AUTORSKI PROGRAM ROZWÓJ ZAINTERESOWAŃ CZYTELNICZYCH Z ELEMENTAMI BIBLIOTERAPII MÓJ ŚWIAT WARTOŚCI NA LATA 2014-17 dla uczniów klas 0 - III OPRACOWAŁA mgr Małgorzata Pysiewicz Bibliotekarz SZKOŁA PODSTAWOWA IM. JERZEGO NOSKIEWICZ W TANOWIE SZKOŁA FILIALNA W PILCHOWIE
WSTĘP Literatura to świat, z którego dziecko może czerpać wartości, zasady postępowania, uczyć się reguł, jakie rządzą rzeczywistością i wzory zachowań. Wartościowa, dobrze dobrana literatura może być dla dziecka źródłem wiedzy o świecie i ludziach, budzić w nich wrażliwość na sprawy innych. W pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym bardzo ważna jest potrzeba kształtowania wrażliwości na piękno żywego słowa oraz kulturę języka. Literatura dostarcza wielu głębokich przeżyć. Można ją również wykorzystać na zajęciach terapeutycznych. Z jej pomocą zmniejsza się strach, lęk, osamotnienie, przynosi ona uśmiech i radość. Słuchając pięknego literackiego języka dziecko szybciej bogaci swój język i czerpie wzory komunikowania się. Odpowiednio dobrane zabawy, wierszyki, opowiadania, zagadki, piosenki sprzyjają rozbudzeniu u dzieci różnych zainteresowań. Literatura dziecięca jest ważnym elementem wychowania przez sztukę. Wychowawcza rola literatury dla dzieci jest bardzo duża, a składają się na to właściwości tego wieku. Należą do nich: identyfikowanie się z postaciami, szybki rozwój mowy i myślenia, aktywność poznawcza, wrażliwość emocjonalna oraz autorytet osób dorosłych. To ona ma wpływać na kształcenie estetycznej wrażliwości, rozwijanie sfery intelektualnej, moralnej, społecznej oraz kształtowanie wyobraźni i postawy twórczej. Młodsze dzieci chętnie przeglądają książeczki przeznaczone do samodzielnego oglądania. Książeczka taka musi mieć ciekawą treść ilustracji, formę graficzną i być bogata kolorystycznie. Dzięki takim książeczkom można inspirować wypowiedzi dzieci i wyzwalać ich ekspresję słowną Dziecko, które po raz pierwszy przekracza próg szkoły, ma już ze sobą określony bagaż doświadczeń pozytywnych i negatywnych, nabytych w rodzinie i otoczeniu. Jednym z zadań szkoły jest stymulowanie rozwoju dziecka, rozszerzenie dotychczasowych doświadczeń i ukierunkowanie jego rozwoju społecznego, intelektualnego i emocjonalnego. Nie jest to jednak zadanie proste, ponieważ w jednej klasie spotykają się dzieci różniące się od siebie pod wieloma względami. Taka sytuacja może prowadzić często do zaburzeń w sferze emocjonalnej, takich jak: lęk, trudności w przystosowaniu się do nowej sytuacji, poczucie niskiej samooceny, poczucie odrzucenia, nieufność, agresja. Niekorzystne emocje wykryte we wczesnym procesie edukacji, pozwalają w dużej mierze je wyeliminować i zbudować trwałe, pozytywne relacje między dziećmi. Biblioterapia podejmuje to wyzwanie mając na uwadze dobroczynny wpływ kontaktu z literaturą na psychikę dziecka. Literatura pomaga dziecku zrozumieć wiele sytuacji życiowych. Sprawia, iż dziecko uświadamia sobie swoje emocje, poznaje nowe sposoby działania i łatwiej rozwiązuje problemy. To pomaga kształtować lepszą samoocenę i służy budowaniu pozytywnego obrazu samego siebie. Biblioterapia wychodzi też na przeciw problemowi jaki sprawia przesiadywanie dzieci przed komputerem, grami uczącymi agresji. Po oglądaniu brutalnej rzeczywistości w telewizji i grach, to dzięki bajkom udaje im się rozładować wiele napięć, opanować lęk uspokoić się wewnętrznie. Program przeznaczony jest dla dzieci w młodszym w wieku szkolnym. Tematem zajęć będzie przybliżenie dzieciom wartości uniwersalnych, jakimi powinny się kierować w życiu, a więc takich jak: szacunek, uczciwość, odpowiedzialność, pokojowość, mądrość oraz przyjaźń. Małe dzieci nie zawsze potrafią dokonać właściwych wyborów, dlatego potrzebne są rozmowy z nimi, życzliwe podpowiedzi, nierzadko nakierowanie na odpowiedni system wartości, aby wybierały dobro zamiast zła. Człowiek w ciągu życia dokonuje wyborów, udział w różnego rodzaju sytuacjach kształtuje jego charakter, uczy się pokonywać przeszkody. Zadania wcale niełatwe dlatego już od najmłodszych lat należy zwracać dzieciom uwagę na wybory pożądanych postaw, a brak akceptacji dla tych złych. System odpowiednich wartości powinien im pomóc w podejmowaniu decyzji, służyć jako drogowskaz do wyboru odpowiedniego postępowania. Program wykorzystuje teksty książek takich autorów jak: Strzałkowska, Kasdepke i inni, a dla dzieci z oddziału przedszkolnego serię Mądra Mysz. Podstawą każdych zajęć jest tekst literacki, rozmowy wsparte o elementy pedagogiki zabawy. Termin "biblioterapia" oznacza dosłownie - leczenie książką i opiera się głównie na wykorzystywaniu terapeutycznych wartości literatury. Do ważniejszych jej zadań należy intelektualne uaktywnianie dziecka poprzez dostarczenie bodźców umożliwiających mu aktywne oraz twórcze działanie. Wyróżniamy trzy rodzaje biblioterapii: 1. Biblioterapię instytucjonalną treści o charakterze dydaktycznym, dotyczące stanu zdrowia pacjenta oraz materiały relaksacyjne. Adresatem oddziaływań biblioterapeutycznych są chorzy hospitalizowani; 2. Biblioterapię kliniczną praktykowaną w środowisku otwartym i zamkniętym, wobec osób przejawiających zaburzenia emocjonalne. Podstawowym narzędziem terapeutycznym jest literatura wywołująca uczucia identyfikacji, projekcji, oczyszczania; 3. Biblioterapię rozwojową (wychowawczą) przeznaczoną dla grupowych i indywidualnych odbiorców
którzy nie przejawiają poważnych trudności zdrowotnych. Stosuje się tu teksty dydaktyczne i wyobrażeniowe, które polepszają proces samorozwoju. W biblioterapii można wyróżnić: materiały uspokajające baśnie, książki przygodowe, literaturę humorystyczną, fantastyczną: materiały pobudzające książki o tematyce awanturniczo- przygodowej, wojenne, podróżnicze, popularnonaukowe; materiały refleksyjne powieści obyczajowe, książki zawierające wątek romansowy, biograficzne, psychologiczne; materiały religijne. Biblioterapia rozwojowa jest najczęściej praktykowana przez nauczycieli jako wspomaganie procesu dydaktycznego i wychowawczego. Pozwala na zmianę niepożądanych zachowań, sposobu myślenia, może doprowadzić do twórczego oraz aktywnego działania oraz pomóc we właściwym funkcjonowaniu wychowanków w rodzinie, szkole i wśród rówieśników. W celu prawidłowego przebiegu procesu biblioterapeutycznego należy w swych działaniach uwzględnić poszczególne etapy jego realizacji: 1. Diagnoza rozpoznanie problemów wychowanka oraz przewidywanie skutków planowanego działania 2. Dobór literatury ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną 3. Postępowanie terapeutyczno-wychowawcze z zastosowaniem różnorodnych metod i form pracy np.: głośne samodzielne czytanie tekstów przez dzieci, czytanie tekstów wyselekcjonowanych przez prowadzącego, rozmowa o czytanym tekście, pisanie listu do bohatera literackiego, wymyślanie innego zakończenia utworu, wchodzenie w rolę wybranego bohatera (drama), wykonywanie ilustracji do czytanego utworu, zastosowanie innych środków dydaktycznych (ilustracje, film, muzyka). Celem działań terapeutycznych jest wywarcie odpowiedniego wpływu na wychowanka, dążenie do: identyfikacji odbiorcy z bohaterem literackim lub sytuacją; refleksji odbiorcy nad czytanym tekstem, samym sobą i sytuacją w jakiej aktualnie się znajduje; katharsis oczyszczenia, odczucia ulgi, odreagowania napięć i blokad psychicznych; zmiany w postawach i zachowaniu uczestnika. Dziecko utożsamia się z bohaterem, dzięki któremu uczy się twórczo rozwiązywać swoje problemy, razem z nim odnosi sukcesy. To pomaga kształtować lepszą samoocenę i służy budowaniu pozytywnego obrazu samego siebie. Odnajduje nadzieje, która buduje optymistyczny obraz świata. Biblioterapia rozwija również wyobraźnię, uczy rozumienia tekstu, wzbogaca słownictwo, wpływa na umiejętność budowania wypowiedzi. ZAŁOŻENIA PROGRAMU Program przeznaczony jest dla dzieci klas 0 -III z podziałem na grupy. Zajęcia będą odbywały się cyklicznie raz w tygodniu dla każdej grupy. Czas zajęć od 45 do 60 minut. Zwieńczeniem programu ma być urządzana raz w roku czerwcowa Noc literacka. Program będzie odnawiany w każdym nowym roku szkolnym i poszerzany o nowe pozycje książkowe Zakończenie realizacji programu przewiduje się w czerwcu 2017r. CEL GŁÓWNY Przygotowane zajęcia czytelnicze z elementami biblioterapii mają za zadanie ułatwić dzieciom pokonywanie różnych trudności, dostrzeganie w otaczającym ich świecie wartości, które powinny poznawać, mądrze przyswajać i przemieniać tak, aby mogły być przydatne w kształtowaniu przede wszystkim ich samych, a także ich własnej przestrzeni w życiu. CELE OGÓLNE PROGRAMU - Uświadomienie dzieciom, że przestrzeganie wartości może być drogowskazem w życiu. - Uświadomienie uczniów, jak można funkcjonować w trudnej sytuacji.
- Kształtowanie u uczniów poczucia własnej wartości i dostrzegania dobrych stron u innych. - Zapoznanie uczniów z terapeutyczną funkcją biblioteki i utworów literackich. - Uwrażliwienie dzieci na problemy dobra i zła. - Wprowadzenie uczniów w świat literatury i zainteresowanie ucznia książką. - Rozwijanie zainteresowań czytelniczych, kształtowanie nawyku czytania na całe życie. - Wyrobienie postawy poszanowania księgozbioru. - Uwrażliwienie na piękno języka polskiego. - Poszerzanie wiedzy ogólnej. - Rozbudzanie zaciekawienia, wzbogacaniu przeżyć i wyobraźni w kontakcie z otaczającym światem wszystkimi zmysłami człowieka. - Rozwijanie umiejętności słuchania. - Doskonalenie kompetencji językowych. - Rozwijanie logicznego myślenia. - Wyrabianie krytycyzm. - Kształtowanie postawy człowieka kulturalnego. - Rozwijanie inteligencji emocjonalnej dzieci. - Wyrobienie poczucia własnej wartości i tożsamości. - Rozwijanie postawy twórczej dziecka, pomysłowości oraz wiary we własne siły. - Kształtowanie umiejętności współżycia i współdziałania w zespole. - Budzenie radości ze wspólnej pracy i zabawy. CELE SZCZEGÓŁOWE PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA- Dziecko : - szanuje książki, - traktuje bibliotekę jako źródło wiedzy, - posiada szerszą wiedzę o literaturze, - wypowiada się na temat wysłuchanego tekstu, - doskonali swoje umiejętności językowe i wzbogaca słownictwo, - przeżywa najróżniejsze emocje i uruchamia swoją wyobraźnię, - potrafi myśleć, rozumieć świat, ludzi i siebie, - rozwija swoje zainteresowania literackie, przyrodnicze, geograficzne itp., - potrafi wyrażać swoje myśli, uczucia, przeżycia i opinie, - ma poczucie własnej wartości, - stara się budować własny pozytywny system wartości, - dostrzega i rozumie wartości uniwersalne, - przejawia uczucia społecznie pożądane, - stara się obiektywnie interpretować różne sytuacje, - potrafi opowiedzieć o wpływie wybranego utworu na zmianę własnego nastroju, - posiada umiejętność słuchania ze zrozumieniem, - posiada wyższy poziom wiedzy i kultury ogólnej, - potrafi interpretować literaturę dla dzieci, - potrafi dokonać oceny postępowania bohatera literackiego, - potrafi dopowiedzieć zgodnie z własną wyobraźnią inny niż w książce koniec opowiadania, - właściwie odczytuje przesłanie bajki i zrozumie morał, - wyciąga wnioski z perypetii bohaterów, - odróżnia dobro od zła, broni dobra, opowiada się za lepszym, dobrym światem, - potrafi wykonać ilustrację do tekstu i ułożyć książeczkę obrazkową, - zna reguły życia w grupie, rodzinie, szerszym otoczeniu społecznym i przyrodniczym, - przejawia chęci poznawania szeroko rozumianego świata i oswaja się z jego różnorodnością, - jest rozbudzone prospołecznie, wrażliwe na niesprawiedliwość, gotowe pomagać innym, - odczuwa radość i satysfakcję z pozytywnych efektów własnych działań. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW Osiągniecie celów zamierzam uzyskać poprzez odpowiednio dobrane treści, literaturę, formy, metody. Na zajęciach będę stosować zasady indywidualizacji i systematyczności. Będą one prowadzone różnymi metodami, wzajemnie ze sobą powiązanymi. Praca dziecka będzie opierać się na ciągłym działaniu, doświadczeniu, gromadzeniu informacji z różnych dziedzin życia.
METODY Metody asymilacji wiedzy ( inaczej podające): 1.pogadanka: -przedstawiająca nowe wiadomości -utrwalająca. 2.dyskusja 3.wykład: - opis - opowiadanie 4.praca z książką Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy: 1.klasyczna metoda problemowa 2.metoda przypadków 3.metoda sytuacyjna 4.giełda pomysłów 5.gry dydaktyczne: -inscenizacje Metody waloryzacyjne (eksponujące) 1.metody impresyjne wrażenie, odczucie, przeżycie 2.metody ekspresyjne odtworzenie przeżycia, wyrażenie FORMY - grupowa ŚRODKI: - teksty literackie, - rysunki i prace plastyczne, - płyty z nagraniami muzyki, - prezentacje. EWALUACJA Ewaluacja programu odbywać się będzie poprzez obserwację zachowań uczniów podczas zajęć oraz rozmowy z nimi, wychowawcami i rodzicami. Zastosuje się metodę Kosza i walizki - czyli to co dobre, dziecko zabiorze ze sobą, a to co mu się nie przyda wyrzuci do kosza. Na tej podstawie będzie można odpowiedzieć na pytanie: Czy zajęcia pomogły dzieciom poznać świat wartości, czy nauczyły się jak wyrażać swoje emocje zarówno negatywne jak i pozytywne, czy dzięki zajęciom poprawiła się komunikacja między dziećmi, czy pomogły dzieciom właściwie zrozumieć wiele trudnych sytuacji życiowych, przed którymi staje młody człowiek np. zmiana środowiska, brak akceptacji. Dwa razy w roku ocenie będzie podlegał sam program, w którym weryfikowane będą procedury osiągania celów. Bibliografia: Borecka Irena: Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum, Wałbrzych 2002 Kruszewski Tomasz: Biblioterapia w działaniach placówek opiekuńczo-wychowawczych, Toruń 2006 Żurek Agata: Biblioterapia w pracy z dziećmi, [w:] www.literka.pl