Praca pedagoga specjalnego z dziećmi pełnosprawnymi inaczej Praca z dziećmi niepełnosprawnymi w przedszkolu integracyjnym wiąże się z nieustannym poszukiwaniem form, metod i sposobów pracy z nimi. Wynika to, ze złożoności i różnorodności zaburzeń dzieci chorych. Zadaniem pedagoga specjalnego jest wszechstronne wspomaganie funkcjonowania dziecka niepełnosprawnego na terenie grupy, prowadzenie zajęć indywidualnych w oparciu o Indywidualny Program Edukacyjno - Terapeutyczny (IPET) oraz udział razem z powierzonymi opiece dziećmi w zajęciach grupowych (zajęcia manualne, met. W. Sherborne, M. CH.Knnil). Celem zajęć terapeutycznych jest wspomaganie rozwoju dziecka w sferze emocjonalnej, poznawczej, społecznej, adekwatnie do potrzeb. Metody stosowane przez pedagoga specjalnego w przedszkolu to; Metoda Weroniki Sherborbe:Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu. W metodzie wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń: ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała, ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie, ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy, ćwiczenia twórcze. Terapia behawioralna: Terapia behawioralna, modyfikuje zachowania, mając na celu szczególnie: *redukowanie zachowań niepożądanych, *generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii w czasie, *zachowania deficytowe są to te zachowania, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym
wieku, a które u danego dziecka występują zbyt rzadko lub nie występują wcale (np. prawidłowa mowa, okazywanie uczuć, zabawa tematyczna). 1)Zadaniem terapeuty behawioralnego jest kształtowanie u dziecka jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku. *Redukowanie zachowań niepożądanych dotyczy takich czynności, jak: -zachowania destrukcyjne, -zachowania agresywne i autoagresywne, -zachowania autostymulacyjne, -zachowania rytualistyczne, -zachowania zakłócające, -odmawianie jedzenia, -nieprawidłowe reakcje emocjonalne, -nieprawidłowa mowa. 2)Najczęściej stosowanymi w celu uzyskania generalizacji strategiami są, w kolejności chronologicznej: -stosowanie wzmocnień sporadycznych, -stosowanie wzmocnień opóźnionych, -stopniowe wycofywanie programu, -przechodzenie od wzmocnień sztucznych do występujących naturalnie, -rozwijanie wsparcia ze strony rówieśników, -przenoszenie utrwalonych zachowań do nowych sytuacji. 3)Terapia behawioralna opiera się na kilku podstawowych zasadach, których przestrzeganie gwarantuje osiągnięcie sukcesu w pracy z dzieckiem. Są to: -zasada małych kroków, -zasada stopniowania trudności, -zasada stosowania wzmocnień.
Metoda Paula Dennisona: Metoda opiera się na prostych ćwiczeniach ruchowych stymuluje i oddziałuje na mózg. Metoda zwana Gimnastyką mózgu. Ćwiczenia to przede wszystkim ćwiczenia koordynacji ruchowej całego ciała, koordynacji ruchowowzrokowej oraz koordynacji pracy zmysłu wzroku, słuchu, czucia proprioceptywnego, równowagi z obszarami planowania ruchowego w korze mózgowej, czucia przestrzeni, myślenia i przewidywania. Ćwiczenia te integrują cały mózg do pracy. Wyróżniamy cztery grupy ćwiczeń: ćwiczenia lateralne, ćwiczenia uaktywniające połączenia nerwowe między przednią częścią mózgu a tylną, ćwiczenia energetyzujące i ćwiczenia pogłębione. Szczególnie przydatne mogą być ćwiczenia naprzemienne, rysowanie oburącz lub symetryczne bazgranie. Relaksacja: Relaksacja jest to zmniejszanie się naprężeń w ciele, rozluźnianie napięcia, wiotczenie tkanek. Stan ten osiąga się przy udziale świadomości, albowiem podstawą aktywnego rozluźnienia napiętych mięśni jest rozwijanie czucia proprioceptywnego i kinestetycznego oraz dążenie do opanowania przestrzennego schematu ciała i biologicznego rytmu, w którym ruch i wysiłek fizyczny stymulują następczą fazę odprężenia i wypoczynku. Nauczanie funkcjonalne: Opanowanie przez dziecko sprawności i umiejętności przydatnych w życiu codziennym oraz stworzenie możliwości doświadczania sukcesu to dwa podstawowe cele tych metod. Główne założenia metod funkcjonalnych zawrzeć można w następujących sformułowaniach: 1. Konieczność zaakceptowania roli działania i jego wyników. 2. Wykorzystanie istniejących w dziecku sprawności. 3. Umożliwienie mu funkcjonowania w maksymalnym zakresie kontaktów osobistych i społecznych. 4. W nauczaniu dziecka, w trakcie tworzenia i realizacji programu pracy z nim, uwzględnia się kolejno wszystkie stadia prawidłowego rozwoju. Od tego czy nie zostanie pominięty żaden etap zależeć będzie harmonijny rozwój. W metodzie tej stosuje się następujące grupy ćwiczeń: 1)ćwiczenia czynności ruchowych, 2)podstawowe ćwiczenia postrzegania, 3)ćwiczenia koordynujące ruch i postrzeganie.
Metoda M. Ch. Knillów : Programy aktywności: Świadomość ciała, kontakt i komunikacja: Zostały stworzone przez Mariannę i Christophera Knillów. Podstawowym ich celem jest rozbudzenie aktywności osoby niepełnosprawnej, zachęcanie jej do działania i przejawiania własnej inicjatywy. Działania terapeutyczne oparte są na tworzeniu sposobności do doświadczania, nabywania i organizowania podstawowych informacji o sobie. Niezbędne do tego jest jednak stworzenie warunków, w których podopieczny będzie czuł się bezpiecznie, w których możliwe będzie wywołanie i utrzymanie jego uwagi. Dlatego np. po to, by osoba niepełnosprawna mogła rozpoznać sytuację, która za chwilę nastąpi- każdą aktywność poprzedzają i kończą specjalne dźwięki. Muzyka stanowi ważny element programu aktywności. Muzykoterapia : Obejmuje ona dwie grupy oddziaływań: muzykoterapię receptywną, polegającą na wykorzystywaniu wpływu muzyki na psychiczny rozwój człowieka oraz muzykoterapię aktywną, łączącą dobierane bodźce dźwiękowe z aktywnością ruchowa. Muzyka stwarza możliwości oddziaływania nie tylko na wybrane sfery funkcjonowania, ale i na człowieka jako na jedność ciała, umysłu i ducha, gdyż łączy oddziaływania na: sferę ruchową, procesy poznawcze procesy emocjonalnej sferę społeczną W trakcie zajęć muzykoterapeutycznych dzieci mają możliwość przeżycia i doświadczenia czterech podstawowych sytuacji terapeutycznych: odreagowania, rytmizacji, relaksacji, aktywizacji. Jest to więc kolejna metoda, przy pomocy której można tworzyć sytuacje dostarczające sposobności do zaspokajania potrzeb psychicznych dzieci upośledzonych umysłowo. Bajkoterapia: Bajkoterapia jest jedną z metod terapii wykorzystywaną do pracy z dziećmi. Jej celem jest lepsze zrozumienie dziecka oraz jego Ćwiczenia grafomotoreyczne problemu. Dostarczenie mu wiedzy oraz pozytywnych wzorców zachowania, sprawia, że dziecko poznaje różne sposoby myślenia jak i działania dzięki czemu potrafi sam stawić czoła problemom. wg.h.tymichowej: Ćwiczenia H. Tymichowej usprawniającej technikę rysowania i pisania. Ćwiczenia zaproponowane przez Hannę Tymichową stopniowo przygotowują dzieci do nauki pisania lub pomagają w
przypadku trudności. Ćwiczenia ułożone są według stopnia trudności. Dzieci dostają gotowy wzór, na którym kreślą po śladzie lub odbijają, powielają, przy użyciu różnych technik plastycznych. Dzięki ćwiczeniom grafomotorycznym wyrabiają pewność i płynność ruchów ręki, sprawność manualną oraz koordynację wzrokoworuchową. Elementy Metody Pedagogiki Zabawy: Metody pedagogiki zabawy pomagają w dostrzeżeniu znaczenia sfery emocjonalnej dziecka, służą dobrej komunikacji, wzmocnieniu poczucia bezpieczeństwa, ujawnianiu pozytywnych uczuć. Wykluczają konkurencję, budzącą antagonizmy, wyłaniającą przypadkowych zwycięzców, do czego przyzwyczaiły nas niektóre tradycyjne gry (J. Wójcik). Zabawy niosą radość i zadowolenie, zachęcają dzieci do uczenia się, poznawania, rozumienia siebie i otaczającego je świata poprzez aktywny udział we wspólnej zabawie. Zabawy paluszkowe: Zabawy paluszkowe znane są już od wielu pokoleń, przekazywane dzieciom przez dziadków i rodziców. Podczas zabaw paluszkowych dziecko poznaje nowe rodzaje ruchów i możliwości ich łączenia. Opanowuje bez większego wysiłku dzięki wielokrotnemu powtarzaniu. Zabawy te poprawiają sprawność manualną, która potrzebna jest przy wykonywaniu czynności wymagających precyzyjnych ruchów ręki. Można je stosować przy usprawnianiu dzieci, które jeszcze nie dojrzały do ćwiczeń i zabaw manipulacyjnych takich jak : układanie, rysowanie, malowanie.
Formy pracy: Zajęcia indywidualne przeprowadzenie zajęć w parciu o IPET (Indywidualny Program Edukacyjno Terapeutyczny) oraz udzielanie wsparcia i bieżącej pomocy w przypadku zaobserwowanych trudności. Obserwacja dzieci powierzonych opiece w grupie - podczas swobodnej aktywności zajęć dydaktycznych oraz czynności samoobsługowych w celu określenia zakresu koniecznej pomocy dziecku na terenie grupy oraz podczas zajęć indywidualnych. Zajęcia grupowe -udział wraz z dzieckiem w zajęciach: manualnych, prowadzonych metodami wg W. Sherborne, M. Ch.Knill Pomoc dziecku w realizacji celów stawianych na poszczególnych zajęciach. PODSUMOWANIE Propozycji metod jest bardzo wiele. Jest charakterystyczne, że w różnych placówkach dominują inne metody, np.: w przedszkolu specjalnym czy integracyjnym główną metodą jest zabawa, w szkole życia główną metodę stanowi ćwiczenie poprzez oddziaływanie praktyczne możliwe w naturalnych warunkach. Praca więc odbywa się na naśladowaniu, doświadczeniu, przeżywaniu. W doborze metod brane są pod uwagę: metody dobierane są zawsze indywidualnie, należy się liczyć z możliwościami percepcji osób upośledzonych, metody są podporządkowane celowi, a więc odpowiadają temu, czemu mają faktycznie służyć, zawsze stosuję zasadę stopniowania trudności. Pedagog specjalny mgr Izabela Kurzepa