie z Ordynacją podatkową za podatek uznaje się publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej Ustawa z 29 sierpnia 1997., art.6.

8 Mariola Szewczyk Jarocka / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Z badania literatury wynika, że podatek jest świadczeniem pieniężnym, nieodpłatnym, przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym i jednostronnym nadkładanym przez państwo lub inny podmiot publicznoprawny (np. samorząd terytorialny) na mocy przepisów prawa 1. 2. Pojęcie systemu podatkowego i klasyfikacja podatków Systemy podatkowe poszczególnych państw zmieniały się i zmieniają nadal. Polska w wyniku odejścia od gospodarki centralnie planowanej na początku lat dziewięćdziesiątych stanęła przed możliwością budowy systemu podatkowego praktycznie bez obciążenia balastem podatkowym z przeszłości. 2 Rezultatem prowadzonej od początku lat dziewięćdziesiątych transformacji gospodarczej w Polsce jest następująca struktura polskiego systemu podatkowego 3 : 1) podatki 4 centralne: dochodowy od osób fizycznych 5 (w tym ryczałt od przychodów ewidencjonowanych 6 ), dochodowy od osób prawnych 7, VAT 8, akcyza 9, od gier 10. 2) podatki lokalne: tzw. karta podatkowa, 1 E. Denek, J. Sobiech, J. Wolniak, Finanse publiczne, PWN, Warszawa 2001, s. 123 i S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, wyd.2, PWN, Warszawa 2000, s. 154 155 i M. Cieślukowski, S. Kańduła, I. Kijek, Polski system podatkowy. Materiały do ćwiczeń i wykładów, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2012, s. 6. 2 F. Grądalski, System podatkowy w świetle teorii optymalnego opodatkowania, SGH, Warszawa 2006, s.205. 3 G. Szczodrowski, Polski system podatkowy, PWN, Warszawa 2007, s. 67. 4 Z badania literatury wynika, iż podatki, jako świadczenia na rzecz państwa o charakterze pieniężnym, nieodpłatnym, bezzwrotnym i przymusowym są w polskim systemie prawnym uregulowane aktami prawnymi wysokiej rangi, czyli w formie ustaw. Nieodpłatność podatku oznacza brak świadczenia zwrotnego, jakie można by przypisać do danego podatku ze strony państwa. Podatek, jako świadczenie bezzwrotne, raz zapłacony nie podlega zwrotowi poza przypadkami, gdy został pobrany niesłusznie lub zapłacony w kwocie wyższej od kwoty należnej. Por. A. Cicha, Podatek VAT w rachunkowości, Difin, Warszawa 2005, s. 9. 5 Ustawa z 26 lipca 1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych, tekst jedn. (Dz. U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.) 6 Ustawa z 20 listopada 1998 o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. nr 144, poz. 930 ze zm.) 7 Ustawa z 15 lutego 1992 o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. nr 21, poz. 86 ze zm.) 8 Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. nr 54, poz. 535 ze zm.) 9 Ustawa z 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. nr 29, poz. 257 ze zm.) 10 Ustawa z 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych, tekst jedn. (Dz. U. z 2004 r., poz. 27 ze zm.)

Miejsce zryczałtowanego podatku dochodowego... 9 podatek od nieruchomości 11, podatek od środków transportu 12, podatek od posiadania psów 13 (obecnie opłata), podatek rolny 14, podatek leśny 15, podatek od spadków i darowizn 16, podatek od czynności cywilnoprawnych 17. 3. Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych 3.1. Podmiot czynny podatku Podmiotem czynnym podatku dochodowego od przychodów osób duchownych jest państwo. Podatnikiem jest proboszcz lub wikariusz, który rozpoczął stałe lub czasowe pełnienie funkcji duszpasterskich, osoba duchowna kierująca jednostką kościelną posiadająca samodzielną administrację (np. wikariat), a także osoba duchowna innego wyznania, która pełni porównywalną funkcję. Osoba duchowna zobowiązana jest zawiadomić o rozpoczęciu pełnienia tych funkcji właściwy urząd skarbowy w ciągu 14 dni od dnia ich rozpoczęcia. Osoba duchowna jest również płatnikiem tego podatku 18. 3.2.Przedmiot podatku Przedmiotem podatku jest dochód osiągnięty z tytułu pełnionych funkcji duszpasterskich oraz posług religijnych m.in. misje, rekolekcje itp. Dochody uzyskiwane z innych źródeł np. uczenie religii w szkołach będą opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych 19. 3.3.Podstawa opodatkowania Podstawą opodatkowania jest przychód z w/w źródeł. Podatek nie jest jednak wprost uzależniony od osiąganych przychodów przez osoby 11 Ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, tekst jedn. (Dz. U. z 2006 r. nr 121, poz. 844, ze zm.) 12 Ibidem. 13 Ibidem. 14 Ustawa z 15 grudnia 1984 r. o podatku rolnym, tekst jedn. (Dz. U. z 2006 r. nr 136, poz. 969, ze zm.) 15 Ustawa z 30 października 2002 r. o podatku leśnym (Dz. U. nr 200, poz. 1682, ze zm.) 16 Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, tekst jedn. (Dz. U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514, ze zm.) 17 Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych, tekst jedn. (Dz. U. z 2005 r. nr 41, poz. 399, ze zm.) 18 M. Cieślukowski, S. Kańduła, I. Kijek, Polski system podatkowy, op.cit., s.70. 19 Ibidem.

10 Mariola Szewczyk Jarocka / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. duchowne, tylko od zewnętrznych znamion prowadzenia działalności duszpasterskiej, tj. od rodzaju pełnionej funkcji, a następnie od liczby mieszkańców parafii np. w przypadku proboszczów oraz osób duchownych kierujących jednostkami kościelnymi posiadającymi samodzielną administrację lub też od liczby mieszkańców parafii i liczby mieszkańców miejscowości, w której znajduje się parafia (w przypadku wikariuszy oraz osób duchownych osiągających przychody z różnych posług religijnych). Wysokość podatku została uzależniona od poziomu przeciętnej przychodowości poszczególnych rodzajów działalności duszpasterskiej. Ustawodawca przyjął przy tym jednocześnie, że przychodowość ta wzrasta wraz ze wzrostem liczby mieszkańców parafii oraz liczby mieszkańców miejscowości, w której znajduje się parafia 20. 3.4.Stawki podatku Stawki podatku ustala minister finansów w specjalnym obwieszczeniu. Stawki są kwotowe i ulegają corocznie podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen konsumpcyjnych towarów i usług w okresie trzech pierwszych kwartałów roku poprzedzającego rok podatkowy w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego 21. Tabela 1. Kwartalne stawki zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych w 2012roku na przykładzie proboszczów (w zł) Liczba mieszkańców parafii powyżej do Wysokość podatku 1000 400 1000 2000 455 2000 3000 490 3000 4000 537 4000 5000 583 5000 6000 638 6000 7000 695 7000 8000 750 8000 9000 808 9000 10000 877 10000 12000 955 12000 14000 1036 14000 16000 1127 16000 18000 1221 18000 20000 1321 20000 1431 Źródło: M. Cieślukowski, S. Kańduła, I. Kijek, Polski system podatkowy. Materiały do ćwiczeń i wykładów, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2012, s. 71. 20 Ibidem. 21 Ibidem

Miejsce zryczałtowanego podatku dochodowego... 11 Tabela 2. Kwartalne stawki zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych w 2012roku na przykładzie wikariuszy (w zł) Liczba mieszkańców parafii Liczba mieszkańców miejscowości, w której znajduje się parafia powyżej do do 5000 od 5000 do 50000 powyżej 50000 1000 122 252 363 1000 3000 363 381 381 3000 5000 381 403 420 5000 8000 389 420 431 8000 10000 403 441 453 10000 420 453 464 Źródło: M. Cieślukowski, S. Kańduła, I. Kijek, Polski system podatkowy. Materiały do ćwiczeń i wykładów, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2012, s.71. Zakończenie Podsumowując rozważania teoretyczne należy stwierdzić, iż każdy obywatel polski zobowiązany jest do uiszczania podatków. Obowiązuje to również instytucję kościelną. Proboszcz lub wikariusz rozlicza się z osiąganych przychodów przy pomocy zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych. Stawki podatku ustalane są kwartalnie dla proboszczów i wikariuszy. Wysokość podatku zależy od poziomu przeciętnej przychodowości poszczególnych rodzajów działalności duszpasterskiej. Przychodowość wzrasta wraz ze wzrostem liczby mieszkańców parafii oraz liczby mieszkańców miejscowości, w której znajduje się parafii. Bibliografia: 1. Cicha A., Podatek VAT w rachunkowości, Difin, Warszawa 2005. 2. Cieślukowski M., Kańduła S., Kijek I., Polski system podatkowy. Materiały do ćwiczeń i wykładów, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2012. 3. Denek E., Sobiech J., Wolniak J., Finanse publiczne, PWN, Warszawa 2001. 4. Grądalski F., System podatkowy w świetle teorii optymalnego opodatkowania, SGH, Warszawa 2006. 5. Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, wyd.2, PWN, Warszawa 2000. 6. Szczodrowski G., Polski system podatkowy, PWN, Warszawa 2007.

12 Mariola Szewczyk Jarocka / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. PLACE OF FLAT RATE INCOME TAX FROM CLERGYMEN IN POLISH TAX SYSTEM THEORETICAL ASPECT Key words: polish tax system, tax, income tax, flat-rate income tax from clergymen Summary Polish tax system is very extensive. It comprises various taxes and fees, which support the state budget and local government units. One of flat-rate income taxes from selected incomes earned by individuals is a flat-rate income tax from clergymen. A taxpayer here is a parish-priest or a vicar, who stated to perform temporary or permanent pastoral function, a clergyman managing a church unit having independent administration (eg. a vicarage), as well as a clergyman of other religious denominations performing a comparable function. The purpose of this article is to present in what way a church institution settles income tax. The article consists a theoretical analysis of the reviewed problem and may be a premise for a more detailed examination of this subject.

13 Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku Nauki Ekonomiczne, t. XIX, 2014. Sylwia Lipińska-Tyburczy PRAWNO EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU FRANCHISINGU NA ŚWIECIE 1. Początki franchisingu na świecie Pojecie franchise zostało już użyte w średniowiecznej Francji, jako zapożyczenie od starofrancuskiego słowa franc (wolny) lub francher (dzisiaj: affranchir uwolnić). Określało różne przywileje lub specjalne uprawnienia w hierarchiczno-fedualnym ustroju społecznym, aż w końcu zostało zawężone we współczesnym języku przede wszystkim do technicznych, celnych i pocztowych znaczeń specjalistycznych, jak zwolnienia od podatku i opłaty pocztowej 1. Początków franchisingu można również szukać w średniowiecznej Wielkiej Brytanii, kiedy to rząd w zamian za określoną wysokość opłaty oraz za nieustające usługi i poparcie udzielał dostojnikom kościelnym prawa (tzw. franchiso) do ściągania podatków lokalnych. Końcem dla tej formy franchisingu okazał się 1562 rok i reforma procedury poboru podatków. Następnie w XVII i XIX wieku franchisingu pojawił się w charakterze długoterminowego prawa do monopolu w pewnej dziedzinie handlu lub przemysłu, który był przyznawany przez króla lub ciało ustawodawcze po wpłaceniu przez biorcę kwoty pieniężnej i zobowiązaniu się przez niego do świadczenia określonych usług na rzecz dawcy 2. Za pierwszą umowę franchisingową można uznać Wielka Kartę Wolności wydaną w 1215 roku przez króla angielskiego Jana bez Ziemi 3. Wiek XVIII to również czas rozwoju umów tzw. tied house, zawieranych między browarami, a właścicielami ziemskimi. W XIX wieku popularne stały się w Wielkiej Brytanii pozwolenia na prowadzenie działalności udzielane rzemieślnikom przez przedstawicieli cechów rzemieślniczych wchodzących w rolę licencjonodawców szkolących swoich licencjonobiorców. 1 Dr. Martina Mohr, Der Franchisevertrag, Vien 1999, s. 3 2 E. Banachowicz, J. Nowak, M. T. Starkowski, Franchisingu czyli klucz do przyszłości, Business Press, Warszawa 1994, s. 3 3 K. Bagan-Kurluta, Umowa franchisingu, C. H. Beck, Warszawa 2001, s. 1

14 Sylwia Lipińska-Tyburczy / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Pomimo, że franchising wykształcił się w Europie, to jednak za miejsce narodzin współczesnej jego formy uznaje się Stany Zjednoczone. Pierwszym wielkim przedsiębiorstwem, stosującym z powodzeniem franchising był producent maszyn do szycia Singer założyciel sieci dystrybucyjnej swoich wyrobów, złożonej z niezależnych dealerów, którzy płacili mu za prawo wyłączności sprzedaży maszyn na określonym terytorium. Do rozwoju franchisingu przyczynił się również koziobrody aptekarz z Atlanty, John Pemberton, który udzielał licencji na rozprowadzanie wynalezionej przez siebie mikstury kilku rozlewniom, w ten sposób dostarczając syropu gotowego do rozcieńczenia. Takie były skromne początki Coca-Coli w 1886 roku. Kolejnym etapem wzrostu popularności franchisingu były lata 30- te XX wieku, okres w którym powstawały i rozwijały się przedsiębiorstwa, głównie z branży samochodowej, przetwórstwa ropy naftowej i producenci napojów alkoholowych. Tabela 1 ilustruje dziedziny, w których franchising funkcjonował. Tabela 1. Zastosowanie franchisingu na świecie Do lat 40. XX wieku 1950-1990 Po 1990 roku Produkcja i dystrybucja samochodów Restauracje i bary szybkiej obsługi Praca umysłowa Produkcja ropy naftowej Hotelarstwo Informatyka Wytwarzanie i rozlewanie napojów chłodzących Różnorodne dziedziny handlu Tradycyjne usługi Praca w domu różnorodne usługi (biznes, turystyka, biura matrymonialne, bankowe) Źródło: M. J. Ziółkowska, Franczyza nowoczesny model rozwoju biznesu, CeDeWu, Warszawa 2010, s. 22 Okres prawdziwego rozkwitu franchisingu w Stanach Zjednoczonych nastąpił po 1954 roku, co w rezultacie doprowadziło do sytuacji zwanej boom franchisingowy. W tym czasie powstały znane dziś na całym świecie takie systemy jak MC Donald s, Burger King, Kentucky, Pizza Hut. (tabela 2).

Prawno ekonomiczne uwarunkowania rozwoju franchisingu na świecie 15 Tabela 2. Główne firmy franchisingowe na świecie i rok rozpoczęcia działalności FIRMA Rok powstania Dairy King 1944 KFC 1952 Mc Donald s 1955 Pizza Hut 1959 Burger King 1961 Domino s Pizza 1967 Subway 1974 Źródło: M. K. Stawicka, Franczyza. Droga do sukcesu, Helion, Gliwice 2009, s. 21 Rysunek 1. Rok pojawienia się pierwszej placówki franchisingowej w wybranych państwach 2000 1980 1960 1940 1950 1957 1970 1971 1987 1989 1920 1900 1900 1911 1880 1860 1840 USA Francja Wlk. Brytania Niemcy Hiszpania Włochy Chiny Polska Źródło: A. Antonowicz, Franchising w polskiej gospodarce stopień nasycenia i perspektywy rozwoju [w:] Współczesne modele biznesu diagnoza i perspektywy (red.) P. Antonowicz, FRUG, Sopot 2011, s. 96 W 2010 roku magazyn Entrepreneur opublikował ranking 500 najlepszych sieci franchisingowych. (tabela 3.).

16 Sylwia Lipińska-Tyburczy / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Tabela 3. 10 najlepszych firm franchisingowych na świecie 1. Subway 2. Mc Donald s 3. 7-Eleven Inc. 4. Hampton Inn 5. Supercuts 6. H & R Block 7. Dunkin Donuts 8. Jani-King 9. Servpro 10. ampm Mini Market Źródło: http://www.entrepreneur.com/franchises/franchise500/index.html z dnia 29.08.2010 Zwycięzcą rankingu jest Subway, który pierwszą restaurację otworzył w 1965 roku, a działalność w systemie franchisingowym rozpoczął w 1974 roku (tabela 2). 2. Franchising na rynku europejskim Idea franchisingu szybko zaczęła być wykorzystywana w krajach Europy Zachodniej, zarówno przez sieci amerykańskie, tworzące jednostki franchisingowe, jak i wśród lokalnych przedsiębiorców. Systemy najlepiej przyjęły się w takich krajach jak: Wielka Brytania, Włochy, Niemcy, Holandia i Dania 4. Tabela 4 charakteryzuje systemy franchisingowe w wybranych krajach europejskich. 4 M. J. Ziółkowska, Franczyza, op. cit, s. 20

Prawno ekonomiczne uwarunkowania rozwoju franchisingu na świecie 17 Tabela 4. Systemy franchisingowe w wybranych krajach europejskich KRAJ Charakterystyka Niemcy Wielka Brytania dominująca rola franchisingu w handlu detalicznym oraz usługach (pralnie chemiczne, wypożyczalnie samochodów, biura podróży, instytucja wspierająca franchisodawców i biorców to Der Deutsch Franchise-Verband e.v. (DVF) istniejąca od 178 roku, w 1995 roku funkcjonuje 530 systemów franchisingowych, w 1997 roku 600, a w 2007 roku 910, do dziś utrzymuje się tendencja wzrostowa, liczba franchisobiorców w latach 1997 2007 wzrosła prawie o 100% i w 2007 roku wynosiła 55,7 tys. pierwszy system franchisingowy to sieć Wimpy oferująca hamburgery, śniadania oraz kawę (1954 rok), w 2007 roku liczba aktywnie działających systemów franchisingowych to 809, przeciętny system funkcjonuje 11 lat, w 2007 roku 34,2 tys. franchisobiorców pierwsze systemy franchisingowe w 1991 roku: Yves Rocher i Mc Donald s Czechy w 2007 roku funkcjonuje 130 systemów (najwięcej w handlu, usługach i gastronomii),organ wspierający dawców i biorcóo to The Czech Franchise Association (CAF) Źródło: M. K. Stawicka, Franczyza, op. cit., s. 30-41 Obecnie, coraz więcej przedsiębiorców europejskich jest zainteresowana poprowadzeniem działalności w ramach systemu franchisingowego, jak też ekspansją na nowe rynki zbytu z wykorzystaniem franchisingu. Dane raportu, jaki przeprowadziła Europejska Federacja Franczyzy (EFF) jednoznacznie wskazują, że system ten jest w fazie dynamicznego rozwoju. Z roku na rok przybywa coraz więcej nowych placówek franchisingowych, jak i franchisodawców. EFF przeprowadziła analizę w 17 wybranych państwach UE w latach 2007-2009. Okazało się, że funkcjonuje ponad 10 000 systemów franchisingowych, a najwięcej znajduje się we Francji 1369. Wskazano również, że średnia przyrostu nowych systemów wynosi ok. 16%. Placówek franchisingowych jest ponad 500 000, a największy udział ok. 12% mają jednostki mieszczące się w Niemczech 5. Tabela 4 ilustruje rynek franchisingu w Niemczech i Wielkiej Brytanii. 5 http://franchising.pl/artykul/6325/rozwoj-franczyzy-w-europie/z dnia 25.02.2013

18 Sylwia Lipińska-Tyburczy / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Tabela 5. Liczba systemów i placówek franchisingowych w Niemczech i Wielkiej Brytanii Rok Niemcy Wielka Brytania System Placówka System Placówka 2004 845 45 000 718 31 300 2005 870 48 700 759 33 500 2006 900 51 100 781 33 900 2007 910 55 000 809 36 200 2008 950 57 00 838 36 600 2009 960 61 000 845 36 500 2010 980 65 500 900 38 600 2011 990 66 900 929 40 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.franchising.pl, http:// www.thebfa.org, http://www.franchiseverband.com, z dnia 20.03.2013 Niewątpliwie, tabela 5 ilustruje że liczba systemów w Niemczech i w Wielkiej Brytanii jest zbliżona, natomiast można zauważyć różnice w liczebności jednostek franchisingowych. Jak wynika z badań BFA 6 organizatorzy sieci w Wielkiej Brytanii mają trudności w pozyskiwaniu solidnych franchisobiorców, bo aż 55% dawców skarży się na brak odpowiednich biorców. Nie zmienia to jednak faktu, że franchisingu na rynku brytyjskim staje się coraz bardziej popularną metodą prowadzenia działalności. Jak wynika z analiz średniorocznie przybywa ok. 5,5% nowych sieci. Natomiast w 2011 roku liczba nowo powstałych placówek zwiększyła się o 4%, co przeliczając na średnią liczbę placówek przypadających na jeden system franchisingowy daje wynik 44. Zdecydowanie, powodem coraz większego zainteresowania franchisingiem brytyjskich oraz niemieckich przedsiębiorców są dochody, jakie można osiągnąć prowadząc biznes w ramach franchisingu. Rysunek 2 ilustruje wartości obrotów wygenerowanych przez przedsiębiorstwa działające w ramach franchisingu. 6 BFA (British Franchise Association) jest stowarzyszeniem promującym franchising na terenie Wielkiej Brytanii, które rozpoczęło swoją działalność w 1997 roku i od tamtego czasu zajmuje się próbą standaryzacji powiązań franchisingowych oraz obroną interesów stron.

Prawno ekonomiczne uwarunkowania rozwoju franchisingu na świecie 19 Rysunek 2. Obroty wygenerowane przez przedsiębiorstwa franchisingowe w Niemczech (w mld ) i Wielkiej Brytanii (w mld )w latach 2004-2011 70 60 55 60,4 50 40 30 28 32 37 41 47 44 20 10 9,1 10,3 10,8 12,4 11,4 11,8 12,4 13,4 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Wielka Brytania Niemcy Źródło: opracowanie własne na podstawie: http:// http://www.franchiseverband. com, z dnia 20.03.2013, The Nat/West British Franchising Association Annual Survey of Franchising 2012, s. 20 Powyższy rysunek ilustruje, że całkowity obrót w Wielkiej Brytanii w 2011 roku wyniósł 13,4 mld, co w przeliczeniu na jedna placówkę franchisingowa daje imponujący wynik około 350 000. Najbardziej rentowne są przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku brytyjskim dłużej niż 5 lat. 7 Niemieckie przedsiębiorstwa natomiast wygenerowały w 2011 roku prawie aż 60, 5 mld obrotu, co daje o ponad 150% więcej niż w 2002 roku. Średni uzyskany obrót na pojedyncza placówkę wynosi 905 000 (przy 66 900 istniejących systemów franchisingowych). Niewątpliwie, dane rynku franchisingowego w Niemczech i Wielkiej Brytanii pokazują rosnące zainteresowanie tą forma współpracy gospodarczej. 3. Charakterystyka rynku franchisingowego w USA i Chinach 3.1. Stany Zjednoczone Stany Zjednoczone, będące kolebką franchisingu cieszą się największą liczbą zarówno systemów franchisingowych, jak placówek. Jak wynika z raportu IFA (The International Franchise Association) 8 po okresie spowolnienia gospodarczego mamy do czynienia ze zwiększoną ak- 7 Wyniki badań BFA. 8 IFA prężnie działająca organizacja w USA mająca na celu reprezentację podmiotów współpracujących w systemie franchisingowym.

20 Sylwia Lipińska-Tyburczy / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. tywnością gospodarczą, w wyniku której w 2012 roku liczba placówek franchisingowych wzrosła o 1,5%. Prognozuje się, że w 2013 roku liczba nowych franchisobiorców wzrośnie o ponad 10 tys., a największe zmiany będą miały miejsce w sektorze usług dla biznesu (tabela 4). W latach 2009-2011 nastąpił spadek liczby funkcjonujących jednostek franchisingowych, co przełożyło się na wielkość zatrudnienia w tym okresie, redukcja miejsc pracy wyniosła 98 000 (tabela 6). Tabela 6. Rynek franchisingu w Stanach Zjednoczonych Liczba placówek 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (prognozy) 770 835 774 016 746 646 740 098 736 114 747 359 757 438 Obroty (w mld USD) Średni obrót na jedna placówkę (USD) 675 696 674 699 733 769 802 875 674 899 206 902 704 944 470 995 770 1 028 957 1 058 835 Zatrudnienie 7 994 000 8 028 000 7 800 000 7 780 000 7 930 000 8 101 000 8 257 000 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Franchise Business Economic Outlook 2013, s. 1-2. wersja elektroniczna. Charakterystyczną cechą amerykańskiego rynku franchisingowego jest znaczny udział sieci szybkiej obsługi tzw. fast food, które stanowią 20% wszystkich systemów. Tym samym w tej branży jest zatrudnionych najwięcej pracowników, w 2012 roku było to ponad 3 mln osób. Zdecydowanie popularność tej branży jest wynikiem wygenerowanych obrotów, stanowiących aż 26% obrotu całkowitego. Natomiast największym zainteresowaniem cieszy się od lat przemysł spożywczy, szacuje się że 50% wszystkich przedsiębiorstw franchisingowych istnieje już co najmniej 25 lat, a 70% z nuch rozpoczęło swoją działalność około 45 lat temu 9. Odnosząc się do optymistycznych prognoz, na amerykańskim rynku franchisingowym przewidywany jest wzrost liczby placówek oraz zatrudnienia przy jednoczesnym wzroście poziomu towarów i usług. 3.2. Chiny Niewątpliwie, biorąc pod uwagę ogół systemów i placówek franchisingowych, Chiny są drugim co do wielkości rynkiem franchisingowym na świecie. Franchising pojawił się w Chinach niespełna 26 lat temu pomimo tak krótkiego funkcjonowania prześcignął stopniem 9 M. K. Stawicka, Franczyza, op. cit., s. 26

Prawno ekonomiczne uwarunkowania rozwoju franchisingu na świecie 21 rozwoju systemów franchisingowych inne państwa, w tym europejskie. Według ekonomistów Chiny są jednym z najbardziej rozwijających się krajów, gdzie wzrost gospodarczy wynosi ok. 10%. W 2010 roku w Chinach funkcjonowało 4 500 systemów franchisingowych w 70 różnych branżach oraz 400 000 placówek (tabela 7) 10. Tabela 7. Liczba systemów i placówek franchisingowych w Chinach w latach 2003-2010 Rok Ilość systemów Ilość placówek 2003 1 900 70 000 2004 2 100 120 000 2005 2 320 168 000 2006 2 600 200 000 2007 2 800 260 000 2008 3 500 300 000 2009 4 000 330 000 2010 4 500 400 000 Źródło: opracowanie własne na podstawie: China Chain Store and Franchise Association, http://usa.chinadaily.com.cn, data wejścia 02.04.2013 W Chinach przeważnie występują rodzime sieci, co jest wynikiem niekorzystnych przepisów obowiązujących do 2005 roku. Regulacje prawne hamowały możliwość inwestycji przez zagraniczne przedsiębiorstwa. Dopiero zmiana regulacji w 2004 roku umożliwiała wejście na chiński rynek przedsiębiorcom z zagranicy bez dodatkowych ograniczeń. Chiński rynek franchisingowy charakteryzuje się znacznym rozdrobnieniem systemów. Niskie wartości na początku w okresie lat 2003-2010 świadczą o małej skali działania pojedynczych systemów. Dane CCFA pokazują, że 120 największych organizatorów sieci zwiększyło liczbę jednostek 0 12,5%, co jednocześnie spowodowało zwiększenie obrotu o 9 % w stosunku do 2009 roku. Podsumowując, łączny przychód ze sprzedaży wygenerowany przez 120 sieci franchisingowe wyniósł 338,7 miliardy juanów. 11 10 Dane dostarczone przez CCFA (China Chain Store and Franchise Association) stowarzyszenie, którego przedmiotem działalności są powiązania franchisingowe. Zajmuje się ona promowaniem oraz współtworzy normy dotyczące funkcjonowania franchisingu. 11 http://usa.chinadaily.com.cn, data wejścia 02.04.2013

22 Sylwia Lipińska-Tyburczy / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Rysunek 3. Średnia liczba placówek franchisingowych przypadających na jeden system franchisingowy 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 92,9 85,7 88,9 82,5 72,4 76,9 57,1 36,8 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: jak do tabeli 5. Nie ulega wątpliwości, że chiński rynek franchisingowy rozwija się w dynamicznym tempie i w okresie kilku bądź kilkunastu lat może przewyższyć rynek amerykański liczebnością systemów franchisingowych. Zakończenie Regulacje prawne odnoszące się do systemów franchisingowych są zróżnicowane na poszczególnych kontynentach, odmienny jest również ich charakter w każdym państwie. W USA przepisy prawne często tworzone są często do umów franchisingowych, a nie jak ma to miejsce w krajach europejskich niejako przy okazji. Na rynku amerykańskim nie kładzie się również nacisku na ochronę konkurencji, jednakże istnieje ochrona wolności rynkowej przed przedsiębiorstwami monopolowymi. Stany Zjednoczone posiadają model najlepiej dopracowany, ponieważ funkcjonuje najdłużej. Regulacje prawne USA są dużo bardziej precyzyjne i szczegółowe niż w krajach europejskich. Dotyczy to np. obowiązku informacyjnego względem franchisobiorcy, nałożonego na organizatora sieci franchisingowej. Niewątpliwie można się doszukać pewnych podobieństw między regulacjami unijnymi w Europie (dwustopniowość ich regulacji). Tworzone przepisy unijne, dotyczące franchisingu są jednolite dla wszystkich państw członkowskich, a tylko niektóre z nich wprowadza-

Prawno ekonomiczne uwarunkowania rozwoju franchisingu na świecie 23 ją dodatkowe regulacje wewnątrzpaństwowe, jednakże zgodne z prawodawstwem wspólnotowym. W Stanach Zjednoczonych natomiast regulacje dotyczące franchisingu mają charakter federalny, a niektóre stany regulują pewne kwestie związane w sposób bardziej szczegółowy, nie naruszając zasad prawa federalnego. Zdecydowanie, USA i Chiny są największym rynkiem systemów franchisingowych. Obydwa kraje znacznie przewyższają liczbą systemów państwa europejskie (np. Niemcy czy Wielka Brytania). Ponadto wyróżnia ich przewaga w sieciach gastronomicznych. Na pewno można zaobserwować dysproporcje w liczebności placówek franchisingowych: w Stanach Zjednoczonych znajduje się ich dwukrotnie więcej niż w Chinach. Bibliografia: 1. Antonowicz A., Franchising w polskiej gospodarce stopień nasycenia i perspektywy rozwoju [w:] Współczesne modele biznesu diagnoza i perspektywy (red.) P. Antonowicz, FRUG, Sopot 2011. 2. Bagan-Kurluta K., Umowa franchisingu, C. H. Beck, Warszawa 2001. 3. Banachowicz E., Nowak J., Starkowski M. T., Franchisingu czyli klucz do przyszłości, Business Press, Warszawa 1994. 4. Franchise Business Economic Outlook 2013, s. 1-2. wersja elektroniczna. 5. Mohr M., Der Franchisevertrag, Vien 1999. 6. Stawicka M. K., Franczyza. Droga do sukcesu, Helion, Gliwice 2009. 7. Ziółkowska M. J., Franczyza nowoczesny model rozwoju biznesu, CeDeWu, Warszawa 2010. The Nat/West British Franchising Association Annual Survey of Franchising 2012. China Chain Store and Franchise Association, http://usa.chinadaily.com.cn, data wejścia 02.04.2013. http://www. franchising.pl/artykul/6325/rozwoj-franczyzy-w-europie/ z dnia 25.02.2013 http://www.thebfa.org, z dnia 20.03.2013. http://www.franchiseverband.com, z dnia 20.03.2013. http://www.entrepreneur.com/franchises/franchise500/index.html z dnia 29.08.2010 LEGAL - ECONOMIC DEVELOPMENT ENVIRONMENT FRANCHISE IN THE WORLD Keywords: franchising, development of the franchising, market of the franchising, regulations of the franchising

24 Sylwia Lipińska-Tyburczy / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Summary The idea of the franchising appeared the United States and quickly started being used in Western European countries, both through networks American, forming units franchising, as well as amongst local entrepreneurs. Systems best caught on in such countries as: Great Britain, Italy, Germany, Netherlands and Denmark. Determination, with broad market of systems franchising however a USA and China are. Both countries much surpass European countries in terms of the number of systems (e.g. Germany or Great Britain). Moreover a majority is singling them out in catering nets. Certainly it is possible to observe disproportions in the size of institutions franchising: in the United States they are being found twice more than in China.

25 Jacek Grzywacz Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. FAKTORING A PŁYNNOŚĆ FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA Wprowadzenie Zmienność koniunktury gospodarczej oraz sytuacji społeczno- -politycznej w Polsce sprawia, że funkcjonowanie przedsiębiorstw jest stale związana z ryzykiem niepewności, o różnym zresztą natężeniu. Niepewność ta dotyczy różnych aspektów gospodarowania, wśród których występują problemy mające kluczowe znaczenie. Takim zagadnieniem jest płynność finansowa, bez której działalność przedsiębiorstwa nie jest praktycznie możliwa, bez względu na jego rodzaj i wielkość. Stale zresztą doświadczają tego przedsiębiorcy reprezentujący różne dziedziny, dla których utrata płynności niemalże natychmiast przekłada się na wizję bankructwa, przed którym może jedynie ustrzec, przynajmniej na chwilę zastrzyk gotówki. Oczywiste jest zatem, że fundamentalną wręcz kwestią jest skuteczne, stałe poszukiwanie źródeł krótkoterminowego zasilania finansowego, często o charakterze zewnętrznym. Taką możliwość stwarza faktoring pod warunkiem jednak, że wykorzystywanie tego źródła pieniężnego będzie poprzedzone wnikliwą analizą zasad korzystania z tego rodzaju możliwości. Analiza ta musi jednoznacznie wskazywać na koszty takiego kapitału i w żadnym razie nie może opierać się na ogólnodostępnych materiałach reklamowych instytucji faktoringowych. 1. Różne aspekty płynności finansowej Wydaje się, że zdefiniowanie płynności finansowej jest stosunkowo łatwe, zaś w rozumieniu potocznym kategoria ta oznacza zdolność przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących zobowiązań finansowych. Należy jednak zauważyć, że w praktyce gospodarczej płynność powinna być znacznie szerzej pojmowana niż powyższa definicja, odnosząca się do aspektu kapitałowego. Ilustruje to rysunek 1.

26 Jacek Grzywacz / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Rysunek 1. Aspekty płynności finansowej Źródło: opracowanie własne. W przypadku aspektu kapitałowego powszechnie znane są techniki pomiaru tak ujętej płynności, szeroko wykorzystywane w praktyce gospodarczej. Jest to bowiem typowa analiza wskaźnikowa, dostarczająca cennych informacji o kondycji firmy, obarczona jednak określonymi ułomnościami. Ma ona głównie charakter ilościowy, przez co podawane wielkości wskaźników płynności nie uwzględniają jakości i charakteru aktywów płynnych służących do ich wyliczania. W efekcie uzyskiwane dane nie są obiektywna miarą sytuacji finansowej, w żadnym razie również nie powinny być jedyną podstawą w podejmowaniu decyzji, nie tylko zresztą o charakterze finansowym. W ujęciu majątkowym z kolei, płynność finansową definiuje się jako zdolność przedsiębiorstwa do szybkiego upłynnienia (zamiany na gotówkę) jego składników majątkowych (aktywów) bez ponoszenia przy tym strat. Taki sposób ujęcia płynności wydaje się uzasadniony, trudno jednak odnieść się do niego bez krytyki. Jak bowiem krytykować pojęcie strata? Biorąc pod uwagę treść przytoczonej definicji można przyjąć, że warunkiem zachowania płynności finansowej jest upłynnienie aktywów niepieniężnych za cenę odpowiadającą wartości rynkowej. Warto jednak zastanowić się, czy jest to w ogóle możliwe. Czy możliwe jest w praktyce szybkie upłynnienie, np. części zapasów po cenie rynkowej? Można oczywiście założyć, że odpowiedź będzie negatywna. Zdecydowanie lepiej poradziły sobie z tym problemem banki, które przyjmują że upłynnienie aktywów (w sytuacji jeśli będzie taka potrzeba) może mieć miejsce, ale musi się to odbywać bez większych strat. Jednocześnie bankowcy zdefiniowali pojecie straty odnosząc je do kategorii kapitałów własnych. Zastanawia zatem, nie podjęto jak dotąd zarówno w teorii, jak tez w praktyce żadnej próby sprecyzowania na jakich zasadach przedsiębiorca powinien upłynniać aktywa niepieniężne, dbając jednocześnie o wynik finansowy. Nie jest bowiem możliwe, aby sprzedawać różne składniki majątku po cenie rynkowej zważywszy, że zgodnie z istota płynności należałoby to zrobić w możliwie najkrótszym okresie. Dotyczy to np. rzeczowych aktywów trwałych zaliczanych do grupy składników o najwyższym stopniu płynności. Nieco inaczej natomiast przedstawia się sytuacja z aktywami obroto-

Faktoring a płynność finansowa przedsiębiorstwa 27 wymi, stanowiącymi dalszą grupę bilansu firmy. Przykładem mogą być wspomniane wcześniej zapasy, czy też należności. Ale również w tym wypadku szybkie ich upłynnianie na warunkach rynkowych jest często niemożliwe. Można oczywiście podać przykłady aktywów niepieniężnych, jak np. krótkoterminowe papiery wartościowe, których zamiana na środki pieniężne według ceny rynkowej nie sprawia większych problemów. Dzięki temu przedsiębiorstwo jest w stanie szybko zdobyć gotówkę i pokryć bieżące potrzeby. 1 Niewątpliwie najwyższa płynnością cechuje się gotówka. Stanowi ona niezbędny środek wymiany w codziennych transakcjach. Należy jednak pamiętać, że utrzymywanie gotówki w kasie jest nieopłacalne, gdyż sama w sobie nie przynosi dochodu. Niestety, różnorodność opinii na ten temat potwierdza, ze nie jest łatwo określić pożądany poziom środków pieniężnych w przedsiębiorstwie. Motywy, którymi kierują się przedsiębiorcy trzymający gotówkę (np. transakcyjny, bezpieczeństwa, spekulacyjny) skutkują niestety nader często nieracjonalnym zachowaniem, w afekcie którego ponoszą straty. Przedstawione dwa pojęcia płynności finansowej mają charakter statyczny. W przypadku natomiast definiowania jej w aspekcie przepływów pieniężnych jest to ujęcie dynamiczne. Opiera się ono na wpływach i wypływach gotówki, obrazujących finansowe procesy w firmie. W tym podejściu utrzymanie płynności finansowej oznacza pokrycie przez bieżące wpływy gotówkowe wydatków bieżących i przyszłych. Różnica pomiędzy wpływami i wypływami środków finansowych określa poziom pieniężnych przepływów. Warto przy tym zauważyć, że krótkotrwały charakter opisywanych zjawisk (nadwyżka bądź niedobór gotówki) nie wpływa negatywnie na działalność przedsiębiorstwa. Rodzi się jednak kolejna wątpliwość wobec precyzyjnego określenia, co oznacza pojęcie krótkotrwały charakter? Czy w ogóle może być o nim mowa, biorąc pod uwagę realne konsekwencje zachowania płynności finansowej? Nie ulega wątpliwości, ze kwestia ta wymaga głębszych analiz, uwzględniających m. in. specyfikę przedsiębiorstwa i branże, w której działa. Opisane różne aspekty płynności finansowej nie wyczerpują oczywiście tematu. Potwierdza to szeroko literatura, w której nie brakuje pomysłów w definiowaniu tej kategorii i różnorodnemu postrzeganiu jej. Przykładem może być szeroka ilustracja płynności finansowej przedstawiona na rysunku 2. 1 J. Kosiński, T. Cicirko, Płynność finansowa zagadnienia wstępne [w:] T. Cicirko (red.) Podstawy zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstwa, SGH, Warszawa 2010, s. 11-12

28 Jacek Grzywacz / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Rysunek 2. Interpretacja płynności finansowej Źródło: T. Cicirko, Podstawy zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2010, str. 15 Nie umniejszając znaczenia powyższej, szerokiej interpretacji płynności finansowej otwarte wydaje się być pytanie, na ile przedstawione propozycje są przydatne w rzetelnym wyjaśnianiu omawianych problemów. Przykładem może być chociażby relacja pomiędzy płynnością a wypłacalnością, gdzie w przypadku tej drugiej kategorii trudno jest doszukać się w literaturze jakichkolwiek prób wskazania sposobu jej wyliczania. 2. Dlaczego faktoring? Odpowiedź na pytanie o powody, dla których warto zainteresować się factoringiem wydaje się dosyć prosta., chociaż w pewnym stopniu również złożona. Jak już wcześniej wspomniano, problemy z utrzymywaniem płynności finansowej dotykają wielu przedsiębiorców i maja wręcz permanentny charakter. Można je próbować rozwiązać w różny

Faktoring a płynność finansowa przedsiębiorstwa 29 sposób, praktyka jednak stale wskazuje, że zakres tych możliwości jest w Polsce mocno ograniczony, z rożnych zresztą względów. Istotny jest przy tym fakt stosunkowo niskiej edukacji ekonomicznej wielu przedsiębiorców, z zakresu metod oraz instrumentów służących stymulowaniu płynności. Poza tym bogata literatura na ten temat oferująca na rynku szereg różnorodnych możliwości zdaje się mieć niestety głównie walor teoretyczny, w niewielkim stopniu przekładający się na konkretne realne rozwiązania pomocne firmom. Tymczasem faktoring, przy szeregu swoich ułomności (o których jest również dużo w literaturze) zdaje się być sposobem zasilania w gotówkę znajdującym się w zasięgu reki, pod warunkiem oczywiście spełnienia przez przedsiębiorcę określonych wymogów. Nie ma tym miejscu potrzeby szczegółowego omawiania usług, które może świadczyć faktor na rzecz firmy, informacja na temat jest bowiem powszechnie dostępna, jak tez często powielana w publikacjach. Warto jedynie w sposób syntetyczny spojrzeć na te usługi przez pryzmat funkcji faktoringu, przez co uzyska się przynajmniej ogólny obraz możliwości, jakie wiążą się z tego rodzaju propozycja. (rysunek 3). Rysunek 3. Funkcje faktoringu i usługi z nimi związane Źródło: opracowanie własne. Trudno jest jednoznacznie wskazać, które usługi maja największe znaczenie dla firmy, jednak wydaje się, że biorąc pod uwagę główny problem dotyczący płynności finansowej właśnie funkcja finansowania wydaje się najważniejsza. Potwierdzają to zresztą wyniki badań wśród samych przedsiębiorców, których przykład ilustruje rysunek 4.

30 Jacek Grzywacz / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Rysunek 4. Zalety faktoringu w opinii przedsiębiorców w Polsce Źródło: S. Wedziuk, Faktoring to związek na lata, 11.06.2013, http://archiwum. pb.pl/3170035,15228,faktoring-to-zwiazekk-na-lata Widać zatem, że to właśnie pogorszenie sytuacji finansowej jest najczęstszym powodem skorzystania z usług firmy faktoringowej, zaś wymiernymi korzyściami dla przedsiębiorstwa jest właśnie poprawa płynności finansowej. 3. Analiza praktycznych korzyści stosowania faktoringu zapotrzebowanie na środki pieniężne Rozwój stosunków handlowych uwarunkowany jest istnieniem rynku kredytowego. Rynek ten umożliwia bowiem zwiększenie zasobów pieniądza finansującego inwestycje, jak również bieżącą działalność. Załamanie tego rynku może prowadzić do utraty płynności przedsiębiorstwa i kurczenie się obszaru jego działania. Z tego względu bardzo istotne jest właściwe zarządzanie w firmie jej aktywami, aby zachować płynność i osiągnąć zaplanowane zyski. W bieżącej działalności przedsiębiorstwa istnieje zatem konieczność utrzymywania równowagi między zapotrzebowaniem na kapitał obrotowy a źródłami jego finansowania poprzez odpowiednią politykę konwersji aktywów i dopasowywania ich poszczególnych składników. Cykl konwersji aktywów jest procesem przekształcania zakupionych surowców w wyroby gotowe oraz sprzedaży ich i uzyskiwania gotówki. Na, przykład, fakt magazynowania przez firmę handlową zakupionych towarów wiąże się z wydatkami pieniężnymi, które kompensowane są dopiero po ich sprzedaży.

Faktoring a płynność finansowa przedsiębiorstwa 31 Właściwie zaplanowany cykl konwersji aktywów finansowany jest w całości przez zobowiązania i przyszłe wydatki. Niestety, wiele przedsiębiorstw boryka się z problemami finansowania majątku obrotowego. Wynika to np. z utrzymywania się większych zapasów w magazynie czy też trudności ze sprzedażą wyrobów gotowych bądź z uzyskaniem zapłaty Istnieje zatem konieczność prawidłowego określenia zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Do tego celu wykorzystuje się tzw. lukę finansową, która pokazuje nadwyżkę bądź niedobór tego kapitału. Luka finansowa = rotacja zobowiązań - rotacja należności - rotacja zapasów rotacja zobowiązań jest to czas od momentu nabycia zapasów do momentu płatności za nie Rotacja zobowiązań = kwota zobowiązań x 360 sprzedaż rotacja należności jest okresem od momentu sprzedaży (na kredyt kupiecki) wyrobów gotowych do momentu ściągnięcia należności: Rotacja należności = kwota należności x 360 sprzedaż rotacja zapasów - czas, jaki upływa od momentu zakupienia zapasów materiałów i surowców do produkcji do momentu sprzedaży wyrobów gotowych: Rotacja zapasów = kwota zapasów x 360 sprzedaż PRZYKŁAD (na zastosowanie faktoringu) Założenia (w tys. zł) Kwota zobowiązań 200,- Kwota należności 160,- Kwota zapasów 80,- Sprzedaż 1440,- Okres 360 Luka finansowa = rotacja zobowiązań - rotacja należności - rotacja zapasów

32 Jacek Grzywacz / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Rotacja zobowiązań = Rotacja należności = Rotacja zapasów = 200 x 360 1440 160 x 360 1440 80 x 360 1440 = 50 dni = 40 dni = 20 dni Luka finansowa = 50 dni - 40 dni - 20 dni = -10 dni Średnia sprzedaż dzienna = sprzedaż 80 x 360 = okres 1440 = 4 Różnica pomiędzy zapotrzebowaniem na kapitał obrotowy a źródłami jego finansowania wynosi: Różnica (niedobór) środków pieniężnych = luka finansowa x średnia sprzedaż dzienna - 10 x 40 = -40 tys. zł Po wprowadzeniu faktoringu Umowa faktoringu obejmuje 50% sprzedaży Luka finansowa przed podpisaniem umowy faktoringu wyniosła: 50 dni - 40 dni - 20 dni = -10 dni Po podpisaniu umowy o faktoring luka finansowa wyniesie: 50 dni - (50% x 40) dni - 20 dni = +10 dni Różnica pomiędzy zapotrzebowaniem na kapitał obrotowy a źródłami jego finansowania: Różnica (nadwyżka) = luka finansowa x średnia sprzedaż dzienna, czyli: nadwyżka = 10 dni x 4 tys. = 40 tys. zł Chcąc w przedsiębiorstwie obliczyć wysokość luki finansowej można skorzystać również z nieco innej zależności, a mianowicie: Luka finansowa = rotacja (konwersja) gotówki x przeciętna dzienna sprzedaż

Faktoring a płynność finansowa przedsiębiorstwa 33 Rotacja gotówki jest to czas pomiędzy realizacją wydatków gotówkowych a osiągnięciem wpływów gotówkowych. Rotacja gotówki = rotacja zapasów + rotacja należności - rotacja zobowiązań Podany: wcześniej przykład jest modelowym, uproszczonym ujęciem możliwości, jakie stwarza sprzedaż wierzytelności faktorowi. Uściślając niektóre podane elementy wyliczeń, obliczając rotację zobowiązań, należności i zapasów, należy przyjąć ich wartości średnie np.: Przeciętny stan należności = należność na początek okresu + 2 należność na koniec okresu PRZYKŁAD Wykorzystanie faktoringu w działalności przedsiębiorstwa przez okres jednego miesiąca (w zł). Działalność przedsiębiorcy w oparciu o kredyt Kwota zaciągniętego kredytu na okres jednego roku 10000,00 Oprocentowanie kredytu (%) 20,0 Kwota zaangażowana w obrót w cyklu 30 dniowym 10 000,00 Marża przychodu z jednego obrotu ( Yo) 5,0 Przychody z jednego obrotu w cyklu 30 dniowym 10 500,00 Spłata zadłużenia kredytowego po 30 dniach 10 166,66 Wynik finansowy 333,34 Działalność przedsiębiorcy w oparciu o kredyt i faktoring Kwota zaciągniętego kredytu na okres jednego miesiąca 10 000,00 Oprocentowanie kredytu (%) 20,0 Marża przychodu z jednego obrotu (%) 5,0 Kwota zaangażowana w obrót w cyklu 30 dniowym 10 000,00 Spodziewane przychody z jednego obrotu 10 500,00 Sprzedaż w ramach faktoringu spodziewanych przychodów 10 500,00 Stopa dyskontowa w faktoringu (%) 22,5 Kwota wypłacana przedsiębiorcy 10 303,13 Kwota ponownie zaangażowana w obrót w cyklu 30 dniowym 10 303,13 Marża przychodu z jednego obrotu (%) 5,0

34 Jacek Grzywacz / Nauki Ekonomiczne, tom XIX, 2014. Przychody z jednego obrotu 10 818,30 Spłata zadłużenia kredytowego 10 166,66 Wynik finansowy z wykorzystaniem faktoringu 651,64 Różnica na korzyść wyniku finansowego z wykorzystaniem faktoringu (651,64 333,34) 318,30 Powyższy przykład, pomimo swojego uproszczonego charakteru potwierdza, że faktoring może być efektywnym uzupełnieniem kredytu obrotowego i dzięki zastosowaniu obu form finansowania przedsiębiorca ma realną szansę zwiększenia wyniku finansowego, nie angażując w działalność własnych środków pieniężnych. Należy jednak stale mieć na uwadze, że w faktoringu, podobnie jak w przypadku kredytu obrotowego, występują maksymalne limity świadczeń na rzecz przedsiębiorcy: 1) limit miesięczny, określający sumę kwot, na jakie opiewają faktury wykupywane przez faktora w ciągu jednego miesiąca, 2) limit odnawialny, czyli maksymalne zadłużenie dłużnika względem przedsiębiorcy, a w wyniku zawarcia umowy faktoringu wobec faktora (limit ten jest ustalany dla poszczególnych dłużników), 3) limit dzienny, czyli kwoty wykupywane przez faktora w ciągu jednego dnia 4. Faktoring w Polsce Pomimo występujących zaburzeń rynkowych i towarzyszącej im atmosfery zjawisk kryzysowych dane statystyczne zdają się potwierdzać niemalże ciągły wzrost obrotów operacji faktoringowych w Polsce. Ilustruje to rysunek 5. Rysunek 5. Obroty rynku factoringowego w Polsce w latach 2000-2012 w mln zł. Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.faktoring.pl/index.php?page=6

Faktoring a płynność finansowa przedsiębiorstwa 35 Analizując z kolei strukturę tych obrotów nadal większość transakcji przeprowadzanych jest w ramach faktoringu niepełnego, chociaż wydaje się, że obroty faktoringu pełnego mają stałą tendencję wzrostową. Rysunek 6. Struktura obrotów faktoringu pełnego i niepełnego w Polsce w 2012 roku 60% 50% 54% 40% 46% 30% 20% 10% 0% obroty faktoringu pelnego obroty faktoringu niepelnego Źródło: na podstawie danych Polskiego Związku Faktorów. Powyższe zestawienie ma dosyć ogólny charakter, nie uwzględnia bowiem podziału faktorów na instytucje bankowe i niebankowe. W przypadku banków widoczna jest np. ich wstrzemięźliwość wobec świadczenia usług faktoringu pełnego, z oczywistych zresztą względów, związanych jak wiadomo z występującym ryzykiem nie ściągania wierzytelności od dłużników. Pomimo jednak opisanych, wzrostowych tendencji rozwojowych jednoznacznie trzeba stwierdzić, że wykorzystanie faktoringu wśród polskich przedsiębiorców jest nadal niewielkie. Same statystyki istotnie się tu różnią, w każdym razie usługa ta cieszy się niestety małym zainteresowaniem. Powodów tego jest wiele, chociaż i w tym wypadku występują istotne różnice w prezentowanych poglądach. Nie ulega jednak wątpliwości, że zasadnicze znaczenie mają dwie kwestie: 1. koszty związane z podpisaniem umowy faktoringowej, w tym głównie odsetki jakie przedsiębiorstwo płaci za przekazywane przez faktorów środki, 2. niska wiedza przedsiębiorców dotycząca usług faktoringowych. Poza tym wydaje się, że ograniczenia rozwojowe tego rynku wynikają w Polsce również z innych, istotnych przyczyn: 1. Brak odrębnych regulacji prawnych dla faktoringu 2. Mało skuteczne funkcjonowanie sadów gospodarczych