MATERIA Y I STUDIA. Zeszyt nr 157. System finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych w Polsce. Wnioski dla efektywnoêci finansów publicznych

MATERIA Y I STUDIA Zeszyt nr 157 System finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych w Polsce Wnioski dla efektywnoêci finansów publicznych Dorota Poznaƒska Warszawa, kwiecieƒ 2003 r.

Projekt graficzny: Oliwka s.c. Sk ad i druk: Drukarnia NBP Wyda : Narodowy Bank Polski Departament Komunikacji Spo ecznej 00-919 Warszawa, ul. Âwi tokrzyska 11/21 tel. (22) 653 23 35, fax (22) 653 13 21 Copyright Narodowy Bank Polski, 2003 Materia y i Studia rozprowadzane sà bezp atnie. Dost pne sà równie na stronie internetowej NBP: http://www.nbp.pl

Spis treêci Spis treêci Spis tabel.................................................. 5 Streszczenie................................................ 7 Wst p..................................................... 8 1. Polski system zatrudnienia niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD.............................. 9 1.1. Rozwiàzania w zakresie wspierania zatrudnienia niepe nosprawnych........... 10 1.1.1. Systemy oparte na przymusie ekonomicznym.................................. 10 1.1.2. Systemy oparte na ustawodawstwie anty dyskryminacyjnym...................... 11 1.1.3. Zach ty dla pracodawców osób niepe nosprawnych............................. 11 1.1.4. Zach ty dla niepe nosprawnych do podj cia pracy............................... 16 1.2. EfektywnoÊç systemu finansowania zatrudnienia niepe nosprawnych w Polsce analiza porównawcza........................................... 16 1.2.1. Wydatki na wspieranie zatrudnienia niepe nosprawnych.......................... 16 1.2.2. Efekty polityki wspierania zatrudnienia osób niepe nosprawnych..................... 17 2. Stan prawny w zakresie finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1991 2001................ 20 2.1. Podstawy prawne funkcjonowania systemu rehabilitacji zawodowej osób niepe nosprawnych w Polsce....................................... 20 2.2. Wspieranie zatrudnienia osób niepe nosprawnych na otwartym rynku pracy..... 20 2.2.1. Funkcjonowanie systemu kwotowego........................................ 20 2.2.2. Inne bodêce ekonomiczne s u àce wspieraniu zatrudnienia niepe nosprawnych na otwartym rynku pracy................................................... 23 2.2.3. Pomoc dla osób niepe nosprawnych prowadzàcych dzia alnoêç gospodarczà............ 24 2.3. Wspieranie zatrudnienia niepe nosprawnych w zak adach pracy chronionej i zak adach aktywizacji zawodowej................................... 25 2.3.1. Preferencje podatkowe dla zak adów pracy chronionej i zak adów aktywizacji zawodowej.. 25 2.3.2. Wydatki na dzia alnoêç zak adów pracy chronionej i zak adów aktywizacji zawodowej..... 28 2.3.3. Ulgi dla klientów zak adów pracy chronionej i aktywizacji zawodowej................. 28 2.4. Finansowanie wydatków na rehabilitacj zawodowà...................... 29 2.4.1. Wydatki finansowane ze Êrodków PFRON..................................... 29 2.4.2. Wydatki finansowane przez bud et paƒstwa................................... 31 3. Funkcjonowanie systemu kwotowego.......................... 32 3.1. Wp yw systemu kwotowego na zatrudnienie ogó em...................... 32 3.2. Wp yw systemu kwotowego na sytuacjà osób niepe nosprawnych na rynku pracy. 34 3.2.1. WielkoÊç przdsi biorstwa a wskaênik zatrudnienia niepe nosprawnych................ 35 3.2.2. Poziom wynagrodzenia brutto a wskaênik zatrudnienia niepe nosprawnych............. 37 3.3. Wnioski...................................................... 38 4. EfektywnoÊç adresowania wydatków z zakresu rehabilitacji zawodowej osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1996 2001............ 39 4.1. Dysproporcje w wysokoêci preferencji dla zatrudniajàcych osoby niepe nosprawne. 39 4.2. Preferencje uzyskane przez zak ady pracy chronionej w latach 1996 1999..... 44 4.3. Preferencje uzyskane przez zak ady pracy chronionej w latach 2000 2001..... 50 MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 3

Spis treêci 4.4. Wnioski...................................................... 52 5. Gospodarowanie Êrodkami publicznymi przez PFRON w latach 1991 2001............................................. 53 5.1. SkutecznoÊç realizacji przychodów PFRON.............................. 53 5.1.1. Egzekucja wp at od zak adów pracy......................................... 55 5.1.2. Windykacja wierzytelnoêci z tytu u udzielonych po yczek.......................... 61 5.2. Gospodarowanie Êrodkami publicznymi podczas realizacji przychodów przez PFRON....................................................... 61 5.2.1. Wydatki na zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej............................ 61 5.2.2. Pozosta e wydatki PFRON................................................. 64 5.3. G ówne przyczyny niskiej efektywnoêci PFRON........................... 69 5.3.1. Forma dzia alnoêci PFRON................................................ 69 5.3.2. Struktura organizacyjna PFRON............................................ 70 5.4. Wnioski...................................................... 73 6. Propozycje zmian w polskim systemie finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych....................................... 74 6.1. Zniesienie statusu z.p.ch.......................................... 74 6.2. Zniesienie ustawowych przywilejów osób niepe nosprawnych................ 80 6.3. Likwidacja PFRON............................................... 81 6.3.1. Realizacja wydatków na rehabilitacj zawodowà................................ 81 6.3.2. Pobór dochodów z wp at przedsi biorstw..................................... 83 6.4. Zmiany w funkcjonowaniu systemu kwotowego......................... 84 7. Aneks do rozdzia u 3. Analiza regresji wskaênika zatrudnienia osób niepe nosprawnych........................................ 86 8. Bibliografia.............................................. 90 4 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Spis tabel i rysunków Spis tabel i rysunków Tabela 1.1. Wymagania dotyczàce zatrudnienia osób niepe nosprawnych w wybranych krajach OECD stosujàcych system kwotowy..... 10 Tabela 1.2. Osoby niepe nosprawne zatrudnione w ramach publicznych programów wspierania zatrudnienia na 1000 zatrudnionych ogó em w wybranych krajach OECD w 1999 roku........... 12 Tabela 1.3. Minimalny udzia osób niepe nosprawnych w ogóle zatrudnionych, konieczny dla uzyskania statusu z.p.ch. w wybranych krajach OECD........................... 15 Tabela 1.4. Udzia wydatków na wspieranie zatrudnienia osób niepe nosprawnych w PKB w wybranych krajach OECD w 1999 roku...................................... 17 Tabela 1.5. Wskaênik zatrudnienia osób niepe nosprawnych w wieku od 20 do 64 lat w wybranych krajach OECD w 1999 roku..... 18 Tabela 3.1. Liczba zak adów zatrudniajàcych powy ej 50 (51) pracowników w latach 1997 2000............................... 34 Tabela 3.2. Zatrudnienie niepe nosprawnych w firmach o ró nej wielkoêci w 2000 roku...................................... 35 Tabela 4.1. Kierunki wydatkowania nadwy ki VAT od zak adów pracy chronionej przez PFRON w latach 1996 1998............ 43 Tabela 4.2. Cele subwencji przyznanych zak adom pracy chronionej przez PFRON w latach 1997 1998.......................... 44 Tabela 4.3. Kwoty preferencji uzyskanych przez z.p.ch. w latach 1997 2001...................................... 45 Tabela 4.4. Przeci tna miesi czna wysokoêç preferencji podatkowych uzyskanych przez z.p.ch. na pracownika o lekkim stopniu niepe nosprawnoêci w latach 1997-1999................. 47 Tabela 4.5. Przeci tna miesi czna wysokoêç preferencji podatkowych uzyskanych przez z.p.ch. na pracownika o umiarkowanym i znacznym stopniu niepe nosprawnoêci w latach 1997-1999.. 47 Tabela 4.6. WysokoÊç Êrodków publicznych na wspieranie dzia alnoêci z.p.ch. w latach 1997 1999.......................... 50 Tabela 4.7. WysokoÊç Êrodków publicznych na wspieranie dzia alnoêci z.p.ch. w latach 2000 2001.......................... 51 Tabela 5.1. èród a przychodów PFRON w latach 1993 2001........... 54 Tabela 5.2. Nominalne i faktyczne przychody PFRON w latach 1999 2001...................................... 55 Tabela 5.3. Nale noêci z tytu u wp at od zak adów pracy obj te dzia aniami egzekucyjnymi PFRON w latach 1991 2001...... 56 Tabela 5.4. EfektywnoÊç egzekucji nale noêci z tytu u sk adek prowadzonej przez PFRON, ZUS oraz urz dy skarbowe w latach 1991 2001.. 57 MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 5

Spis tabel i rysunów Tabela 5.5. Przedawnienia nale nych wp at na PFRON jako odsetek nale noêci obj tych dzia aniami egzekucyjnymi PFRON w latach 1997 2001............................... 58 Tabela 5.6. Umorzenia jako odsetek ustalonych nale noêci z tytu u wp at na PFRON w latach 1996 2001....................... 60 Tabela 5.7. Efekty finansowe dzia alnoêci PFRON jako za o yciela spó ek prawa handlowego w latach 1993 1998........... 64 Tabela 5.8. Koszty Biura i Oddzia ów PFRON w latach 1995 2000....... 67 Tabela 5.9. Wydatki na obs ug zadaƒ z zakresu rehabilitacji przez jednostki organizacyjne PFRON i samorzàdy powiatowe w 2001 roku... 68 Tabela 5.10. Rotacja zatrudnienia na wybranych stanowiskach w PFRON w 1998 roku..................................... 72 Tabela 6.1. Szacowane wielkoêci zatrudnienia i wynagrodzenia osób niepe nosprawnych w zale noêci od rodzaju pracodawcy w roku 2000...................................... 78 Tabela 6.2. Szacunek efektu netto proponowanych zmian w systemie finansowania zatrudnienia niepe nosprawnych wed ug danych z 2000 roku....................................... 79 Tabela 6.3. Udzia wydatków jednostek organizacyjnych PFRON w ogóle wydatków realizowanych przez ze Êrodków Funduszu w latach 1996 2001...................................... 81 Tabela 6.4. Proponowany podzia zadaƒ PFRON po likwidacji Funduszu... 82 Rysunek 3.1. Kraƒcowe koszty i korzyêci zatrudnienia osób niepe nosprawnych................................ 36 Rysunek 5.1. Schemat organizacyjny PFRON........................ 71 6 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Streszczenie Streszczenie &HOHPQLQLHMV]HMSUD \MHVW SU]HGVWDZLHQLH L SUyED R HQ\ HIHNW\ZQR L JRVSRGDURZDQLD URGNDPL SXEOL ]Q\PL Z 3ROV H QD SU]\NáDG]LH IXQN MRQRZDQLD V\VWHPX ILQDQVRZDQLD ]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K0LPRSU]H]QD ]DQLDSRUyZQ\ZDOQ\ K]LQQ\PLNUDMDPL 2(&' QDNáDGyZ QD ZVSLHUDQLH ]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z URNX ZVND(QLN ]DWUXGQLHQLDQLHSHáQRVSUDZQ\ KZZLHNX±ODWZ\QRVLáZ3ROV H]DOHGZLH RE\áR Z\QLNLHP QDMJRUV]\P VSRUyG SDVWZ 2(&' -HGQR ]HQLH 3ROVND QDOH*\ GR NUDMyZ oqdmz\*v]\pxg]ldohz\gdwnyzqduhqw\z3.%rnrár 1LVNDHIHNW\ZQRüV\VWHPXILQDQVRZDQLD]DWUXGQLHQLDQLHSHáQRVSUDZQ\ KPDSU]\ ]\Q\ LQVW\WX MRQDOQH 1DOH* GR QL K SU]HGH ZV]\VWNLP ]áh UR]ZL]DQLD SUDZQH Z zakresie ILQDQVRZDQLD G]LDáDOQR L ]DNáDGyZ SUD \ KURQLRQHM ]S K RUD] IXQN MRQRZDQLH 3DVWZRZHJR )XQGXV]X 5HKDELOLWD ML 2VyE 1LHSHáQRVSUDZQ\ K 3)521 %UDN EH]SRUHGQLHM ]DOH*QR L PLG]\ Z\VRNR L ZVSDU LD ]H URGNyZ SXEOL ]Q\ K D GRGDWNRZ\P NRV]WHP SRQRV]RQ\P SU]H] SUD RGDZ ] W\WXáX ]DWUXGQLDQLD RVRE\ QLHSHáQRVSUDZQHM Z PLHMV H RVRE\ ]GURZHM PD V]HUHJ QHJDW\ZQ\ K NRQVHNZHQ ML 6 QLPL PLG]\ LQQ\PL G\VNU\PLQD MD RVyE R Z\*V]\P VWRSQLX QLHSHáQRVSUDZQR L RUD] QLVNL SR]LRP Z\QDJURG]H RVyE QLH SHáQRVSUDZQ\ KD R]DW\LG]LHZ\VRNLXG]LDáZ\GDWNyZQDUHQW\Z3.% =ZLNV]HQLH HIHNW\ZQR L Z\GDWNRZDQLD SLHQLG]\ SXEOL ]Q\ K Z\PDJD SU]HGH ZV]\VWNLP]QLHVLHQLDVWDWXVX]DNáDGXSUD \ KURQLRQHML]DVWSLHQLDGRW\ K ]DVRZ\ KSUHIHUHQ ML ]S KGRWD MDPLZZ\VRNR L]DOH*QHMRGOL ]E\]DWUXGQLDQ\ KQLHSHáQRVSUDZQ\ KRUD]VWRSQLD L K QLHSHáQRVSUDZQR L : celu zapewnienia kontroli nad wydatkowanymi na potrzeby QLHSHáQRVSUDZQ\ KURGNDPLSXEOL ]Q\PLNRQLH ]QDMHVWUyZQLH*OLNZLGD MD3)521 6áRZDNOX ]RZHIXQGXV] HORZ\V\VWHPNZRWRZ\]DNáDGSUD \ KURQLRQHM MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 7

Wst p Wst p : 3ROV H *\MH EOLVNR POQ RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K SUDZQLH 1 R VWDQRZL RNRáR OXGQR L1DSRPR GODQL KOXESRGKDVáHPQLHVLHQLDWDNLHMSRPR \SU]H]QD ]DVLZ Polsce ponad 4,5% PKB 2. Wsparcie to obejmuje wydatki na renty z ubezpieczenia ogólnego Z\SDGNRZHJRRUD]UHQW\Z\SáD DQHSU]H].DV5ROQL ]HJR8EH]SLH ]HQLD6SRáH ]QHJRD WDN*HZ\GDWNLQDILQDQVRZDQLHSURJUDPyZZVSLHUDQLD]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K 3 0LPRWDNGX*\ KURGNyZSU]H]QD ]DQ\ KQDSRPR RVRERPQLHSHáQRVSUDZQ\PZ URNX Z SRQDG JRVSRGDUVWZD K GRPRZ\ K ] RVRE QLHSHáQRVSUDZQ EUDNRZDáR SLHQLG]\ QD QLH]EGQH OHNL D Z QD VSU]W UHKDELOLWD \MQ\ 4 ZLDG ]\ WR R QLVNLHM HIHNW\ZQR L Z\GDWNRZDQLD W\ K SLHQLG]\ LVNáDQLD GR DQDOL]\ SU]\ ]\Q WDNLHJR VWDQX rzeczy. Szczególne kontrowersje budzi przy tym funkcjonowanie systemu rehabilitacj ]DZRGRZHMRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KRSDUWHQDV\VWHPLHRERZL]NRZ\ KNZRW]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K G]LDáDOQR L 3DVWZRZHJR )XQGXV]X 5HKDELOLWD ML 2VyE 1LHSHáQRVSUDZQ\ K3)521RUD]XOJD KLSUHIHUHQ MD KSRGDWNRZ\ KGOD]DNáDGyZSUD \ KURQLRQHM ]S K 1LQLHMV]D SUD D MHVW SUyE XG]LHOHQLD RGSRZLHG]L QD S\WDQLH R HIHNW\ZQRü V\VWHPX ILQDQVRZDQLD ]DWUXGQLHQLD L UHKDELOLWD ML RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z 3ROV H 2EHMPXMH RQD SRUyZQDQLH HIHNWyZ UR]ZL]D VWRVRZDQ\ K Z 3ROV H L Z LQQ\ K NUDMD K2(&'RUD]V] ]HJyáRZDQDOL]JáyZQ\ KHOHPHQWyZSROVNLHJR V\VWHPX (IHNWHP W\ K UR]ZD*D MHVW ]HVWDZ SURSR]\ ML PDM \ K GRSURZDG]Lü GR Z\HOLPLQRZDQLD LVWQLHM \ KQLHSUDZLGáRZR LL]ZLNV]HQLDHIHNW\ZQR LV\VWHPXUHKDELOLWD ML]DZRGRZHMZ Polsce. 1 'DQH ]D, NZDUWDá URNX ]D6HNWRU ]DNáDGyZ pracy chronionej w latach 1996 2000, :\G]LDá =DGD 8VWDZRZ\ K%DGDL$QDOL]3)521:DUV]DZDJUXG]LHV 2 Dane za rok 1999 za Participative Disability Policies for the Working Age Population: Towards a Coheren Policy Mix Annex Tables and Charts, DEELSA/ELSA/WP1(2002)1/ANN, OECD 2002, s.3. 3 1LHXZ]JOGQLRQR QLH]UHDOL]RZDQ\ K GR KRGyZ SXEOL ]Q\ K ] W\WXáX XOJ XG]LHODQ\ K ]DNáDGRP SUD chronionej lub ich klientom 4 S. Kostrubiec, 2VRE\1LHSHáQRVSUDZQHQDU\QNXSUD \ZURNX, GUS, Warszawa 2001, s 76. 8 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 1 Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 1 =H Z]JOGX QD REQL*RQ Z VWRVXQNX GR RVyE ]GURZ\ K Z\GDMQRü RUD] GRGDWNRZH NRV]W\L K]DWUXGQLDQLDRVRE\QLHSHáQRVSUDZQHPDMZZDUXQND KU\QNRZ\ KWUXGQR L]H ]QDOH]LHQLHPSUD \=WHJRSRZRGXZSUDZRGDZVWZLHZLNV]R LNUDMyZ2(&']DZDUWHV ]DSLV\ R RERZL]ND K SUD RGDZ yz R RNUHORQHM SU]HSLVDPL OL ]ELH ]DWUXGQLRQ\ K ZREH RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K : ZLNV]R L NUDMyZ HXURSHMVNL K RUD] -DSRQLL L.RUHL PDM RQL RERZL]HN ]DWUXGQLHQLD RGSRZLHGQLHJR RGVHWND RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K 1DWRPLDVW Z krajach skandynawskich, Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie i Australii funkcjonuje tzw. ustawodawstwo anty G\VNU\PLQD \MQH : NUDMD K W\ K EUDN REOLJDWRU\MQ\ K ZVND(QLNyZ ]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ K 3U]HGVLELRU yz R RNUHORQHM OL ]ELH ]DWUXGQLRQ\ K RERZL]XMH QDWRPLDVW ]DND] G\VNU\PLQD ML SRWHQ MDOQ\ K SUD RZQLNyZ ]H Z]JOGX QD L K QLHSHáQRVSUDZQRü RUD] RERZL]HN SU]\VWRVRZDQLD URGRZLVND SUD \ GR SRWU]HE RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K 1LH]DOH*QLH RG VWRVRZDQHJR V\VWHPX ILQDQVRZDQLD UHKDELOLWD ML ]DZRGRZHM wzlnv]r L NUDMyZ 2(&' VWRVRZDQH V WDN*H PDWHULDOQH ]D KW\ PDM H QD HOX ]ZLNV]HQLH ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K 6 RQH NLHURZDQH ]DUyZQR GR potencjalnych oraz faktycznych pracodawców takich osób, jak i do samych QLHSHáQRVSUDZQ\ K 2ERN URGNyZ ZVSLHUDM \ K ]DWUXGQLHQLH RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K QD RWZDUW\P U\QNXSUD \ZZLNV]R LNUDMyZ2(&'IXQN MRQXMHVHNWRUW]Z]DWUXGQLHQLD KURQLRQHJR -HGQDN ]DUyZQR MHJR ]DNUHV MDN L VDPD GHILQL MD ]DNáDGX SUD \ KURQLRQHM V wsrv] ]HJyOQ\ KNUDMD KEDUG]R]Uy*QL RZDQH &HOHP QLQLHMV]HJR UR]G]LDáX MHVW SU]HGVWDZLHQLH VWRVRZDQ\ K Z NUDMD K 2(&' UR]ZL]D]]DNUHVXILQDQVRZDQLD]DWUXGQLHQLDLUHKDELOLWD MLRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KRUD] próba odpowiedzi na pytanie o cechy charakterystyczne polskiego systemu wspierania rehabilitacji zawodowej. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 9

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 5R]ZL]DQLD VWRVRZDQH Z ]DNUHVLH ZVSLHUDQLD ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K 1 1.1.1. Systemy oparte na przymusie ekonomicznym : NRQVHNZHQ ML XZDUXQNRZD KLVWRU\ ]Q\ K ZZLNV]R L NUDMyZ HXURSHMVNL K IXQN MRQXM W]Z V\VWHP\ NZRWRZH 3ROHJDM RQH QD LVWQLHQLX SUR HQWRZHJR PLQLPXP ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z RJyOQHM OL ]ELH SUD RZQLNyZ NWyUHJR QLHZ\SHáQLHQLHSRGOHJDQDRJyáNDU]HILQDQVRZHM &HOHP WDNL K UR]ZL]D MHVW SU]HGH ZV]\VWNLP VNáRQLHQLH SUD RGDZ yz GR ]DWUXGQLDQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K:SRV] ]HJyOQ\ KSDVWZD KVWRVRZDQHVQDWRPLDVW RGPLHQQHUR]ZL]DQLDGRW\ ] HNZHVWLLNWRLLOXWDNL KSUD RZQLNyZSRZLQLHQ]DWUXGQLDü.U\WHULD GH \GXM H R SRGOHJDQLX RERZL]NRZL ]DWUXGQLDQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ K SU]H] SUD RGDZ OL ]ED ]DWUXGQLRQ\ K VHNWRU RUD] Z\VRNR L REOLJDWRU\MQHJR XG]LDáX RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z RJyOH SUD RZQLNyZ Z Z\EUDQ\ K NUDMD K 2(&' SU]HGVWDZLRQR Z tabeli 1.1. 7DEHOD:\PDJDQLDGRW\ ] H]DWUXGQLDQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KZ wybranych NUDMD K2(&'VWRVXM \ KV\VWHPNZRWRZ\ Kraj 3UD RGDZ \SRGOHJDM \V\VWHPRZLNZRWRZHPX :\PDJDQ\XG]LDá minimalna liczba zatrudnionych sektor QLHSHáQRVSUDZQ\ K % pracowników Austria 25 prywatny i publiczny 4 Czechy 20 prywatny i publiczny 5 w tym 0,5 w stopniu znacznym Francja 20 prywatny i publiczny 6 Hiszpania 50 prywatny i publiczny 2 Irlandia 25 tylko publiczny 3 Japonia 63 prywatny i publiczny 1,6 Niemcy 16 prywatny i publiczny 5 Polska 25 prywatny i publiczny 6 MHGQRVWNLEXG*HWRZH 2 :JU\ 20 prywatny i publiczny 5 :ár K\ 35 publiczny i prywatny 7 'UyGáD0LG]\QDURGRZD.RQIHUHQ MDQDWHPDW3ROLW\NLL=DU]G]DQLD3DVWZRZ\PL)XQGXV]DPL5HKDELOLWD ML 2VyE 1LHSHáQRVSUDZQ\ K 2SUD RZDQLH Z\NRQDQH GOD 0LG]\QDURGRZHM 2UJDQL]D ML 3UD \ SU]H] ]HVSyá GR VSUDZEDGDQDGSROLW\NVSRáH ]Q8QLZHUV\WHWXZ<RUNZRSDU LXRLQIRUPD MHSU]HND]DQHSU]H]NUDMRZ\ K przedstawicieli, Warszawa 1997, s. 18; T. Majewski, Systemy Rehabilitacji Zawodowej w Krajach Europy Zachodniej, KIG-R, Warszawa 1999, s.44-45, 63, 87-88, 140, 163; A. Bergeskog, Labour Market Policies, Strategies and Statistics for People with Disabilities A Cross National Comparison, IFAU, Uppsala 2001, s.88, 130; Participative Disability Policies for the Working Age Population: Towards a Coherent Policy Mix Main )LQGLQJV DQG 3ROL \ &RQ OXVLRQV '((/6$(/6$:3 2(&' V Z UD]LH UR]ELH*QR L przyjmowano dane z pozycji nowszych.. 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD : ZLNV]R L SDVWZ V\VWHPRZL NZRWRZHPX SRGOHJDM SUD RGDZ \ ]DWUXGQLDM \ PLG]\DSUD RZQLNyZ1DWRPLDVWZ\VRNRüREOLJDWRU\MQHJRZVND(QLND]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ KNV]WDáWXMHVLQDRJyáQDSR]LRPLHRGGR -DNZ\QLND]WDEHOL3ROVNDQDOH*\GRNUDMyZRVWRVXQNRZRZ\VRNLPZ\PDJDQ\P XG]LDOH]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K2EOLJDWRU\MQHPLQLPXPMHVWZ\*V]HMHG\QLHZ SU]\SDGNX:áR K1DWRPLDVWZ1LHP ]H KL Francji, gdzie podobnie jak w Polsce wymagany XG]LDá RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z RJyOQHM OL ]ELH ]DWUXGQLRQ\ K Z\QRVL V\VWHPRZL NZRWRZHPXSRGOHJDV]HUV]\NUJSUD RGDZ yz 1 1.1.2. Systemy oparte na ustawodawstwie antydyskryminacyjnym 1LH ZV]\VWNLH NUDMH VWRVXM RERZL]NRZH NZRW\ ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K $OWHUQDW\Z MHVW W]Z XVWDZRGDZVWZR DQW\G\VNU\PLQD \MQH 1DNáDGD RQRQDSUD RGDZ RERZL]HNUR]VGQHJRLX]DVDGQLRQHJRSU]\VWRVRZDQLDPLHMV DSUD \GR SRWU]HERVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KRUD]]DND]XMHG\VNU\PLQD MLSUD RZQLNyZL potencjalnych SUD RZQLNyZ]HZ]JOGXQDL KQLHSHáQRVSUDZQRü2VRE\QLHSHáQRVSUDZQHNWyUH ]XM*H VG\VNU\PLQRZDQHPRJRGZRáDüVLGRVSH MDOQHMLQVW\WX ML -DN Z\QLND ] UDSRUWX 2(&' GRW\ ] HJR V\VWHPyZ SRPR \ GOD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z NUDMD K 2(&' HIHNW\ IXQN MRQRZDQLD XVWDZRGDZVWZD DQW\G\VNU\PLQD \MQHJR RUD] V\VWHPX NZRWRZHJR V SRGREQH 2ED V\VWHP\ Z ZLNV]\P VWRSQLX SRPDJDM Z XWU]\PDQLX]DWUXGQLHQLD RVRERP QLHSHáQRVSUDZQ\P MX*]DWUXGQLRQ\P QL* XáDWZLDM MHJR ]GRE\ LH QLHSHáQRVSUDZQ\P VWDUDM \P VL R SUD =DOHW V\VWHPX NZRWRZHJR MHVW QDWRPLDVW IDNW *H SR]\VNDQH ] NDU ]D QLHZ\SHáQLHQLH RERZL]NRZ\ K Z\PRJyZ URGNL VáX* ILQDQVRZDQLX SURJUDPyZ ]D K DM \ K GR ]DWUXGQLDQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K 5. =D KW\GODSUD RGDZ yz]dwuxgqldm \ KRVRE\QLHSHáQRVSUDZQH Zarówno w krajach, w których funkcjonuje system kwotowy, jak i tam gdzie RERZL]XMH XVWDZRGDZVWZR DQW\G\VNU\PLQD \MQH VWRVRZDQH V OL ]QH ]D KW\ NWyU\ K HOHPMHVWVNáRQLHQLHSUD RGDZ yzgr]dwuxgqldqldrvyeqlhsháqrvsudzq\ K 1DOH*\ GR QL K VXEV\GLRZDQLH ]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ K QD RWZDUW\P U\QNX SUD \ ] LRZH ILQDQVRZDQLH G]LDáDOQR L W]Z ]DNáDGyZ SUD \ KURQLRQHM RUD] W]Z zatrudnienia wspomaganego. /L ]E RVyE NRU]\VWDM \ K ] SRV] ]HJyOQ\ K SURJUDPyZ ZVSLHUDQLD ]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ KQD]DWUXGQLRQ\ KSU]HGVWDZLRQRZWDEHOL 5 Por. Participative Disability Policies for the Working Age Population: Towards A Coherent Policy Mix Main Findings and Policy Conclusions, DEELSA/ELSA/WP1(2002)1, OECD 2002, s. 24. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 11

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 1 7DEHOD 2VRE\ QLHSHáQRVSUDZQH ]DWUXGQLRQH Z UDPD K SXEOL ]Q\ K SURJUDPyZ ZVSLHUDQLD ]DWUXGQLHQLD QD ]DWUXGQLRQ\ K RJyáHP Z Z\EUDQ\ K krajach OECD w 1999 roku Kraj /L ]EDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K]DWUXGQLRQ\ KZUDPD KSXEOL ]Q\ K programów wspierania zatrudnienia na 1000 zatrudnionych RJyáHP z czego na otwartym rynku pracy Z]DNáDGD KSUD \ KURQLRQHM Szwecja 16,0 10,7 5,3 Polska 12,1 2,1 10 Francja 9,5 6,4 3,1 Holandia b.d. b.d 9,2 Norwegia 7,2 2,4, 4,3 Austria 7,0 3,6 2,7 Szwajcaria 5,6 0 5,6 Niemcy 4,1 0,2 3,3 Belgia 3,6 0,7 2,9 Australia 3,4 0,2 1,5 Hiszpania 1,2 0,6 0,6 Wielka b.d. 0,5 b.d. Brytania USA b.d. b.d. b.d. :ár K\ 0,8 0,2 0,6 Korea 0,3 0,1 0,2 Portugalia 0,2 0,1 0,1 'UyGáR3DUWL LSDWLYH'LVDELOLW\3ROL LHVIRUWKH:RUNLQJ±$JH3RSXODWLRQ7RZDUGVD&RKHUHQW3ROL \0L[± $QQH[±7DEOHVDQG&KDUWV'((/6$(/6$:3$112(&'VREOL ]HQLDZáDVQH -DNZLGDü3ROVNDQDOH*\GRSDVWZRQDMZLNV]\PXG]LDOHRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K zatrudnionych w ramach publicznych programów wspierania zatrudnienia w ogóle SUD XM \ K :\VRNL RGVHWHN SUD XM \ K Z UDPD K VXEV\GLRZDQ\ K SU]H] SDVWZR SURJUDPyZ ZVSLHUDQLD ]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ K SU]\ MHGQR ]HQLH EDUG]R QLVNLP ZVND(QLNX ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z ZLHNX SURGXN \MQ\P OL ]ED SUD XM \ K QLHSHáQRVSUDZQ\ KGRQLHSHáQRVSUDZQ\ KRJyáHP 6 PR*QD ] LRZRZ\WáXPD ]\ü H KDPL KDUDNWHU\VW\ ]Q\PL GOD SROVNLHJR XVWDZRGDZVWZD GRW\ ] HJR RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ KRUD]V\VWHPXILQDQVRZDQLDUHKDELOLWD ML]DZRGRZHM6QLPL - OL ]QH SU]\ZLOHMH XVWDZRZH GOD SUD XM \ K QLHSHáQRVSUDZQ\ K ]PQLHMV]DM H RSáD DOQRü ]DWUXGQLDQLD L K SU]H] SUD RGDZ yz QLH RWU]\PXM \ K SXEOL ]Q\ K subwencji oraz - NLHURZDQLH ]QD ]QHM ] L URGNyZ QD UHKDELOLWD M ]DZRGRZ Z URNX RNRáR 98% 7 GR SUD RGDZ yz SRG ]DV JG\ Z LQQ\ K NUDMD K ZLNV]\ L K RGVHWHN RWU]\PXM VDPHRVRE\QLHSHáQRVSUDZQHRUD]LQVW\WX MHLPSRPDJDM H 6 Por. Participative Disability Policies for the Working Age Population: Towards A Coherent Policy Mix Main Findings and Policy Conclusions, DEELSA/ELSA/WP1(2002)1, OECD 2002, s. 24. 7 Por.,QIRUPD MDRZ\QLND KNRQWUROLIXQN MRQRZDQLDV\VWHPXUHKDELOLWD ML]DZRGRZHMRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K w Polsce, Nr HZLG3'361,.:DUV]DZDVLHUSLHV±REOL ]HQLDZáDVQH 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD Znamienny dla polskiego systemu jest bardzo rozbudowany sektor zatrudnienia KURQLRQHJR1DRVyE]DWUXGQLRQ\ KZ3ROV HSU]\SDGDD*RVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K ]DWUXGQLRQ\ K Z GRWRZDQ\ K SU]H] SDVWZR ]DNáDGD K SUD \ KURQLRQHM 3RUyZQ\ZDOQ\ ZVSyá ]\QQLNSRVLDGDMHG\QLH+RODQGLD:SR]RVWDá\ KNUDMD KXMW\ KZWDEHOLQLH SU]HNUD ]D RQ SR]LRPX RVRE\ QLHSHáQRVSUDZQHM QD ]DWUXGQLRQ\ K RJyáHP 1DWRPLDVWSRGZ]JOGHPXG]LDáX]DWUXGQLRQ\ KZUDPD KSURJUDPyZVXEV\GLRZDQLDPLHMV SUD \GODRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KQDRWZDUW\PU\QNX3ROVNDSODVXMHVLQDSLW\PPLHMV X ]D6]ZH M)UDQ M1RUZHJLL$XVWUL:GDOV]HM ] LSRGUR]G]LDáXSU]HGVWDZLRQR NUyWN KDUDNWHU\VW\N LQVWUXPHQWyZ ]D K DM \ K SUD RGDZ yz GR ]DWUXGQLDQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K QD RWZDUW\P U\QNX SUD \ RUD] VHNWRUyZ ]DWUXGQLHQLD KURQLRQHJR Z poszczególnych krajach. 1 1.1.3.1. Dotacje dla pracodawców z otwartego rynku pracy 6WRVRZDQLH]D KWPDWHULDOQ\ KGOD SUD RGDZ yz MHVW LQWHJUDOQ ] LZLNV]R L V\VWHPyZZVSLHUDQLD]DWUXGQLHQLDQLHSHáQRVSUDZQ\ K : NUDMD K 2(&' SUD RGDZ \ ] RWZDUWHJR U\QNX SUD \ ]DWUXGQLDM \ RVRE\ QLHSHáQRVSUDZQHPRJ]HURGNyZSXEOL ]Q\ KRWU]\PDüGRWD MHQD 8 : 1) Z\UyZQDQLHSáD SUD RZQLNyZQLHSHáQRVSUDZQ\ K 2) SU]\VWRVRZDQLHVWDQRZLVNDSUD \GODSRWU]HERVRE\QLHSHáQRVSUDZQHM 3) WZRU]HQLHQRZ\ KPLHMV SUD \GODRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K 4) V]NROHQLHQLHSHáQRVSUDZQHJRSUD RZQLNDZ]DNáDG]LHSUD \ 5) SRNU\ LH ] L NRV]WyZ XEH]SLH ]HQLD ]GURZRWQHJR L VSRáH ]QHJR SUD RZQLND QLHSHáQRVSUDZQHJR : QLHNWyU\ K NUDMD K RWU]\PXM RQL UyZQLH* SUHPL ]D ]DWXGQLHQLH OL ]E\ RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ KSRQDGXVWDORQ\ZVND(QLN =HVWDZ RUD] ]DNUHV SRZ\*V]\ K ]D KW MHVW Uy*Q\ Z SRV] ]HJyOQ\ K SDVWZD K : 3ROV H VWRVRZDQH V ZV]\VWNLH ] QL K ] Z\MWNLHP SUHPLL ]D ]DWUXGQLDQLH SRQDGRERZL]NRZHM OL ]E\ RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z ]DNáDGD K QD RWZDUW\P U\QNX SUD \ ]RVWDáD RQD ]QLHVLRQD Z URNX 9 -HGQDN GRWD M QD Z\UyZQDQLH SáD \ SUD RZQLND QLHSHáQRVSUDZQHJRRUD]]ZURW ] L NRV]WyZ XEH]SLH ]HQLD RVRE\ QLHSHáQRVSUDZQHM PR*H RWU]\PDü Z\á ]QLH SUD RGDZ D QLH SRGOHJDM \ V\VWHPRZL NZRWRZHPX D ZL ]DWUXGQLDM \PQLHMQL*SUD RZQLNyZ 8 Por. T. Majewski, Systemy Rehabilitacji Zawodowej w Krajach Europy Zachodniej, KIG-R, Warszawa 1999, s. 194. 9 MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 13

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 1 3U]\]QDZDQHSUD RGDZ RPGRWD MHSRNU\ZDQHV]Uy*Q\ K(UyGHá6QLPLVSH MDOQH IXQGXV]H WZRU]RQH ] ZSáDW SUD RGDZ yz ]D QLH]UHDOL]RZDQLH REOLJDWRU\MQHJR ZVND(QLND ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K 1LHP \ )UDQ MD :ár K\ :JU\ -DSRQLD $XVWULD 3ROVND LQVW\WX MH XEH]SLH ]HQLD VSRáH ]QHJR +RODQGLD ORNDOQH IXQGXV]H ]DWUXGQLHQLD 6]ZH MD+RODQGLDOXEEH]SRUHGQLREXG*HWSDVWZD ] LRZR3ROVND 1.1.3.2. Sektor zatrudnienia chronionego : ZLNV]R L SDVWZ 2(&' LVWQLHM RGSRZLHGQLH SU]HSLV\ GRW\ ] H ]DWUXGQLHQLD KURQLRQHJR &HOHP L K IXQN MRQRZDQLD MHVW ]DSHZQLHQLH RVRERP R ]QD ]QLH REQL*RQHM ]GROQR LGRSUD \PR*OLZR LZ\NRQ\ZDQLDSUD \]DURENRZHM 10. Zatrudnienie w warunkach KURQLRQ\ K ZLQQR PLHü KDUDNWHU SU]HM LRZ\ VáX* \ UHKDELOLWD ML L przystosowaniu do SUD \ QD RWZDUW\P U\QNX =JRGQLH ] ]DOH HQLDPL 5DG\ (XURS\ ÄQDOH*\ XQLNDü LQVW\WX MRQDOL]D ML Z Z\G]LHORQ\P URGRZLVNX RVyE NWyUH PR*QD ]LQWHJURZDü Z zatrudnieniu otwartym 11. 3R]D ]DU]XWHP GRW\ ] \P L]RORZDQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K ]DNáDG\ SUD \ KURQLRQHMSRGOHJDMNU\W\ H]SRZRGX 12 : - EUDNX PR*OLZR L SRGQRV]HQLD NZDOLILND ML L DZDQVX VSRáH ]QHJR VZRL K SUD RZQLNyZ oraz - E\ LDRE L*HQLHPGODILQDQVyZSXEOL ]Q\ KGRWD MHVXEZHQ MHXOJLSRGDWNRZH =W\ KSRZRGyZ ]üsdvwz]gh \GRZDQLH]PLHU]DZNLHUXQNXRJUDQL ]HQLDOL ]E\ ]DWUXGQLRQ\ KZ]DNáDGD KSUD \ KURQLRQHM+RODQGLD:LHOND%U\WDQLD,QQ\PVSRVREHP MHVW ]DOL ]HQLH ]DNáDGyZ SUD \ KURQLRQHM GR SOD yzhn VáX*E\ ]GURZLD OXE SRPR \ VSRáH ]QHMMDNPDWRPLHMV HZH:áRV]H K)LQODQGLLRUD],UODQGLL 7\P ]DVHPMDNZ\QLND]WDEHOLRGVHWHNRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K]DWUXGQLRQ\ K w]dnádgd KSUD \ KURQLRQHMZ3ROV HQDOH*\GRQDMZ\*V]\ KZNUDMD K2(&''DQHWHQLH RGGDM MHGQDN ZLHONR L VHNWRUD KURQLRQHJR Z 3ROV H 3HáQ\ REUD] X]\VNDP\ GRSLHUR SR SRUyZQDQLX GHILQL ML ]DNáDGyZ SUD \ KURQLRQHM ZSRV] ]HJyOQ\ K SDVWZD K 0LQLPDOQ\ XG]LDá RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z RJyOQHM OL ]ELH ]DWUXGQLRQ\ K NRQLH ]Q\ GOD X]\VNDQLD VWDWXVX]DNáDGXSUD \ KURQLRQHMZZ\EUDQ\ KNUDMD K2(&'SU]HGVWDZLRQRZWDEHOL 10 Por. T. Majewski, Systemy Rehabilitacji Zawodowej w Krajach Europy Zachodniej, KIG-R, Warszawa 1999, s. 196. 11 Por. 3U]HM LH RG ]DWUXGQLHQLD KURQLRQHJR GR ]DWUXGQLHQLD Z ZDUXQND K QRUPDOQ\ K MPiPS, Warszawa 2001, s. 18 12 Por. T. Majewski, Systemy Rehabilitacji Zawodowej w Krajach Europy Zachodniej, KIG-R, Warszawa 1999, s. 200. 14 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 7DEHOD 0LQLPDOQ\ XG]LDá RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z RJyOH ]DWUXGQLRQ\ K NRQLH ]Q\ GOD X]\VNDQLD VWDWXVX ]DNáDGX SUD \ KURQLRQHM Z wybranych krajach OECD Kraj 0LQLPDOQH]DWUXGQLHQLHRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KZVWRVXQNX GRRJyáX]DáRJLZ]DNáDGD KSUD \ KURQLRQHM Francja 80 Austria 80 USA 75 Portugalia 75 Norwegia 66 Czechy 60 Polska 30-40 1 'UyGáR70DMHZVNL6\VWHP\5HKDELOLWD ML=DZRGRZHMZ.UDMD K(XURS\]D KRGQLHM.,*5:DUV]DZD s.54, 179; A. Bergeskog, Labour Market Policies, Strategies and Sttistics for People with Disabilities A Cross National Comparison, IFAU, Uppsala 2001, s. 70, 89, 179, 220. -DNZLGDüSROVNDGHILQL MD]DNáDGXSUD \ KURQLRQHMZ]QD ]Q\PVWRSQLXRGELHJDRG VWRVRZDQ\ K Z LQQ\ K NUDMD K =JRGQLH ] SROVN XVWDZ R UHKDELOLWD ML ]DZRGRZHM ivsráh ]QHM RUD] ]DWUXGQLHQLX RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K VWDWXV ]S K PR*H RWU]\PDü SUD RGDZ D ]DWUXGQLDM \ R QDMPQLHM QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z W\P R XPLDUNRZDQ\P OXE ]QD ]Q\P VWRSQLX QLHSHáQRVSUDZQR L OXE QLHZLGRP\ K SV\ KL ]QLH KRU\ K OXE XSROHG]RQ\ K XP\VáRZR ]DOL ]RQ\ K GR XPLDUNRZDQHJR OXE ]QD ]QHJRVWRSQLDQLHSHáQRVSUDZQR L : UH]XOWD LH Z URNX SRQDG ]DWUXGQLRQ\ K Z SROVNL K ]DNáDGD K SUD \ KURQLRQHMVWDQRZLá\RVRE\ZSHáQLVSUDZQHDMHG\QLHQLHSHáQRVSUDZQH 13. Oznacza to, *H SU]H LWQ\ ]DNáDG SUD \ KURQLRQHM Z 3ROV H QLH X]\VNDáE\ WHJR VWDWXVX Z *DGQ\P ] Z\PLHQLRQ\ KZWDEHOLSDVWZ 'X*\ RGVHWHN SUD RZQLNyZ ]GURZ\ K Z ]DNáDGD K SUD \ KURQLRQHM SR]\W\ZQLH ZSá\ZD QD LQWHJUD M VSRáH ]Q ]DWUXGQLRQ\ K WDP RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K -HGQDN ]ZD*\ZV]\QDGHIL \WRZRüW\ KSOD yzhnrud]xg]ldáurgnyzsxeol ]Q\ KSU]H]QD ]DQ\ K QDGRILQDQVRZDQLHL KG]LDáDOQR LMHVWWR]MDZLVNREDUG]RQLHNRU]\VWQH6\WXD MDZNWyUHM Z\VRNRüSRPR \ILQDQVRZHMX]DOH*QLRQDMHVWRG ]\QQLNyZQLH]ZL]DQ\ KEH]SRUHGQLR] OL ]E ]DWUXGQLDQ\ K QLHSHáQRVSUDZQ\ K 14 SRZRGXMH SRZVWDQLH G\VSURSRU ML Z Z\VRNR L ZVSDU LD QD RVRE R GDQ\P VWRSQLX QLHSHáQRVSUDZQR L 'X*D VNDOD G]LDáDOQR L ]DNáDGyZ pracy chronionej w Polsce (wurnx]dwuxgqldá\rqhw\vsud RZQLNyZ 15 EG DSR ] LNRQVHNZHQ MOL ]E\]DWUXGQLRQ\ KWDPRVyE]GURZ\ KSRZRGXMHSRQDGWR]DNáy HQLD konkurencji wqlhnwyu\ K G]LDáD K JRVSRGDUNL : ZLHOX SU]\SDGND K GOD RVLJQL LD 13 Por. 6HNWRU]DNáDGyZ, s.18 14 3U]\NáDGHP PRJ E\ü SUHIHUHQ MH SRGDWNRZH NWyU\ K Z\VRNRü ]DOH*\ RG Z\QLNyZ ILQDQVRZ\ K SU]HGVLELRUVWZD 15 7DP*H MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 15

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 1 UHQWRZQR LVSU]HGD*\NRQLH ]QHMHVWX]\VNDQLHVWDWXVX]S KZ HOX]GRE\ LDSU]\ZLOHMyZ XPR*OLZLDM \ KREQL*HQLHPDU*\GRSR]LRPXNRQNXUHQWyZ-HVWWRV\WXD MDQLHNRU]\VWQD V] ]HJyOQLH GOD PDá\ K SU]HGVLELRUVWZ ]DWUXGQLDM \ SRQL*HM SUD RZQLNyZ NWyUH ]H Z]JOGX QD ]E\W QLVNLH ]DWUXGQLHQLH QLH PRJ X]\VNDü WHJR VWDWXVX RUD] ILUP QRZR ± ]DáR*RQ\ K 16. =D KW\GODRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KGRSRGM LDSUD \ &HOHPSROLW\NLZVSLHUDQLD]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KMHVWQLHW\ONRVNáDQLDQLH SUD RGDZ yz GR ]DWUXGQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K DOH UyZQLH* ]PLDQD QHJDW\ZQ\ K SRVWDZVDP\ KQLHSHáQRVSUDZQ\ KZREH SRGHMPRZDQLD]DWUXGQLHQLD'ODWHJRRERN]D KW GOD SUD RGDZ yz Z QLHNWyU\ K NUDMD K VWRVRZDQH V ]D KW\ GOD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K PDM H QD HOX XáDWZLHQLH LP SRGM LD L Z\NRQ\ZDQLD SUD \ 1DOH* GR QL K GRWD MH RUD] ]DVLáNLQD 1) zakup pomocy technicznych potrzebnych do wykonywania pracy oraz na ich utrzymanie i QDSUDZ 2) pokrycie kosztów transportu do pracy, 3) szkolenie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych, 4) UR]SR ] LHZáDVQHMG]LDáDOQR LJRVSRGDU ]HM : 3ROV H RVRE\ QLHSHáQRVSUDZQH PRJ RWU]\PDü SR*\ ]NL QD UR]SR ] LH ZáDVQHM G]LDáDOQR LJRVSRGDU ]HMOXEUROQL ]HM=HURGNyZSXEOL ]Q\ KGRILQDQVRZ\ZDQHVWDN*H V]NROHQLD GOD EH]URERWQ\ K RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K -HGQDN Z\GDWNL QD WHQ HO V stosunkowo niewielkie. (IHNW\ZQRüV\VWHPXILQDQVRZDQLD]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KZ Polsce analiza porównawcza :\GDWNLQDZVSLHUDQLH]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K : WDEHOL SU]HGVWDZLRQR GDQH GRW\ ] H XG]LDáX Z\GDWNyZ QD ZVSLHUDQLH ]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KZ3.%ZZ\EUDQ\ KNUDMD K2(&' 16 =JRGQLH ] XVWDZ R UHKDELOLWD ML ]DZRGRZHM L VSRáH ]QHM L ]DWUXGQLHQLX RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Dz.U. z 1997U 1U SR] VWDWXV ]S K PR*H RWU]\PDü SUD RGDZ D ]DWUXGQLDM \QLHPQLHMQL* SUD RZQLNyZSURZDG] \G]LDáDOQRüJRVSRGDU ]SU]H] RQDMPQLHMPLHVL \ 16 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 7DEHOD 8G]LDá Z\GDWNyZ QD ZVSLHUDQLH ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z PKB w wybranych krajach OECD w 1999 roku Kraj 8G]LDáZ\GDWNyZQDZVSLHUDQLH]DWUXGQLHQLD RVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KZ3.%Z Norwegia 0,75 Szwecja 0,64 Holandia 0,50 Dania 0,47 Szwajcaria 0,19 Polska 0,18 Niemcy 0,18 Belgia 0,11 Francja 0,09 Austria 0,07 Australia 0,05 Kanada 0,05 Portugalia 0,05 USA 0,03 Hiszpania 0,02 Wielka Brytania 0,02 :ár K\ 0,01 Korea 0,01 1 'UyGáR3DUWL LSDWLYH'LVDELOLW\3ROL LHVIRUWKH:RUNLQJ±$JH3RSXODWLRQ7RZDUGVD&RKHUHQW3ROL \0L[± $QQH[±7DEOHVDQG&KDUWV'((/6$(/6$:3$112(&'VREOL ]HQLDZáDVQH :\QLND]QL K*H3ROVNDQDOH*\GRSDVWZRVWRVXQNRZRZ\VRNL KZ\GDWND KQDWHQ HO -HGQR ]HQLH QDOH*\ ]D]QD ]\ü *H Z SROVNLP V\VWHPLH ZVSLHUDQLH ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K RGE\ZD VL QLH SRSU]H] Z\GDWNL DOH Uy*QHJR URG]DMX XOJL EG H nierealizowanymi dochodami publicznymi 17. (IHNW\SROLW\NLZVSLHUDQLD]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K 0LDU VNXWH ]QR L SURJUDPyZ ZVSLHUDQLD UHKDELOLWD ML ]DZRGRZHM QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z SRV] ]HJyOQ\ K NUDMD K V ZVND(QLNL ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z ZLHNX SURGXN \MQ\P 2WU]\PDQR MH G]LHO OL ]E SUD XM \ K RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K ZZLHNX RG GR ODW SU]H] OL ]E RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z W\P wieku. &HOHLVWQLHQLDV\VWHPXZVSLHUDQLD]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KWR - Z\UyZQDQLH SUD RGDZ \ Uy*QL \ ZZ\GDMQR L SUD RZQLNyZ QLHSHáQRVSUDZQ\ K w stosunku do osób zdrowych oraz - ]D K HQLHRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KGRSRGHMPRZDQLDSUD \ 17 3RUUR]G]LDáL 3 MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 17

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 1 = WHJR SRZRGX GREU PLDU VáX* SRUyZQDQLX HIHNWyZ IXQN MRQRZDQLD W\ K V\VWHPyZZSRV] ]HJyOQ\ KNUDMD KMHVWUyZQLH*Uy*QL DPLG]\ZVND(QLNDPL]DWUXGQLHQLD ZUyGRVyE]GURZ\ KLQLHSHáQRVSUDZQ\ K,PZ\*V]DLQWHJUD MDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KQD U\QNXSUD \W\PQL*V]\SR]LRPUy*QL \PLG]\ZVND(QLNLHP]DWUXGQLHQLDRVyE]GURZ\ KL QLHSHáQRVSUDZQ\ K:\VRNRüREXZVND(QLNyZREOL ]RQ\ KGODZ\EUDQ\ KSDVWZ2(&' przedstawiono w tabeli 1.5. 7DEHOD :VND(QLN ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z ZLHNX RG GR ODW w wybranych krajach OECD w 1999 roku Kraj :VND(QLN zatrudnienia osób zdrowych w wieku od 20 do 64 lat :VND(QLN zatrudnienia osób QLHSHáQRVSUDZQ\ K w wieku od 20 do 64 lat 5y*QL DPLG]\ ZVND(QLNDPL]DWUXGQLHQLD osób zdrowych i QLHSHáQRVSUDZQ\ K Korea 61,7 45,9 15,8 Szwajcaria 79,1 62,2 16,9 Francja 66,6 47,9 18,7 :ár K\ 53,8 32,1 21,7 Kanada 78,4 56,3 22,1 Niemcy 69,0 46,1 22,9 Szwecja 75,8 52,6 23,2 Norwegia 85,8 61,7 24,1 USA 74,1 48,6 25,5 Holandia 67,0 39,9 27,1 Belgia 61,7 33,5 28,2 Austria 71,8 43,4 28,4 Portugalia 74,0 43,9 30,1 Dania 79,4 48,2 31,2 Hiszpania 54,2 22,1 32,1 Australia 76,6 41,9 34,7 Wielka 73,9 38,9 35 Brytania Polska 71,2 20,8 50,4 'UyGáR3DUWL LSDWLYH'LVDELOLW\3ROL LHVIRUWKH:RUNLQJ±$JH3RSXODWLRQ7RZDUGVD&RKHUHQW3ROL \0L[± $QQH[±7DEOHVDQG&KDUWV'((/6$(/6$:3$112(&'VREOL ]HQLDZáDVQH -DN ZLGDü 3ROVND PD QDMQL*V]\ ZVSyá ]\QQLN ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K RUD] QDMZLNV] Uy*QL PLG]\ ZVND(QLNDPL ]DWUXGQLHQLHP RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K L ]GURZ\ K 2]QD ]D WR *H ZLNV]H PLHU]RQH SR]LRPHP SRZ\*V]\ K ZVND(QLNyZ HIHNW\ SROLW\NL ZVSLHUDQLD ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K X]\VNXM QLH W\ONR SDVWZD SU]H]QD ]DM HZLNV]\RGVHWHNVZRMHJR3.%QDSURJUDP\VáX* HUHDOL]D MLWHJR HOXDOH UyZQLH*NUDMHZNWyU\ KZ\GDWNLWHNV]WDáWXMVLQDSR]LRPLHQL*V]\PZ W\P UyZQLH*Z SDVWZD K R G]LHVL LRNURWQLH QL*V]\P XG]LDOH W\ K Z\GDWNyZ Z 3.%.RUHD :ár K\ :LHOND%U\WDQLDL+LV]SDQLDZLDG ]\WRREDUG]RQLVNLHMHIHNW\ZQR LV\VWHPXZVSLHUDQLD ]DWUXGQLHQLDLUHKDELOLWD ML]DZRGRZHMRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KZ3ROV H 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Polski system finansowania zatrudnienia osób niepe nosprawnych na tle rozwiàzaƒ stosowanych w pozosta ych krajach OECD 2 ]\ZL LH QLVNL SR]LRP ZVND(QLND ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z Polsce PR*QD UyZQLH* WáXPD ]\ü Z\VWSRZDQLHP LQQ\ K ]\QQLNyZ ZSá\ZDM \ K QD PRW\ZD M RVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KGRSRGM LD]DWUXGQLHQLD6QLPL - Z\VRNL XG]LDá Z\GDWNyZ QD UHQW\ Z 3.% 18 (dla Polski wynosi on 4,33% 19 D VSRUyG DQDOL]RZDQ\ K NUDMyZ Z\*V]\ RGVHWHN SURGXNWX NUDMRZHJR EUXWWR QD ZLDG ]HQLD UHQWRZHGODRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KSU]H]QD ]DMHG\QLH1RUZHJLDRUD] - EH]Z]JOGQDZ\VRNRüURGNyZNLHURZDQ\ KQDZVSLHUDQLHUHKDELOLWD ML]DZRGRZHMRVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K3ROVNDMHVWNUDMHPRQDMQL*V]\PVSRUyGEDGDQ\ KSDVWZSR]LRPLH 3.%QDMHGQHJRPLHV]ND D -HGQDN VNDOD Uy*QL Z SR]LRPLH ZVND(QLNyZ ]DWUXGQLHQLD PLG]\ 3ROVN D SR]RVWDá\PL NUDMDPL MHVW QD W\OH GX*D *H QDZHW PLPR Z\VWSRZDQLD W\ K ]\QQLNyZ GRZRG]LEDUG]RQLVNLHMHIHNW\ZQR LVWRVRZDQ\ KZ3ROV HUR]ZL]DRUD]EáGQHMDORND ML Z\GDWNRZDQ\ KURGNyZ 1 18 Por. J. Bound, T. Waidmann, Accounting for recent declines in employment rates among the working aged disabled, National Bureau of Economic Research, Cambridge 2000. 19 Dane za rok 1999 za Participative Disability Policies for the Working Aged Population: Towards a Coherent Policy Mix Annex Tables and Charts, DEELSA/ELSA/WP1(2002)1/ANN, OECD 2002, s. 3. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 19

Stan prawny w zakresie finansowania zatrudnienia i rehabilitacji osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1991-2001 2 Stan prawny w zakresie finansowania zatrudnienia i rehabilitacji osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1991-2001 2 2.1. Podstawy prawne funkcjonowania systemu rehabilitacji zawodowej osób QLHSHáQRVSUDZQ\ KZ3ROV H Podstawy prawne funkcjonowania systemu finansowania zatrudnienia i rehabilitacji RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z 3ROV H ]DZDUWH ]RVWDá\ Z XVWDZLH ] GQLD PDMD U R ]DWUXGQLHQLX L UHKDELOLWD ML RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K 20 =RVWDáD RQD ]DVWSLRQD XVWDZ] sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ivsráh ]QHM RUD] ]DWUXGQLDQLX RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K 21 NWyUHMSU]HSLV\ZHV]á\Z*\ LH]GQLHPVW\ ]QLDU 22 Ustawy te WZRU]SRGVWDZSUDZQGODZVSLHUDQLD]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K 1. Na otwartym rynku pracy. 2. :]DNáDGD KSUD \ KURQLRQHML]DNáDGD KDNW\ZL]D ML]DZRGRZHM : HOX NRRUG\QD ML IXQN MRQRZDQLD V\VWHPX SRZRáDQR 3DVWZRZ\ )XQGXV] 5HKDELOLWD ML 2VyE 1LHSHáQRVSUDZQ\ K 3)521 'R ]DGD 3)521 QDOH*\ JURPDG]HQLH URGNyZ QD UHKDELOLWD M RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K RUD] GRNRQ\ZDQLH Z\GDWNyZ QD UHKDELOLWD M]DZRGRZLVSRáH ]QRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K=JRGQLH]XVWDZRUHKDELOLWD ML L]DWUXGQLHQLXRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KSU]\ KRGDPL)XQGXV]XV 1) ZSáDW\SUD RGDZ yz 2) GRWD MH]EXG*HWXSDVWZDRUD]LQQHGRWD MHLVXEZHQ MH 3) spadki, zapisy i darowizny, 4) odsetki, 5) GR KRG\]G]LDáDOQR LJRVSRGDU ]HM :VSLHUDQLH]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KQDRWZDUW\PU\QNXSUD \ 2.2.1. Funkcjonowanie systemu kwotowego *áyzq\p PH KDQL]PHP ZVSLHUDM \P ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K QD RWZDUW\P U\QNX SUD \ RUD] SRGVWDZRZ\P (UyGáHP SU]\ KRGyZ 3)521 MHVW W]Z V\VWHP 20 Dz.U. z 1991 r., Nr 67, poz. 439. 21 Dz.U. Nr 123, poz. 776. 22 =Z\MWNLHPDUWXVWNWyU\RERZL]XMHRGGQLDZU]HQLDUDUWXVWpkt 2 oraz art. 59, które ZHV]á\Z*\ LH]GQLHPSD(G]LHUQLNDUMDNUyZQLH*DUWNWyU\RERZL]XMHRGGQLDVW\ ]QLD r. 20 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Stan prawny w zakresie finansowania zatrudnienia i rehabilitacji osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1991-2001 NZRWRZ\ =JRGQLH ] XVWDZ R UHKDELOLWD ML ]DZRGRZHM L VSRáH ]QHM RUD] ]DWUXGQLDQLX RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ KSRGOHJDMPXSUD RGDZ \]DWUXGQLDM \SRZ\*HMRVyEZ przeliczeniu QDSHáQ\Z\PLDU ]DVXSUD \GRJUXGQLDE\áRWRRVyE 23 ). 0DM RQL RERZL]HN RVLJQL LD R QDMPQLHM XG]LDáX ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z RJyOH SUD RZQLNyZ 1LHVSHáQLHQLH WHJR Z\PRJX SRZRGXMH NRQLH ]QRüGRNRQ\ZDQLDPLHVL ]Q\ KZSáDWQD3)521REOL ]DQ\ K]JRGQLH]QDVWSXM IRUPXá /SUD QSVSU :\V ZSáDW\= SU]H LWQHZ\QEUXWWR ) /SUD RJyáHP /SUD RJyáHP 2 2G ]HUZ D GR PDMD U Z\VRNRü ZSáDW E\áD QLH R Z\*V]D L Z\QRVLáD 24 : /SUD QSVSU :\V ZSáDW\= SU]H LWQHZ\QEUXWWR ) /SUD RJyáHP /SUD RJyáHP 6]H LRSUR HQWRZ\ ZVND(QLN ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K PR*H ]RVWDü REQL*RQ\ Z UD]LH ]DWUXGQLDQLD RVyE PDM \ K V KRU]HQLD V] ]HJyOQLH XWUXGQLDM H Z\NRQ\ZDQLHSUD \]DURENRZHM1DPR \UR]SRU]G]HQLD0LQLVWUD3UD \L Polityki Socjalnej V QLPL KRURED 3DUNLQVRQD VWZDUGQLHQLH UR]VLDQH SDUDSOHJLD WHWUDSOHJLD KHPLSOHJLD OHSRWD RUD] QLHGRZLG]HQLH JáX KRWD JáX KRQLHPRWD QRVL LHOVWZR ZLUXVD +,9 $,'6 HSLOHSVMDRUD]SU]HZOHNáH KRURE\SV\ KL ]QH 25 DRGVW\ ]QLDUUyZQLH*XSROHG]HQLH XP\VáRZHPLDVWHQLDRUD]Sy(QHSRZLNáDQLD XNU]\ \ 26. 'R JUXGQLD VWRSLH REQL*HQLD Z\PDJDQHJR ZVND(QLND ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K ]DOH*Dá RG IRUP\ ZáDVQR L ]DNáDGyZ /L ]E ]DWUXGQLRQ\ K RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K]SRZ\*V]\PLV KRU]HQLDPLPQR*\áRVLERZLHPSU]H]GOD]DNáDGyZ VIHU\EXG*HWRZHMSDVWZRZ\ KLVDPRU]GRZ\ KRUD]SU]H]GODSR]RVWDá\ K]DNáDGyZ 27. 'OD ]DNáDGyZ VIHU\ EXG*HWRZHM RERZL]NRZ\ ZVND(QLN ]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ K XVWDODQ\E\á]DWHPZJIRUPXá\ /SUD QSVSU ]HQXP V KRU]+ /SUD RJyáHP 1DWRPLDVWGODSR]RVWDá\ K]DNáDGyZIRUPXáDWDPLDáDSRVWDü / SR]RVW QSVSU. 23 Por. art. 69 pkt 1. ustawy z dn. 27 sierpnia 1997, Dz.U. 97.123.776. 24 Por. art. 1 SNWXVWDZ\R]PLDQLHXVWDZ\RUHKDELOLWD ML]DZRGRZHML]DWUXGQLHQLXRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K] dn. 7 maja 1999, Dz. U. z 1999 r. Nr 49, poz. 486. 25 5R]SRU]G]HQLHPLQLVWUDSUD \LSROLW\NLVR MDOQHM]GQNZLHWQLDDz.U. z 1992 r. Nr 46 poz. 207. 26 5R]SRU]G]HQLH0LQLVWUD3UD \L3ROLW\NL6R MDOQHM]GQZU]HQLDUDz.U. z 1998 r. Nr 124, poz. 820. 27 3RU5R]SRU]G]HQLH0LQLVWUD3UD \L3ROLW\NLVR MDOQHM]GQNZLHWQLDDz.U. z 1992 r. Nr 46, poz. 207 MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 21

Stan prawny w zakresie finansowania zatrudnienia i rehabilitacji osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1991-2001 2 3 /SUD QSVSU]HQXPV KRU] + /SR]RVWQSVSU. /SUD RJyáHP 6WDQ WHQ XOHJá ]PLDQLH ZUD] ] ZHM LHP Z *\ LH UR]SRU]G]HQLD 0LQLVWUD 3UD \ L 3ROLW\NL 6R MDOQHM ] GQ ZU]HQLD U 28 =JRGQLH ] QLP ZVND(QLN ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K XOHJD REQL*HQLX R NURWQRü OL ]E\ SUD RZQLNyZ ]H V KRU]HQLDPL V] ]HJyOQLH XWUXGQLDM \PL Z\NRQ\ZDQLH SUD \ ]DURENRZHM Z SU]\SDGNX RVyE ]DOL ]DQ\ K GR ]QD ]QHJR VWRSQLD QLHSHáQRVSUDZQR L RUD] ± NURWQRü OL ]E\ WDNL K RVyE R XPLDUNRZDQ\PVWRSQLXQLHSHáQRVSUDZQR L2GWHJR ]DVXZ\VRNRüZVND(QLND]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ KREOL ]DVLZQDVWSXM \VSRVyE 3 /QSVSUZVW]QD ]]HQXPV KRU] + /QSVSUZVWXPLDU]HQXPV KRU] + /SR]RVWQSVSU /SUD RJyáHP 6SRZRGRZDáR WR SHZQH SRGZ\*V]HQLH Z\VRNR L ZSáDW QD 3)521 RGSURZDG]DQ\ K SU]H] SU]HGVLELRUVWZD D V] ]HJyOQLH ]DNáDG\ EXG*HWRZH QLH Z\SHáQLDM H Z DáR L RERZL]NRZ\ KNZRW.ZRW\]DWUXGQLDQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KQLHGRW\ ]SOD yzhng\sorpdw\ ]Q\ K XU]GyZ NRQVXODUQ\ K RUD] SU]HGVWDZL LHOVWZ L PLVML ]DJUDQL ]Q\ K 2G VW\ ]QLD ] ZSáDW QD 3)521 ]ZROQLRQH V WDN*H SU]HGVLELRUVWZD EG H ZOLNZLGD ML EG( R GR NWyU\ KRJáRV]RQRXSDGáRü 29 DRGVW\ ]QLDUUyZQLH*RUJDQL]D MHQRQSURILWNWyU\ K Z\á ]Q\PSU]HGPLRWHPG]LDáDOQR LMHVWUHKDELOLWD MDEG(HGXND MDOXERSLHNDQDGRVREDPL QLHSHáQRVSUDZQ\PL 30 1D PR \ XVWDZ\ ] PDMD U RERZL]HN ]DWUXGQLDQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ K GRW\ ]\ QDWRPLDVW SDVWZRZ\ K L gminnych jednostek sfery EXG*HWRZHM 31 7HUPLQ SRZVWDQLD QDOH*QR L 3)521 ] W\WXáX ZSáDW W\ K SRGPLRWyZ E\á MHGQDNQDPR \NROHMQ\ K]PLDQSRZ\*V]HMXVWDZ\SU]HVXZDQ\D*GR stycznia 1998 r. 32 3UH \]\MQH ]DVDG\ GRW\ ] H SUD RGDZ yz VHNWRUD SXEOL ]QHJR ZHV]á\ Z *\ LH stycznia 2000 r. 33 =JRGQLH ] QLPL SDVWZRZH LVDPRU]GRZH MHGQRVWNL RUJDQL]D \MQH EG H MHGQRVWNDPL EXG*HWRZ\PL ]DNáDGDPL EXG*HWRZ\PL DOER JRVSRGDUVWZDPL SRPR QL ]\PL RUD]LQVW\WX MHNXOWXU\RERZL]XMHPLQLPXP]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K 34. 'ODSDVWZRZ\ KLQLHSDVWZRZ\ KV]NyáZ\*V]\ KZ\*V]\ K V]Nyá ]DZRGRZ\ K V]Nyá SXEOL ]Q\ K L QLHSXEOL ]Q\ K ]DNáDGyZ NV]WDá HQLD QDX ]\ LHOL RUD] SOD yzhn RSLHNX ]RZ\ KRZDZ ]\ KLUHVR MDOL]D \MQ\ KRERZL]NRZ\ZVND(QLN]DWUXGQLHQLDRVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ KZRJyOHSUD RZQLNyZWRZURNXZODWD KL SR ]ZV]\RGURNX2]QD ]DWR*HSOD yznlrvljdm HSRZ\*V]HZVND(QLNLZ DáR L 28 Dz.U. z 1998 r. Nr 124, poz. 820. 29 Por. art 1 ustawy z dn. 23 sierpnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r. 30 Por. art. 1 pkt 1 ustawy z 23 grudnia 1999 r., Dz.U. z 1999 r. Nr 111, poz 1280 31 Por. art 4 oraz 41 ustawy z dn. 9 maja 1991 r., Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 201. 32 Por. art. 10 ustawy z dn. 15 lutego 1992, Dz.U. z 1992 r. Nr 21, poz. 85, art. 5 ustawy z dn. 6 maja 1993 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 28, poz. 127, art. 5 ustawy z dn. 2 grudnia 1994, Dz.U. z 1995 r. Nr 5, poz. 25 33 Por. art.1 pkt. 1 ustawy z dn. 23 grudnia 1999 r., Dz.U. z 1999 r. Nr 111, poz. 1280. 34 5R]SRU]G]HQLHP0LQLVWUD)LQDQVyZZ\GDQ\PQDPR \XVWDZ\2UG\QD MD3RGDWNRZDDz.U. Z 1997 r., Nr SR]SRGPLRW\WH]RVWDá\MHGQDN]ZROQLRQH]RERZL]NXZSáDWQD)XQGXV]QDOH*QR L]DURN 3 22 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Stan prawny w zakresie finansowania zatrudnienia i rehabilitacji osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1991-2001 ]ZROQLRQHV]ZSáDWQD3)521'RGDWNRZ\PXGRJRGQLHQLHPGODRUJDQL]D MLZLDG ] \ K XVáXJL HGXND \MQH L UHVR MDOL]D \MQH MHVW IDNW L* ZVND(QLN ]DWUXGQLHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z\OL ]D VL XZ]JOGQLDM SRGZRMRQ OL ]E L K QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z\ KRZDQNyZX ]QLyZVáX KD ]\L studentów. :\VRNRü ZSáDW QD 3)521 XOHJD REQL*HQLX Z SU]\SDGNX GRNRQ\ZDQLD SU]H] SU]HGVLELRUVWZD ]RERZL]DQH GR L K RGSURZDG]DQLD ]DNXSyZ WRZDUyZ OXE XVáXJ w]dnádgd KSUD \ KURQLRQHM 35. 1DWRPLDVW GRGDWNRZ\ K ZSáDW QD 3)521 GRNRQXM SU]HGVLELRUVWZD QLH Z\ZL]XM HVL]RERZL]NyZZ]JOGHP]DWUXGQLRQ\ KZQL KSUD RZQLNyZ=JRGQLH]DUW 14 ustawy z 27 sierpnia 1997 36 SUD RGDZ D ]RERZL]DQ\ MHVW Z\G]LHOLü OXE ]RUJDQL]RZDü odpowiednie stanowisko, z podstawowym zapleczem socjalnym, dla osoby zatrudnionej, NWyUD Z Z\QLNX Z\SDGNX OXE KRURE\ ]DZRGRZHM XWUD LáD ]GROQRü GR SUD \ Z GRW\ K ]DVRZ\ KZDUXQND K K\ED*HZ\á ]QSU]\ ]\QZ\SDGNXE\áR± udowodnione SU]H] SUD RGDZ QDUXV]HQLH SU]H] SUD RZQLND SU]HSLVyZ %+3 1LHGRSHáQLHQLH WHJR RERZL]NX SRZRGXMH NRQLH ]QRü ZSáDW\ QD 3)521 NZRW\ UyZQHM NURWQR L SU]H LWQHJRZ\QDJURG]HQLDZJRVSRGDU HQDURGRZHMRGRVRE\ 3R]\VNLZDQH SU]H] 3)521 URGNL ] ZSáDW SU]HGVLELRUVWZ VáX* ILQDQVRZDQLX UHKDELOLWD ML]DZRGRZHMVSRáH ]QHMLOH ]QL ]HMRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KSU]\ ]\P 1) co najmniej 65% ulega przekazaniu na cele rehabilitacji zawodowej, 2) RG GR SU]H]QD ]D VL QD GRILQDQVRZDQLH UHKDELOLWD ML OH ]QL ]HM VSRáH ]QHM i]dzrgrzhmg]lh LLPáRG]LH*\ 3R]RVWDáD ]ügr KRGyZPR*H]RVWDüGRZROQLHUR]G\VSRQRZDQDQDLQQH HOH 2,QQHERG( HHNRQRPL ]QHVáX* HZVSLHUDQLX]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K na otwartym rynku pracy : HOX]ZLNV]HQLDRSáD DOQR L]DWUXGQLDQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KQD RWZDUW\P U\QNXSUD \VWRVRZDQHVUyZQLH*]D KW\PDWHULDOQHGODSUD RGDZ yz : SU]\SDGNX ]DWUXGQLDQLD SU]H] RNUHV R QDMPQLHM PLHVL \ RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ KEH]URERWQ\ KOXESRV]XNXM \ KSUD \QLHSR]RVWDM \ KZ]DWUXGQLHQLX VNLHURZDQ\ KGRSUD \SU]H]SRZLDWRZ\XU]GSUD \PRJRQLRWU]\PDü]ZURWNRV]WyZ 1) RUJDQL]D MLQRZ\ KVWDQRZLVNSUD \GODRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K 2) SU]\VWRVRZDQLDLVWQLHM \ KVWDQRZLVNSUD \GRSRWU]HERVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K 3) Z\QDJURG]HQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ K]DRNUHVPLHVL \ 4) VNáDGHNQDOH*Q\ KQDXEH]SLH ]HQLHVSRáH ]QHRGWHJRZ\QDJURG]HQLD 35 Por. punkt 3.3.3. 36 Dz.U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776. 4 MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 23

Stan prawny w zakresie finansowania zatrudnienia i rehabilitacji osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1991-2001 2 =ZURW NRV]WyZ RUJDQL]D ML OXE SU]\VWRVRZDQLD VWDQRZLVND SUD \ QDVWSXMH GR Z\VRNR LGZXG]LHVWRSL LRNURWQHJRSU]H LWQHJRZ\QDJURG]HQLDZSU]\SDGNX]DWUXGQLDQLD RVyE R OHNNLP L XPLDUNRZDQ\P VWRSQLX QLHSHáQRVSUDZQR L L ]WHUG]LHVWRNURWQHJR SU]H LWQHJR Z\QDJURG]HQLD Z SU]\SDGNX RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z VWRSQLX ]QD ]Q\P ]D ND*GHVWDQRZLVNRSUD \ 37. 3RQDGWRSUD RGDZ DPR*HX]\VNDüUHIXQGD MNRV]WyZV]NROHQLD]DWUXGQLRQ\ KRVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K GR Z\VRNR L MHGQDN QLH ZL HM QL* GR Z\VRNR L GZXNURWQHJR SU]H LWQHJR Z\QDJURG]HQLD QD MHGQ RVRE MH*HOL SR ]DNR ]HQLX V]NROHQLD EG RQH zatrudnione, zgodnie z kierunkiem szkolenia, na innych stanowiskach pracy, przez co QDMPQLHMPLHVL H 38. 3UDZR GR GRGDWNRZHJR ZVSDU LD SU]\VáXJXMH SUD RGDZ RP QLH SRGOHJDM \P V\VWHPRZLNZRWRZHPXDZL ]DWUXGQLDM \PGRSUD RZQLNyZZSU]HOL ]HQLXQDSHáQH HWDW\ =JRGQLH ] DUW XVWDZ\ R XVWDZ\ R UHKDELOLWD ML ]DZRGRZHM L VSRáH ]QHM RUD] ]DWUXGQLDQLXRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KRWU]\PXMRQL]ZURWNRV]WyZVNáDGHNQDXEH]SLH ]HQLH HPHU\WDOQH]DWUXGQLRQ\ KRVyERXPLDUNRZDQ\PL]QD ]Q\PVWRSQLXQLHSHáQRVSUDZQR L 3RQDGWRPRJRQLX]\VNDü]ZURWNRV]WyZ 1. :\QDJURG]HQLD ]DWUXGQLRQ\ K RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z Z\VRNR L QDMQL*V]HJR Z\QDJURG]HQLD±SU]H]RNUHVPLHVL \±SáDWQ\ K RGUXJLPLHVL 2. 6NáDGHNQDOH*Q\ KRGSUD RGDZ \QDXEH]SLH ]HQLHVSRáH ]QHRGWHJRZ\QDJURG]HQLD 39. :ODWD K±SUD RGDZ RP]DWUXGQLDM \PGRSUD RZQLNyZRVLJDM \P RQDMPQLHMZVND(QLN]DWUXGQLHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KSU]\VáXJLZDáDUyZQLH*XOJD w podatku dochodowym 40 REOL ]DQDZJIRUPXá\ :\V XOJLZSRGGR KZ= /SUD QSVSU /SUD RJyáHP = KZLO RVLJQL LD RGVHWND ]DWUXGQLHQLD QLHSHáQRVSUDZQ\ K QDVWSRZDáR DáNRZLWH]ZROQLHQLH]SRGDWNXGR KRGRZHJR3LüG]LHVLWSUR HQWX]\VNDQ\ KZWHQVSRVyE RV] ]GQR LSUD RGDZ D]RERZL]DQ\E\áSU]HND]DüQD3)521QDWRPLDVWSR]RVWDáH SR]RVWDZDáR Z ]DNáDG]LH MDNR SUHPLD ]D ]DWUXGQLDQLH ]QD ]QHJR RGVHWND RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K. 3RPR GODQLHSHáQRVSUDZQ\ KSURZDG] \ KG]LDáDOQRüJRVSRGDU ] 2VRED QLHSHáQRVSUDZQD ]DUHMHVWURZDQD Z SRZLDWRZ\P XU]G]LH SUD \ MDNR EH]URERWQDOXESRV]XNXM DSUD \LQLHSR]RVWDM DZ]DWUXGQLHQLXPR*HRWU]\PDüSR*\ ]N QDUR]SR ] LHG]LDáDOQR LJRVSRGDU ]HMDOERUROQL ]HM8OHJDRQDXPRU]HQLXGRZ\VRNR L SRG ZDUXQNLHP SURZDG]HQLD G]LDáDOQR L JRVSRGDU ]HM DOER UROQL ]HM SU]H] RNUHV R QDMPQLHMPLHVL \RUD]SRVSHáQLHQLXSR]RVWDá\ KZDUXQNyZXPRZ\ 41. 37 Por. art. 26 ustawy z dn. 27 sierpnia 1997 r, Dz.U. z 1997 r., Nr 123, poz. 776. 38 Por. art. 41 ustawy z dn. 27 sierpnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r., Nr 123, poz. 776 39 Por. art. 27 ustawy z dn. 27 sierpnia 1997 r.,dz.u. z 1997 r., Nr 123, poz. 776. 40 Por. art. 17 ustawy z dn. 9 maja 1991, Dz.U. z 1991 r., Nr 46, poz. 201 oraz art. 24 ustawy z dn. 27 sierpnia 1997, Dz.U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776. 41 Por. art. 12 ustawy z dn. 27 sierpnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r., Nr 123, poz. 776. 5 24 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Stan prawny w zakresie finansowania zatrudnienia i rehabilitacji osób niepe nosprawnych w Polsce w latach 1991-2001 1DWRPLDVW QLHSHáQRVSUDZQL SURZDG] \ G]LDáDOQRü JRVSRGDU ] DOER ZáDVQH G]LHU*DZLRQH JRVSRGDUVWZR UROQH PRJ RWU]\PDü GRILQDQVRZDQLH GR Z\VRNR L RSUR HQWRZDQLDNUHG\WXEDQNRZHJR]D LJQLWHJRQDMHMNRQW\QXRZDQLH 42. :VSLHUDQLH]DWUXGQLHQLDQLHSHáQRVSUDZQ\ KZ]DNáDGD KSUD \ KURQLRQHML ]DNáDGD KDNW\ZL]D ML]DZRGRZHM 6WDWXV ]DNáDGX SUD \ KURQLRQHM X]\VNXMH SU]HGVLELRU D SURZDG] \ G]LDáDOQRü JRVSRGDU ]SU]H] RQDMPQLHMPLHVL \]DWUXGQLDM \QLHPQLHMQL*SUD RZQLNyZZ SU]HOL ]HQLXQDSHáQ\Z\PLDU ]DVXSUD \SU]H]RNUHVRGVW\ ]QLDGROLS DU± pracowników 43 8G]LDá]DWUXGQLRQ\ KRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\ KZRJyOH]DáRJLQLHPR*HE\ü SU]\ W\P QL*V]\ QL* Z SU]\SDGNX RVyE QLHZLGRP\ K SV\ KL ]QLH KRU\ K DOER XSROHG]RQ\ KXP\VáRZR]DOL ]RQ\ KGRXPLDUNRZDQHJR VWRSQLD QLHSHáQRVSUDZQR L OXE QLHSHáQRVSUDZQ\ K ] ]HJR R QDMPQLHM PXVL SRVLDGDü RU]H ]HQLH R XPLDUNRZDQ\P OXE ]QD ]Q\P VWRSQLX QLHSHáQRVSUDZQR L 3RQDGWR ]DNáDG PXVL ]DSHZQLü ]DWUXGQLRQ\PZQLPRVRERPGRUD(QLVSH MDOLVW\ ]QRSLHNOHNDUVNSRUDGQL WZRLXVáXJL UHKDELOLWD \MQH D RELHNW\ L SRPLHV] ]HQLD X*\WNRZDQH SU]H] ]DNáDG PXV] RGSRZLDGDü SU]HSLVRP L ]DVDGRP %+3 RUD] XZ]JOGQLDü SRWU]HE\ RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z ]DNUHVLH SU]\VWRVRZDQLD VWDQRZLVN SUD \ SRPLHV] ]H KLJLHQL ]QR VDQLWDUQ\ K L LJyZ komunikacyjnych 44. 1DWRPLDVW Z\RGUEQLRQD RUJDQL]D \MQLH L ILQDQVRZR MHGQRVWND XWZRU]RQD SU]H] SRZLDW JPLQ IXQGD M VWRZDU]\V]HQLH OXE LQQ RUJDQL]D M VSRáH ]Q NWyUHM ]DGDQLHP VWDWXWRZ\P MHVW UHKDELOLWD MD ]DZRGRZD L VSRáH ]QD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K Z przypadku VSHáQLHQLDSRZ\*V]\ KZDUXQNyZPR*HX]\VNDüVWDWXV]DNáDGXDNW\ZL]D ML]DZRGRZHM 'H \]M R SU]\]QDQLX VWDWXVX ]DNáDGX SUD \ KURQLRQHM OXE ]DNáDGX DNW\ZQR L zawodowej na okres 3 lat wydaje wojewoda. 2 3UHIHUHQ MH SRGDWNRZH GOD ]DNáDGyZ SUD \ KURQLRQHM L ]DNáDGyZ DNW\ZL]D ML zawodowej =JRGQLH ] DUW\NXáHP XVWDZ\ R UHKDELOLWD ML ]DZRGRZHM L VSRáH ]QHM RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\ K SURZDG] \ ]DNáDG SUD \ KURQLRQHM OXE DNW\ZL]D ML ]DZRGRZHM MHVW ]ZROQLRQ\ZVWRVXQNXGRWHJR]DNáDGX] 42 Por. art. 13 ustawy z dn. 27 sierpnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r., Nr 123, poz. 776 43 Por. art. 1 pkt. 1 ustawy z dn.18 czerwca 1998 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 99, poz. 628. 44 art. 28 ustawy z dn. 27 sierpnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r., Nr 123, poz. 776. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 157 25