Zadania na dziś 1) Przypisanie Paostwu referatów 2) Krótkie wprowadzenie do filozofii nauki (w kontekście Metodologii ekonomii)
Wprowadzenie do filozofii nauki Jakie są cele nauki? Czy nauka zajmuje się głównie odkryciem uogólnień, które okażą się użyteczne w praktyce, czy też nauka powinna szukać wyjaśnienia i prawdy? Co to jest wyjaśnienie naukowe? Czym są teorie i prawa naukowe? W jaki sposób teorie są związane z prawami naukowymi? W jaki sposób testuje się, potwierdza lub odrzuca teorie naukowe lub prawa? Jak naukowcy wybierają pomiędzy konkurencyjnymi teoriami? Jak wyznaczyć linię demarkacyjną między nauką a nie-nauką?
1. Cele nauki A) realizm naukowy Nauka powinna dostarczad wyjaśniad obserwowane zjawiska oraz przewidywad nowe zjawiska. Dobrze udokumentowana teoria jest prawdziwa. B) instrumentalizm naukowy Głównym celem nauki jest dokonywanie wiarygodnych i przydatnych predykcji Prawda? Byd może nieosiągalna
Cele nauki, cd. M. Friedman, 1953, The Methodology of Positive Economics Instrumentalizm bardzo popularny w ekonomii Kto ma rację realiści czy instrumentaliści? Realizm z pewnością stawia nauce (w tym ekonomii) wyższe wymagania
2. Co to jest wyjaśnienie naukowe? Model hipotetyczno-dedukcyjny Dane zdanie jest wyjaśniane poprzez dedukcję ze zbioru zdao prawdziwych zawierających przynajmniej jedno prawo naukowe Dedukcja = wyciąganie logicznych wniosków na podstawie przyjętych przesłanek; wniosek jest bardziej szczegółowy lub tak samo ogólny jak przesłanki.
Wyjaśnienie naukowe: Model hipotetyczno-dedukcyjny Prawdziwe zdania dotyczące warunków początkowych Prawa naukowe (jedno lub wiele, deterministyczne lub statystyczne) --------------------------- (dedukcja) Stwierdzenie tego co ma byd wyjaśnione
Model hipotetyczno-dedukcyjny: przykład Pytanie A: Dlaczego obecnie jest tak dużo więcej komputerów osobistych, niż 20 lat temu? (1) (zdanie szczegółowe dot. war. początkowych): ceny komputerów są dziś znacznie taosze niż 20 lat temu (2) (prawo naukowe): prawo popytu ------------------------ (dedukcja) (3) (konkluzja): Obecnie sprzedaje się dużo więcej komputerów, niż 20 lat temu Dlaczego powyższe rozumowanie jest niedokładnym wyjaśnieniem A? Symetria między wyjaśnieniem a predykcją
(3) Teorie i prawa naukowe Prawa naukowe są niezbędne dla wyjaśnieo naukowych Prawa naukowe są uogólnieniami Trudno dad ich ogólną i precyzyjną definicję Najczęściej opisują jakąś relację między zmiennymi ( podaż zawsze stwarza wystarczający popyt ), która ma zachodzid uniwersalnie Sugestia, że zmienne opisane w prawach naukowych są w relacji przyczynowo-skutkowej
(3) Teorie i prawa naukowe, cd. Empiryczne badania przyczynowości są jednak bardzo trudne Łatwiej jest zdefiniowad prawa naukowe odnosząc je do teorii naukowych Teorie są zbiorami praw naukowych, które są ze sobą systematycznie powiązane (wspólny zbiór zmienny) Teoria konsumenta używa prawa popytu, prawa Engla, 2 praw Gossena itp.
(4) Ocena teorii i problem demarkacji Empiryzm = tylko świadectwo empiryczne powinno decydowad o przyjęciu lub odrzuceniu danej teorii Aprioryzm = teorie nie muszą byd testowane empirycznie ponieważ, składają się one z prawdziwych postulatów, które weryfikowad można rozumowo Większośd naukowców w tym ekonomistów empirystami.
Pozytywizm logiczny lata 20/30 XX w. Zdania nauk empirycznych (dotyczące faktów) można weryfikowad empirycznie próbując je potwierdzad (kryterium konfirmacji). Jeżeli prognozy teorii potwierdzają się w wielu eksperymentach, to nasze zaufanie do niej wzrasta. Najlepszą teorią jest ta która jest najbardziej potwierdzona (ma najwyższy stopieo konfirmacji) Przeciwko tym poglądom wystąpił już w latach 30. Karl Popper: kryterium konfirmacji jest bezużyteczne jako kryterium oceny teorii naukowych
K. Popper a kryterium konfirmacji Kryterium konfirmacji zawodzi z powodu tzw. problemu indukcji Hume a D. Hume, angielski filozof i ekonomista, 18 wiek Indukcja: metoda rozumowania od szczegółu do ogółu Problem indukcji H.: żadne uniwersalne twierdzenie nie może byd logicznie wywiedzione lub uzasadnione na podstawie indukcji. Każde twierdzenie uniwersalne może byd obalone dzięki jednej tylko obserwacji. Dlaczego? Przykłady Hume a oraz J. S. Milla i Poppera. Indukcja może pomóc w stwierdzeniu fałszu, ale nie w stwierdzeniu prawdziwości ogólnych zdao o faktach
K. Popper o problemie oceny teorii naukowych Nauka wg Poppera nie jest zbiorem zdao prawdziwych, ale zbiorem zdao, które przynajmniej potencjalnie mogą byd sfalsyfikowane (= obalone przez fakty) Falsyfikowalnośd nauk jest stopniowalna Naukowcy powinni proponowad śmiałe hipotezy i szukad jak najbardziej surowych testów w stosunku do nich. Im na większe ryzyko falsyfikacji wystawiona teoria tym lepiej Dobre teorie powinny np. przewidywad nowe, zdumiewające fakty Teorie są prawdziwe tylko prowizorycznie, w tym sensie, że opierają się wciąż usilnym próbom falsyfikacji
Falsyfikacjonizm Poppera a problem Duhema-Quine a Czy potrafimy jednak falsyfikowad teorie, czy negatywne wyniki eksperymentów mają rozstrzygające znaczenie, czy istnieją eksperymenty krzyżowe? W fil. nauki istnieje tzw. teza Duhema-Quine a, która mówi, że nie można sfalsyfikowad żadnej pojedynczej hipotezy naukowej w niezbity sposób. P. Duhem, filozof francuski,19/20 wiek W. Quine, filozof amerykaoski, 20 wiek Dlaczego? Bowiem testowi poddaje się zawsze w praktyce nie tylko samą konkretną hipotezę, ale także powiązane z nią twierdzenia pomocnicze.
Problem Duhema-Quine a: przykład Główna hipoteza teoretyczna (H1): Wzrost wydatków paostwa powoduje permanentny wzrost tempa wzrostu gospodarczego Załóżmy, że test empiryczny wypada negatywnie H1 jest niby sfalsyfikowana i należałoby ją odrzucid Ale, jeżeli nam na niej zależy, to możemy oszukad i zamiast H1 odrzucid, którąś z ukrytych hipotez pomocniczych: H2: postad funkcyjna modelu ekonometrycznego jest poprawna H3: dane są dobrej jakości H4: użyta metoda estymacji modelu jest poprawna Wniosek: nie można ustalid czy H1 jest sfalsyfikowana; falsyfikacjonizmu nie da się stosowad do oceny teorii
Falsyfikacjonizm w ekonomii Problem Duhema-Quine a powszechny Mimo tego falsyfikacjonizm niezwykle popularny do dziś Chod większośd ekonomistów stosuje nieszkodliwy falsyfikacjonizm (M. Blaug) werbalnie przyznając się do metodologii Poppera a w praktyce stosując raczej kryterium konfirmacji
Problem oceny teorii naukowych w latach 60. XX w. Odwrót od normatywnych metodologii w stronę ujęd opisowych (jak teorie powstają i jak zastępują je nowe) Główne podejście: Tomasz Kuhn, 1962, Struktura rewolucji naukowych Rozwój nauki wg Kuhna: Długie okresy status quo, rozwiązywanie wewnętrznych problemów, brak prób falsyfikacji Powstaje paradygmat zbiór powszechnie uznawanych wartości, metod i wyników badawczych (przykłady) Pojawiają się z czasem anomalie (fakty niewyjaśnione w ramach paradygmatu), początkowo niewiele, z czasem dużo Gdy nagromadzi się ich dużo dochodzi do rewolucji naukowej
T. Kuhn o rewolucjach naukowych W trakcie rewolucji pojawia się nowy paradygmat, stary jest odrzucany Kuhn twierdził iż paradygmaty nowy i stary często są niewspółmierne, używają innych standardów metodologicznych, formalizmów itp. Przykłady z historii ekonomii (rewolucje: marginalistyczna, Keynesowska itd.) Skoro paradygmaty mogą byd niewspółmierne, to rewolucje naukowe nie zawsze przynoszą jednoznaczne korzyści nie zawsze są postępowe Może dochodzid do strat w sensie Kuhna niektóre wyjaśnienia są tracone i trudno mówid jednoznacznie o postępie naukowym po rewolucji tego typu
Paradygmaty Kuhna w ekonomii Zwodnicze pojęcie niedokładne i możliwe do zastosowania na wielu poziomach (paradygmat ekonomiczny, paradygmat makroekonomiczny, paradygmat Keynesowski itp.) W ekonomii zdaje się współegzystowad wiele paradygmatów naraz (np. nowa makroekonomia keynesowska, nowa makro klasyczna, szkoła realnego cyklu koniunkturalnego). Wg Kuhna to niemożliwe. Stąd normalną naukę i rewolucje w ekonomii trudno opisad językiem Kuhnowskim
Problem oceny teorii naukowych po Kuhnie Wg Kuhna racjonalnośd nauki w związku z niewspółmiernością paradygmatów jest wątpliwa Wystąpienie Kuhna sprowokowało obrooców racjonalności nauki Najważniejszą alternatywę dla Kuhna sformułował węgierski filozof nauki Imre Lakatos w latach 70. W metodologii Lakatosa nauka rozwija się w ramach naukowych programów badawczych (NPB) NPB jest ciągiem teorii, które łączy posiadanie twardego rdzenia - niezmiennnego, nietestowalengo zbioru założeo (np. w ek. gł. nurtu - racjonalnośd).
Przykład twardego rdzenia w ujęciu I. Lakatosa We współczesnej teorii równowagi ogólnej twardy rdzeń składałby się z następujących założeń: 1. istnieją podmioty ekonomiczne (gospodarstwa i firmy) 2. gospodarstwa domowe mają preferencje w odniesieniu do koszyków dóbr 3. podmioty niezależnie od siebie optymalizują 4. podmioty dokonują wyborów rynkowych 5. podmioty mają pełną informację o rynkach 6. wyniki działań podmiotów analizowane są w kategoriach stanów równowagi
Imre Lakatos o ocenie teorii naukowych Poza twardym rdzeniem NPB zawiera reguły dokonywania modyfikacji w programie badawczym (pas ochronny), uznane za dopuszczalne (pozytywna heurystyka) i negatywną heurystykę (czego nie można robid ) m.in. kwestionowad założeo w twardym rdzeniu Przykładowo w teorii równowagi ogólnej pas ochronny mógłby wyglądad następująco: - konstruuj teorie w których podmioty optymalizują - konstruuj teorie, które dają predykcje co do stanów równowagi - nie konstruuj teorii w których zachowania nieracjonalne odgrywają jakąkolwiek rolę - nie testuje założeo zawartych w twardym rdzeniu
Imre Lakatos o ocenie teorii naukowych Przykłady NPB z ekonomii (np. neoklasyczny, austriacki, marksistowski, instytucjonalny itp.) Lakatos uważał, że teorie lub programy badawcze należy oceniad wyłącznie komparatywnie, a nie oceniad daną pojedynczą teorię w świetle jej testów empirycznych Stąd sformułował kryteria postępu naukowego służące porównaniu różnych programów badawczych
Lakatosa kryteria postępu naukowego NPB 2 jest postępowy teoretycznie jeżeli zawiera nadwyżkę treści empirycznej nad innym NPB 1 czyli jeżeli NPB 2 wyjaśnia: 1. wszystko co wyjaśniał NPB 1 oraz 2. dodatkowo jakiś nowy fakt, dotąd nieprzewidziany przez NPB 1 Co to jest nowy fakt? fakt, który był nieznany albo znany ale niewyjaśniony NPB jest postępowy empirycznie jeżeli przynajmniej jeden nowy fakt przewidziany przez niego zostanie potwierdzony empirycznie Gdy oba warunki spełnione, to NPB jest postępowy Ocenę tą dokonuje się w dłuższym okresie - postępowy program może z upływem czasu stad się degenerujący i odwrotnie.
Zalety metodologii NPB Lakatosa Zakłada, że niektóre zdania (np. założenia) teorii są fałszywe albo nierealistyczne (twardy rdzeo teorii) i że nie trzeba ich testowad empirycznie Usuwa tym samym problem nierealistyczności założeo NPB nie musi byd porzucony nawet gdy degeneruje się (przynajmniej w pewnym okresie), czyli nie generuje potwierdzonych nowych faktów oraz gdy istnieją fakty, które mu przeczą Opisuje to całkiem realistycznie sytuację wielu nauk (w tym ekonomii) Kryteria oceny teorii Lakatosa są historyczne (w przeciwieostwie do Poppera), ale także racjonalne (w przeciwieostwie do Kuhna) (postęp wynika z potwierdzonej nadwyżki treści empirycznej)
Metodologia NPB Lakatosa a ekonomia Bardzo wpływowa w ekonomii w okresie lat 70.-90. Większośd działów ekonomii (np. teoria konsumenta, firmy, wzrostu, handlu zagranicznego itp.) zostały przebadane pod kątem spełniania kryteriów postępu Lakatosa Pozwala racjonalnie zachowad większośd współczesnej ekonomii jako naukową i postępową (podczas gdy falsyfikacjonizm zmusiłby nas do jej odrzucenia). Ale NPB w ekonomii zdają się żyd wiecznie nawet gdy nie są postępowe w sensie Lakatosa w długim okresie Trudno odnaleźd niezmienne twarde rdzenie w teoriach ekonomicznych
Metodologia NPB Lakatosa a ekonomia Kryterium postępu empirycznego Lakatosa (potwierdzona predykcja nowego faktu) jest kontrowersyjne Wiele definicji nowego faktu Fakt nieznany przed pojawieniem się danej teorii Fakt nieprzewidywany przez konkurencyjne teorie Fakt nie mający odpowiednika w konsekwencjach logicznych konkurencyjnych danej teorii Fakt nieużywany w konstruowaniu teorii Fakt nieznany osobie, która konstruowała teorie Dla wielu osób jest wątpliwe czy kryterium oparte na nowym fakcie może byd traktowane zasadnie jako jedyne kryterium postępu empirycznego w ekonomii
Problem oceny teorii naukowych po Lakatosu Powstanie postmodernizmu (post-pozytywizm, konstruktywizm, neo-pragmatyzm itp.) Główne tezy: rzeczywistośd niezależna od ludzi (jeżeli istnieje) jest poza zasięgiem naszej wiedzy i języka świat znany ludziom jest w dużej mierze skonstruowany przez ludzkie kategorie i pojęcia Te kategorie i pojęcia różnią się między grupami ludzi (grupami społecznymi, naukowymi itp.) i stąd świat postrzegany przez te grupy jest różny. Każdy świat istnieje jedynie relatywnie do pojęd używanych przez daną grupę. Zatem światy (np. teorie naukowe) mogą byd oceniane jedynie z wewnątrz danych społeczności, które dzielą pojęcia i języki. Nie ma uniwersalnego obiektywnego standardu, który może byd użyty do porównania światów (np. teorii naukowych), które stworzyły różne grupy (naukowców)
Główne stanowiska we współczesnej metodologii ekonomii względem problemu oceny teorii Weryfikacjonizm (potwierdzanie teorii a la pozytywizm logiczny) Falsyfikacjonizm a la Popper (nieszkodliwy i wyrafinowany) Metodologia NPB Lakatosa Postmodernizm (wiele odmian) Podejścia opisowe (socjologia nauki, retoryka ekonomii, ekonomia ekonomii)