Marta Grodner. Społeczny kontekst nauki. Socjologia wiedzy

Transkrypt

1 Marta Grodner Społeczny kontekst nauki Socjologia wiedzy

2 SOCJOLOGIA WIEDZY Zajmuje się związkami wiedzy z bazą społeczną. Wiązana często z marksizmem : społeczne źródła wiedzy uważa się za powiązane ze zdolnością rozumienia prawdy. Treść wiedzy zależy od pozycji społecznej lub ekonomicznej. Lukács (Historia i świadomość klasowa; 1923): bardziej subtelny nurt; ważna jest forma wiedzy nie jej treść. Klasyczna niemarksistowska wykładnia: Mannheim ( Ideologia i utopia; 1936) Formy wiedzy są uwarunkowane nie tylko przez klasę lecz przez pozycję społeczną jednostki w różnych innych wymiarach. Nie jest możliwe przypisania jednemu punktowi widzenia większego stopnia prawdziwości niż innemu. Problem relatywizmu: Jak możliwe jest twierdzenie, że wszelka wiedza zależna jest od pozycji społecznej skoro samo to twierdzenie uwikłane jest w kontekst społeczny?

3 Specjalizacja narodziła się w Stanach Zjednocznych. Ma na celu badanie normatywnych i instytucjonalnych warunków umożliwiających funkcjonowanie nauki R.K. Merton (Teoria socjologiczna i struktura społeczna, 1949) Definicja: dziedzina badań, którą można uznać za podklasę socjologii wiedzy. Traktuje ona o społecznym środowisku tego szczególnego rodzaju wiedzy, która wywodzi się z kontrolowanego eksperymentu lub kontrolowanej obserwacji i do nich powraca R.K. Merton Podejście Mertona zakłada uniwersalne wzorce logiki i racjonalności oraz stałe punkty w świecie fizycznym i natury. Brytyjska socjologia wiedzy naukowej ( lata 70te) skupia się na społecznej konstrukcji wiedzy.

4 Socjologia nauki nie jest odmianą filozofii nauki ze względu na jej empiryczny, nie epistemologiczny, charakter Bada społeczne determinanty instytucji naukowych, określa etos uczonych Mertona interesowało badanie instytucji nauki w ich otoczeniu społecznym; opisanie zależności wewnętrznych i zewnętrznych czynników stanowiących o rozwoju wiedzy

5 Obrona autonomii nauki Etos zawodowy uczonych broni naukę przed wpływami zewnętrznymi. Etos nauki to zabarwiony emocjonalnie zespół zasad, norm, przekonań i wartości, które uczony uznaje za obowiązujące go moralnie. Etos A /= Etos B wynik wynik uczeni A przejmują poglądy B uczeni A stawiają opór Czystość nauki: nauka nie może pełnić służebnej roli wobec teologii, ekonomii czy państwa.

6 Szerokie oraz wąskie ujęcie Szerokie ujęcie: Socjologia nauki bada funkcje, które nauka jako całość spełnia wobec społeczeństwa w obrębie jednej kultury. Relacja NAUKA SPOŁECZEŃSTWO Przedmiot badań: wiedza. Przedmiotem socjologii nauki w najszerszym ujęciu jest dynamiczna współzależność między nauką jako trwałą działalnością społeczną ( ) a strukturą społeczną. R.K. Merton

7 Szerokie oraz wąskie ujęcie Ujęcie węższe: Kładzie nacisk na badanie konkretnych zdarzeń zachodzących w nauce rozumianych jako zespół określonych instytucji funkcjonujących w danym społeczeństwie Bada: ZBIOROWĄ ŚWIADOMOŚĆ UCZONYCH, społeczne determinanty powstawania specyficznych produktów tej grupy Najwłaściwsze ujęcie zadań socjologii nauki zdaniem R.K. Mertona. Uwaga: świadomość zbiorowa podejmuje i rozwiązuje problemy o charakterze bezpośrednio praktycznym, świadomość społeczna korzysta z gruntu teoretycznego.

8 Szerokie oraz wąskie ujęcie Ujęcie najwęższe: Bada z pomocą metod właściwych socjologii pojedyncze zachowania i procesy wewnątrz grup uczonych. Bada świadomość grupy poprzez badanie świadomości jej uczestników. Psychologia grupowa. Badacz powinien zachować wysoką samoświadomość i znać możliwości i ograniczenia w obszarach zainteresowania. Zaraz poznacie moje trzy zasady!

9 TRZY ZAKAZY MERTONA 1) Zakaz utożsamiania osobistych motywacji czynów uczonych ze strukturalnymi determinantami ich badań 2) Zakaz domniemania, że czynniki społeczne mogą wyjaśnić wyczerpująco całą złożoność działalności naukowej 3) Zakaz wynajdowania potrzeb społecznych tam, gdzie ich nie ma, a działają inne czynniki rozwoju nauki Trzeba trzymać się empirycznego obszaru. Są w nauce obszary/problemy, które należy pomijać, bo socjologia nie jest w stanie ich wytłumaczyć. Socjologia nauki powinna się skupić na badaniu funkcjonowania instytucji nauki.

10 Czyli co właściwie badamy? Np. Badania nad losami nauki w ZSRR, gdzie oddziaływania osiągnęły najdrastyczniejsze formy

11 Etos XVII wiecznego purytanizmu a rozwój nauki Badanie natury dla chwały bożej w celu uzyskania kontroli nad zepsutym światem doczesnym wpływ Rozkwit nauki w Anglii w XVII wieku. Pewne elementy etyki protestanckiej przeniknęły do świata badań naukowych i pozostawiły trwałe piętno na uczonych Etos: utylitaryzm, empiryzm, racjonalizm Richard Baxter, purytański teolog

12 Etos XVII wiecznego purytanizmu a rozwój nauki Szczęśliwy zbieg okoliczności: Etos jej społecznego otoczenia duch epoki zgodny był z etosem samej nauki > rozwój nauki Być może etos purytański nie wywarł bezpośredniego wpływu na metodę naukową; być może był to po prostu równoległy rozwój w wewnętrznej historii nauki. Nie ulega jednak wątpliwości, że poprzez psychologiczny przymus skłaniający do pewnych sposobów myślenia i zachowania ów system wartości uczynił naukę opartą na zasadach empirycznych zajęciem godnym zalecenia. R.K. Merton, Nauka i gospodarka w siedemnastowiecznej Anglii

13 Krytyczny nurt w badaniach nad nauką i wiedzą

14 MOCNY PROGRAM SOCJOLOGII WIEDZY Szkoła Edynburska: D. Bloor, B.Barnes. D.Bloor Mocny program socjologii wiedzy : kwestionuje możliwości socjologii w obszarze badania oraz wyjaśniania treści i natury wiedzy naukowej. To nie społeczności akademickie, ale społeczeństwo jako takie jest twórcą wszelkich zasad racjonalności w tym racjonalności poznawczej Wiedza wszystko to, co społecznie za wiedzę uchodzi. MPSW odbiera rację bytu klasycznej epistemologii. Epistemologia to rodzaj fałszywej świadomości. Koniec z autonomią nauki!

15 MOCNY PROGRAM SOCJOLOGII WIEDZY Cóż jest wielkiego w nauce? Feyerabend Nic! {mocny program}

16 MOCNY PROGRAM SOCJOLOGII WIEDZY D. Bloor: Człowiek nie posiada gatunkowej potrzeby wiarygodnego tworzenia naukowego, jeżeli coś nie jest naturalne to stanowi to wytwór społeczno-kulturowy. Nauka nie posiada uprzywilejowanej pozycji poznawczej. Wiedza = kolektywne wizje rzeczywistości 4 zasady MPSW ( przyczynowość, bezstronność, symetria, samozwrotność) Nauka = fałszywa świadomość! D.Barnes Nauka to zespół przekonań Teorie (nawet ścisłe) powstają w strukturze społecznej. Każda z nauk stanowi składnik KULTURY

17 MOCNY PROGRAM SOCJOLOGII WIEDZY Powstanie teorii Shapin: Socjologia wiedzy może wykazać dlaczego stworzono konkretne wyjaśnienia naukowe, odsłaniając: Historyczne uwarunkowania Interesy grup społecznych Układy intelektualne i społeczne Shapin nie pochwala modelu zniewalającego socjologii wiedzy, bo wszystko tłumaczy społecznymi uwarunkowaniami. Za właściwy uważa instrumentalny model Instrumentalny model: Stan wiedzy w danej chwili stanowi podstawę do zmiany kulturowej, ludzie wytwarzają wiedzę na tle swojej kulturowo dziedziczonej wiedzy, swoich zbiorowych celów i informacji, które uzyskują od rzeczywistości przyrodniczej.

18 To prawdopodobnie koniec referatu Społeczny kontekst nauki: Socjologia wiedzy Dziękuję za uwagę!