82020300905005
SPIS TREŚCI 4 Od Re dak cji TEORETYCZNE PODSTAWY EDUKACJI 5 Optymalizacja systemu edukacji wczesnoszkolnej (część II) * Gabriela Kapica 10 Szkoła wiejska w środowisku * Jolanta Junkiert 12 Portfolio ucznia w procesie edukacji * Radmila Burkovičová DYLEMATY WYCHOWANIA 46 Wybrane problemy dojrzałości szkolnej * Wojciech Brejnak 52 Atmosfera w klasie czynnik ważny czy też nie * Ewa Zagórska INSCENIZACJE, OPOWIADANIA, WIERSZE 55 A może przeczytam już sam * Anna Wiraszka DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI 17 Skąd nasz ród... * Barbara Pyka, Agnieszka Pocenty 31 Łąka królestwo ziół * Katarzyna Ślęzak 37 Zestaw zadań kontrolnych nr 5 klasa III * Antonina Wielocha, Anna Biskup, Lucyna Borzęcka PRZEGLĄD WYDARZEŃ 58 Forum logopedów * Alicja Melon, Katarzyna Rokicka 60 Szkolnictwo podstawowe w Nepalu * Danuta Mucha KROK PO KROKU 44 Róża dla mamy * Joanna Syndoman 65 Dajemy radość innym * Renata Żbikowska 5/2009 3
DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI Atmosfera w klasie czynnik ważny czy też nie? Co to jest atmosfera? Jest ona pojęciem niezwykle złożonym i trudnym do zdefiniowania. Jest tym, co się na co dzień raczej intuicyjnie wyczuwa, niż próbuje opisywać lub definiować. n Ewa Zagórska Wia do mo, że at mos fe ra mo że być do bra lub zła, peł na życz li wo ści iza ufa nia lub wro go ści i nie uf no ści, kon - struk tyw na lub de struk cyj na, mo bi li zu ją ca lub de mo bi li zu ją ca, skła nia ją ca do współ - pra cy lub do ry wa li za cji. Okre śle nia mo żna by mno żyć. Jed no jest pew ne: Dla cze go więc my, na uczy cie le, nie zda je my so bie z te go spra wy? Dla cze go tak rzad ko przy - cho dzi nam na myśl, że kli mat pa nu ją cy w kla sie wpły wa na wy ni ki w na uce na szych uczniów? Przede wszyst kim, po win ni śmy wziąć to pod uwa gę my, wy cho waw cy naj - młod szych w szko le, dzie ci, któ re do pie ro do niej za wi ta ły. Szko ła miej sce szcze gól ne Prze cież szko ła jest miej scem szcze gól - nym i spe cy ficz nym o tym wie ka żdy na - uczy ciel i ka żdy uczeń. Szcze gól nym dla te - go, że dziec ko jest pod da wa ne nie tyl ko edu ka cji, ale i wy cho wa niu, przy czym na le - ży za ło żyć, że owo wy cho wa nie jest wspo ma - ga niem wy cho wa nia ro dzin ne go, rzeź bie - niem cha rak te ru mło de go czło wie ka, uka zy wa niem do bra, praw dy i ide ałów. Spe - cy ficz nym dla te go, że przez wie le lat ucznio wie spo ty ka ją się w tym sa mym ze - spo le, ze względ nie sta łą gru pą na uczy cie li, Je śli uda wam się zmie nić kli mat wwa szej kla sie, je śli po zwo li cie roz wi nąć się swo bod nej dzia łal no ści, je śli po tra fi cie uży czyć ser cu tro chę cie pła pro my kiem słoń ca, prze zwy cię ży - cie przy mu so wą ro bo tę re kru ta i wa sza pra ca bę dzie mia ła stu pro cen to wą wy daj ność. Ten pro myk słoń ca to se kret no wo cze snej szko ły. Fre inet w sce ne rii tych sa mych sal, ko ry ta rzy. Przy - cho dzą do szko ły z okre ślo nym za mia rem, choć nie za wsze od pierw szych dni na uki uświa da mia ją to so bie do koń ca. Kla sa szkol na jest ich miej scem ucze nia się i roz - wo ju. Na uczy ciel twór ca at mos fe ry w kla sie War to za uwa żyć, jak wiel ka jest na sza ro - la, ro la na uczy cie li w stwa rza niu wła ści wej at mos fe ry w kla sie. To my je ste śmy ty mi, któ rzy w prak ty ce mo gą i po win ni mieć na nią de cy du ją cy wpływ. Mo że my ją kształ - to wać za rów no przez wła sną po sta wę, jak też przez pod no sze nie atrak cyj no ści gru py. 52 Życie Szkoły
Ową atrak cyj ność gru py mo że my zwięk szyć naj efek tyw niej po przez zmia nę jej cech tak, aby mo gła w więk szym stop niu za spo ka jać po trze by swo ich człon ków (po trze bę bez - pie czeń stwa, ak cep ta cji, uzna nia), czy li po - przez nic in ne go, jak wy two rze nie w niej do - brej at mos fe ry. Głów ny mi więc na rzę dzia mi kształ to - wa nia kli ma tu kla sy szkol nej, po zo sta je my my, na uczy cie le i na sza po sta wa wo bec uczniów. Typ na szych re la cji z dzieć mi sta - no wi dla nich nie wąt pli wy mo del i wzór do na śla do wa nia z jed nej stro ny, a dru giej bu dzi ja sno okre ślo ny od zew emo cjo nal ny. Za sad ni czo na uczy ciel mo że za jąć wo bec uczniów trzy po sta wy: 1. Da rzy ich sym pa tią, co z re gu ły po wo du - je, że od wza jem nia ją mu oni po dob ne uczu cia. Po wsta je wów czas at mos fe ra wza jem ne go za ufa nia, życz li wo ści i otwar to ści w ko mu ni ko wa niu się, a w kon se kwen cji wzmac nia się si ła od - dzia ły wa nia na uczy cie la i pod bu do wu je się je go au to ry tet. 2. Da rzy uczniów an ty pa tią, nie lu bi ich, trak tu je ja ko zło ko niecz ne i w kon se - kwen cji mo de lu je ta kie sa me po sta wy wy - cho wan ków wzglę dem sie bie. To wa rzy szy te mu za wsze de struk cyj na, peł na nie uf - no ści i wro go ści at mos fe ra. 3. Zaj mu je wo bec uczniów po sta wę obo jęt - ną. Trak tu je ich jak przed mio ty na ucza - nia bez oso bo wo i chłod no. Dzie ci źle zno szą obo jęt ność uczu cio wą, ze wzglę du na swo je sil ne po trze by ak cep ta cji. Dla te - go na te go ty pu za cho wa nia na uczy cie la re agu ją prze ko rą, pro wo ku jąc go cho cia - żby do gnie wu. Trak tu ją na uczy cie la z nie chę cią, a na wet wro go ścią. Nie trud - no wy obra zić so bie at mos fe rę pa nu ją cą w kla sie z te go ty pu kie row ni kiem. Z punk tu wi dze nia ucznia naj lep sza de mo kra cja Przed sta wio ne trzy po sta wy na uczy ciel - skie ści śle zwią za ne są z trze ma sty la mi kie - ro wa nia wy cho waw cze go: de mo kra tycz nym, au to kra tycz nym i li be ral nym. 5/2009 Prze pro wa dzo ne do tąd ba da nia wska zu ją jed no znacz nie, że naj wła ściw szą z punk tu wi dze nia roz wo ju uczniów jest stra te gia de mo kra tycz na. Na uczy cie le de mo kra ci stwa rza ją uczniom naj lep sze wa run ki ucze - nia się przez: mo żli wość do świad cza nia, że są wa żni dla na uczy cie la; że ma ją mo żli wość wy wie ra nia wpły wu na to, cze go i jak się uczą w kla sie; do świad cza nia od po wie dzial - no ści w związ ku z tym, co dzie je się na lek - cji. Na uczy cie le au to kra ci znacz nie rza - dziej stwa rza ją dzie ciom ta kie mo żli wo ści. Typ na szych re la cji z dzieć mi sta no wi dla nich nie wąt pli wy mo del i wzór do na śla do wa nia z jed nej stro ny, a dru giej bu dzi ja sno okre ślo ny od zew emo cjo nal ny. Jed nak tym, co naj bar dziej ró żni cu je stra te gię de mo kra tycz ną od au to kra tycz nej, jest wy miar ak cep ta cja nie ak cep ta cja uczniów. Zde cy do wa nie więk szą sym pa tią wy cho wan ków cie szą się na uczy cie le kie ru - ją cy kla są de mo kra tycz nie. Bio rąc to pod uwa gę, trud no dzi wić się stwier dze niu, że to wła śnie oni są twór ca mi do brej at - mos fe ry na za ję ciach. At mos fe ry, w któ rej do mi ni mum wy eli mi no wa ny jest czyn nik lę - ko twór czy. Ja kże wa żne jest to w przy pad ku na uczy cie li uczą cych w kla sach I III, któ rzy ma ją do czy nie nia z naj młod szy mi i naj bar - dziej wra żli wy mi w szko le isto ta mi! Wią żą się z tym ko lej ne dwa istot ne aspek ty: kli mat emo cjo nal ny jest bar dzo wa żnym czyn ni - kiem wa run ku ją cym ak tyw ność uczniów pod czas lek cji oraz ich zdol ność do twór cze - go my śle nia. Krzyk na uczy cie la, groź ba, iro - nia, dez apro ba ta, czę ste na ga ny i ośmie sza - nie to za cho wa nia ty po wo de struk cyj ne. Pe da go dzy, u któ rych ta ka ten den cja do mi - nu je, sta wia ją uczniom wy ma ga nia w spo sób apo dyk tycz ny, nie li cząc na ich współ dzia ła - nie. Ro la ucznia po le ga je dy nie na do kład - nym, ale bier nym wy ko ny wa niu po le ceń. Eg ze kwo wa nie obo wiąz ków od by wa się za po mo cą ka ry dziec ko prze ży wa więc 53
sta ny na pię cia i lę ku. Ta ka sy tu acja wią że się z tłu mie niem je go ak tyw no ści in te lek tu - al nej i sa mo dziel no ści my śle nia. Po sta wa twór cza ucznia w ta kich wa run kach nie ma, nie ste ty, si ły prze bi cia. At mos fe ra w kla sie wopi nii na uczy cie li Sko ro at mos fe ra pa nu ją ca w kla sie jest tak wa żnym czyn ni kiem w osią ga niu efek - tów na ucza nia, dla cze go my, na uczy cie le, zu peł nie nie zwra ca my uwa gi na kli mat emo cjo nal ny w na szych kla sach? Chcąc od po wie dzieć so bie na to py ta nie, po sta no wi łam do wie dzieć się, w ja ki spo sób na uczy cie le wer ba li zu ją oma wia ne po ję cie. Ba da niu an kie to we mu pod da łam kil ku dzie - się ciu pe da go gów z pod war szaw skich szkół. Zo sta li oni po pro sze ni o od po wiedź na py - ta nie: JAK PAN\PA NI RO ZU MIE PO JĘ CIE AT MOS FE RA? Ja kie wnio ski przy nio sła ana li za an kiet? Oka za ło się, że więk szość an kie to wa nych zwró ci ła uwa gę tyl ko na fi zycz no -tech nicz ne zna cze nie at mos fe ry, okre śla jąc ją ja ko po wło kę ga zo wą ota cza ją cą Zie mię. By li też co praw da ta cy, któ rzy za uwa ży li, że at - mos fe ra to na strój, kli mat, pa nu ją cy w ja - kimś oto cze niu, gru pie, śro do wi sku, ale o czym świad czą te go ty pu wy po wie dzi? Zwróć my uwa gę, że prze bi ja z nich ogrom - na ogól ni ko wość. Zde cy do wa nie do mi nu ją sko ja rze nia do ty czą ce spraw abs trak cyj - nych. Brak w nich na to miast po wią za nia oma wia ne go za gad nie nia z pra cą, ze szko łą, z ucznia mi. W psy cho lo gii do mi nu je prze - świad cze nie, że je śli czło wiek od cze goś abs - tra hu je, to na le ży przy pusz czać, że nie przy - wią zu je do te go szcze gól nej wa gi. Wnio sek na su wa się więc je den spra wa kli ma tu emo cjo nal ne go w kla sie jest na szym pe da - go gom ob ca lub obo jęt na. Trud no prze cież wy obra zić so bie, aby na uczy ciel okre śla ją cy at mos fe rę ja ko sy no nim po wie trza był w sta nie sko ja rzyć ją z jed nym z bar dzo wa - żnych czyn ni ków w roz wo ju dzie ci i osią ga - nych przez nie efek tów na ucza nia. W tak abs trak cyj nym spo so bie od bie ra nia oma - wia ne go za gad nie nia, nie ma miej sca na praw dzi wy kon takt z ucznia mi. Spra wa pierw szo pla no wa do bra ko mu ni ka cja Tak więc, dro dzy ko le dzy na uczy cie le, pa mię taj cie o tym, że ogól na at mos fe ra kla - sy, na któ rą skła da ją się przede wszyst kim re la cje mię dzy wy cho waw cą a ucznia mi, wy - wie ra ko rzyst ny lub nie ko rzyst ny wpływ na do ra sta ją cych. Dzie ci lu bią cho dzić do szko ły al bo nie lu bią i to nie jest bez zna - cze nia. Czy tel na, do bra ko mu ni ka cja mię - dzy wy cho waw cą a wy cho wan ka mi, to spra - wa pierw szo pla no wa. Sło wo na uczy cie la jak mó wi prof. Z. Mal ko wa to je go za wo - do wy in stru ment od dzia ły wa nia na dziec ko. Sło wem mo żna bar dzo zra nić. Dla te go nie - zmier nie wa żne w po stę po wa niu na uczy cie - la to: nie szko dzić, nie umniej szać, nie ura - żać tkli wych i słab szych ob sza rów ja dru gie go czło wie ka. W za mian, stwa rzać oka zje do roz wo ju po zy tyw nych uczuć, za - rów no w sto sun ku do sa me go sie bie, jak i in - nych lu dzi. Osią gnię cie te go jest mo żli we tyl ko w kli ma cie życz li wo ści, sza cun ku i ak - cep ta cji. Mo żna te go do świad czać za rów no w do mu, jak i w szko le mgr EWA ZA GÓR SKA Szkoła Podstawowa nr 1 w Mińsku Mazowieckim LITERATURA z M. Ga ra te, E. Go mez, Kla sa szkol na miej sce ucze nia się i roz wo ju, Edu ka cja i Dia log 1997 nr 10. z A. Ja now ski, Kie ro wa nie wy cho waw cze w to ku lek cji, War sza wa wa 1984. z J. Mal ko wa, wy kład: Wszech ni ca Te le wi zyj na WSSE. z W. Pu ślec ki, Wspie ra nie ele men tar nych zdol no - ści twór czych uczniów, Kra ków 1998. z T. Pszczo łow ski, Kul tu ra, kli mat, hu ma ni za cja, Wro cław 1985. z L. Wo ło szy no wa, (red.), Psy cho lo gia roz wo jo - wa, wy cho waw cza i spo łecz na, Wro cław 1985. 54 Życie Szkoły