DANE STATYSTYCZNE DOTYCZĄCE SAMOBÓJSTW

DANE STATYSTYCZNE DOTYCZĄCE SAMOBÓJSTW Samobójstwa usiłowane i dokonane w populacji ogólnej w latach 1999-2003. 7000 6000 5000 5182 5621 5712 5928 5467 4000 3000 dokonane usiłowane 2000 1000 890 674 741 828 833 0 1999 2000 2001 2002 2003

60 50 DANE STATYSTYCZNE DOTYCZĄCE SAMOBÓJSTW Samobójstwa usiłowane i dokonane w wojsku w latach 1999-2003 ogólnie. 52 dokonane usiłowane 40 36 34 40 30 20 13 19 20 12 10 7 4 0 1999 2000 2001 2002 2003

Samobójstwa usiłowane i dokonane żołnierzy służby zasadniczej w latach 1999 2003. 40 35 30 25 27 33 24 26 dokonane usiłowane 20 17 15 10 7 13 11 7 5 3 0 1999 2000 2001 2002 2003

Samobójstwa usiłowane i dokonane żołnierzy zawodowych w latach 1999 2003. 40 35 30 25 20 15 10 5 0 dokonane usiłowane 19 12 14 9 9 5 0 0 0 1 1999 2000 2001 2002 2003

Zamachy samobójcze, których przyczyna związana była ze służbą wojskową. 50 52 45 40 40 30 20 związek ze służbą liczba samobójstw 27 20 10 0 4 5 3 2 0 1999 2000 2001 2002 2003

Najczęstsze sposoby i przyczyny popełniania zamachów samobójczych: Populacja ogólna Wojsko sposoby przyczyny okoliczności miejsce powieszenie, rzucenie się z wysokości, zażycie środków nasennych choroba psychiczna, nieporozumienia rodzinne, przewlekła choroba, warunki ekonomiczne, zawód miłosny, nagła utrata źródeł utrzymania, śmierć bliskiej osoby. mieszkanie, pomieszczenia gospodarcze, pod wpływem alkoholu postrzelenie, powieszenie Kadra zawodowa: - nieporozumienia rodzinne, - trudności w służbie - zaburzenia zdrowia psychicznego Żołnierze zsw : - zawód miłosny, - nieporozumienia rodzinne -lęk przed karą, - trudna sytuacja materialna, - trudności adaptacyjne. w czasie pełnienia warty (służby), na samowolnym oddaleniu, na przepustce i urlopie, w czasie wolnym, na terenie jednostki wojskowej

POJĘCIE SAMOBÓJSTWA Samobójstwo to proces stanowiący ciąg reakcji składających się na tzw. zachowanie samobójcze, które istnieje od momentu, gdy w świadomości człowieka odebranie sobie życia pojawia się jako cel działania. Na samobójstwo składają się: - myśli, - tendencje, - decyzja samobójcza, - końcowy akt samobójczy.

możemy wyróżnić: FAZY PROCESU SAMOBÓJSTWA 1. fazę wyobrażeniową, w której dominują: - myśli o śmierci, - wyobrażanie sobie własnej śmierci, - wyobrażanie sobie sytuacji bezpośrednio lub pośrednio z samobójstwem związanych. Osoba akceptuje wewnętrznie śmierć samobójczą jako sposób na rozwiązanie swoich problemów, 2. fazę pragnieniową, w której: - rozważania o samobójstwie stają się realne, - podejmowane są już próby samobójcze.

ZESPÓŁ PRZEDSAMOBÓJCZY Zespół przedsamobójczy (presuicydalny) to szczególny stan emocjonalny polegający na: skierowaniu myśli i dążeń do spraw związanych ze śmiercią i samobójstwem, przekonaniu o funkcjonowaniu w sytuacji bez wyjścia i braku możliwości uzyskania pomocy. Elementy składowe zespołu przedsamobójczego: - zawężenie funkcjonowania i dominacja negatywnych doznań emocjonalnych, - intensywne rozważania o samobójstwie, fantazje samobójcze, - hamowanie wybuchów agresji (na zewnątrz ) i ukierunkowanie agresji na własną osobę

OBJAWY ZESPOŁU PRESUICYDALNEGO - przekonanie, że jest się w sytuacji bez wyjścia, - w zachowaniu dominuje lęk, bezradność, widzenie świata przez czarne okulary, - poczucie mniejszej wartości, - dominuje sfera emocjonalna, racjonalne myślenie spychane jest na dalszy plan, - zawężenie stosunków międzyludzkich, - hamowanie wybuchów agresji, tendencja do kierowania agresji przeciwko samemu sobie, - ucieczka od realnych trudności w świat fantazji i rozważań o śmierci i samobójstwie - wypowiadanie myśli o samobójstwie i swojej śmierci, porządkowanie spraw - UWAGA!!! nagły powrót do dobrego funkcjonowania może być sygnałem ostrzegawczym o podjęciu decyzji o samobójstwie i związanej z tym ulgi.

GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA ZAMACHU SAMOBÓJCZEGO. - czynniki społeczno-demograficzne wiek, płeć, sytuacja rodzinna, sytuacja zawodowa, sytuacja społeczna, - usiłowanie samobójstwa w ostatnim okresie - stan somatyczny przewlekłe bóle, przewlekłe choroby, ciężkie operacje, zaawansowane stadium choroby o złym rokowaniu, - stan psychiczny depresja, uzależnienia, choroby psychiczne, stany napięcia i rozdrażnienia, zwłaszcza u osób z zaburzeniami osobowości.

CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW W SŁUŻBIE WOJSKOWEJ. Zmienne społeczne zmiana rytmu i warunków życia, zerwanie lub ograniczenie więzi rodzinnych i koleżeńskich, ryzyko rozpadu związku z sympatią, separacja od rodziny (żonaci żołnierze), zmiana pozycji społecznej, zmiana zwyczajów i obyczajów nowe sposoby zachowania, przeciążenia służbą ipracą; ryzyko kontaktu z patologicznymi zachowaniami; Zmienne psychologiczne przymus szkolenia i działania z bronią, ograniczenie wolności osobistej, ograniczone możliwości odpoczynku, regeneracji sił itp., konieczność podporządkowania się rygorom, działanie na rozkaz, zagrożenie utraty zdrowia lub życia w działaniach wojskowych, ograniczone wsparcie osób bliskich, odpowiedzialność za wykonanie zadania, brak motywacji do służby, hierarchizacja, czasami przedmiotowe traktowanie żołnierza; Inne zjawiska stopień skomplikowania zadań i obowiązków wynikających ze specyfiki rodzaju wojsk, skłonność do oceny aktów samobójczych, samookaleczeń jako metod na uchylanie się od obowiązku służby wojskowej lub uniknięcia odpowiedzialności za przewinienia.

ROZPOZNAWANIE SKŁONNOŚCI DO AUTOAGRESJI 1. Obserwacja Obserwacją należy objąć szczególnie tych żołnierzy, którzy: podejmowali w przeszłości próby zachowań autoagresywnych, bliska im osoba ciężko choruje, zmarła, zwłaszcza śmiercią samobójczą, mają kłopoty w domu (finansowe, socjalne, kłótnie rodziców, rozwód rodziców), rozstali się z dziewczyną, doświadczali przemocy fizycznej lub psychicznej, stronią od kolegów, przez długi czas nie mieli informacji od najbliższych, stopniowo pogarszają się ich wyniki szkolenia i dyscypliny. Sygnały ostrzegawcze, dotyczą przede wszystkim zmian dotychczasowego zachowania. Należy ich szukać m.in. w: ilości spożywanego jedzenia, ilości czasu snu, odpoczynku, dbałości o wygląd zewnętrzny, intensywności kontaktów koleżeńskich, aktywności i usposobieniu.

ROZPOZNAWANIE SKŁONNOŚCI DO AUTOAGRESJI C.D. 2. Wywiad i rozmowa prowadzenie rozmów przy każdej nadarzającej się okazji, rozmowy wcześniej przygotowane, których celem jest zebranie interesujących nas informacji. 3. Zbieranie i wymiana informacji o żołnierzu poprzez: kontakty z rodziną żołnierza, zapoznawanie z wpisami zawartymi w dokumentacji np.:wtórniki kart ewidencyjnych, opinie służbowe, korzystanie z pomocy psychologa, oficera społeczno wychowawczego, lekarza, kapelana w jednostce.

PRZECIWDZIAŁANIE ZACHOWANIOM AUTODESTRUKCYJNYM ŻOŁNIERZY. 1.Przezwyciężanie sytuacji kryzysowych możliwe jest w większości przypadków uchwycenie momentu pojawienia się trudności i problemów, np. poprzez śledzenie przebiegu adaptacji, należy stworzyć możliwość kontrolowanego upustu agresji i odreagowania emocji dzięki np.: zajęciom sportowym, żołnierza zagrożonego autoagresją nie wolno pozostawić samego, nie można dopuszczać do naruszania godności osobistej żołnierza, poniżania go lub instrumentalnego traktowania.

2. Wspomaganie procesu adaptacji racjonalne obciążanie nowymi obowiązkami i zadaniami, dostosowywanie wymagań do możliwości podwładnych, dbałość o możliwości odpoczynku i regeneracji sił, zapewnienie kontaktu z bliskimi. 3. Doskonalenie stosunków interpersonalnych stanowcze i sprawiedliwe reagowanie na sygnały i przypadki naruszania zasad wspólnego życia w pododdziale, skuteczne i szybkie przeciwdziałanie próbom łamania tych zasad, nagradzanie za dobre efekty pracy czy ponadprzeciętne wywiązywanie się z obowiązków, sprawiedliwy system przepustek i urlopów.

4. Organizacja pracy i wypoczynku właściwa i jednocześnie atrakcyjna organizacja przebiegu zajęć szkoleniowych, przeciwdziałanie monotonii, unikanie bezczynności, właściwy wypoczynek, odpowiednia ilość snu, tworzenie możliwości efektywnego zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych. 5. Pełnienie służb sprawiedliwy, dostosowany do indywidualnych obciążeń system wyznaczania do pełnienia służb, zapewnienie czasu na odpoczynek i zapoznanie się z obowiązkami przed służbą, konieczna kontrola i nadzorowanie pełnienia służb, dbałość o odpowiednie zabezpieczenie warunków socjalno bytowych w miejscach pełnienia służb, rozpoznawanie stanu psychicznego i fizycznego żołnierzy wyznaczonych do pełnienia służby wartowniczej.

ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM 1. Nawiązanie kontaktu, słuchanie i zrozumienie: słuchaj, okazuj zrozumienie i zainteresowanie. nie oceniaj. bądź spokojny i cierpliwy, życzliwy, bliski i wczuwający się w sytuację osoby. 2. Ocena rzeczywistości. dokonaj oceny sytuacji, na ile poważne są zamiary samobójcze, dowiedz się, jak wysokie jest ryzyko podjęcia próby samobójczej, zadbaj o bezpieczeństwo tej osoby - nie wolno pozostawiać jej samej.

ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM C.D. 3. Ocena natężenia emocji. oceń jak silne są w tej chwili emocje danej osoby, zwłaszcza lęk, rozpacz, agresja, rozmawiaj o tych emocjach, aby umożliwić ich ekspresję, nie pocieszaj w stylu: weź się w garść, nie myśl o tym, inni mają gorzej, wszystko będzie dobrze, zazwyczaj takie słowa wywołują przeciwną reakcję. 4. Traktowanie rozmówcy poważnie. nie lekceważ ani nie umniejszaj znaczenia tego co mówi. Każda skarga i każde odczucie wyrażone przez zagrożoną osobę jest dla niej ważne.

ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM C.D. 5. Zadawanie właściwych pytań. Nie należy bać się zadawania pytań wprost osobie mającej myśli samobójcze. Badania wykazały, że bezpośrednie pytania o samobójstwo, zadane w odpowiednim czasie, rzadko powodują szkodę. 6. Odnalezienie osobistego systemu wsparcia. oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu, co mu dotąd pomagało, pomóż mu odkryć alternatywne rozwiązania kryzysu, warto abyś dowiedział się, kto jest ważną osobą w jego życiu (mającą największy wpływ na jego życie), oświadczając jednocześnie, że znajomość tych osób jest jednym z elementów pomocy, (poprzez pytania typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie? Czy chcesz, abym cię z kimś skontaktował?)

ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM C.D. 6. Znalezienie i zmobilizowanie systemów oparcia. - oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu, - pomóż mu odkryć alternatywne rozwiązania kryzysu, - warto abyś dowiedział się, kto jest najważniejszą osobą w jego życiu (mającą największy wpływ na jego życie), oświadczając jednocześnie, że znajomość tych osób jest jednym z elementów pomocy, (poprzez pytania typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie? Czy chcesz, abym cię z kimś skontaktował, kto to powinien być?) - jeżeli to potrzebne, pomóż rozmówcy określić, jakich źródeł pomocy potrzebuje, aby zacząć poprawiać swoją sytuację, - staraj się dążyć do uściślenia - Czy jest ktoś, kto mógłby towarzyszyć tej osobie i pomagać jej w okresie kryzysu.

ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM C.D. 7. Podjęcie działania staraj się skłonić (ale nie wymuszaj) rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś konstruktywnego w celu zmiany swojej sytuacji, jeśli jest to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź stanowczym, miej na uwadze, że kryzys niekoniecznie można uznać za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi, że tak się stało. 8. Organizacja wsparcia i pomocy profesjonalnej Staraj się zapewnić system wsparcia dla zagrożonej osoby, w tym celu, w działanie włączyć powinno się jak najwięcej pozytywnie nastawionych życzliwych osób, zaproponuj i skontaktuj osobę w kryzysie z lekarzem lub psychologiem, jeśli podejrzewasz, że istnieje realne zagrożenie życia (wypowiadany zamiar pozbawienia się życia) wezwij pomoc lekarską.

WSKAZANIA W KONTAKCIE Z OSOBĄ ZAGROŻONĄ SAMOBÓJSTWEM - prowokować i zachęcać do wygadania się, - tworzyć atmosferę pełnej akceptacji (osoby zagrożonej samobójstwem), - otwarcie podejmować temat, zadawać pytania, - ocenić zagrożenie myśli, plany, fantazje, - kontrolować sytuację, - wydobywać, podkreślać mocne strony i zasoby wewnętrzne osoby, - odwoływać się do wcześniej przeżytych trudnych sytuacji, z którymi osoba sobie poradziła skutecznie, - zorganizować system wsparcia, - pokazywać tymczasowość sytuacji, otwierać perspektywy, możliwości, - kierować do specjalisty konkretnej osoby (uprzedzonej o sytuacji), - wezwać pomoc lekarską.

PRZECIWWSKAZANIA W KONTAKCIE ZOSOBĄ ZAGROŻONĄ SAMOBÓJSTWEM - zbyt szybkie oceniane tzw. etykietowanie, - powoływanie się na własny system wartości, - lekceważenie problemów osoby zagrożonej samobójstwem, - zbyt szybkie kończenie kontaktu ze względu na brak czasu, - ograniczanie czasu spotkania, rozmowy, - zadawanie pytań w formie przesłuchania, - wymuszanie zobowiązań, podejmowania decyzji, dokonywania wyborów, - używanie sloganów w stylu wszystko będzie dobrze, to nie jest aż taki problem, weź się w garść itp., dawać dobrych rad, - wzbudzanie poczucia winy, - ujawnianie własnych negatywnych stanów emocjonalnych np.: zniecierpliwienia, zniechęcenia, złości itp., - zostawianie osoby bez opieki, pomocy, - obiecywanie podjęcia nierealnych działań na rzecz osoby zagrożonej samobójstwem.

GDZIE MOŻNA UZYSKAĆ POMOC? - na terenie jednostki np. gabinet konsultanta ds. psychoprofilaktyki, gabinet lekarski, kancelaria oficera społeczno wychowawczego, kapelana itp. - Poradnie Zdrowia Psychicznego. - Punkty Konsultacyjne działające w regionie stacjonowania jednostki wojskowej. - Ogólnopolskie i regionalne telefony zaufania.