Wstęp do kognitywistyki wykład drugi Funkcje mózgu, umysłu i świadomości Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl
Część 1 Nagi człowiek i jego mózg
Co znaczy zrozumieć mózg?
Zrozumieć procesor
śledzionę
żołądek
Margaret Livingstone What Art Can Tell Us About The Brain? talk at the University of Michigan, 2009 Mind/Brain/Behavior Distinguished Harvard Lecture,2012
Co sztuka może powiedzieć nam o żołądku?
Co sztuka może powiedzieć nam o sercu?
Eric R. Kandel What the Brain Can Tell Us About Art? New York Times: April 12, 2013 The discipline that has emerged now seeks to understand the human mind as a set of functions carried out by the brain
Co śledziona może powiedzieć nam o sztuce?
Why Your Brain Loves That New Song Paul Gabrielsen on 11 April 2013, 2:00 PM Interactions Between the Nucleus Accumbens and Auditory Cortices Predict Music Reward Value Salimpoor, van den Bosch, Kovacevic, McIntosh, Dagher, Zatorre Science, 12 April 2013: Vol. 340 no. 6129 pp. 216-219
Jaką wiedzę zyskujemy dzięki temu badaniu? Dowiadujemy się, że jądro półleżące (nucleus accumbens), o którym wiadomo, że jest ośrodkiem nagrody pobudza się, kiedy słysząc fragment utworu muzycznego przewidujemy, że należy on do gatunku muzyki, który lubimy Czy wzbogaca to naszą wiedzę o tworzeniu się gustów muzycznych? A może o tym, jak mózg przetwarza informację zawartą w dźwiękach muzycznych? Nie. Otrzymujemy informację o korelacji między pobudzeniem ośrodka nagrody a ujętymi naiwnie preferencjami muzycznymi. Nie wzbogaca to istotnie ani wiedzy o funkcjonowaniu mózgu ani wiedzy procesach odbioru muzyki.
Co wie ludzki mózg? Czy mój mózg wie, że jestem ubrany? Czy mój mózg wie, że planuję wyjazd do Krakowa? Czy mój mózg wie, że Barack Obama jest prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej? Czy mój mózg wie co znaczy das Geschenk? Czy mój mózg wie co to jest dzieło sztuki?
Mówienie, że mózg: czuje, widzi, słyszy, wyobraża sobie, wie czy też komunikuje jest nadużyciem. Podobnie jak żołądek nie może nam powiedzieć dlaczego foie gras jest smaczniejsza od pasztetowej tak samo mózg nie może nam powiedzieć dlaczego jedno płótno jest dziełem sztuki, a drugie - bohomazem
Dlaczego nagi człowiek? Dla mózgu ważne jest to, co unerwione. Tym, co jest mu dostępne jest ludzkie ciało, czyli nagi człowiek. Cała reszta (ubranie, tatuaże, kolczyki; ogólnie: wytwory kulturowe) liczy się o tyle o ile modyfikuje funkcje ciała kontrolowane przez mózg. Jest tak dlatego, gdyż zadaniem mózgu jest dbanie o to, aby organizm był dobrze dopasowany do warunków, w jakich przebywa. Mózg wie co jest wewnątrz organizmu i na granicy między organizmem a otoczeniem, natomiast jest ślepy na to, co dzieje się poza nim, w otoczeniu.
Część II Umysł - kompleks złożonych funkcji mózgu?
Źródła fascynacji mózgiem Przeświadczenie, że skoro dysponujemy zaawansowaną wiedzą o strukturach mózgu, to powiązanie jej ze zwykłymi obserwacjami i potocznymi przekonaniami o naszym codziennym funkcjonowaniu pozwoli wyjaśnić funkcje tych struktur dla działań w typowym, ludzkim otoczeniu. Przekonanie takie jest iluzją, a jej źródłem były projekty stworzenia psychofizycznej teorii umysłu, które pozwoliły ustalić elementarne zależności psychofizyczne lecz załamały się przy próbach wyjaśnienia bardziej złożonych procesów mentalnych. Współczesna wersja tej iluzji to pogląd, że ustalenie elementarnych zależności neuronalno-kognitywnych jest dobrym punktem wyjścia do wyjaśnienia złożonych procesów poznawczych.
Podstawowa słabość Przekonanie, że to, co proste dla mózgu jest też proste dla umysłu. Wystarczy ustalić proste (z perspektywy neuronauki) zależności i mechanizmy w mózgu i znaleźć dla nich proste (z perspektywy użytkownika umysłu) odpowiedniki wśród procesów poznawczych. Postuluje się, że przejście od prostych do coraz bardziej złożonych mechanizmów neuronalnych pozwoli na wyjaśnienie coraz to bardziej złożonych procesów umysłowych. Przykład - mechanizmy składowe procesu czytania
Czego brakuje? Zestawianie względnie dobrze rozpoznanych biologicznych mechanizmów działania narządu, jakim jest mózg ze słabo rozumianymi mechanizmami działania umysłu (rozpoznawanie emocji, komunikatów językowych, symboli, dzieł sztuki, itp.) wymaga uzasadnienia. Należałoby wykazać, że zestawienie takie dostarcza lepszych wyjaśnień działania umysłu niż te, które oferują nauki społeczne i humanistyczne.
Język mózgu a język umysłu Mózg i umysł używają różnych języków. Rozumieją tylko to, co wyrażone jest we właściwym dla każdego z nich języku. Uzasadnienie powinno więc wykazać, że mózg potrafi rozłożyć wypowiedzi sformułowane w języku umysłu (np. przekazy zawarte w dziele sztuki, komunikaty językowe itp.) na wypowiedzi, które mogą odczytać i zrozumieć jego własne systemy w mózgu. Następnie należałoby wykazać jak z wypowiedzi języka mózgu powstają wypowiedzi języka umysłu
Konkluzja 1: mózg to nadzorca organizmu Podstawowym zadaniem mózgu jest dbanie o organizm Mózg jest organizmocentryczny, czyli przekłada docierające do niego informacje na język potrzeb organizmu Mózg jest organem (troszczy się o) nagiego człowieka. Kiedy mózg (lub jego składnik) przejawia aktywność wykraczającą poza jego podstawowe zadanie pracuje dla umysłu
Część III Umysł - zespół narzędzi do zmian otoczenia
Umysł jako przewodnik po otoczeniu Podstawowym celem umysłu jest zdobycie informacji o otoczeniu. Jest mu ona potrzebna po to, aby przetrwać. Do przetrwania niezbędne są informacje o tzw. 4P (Dennett pisze o 4F): Pożywieniu (food) Przeciwniku (foe) Przyjacielu (friend) Partnerze (f..k czyli mate)
Umysł jako narzędzie do poznawania i zmieniania otoczenia Umysł jest otoczeniocentryczny, czyli przekłada informacje pozyskane z receptorów i z mózgu na język pozwalający opisać otoczenie. Zdobyta przez umysł informacja o otoczeniu oceniana jest przez mózg z perspektywy jej przydatności dla organizmu. Jeśli otoczenie jest nieprzyjazne dla organizmu (informacja od umysłu), podjęta zostaje próba zmiany otoczenia.
Zadania umysłu są inne niż zadania mózgu W przeciwieństwie do mózgu, który skupiony jest na informacjach płynących z ciała, umysł wykracza poza organizm, aby zebrać informację o otoczeniu. Informacja o tym, co dzieje się poza organizmem jest potrzebna (organizmowi) po to, aby podejmować działania, których celem jest dostosowanie składników otoczenia do jego potrzeb. Zadaniem umysłu jest więc także przewidywanie skutków takich działań, czyli tego, jak ich realizacja zmieni otoczenie. Takie zadanie (dopasowanie otoczenia do potrzeb organizmu) różni się od zadania mózgu, którego celem jest dopasowanie organizmu do otoczenia.
Część III Świadomość
Świadomość: organizmo- czy otoczeniocentryczna? Świadomość nie pełni ani funkcji mózgu (nie dba o organizm) ani funkcji umysłu (nie zbiera informacji o otoczeniu, aby oszacować potrzebę jego zmiany) Czy zatem nie pełni ona żadnej funkcji? Większość badaczy, którzy przyjmują, że podstawową formą świadomości jest świadomość fenomenalna uznaje, że nie pełni ona żadnej funkcji. Stanowisko odrębne przyjmują m.in. Dennett oraz Ramachandran i Hirstein
Jaka jest funkcja świadomości? Skoro świadomość nie jest nakierowana ani na organizm ani na otoczenie, to jaką funkcję może pełnić? Jest ona umysłocentryczna. Jej zadaniem jest nadzorowanie i stymulowanie aktywności umysłu. Realizowane jest to poprzez przekształcanie jednych przeżyć w inne przeżycia.
Podsumowanie
Zadania mózgu, umysłu i świadomości są różne. 1. Mózg jest narządem organizmu i jego podstawowe zadania polegają na kontrolowaniu ciała i jego części, sterowaniu jego ruchem i rozpoznawaniu tego, co dzieje się na granicy między organizmem a otoczeniem 2. Umysł jest zespołem sprawności organizmu aktywizowanych po to, aby rozpoznawać otoczenie i zmieniać je zgodnie z podstawowymi potrzebami organizmu. 3. Świadomość (konstytuująca) nie odnosi się bezpośrednio do świata lecz do umysłu. Jest to zdolność do tworzenia nowych przeżyć (jednostek umysłu) z przeżyć dotychczasowych. Jej działanie usprawnia funkcje umysłu i sprawia, że wykraczają one poza właściwe dla niego otoczenie.