Znaczenie zabawy i zabawek. Zabawa to jedna z głównych form (obok pracy i nauki) działalności człowieka, której głównym motywem jest przeżywanie przyjemności związanej z jej wykonywaniem. Podejmowana bezinteresownie i dobrowolnie, spełnia różnorodne i istotne funkcje psychologiczne. Jest podstawową i typową działalnością wieku dziecięcego, kiedy ma duże znaczenie kształcące i wychowawcze, sprzyja rozwojowi fizycznemu i psychicznemu dziecka oraz zaspokaja jego potrzebę ruchu i działania. W psychologii istnieją różne teorie, wyjaśniające genezę i funkcje zabawy, do najbardziej znanych należą: teoria nadmiaru energii H. Spencera - dziecko podejmuje zabawę dla wyładowania energii; teoria wytchnienia po działalności niezabawowej M. Lazarusa; teoria ćwiczeń przygotowawczych K. Grossa - zabawa dzieci, tak jak młodych osobników u zwierząt, przygotowuje je do działalności w życiu dorosłym;
teoria katartyczna H. Carra, traktująca zabawę jako sublimację dążeń antyspołecznych; teoria społeczna, wg której zabawa spełnia funkcje socjalizacyjne. W języku polskim wyraz zabawa wywodzi się od słowa bawa i dzięki wielu przemianom termin ten zbliżył się do innych języków europejskich, a obecnie swoim zakresem obejmuje całe bogactwo form ludzkich (W. Okoń, 1995). Celem zabawy jest rozrywka, co w znaczący sposób różni ją od pracy. Organizacja czasu w placówce przedszkolnej pozwala dziecku na zabawę zwaną dowolną - rano podczas schodzenia się dzieci, podczas wyjścia na dwór jeśli nauczyciel nie zorganizuje konkretnego zadania dzieciom, w przerwach pomiędzy zajęciami dydaktycznymi jeśli znajdzie się na to czas, oraz po odbytych zajęciach dydaktycznych zanim rodzice odbiorą pociechy do domu. Czy w przedszkolu czy w domu nauczyciel i rodzic jest skłonny w każdym momencie przerwać dziecku zabawę, jeśli chce, by dziecko wykonało jakąś czynność, nawet niekoniecznie ważną. Z badań realizowanych przez studentów prac magisterskich warszawskiej uczelni pedagogicznej pod kierunkiem profesor Edyty Gruszczyk- Kolczyńskiej wynika iż dzieci podejmują zabawy z motywacji wewnętrznej, a bawiąc się intensywnie się uczą. Dziecko podejmuje zabawę po to, aby zgromadzić maksymalnie dużo doświadczeń potrzebnych mu tu i teraz do budowania określonych schematów poznawczych. Wynika to z potrzeby oswajania się z trudnymi sytuacjami życiowymi i w celu doskonalenia umiejętności koniecznych do radzenia sobie, gdy zajdzie taka potrzeba. Zabawy dzieci są bardzo różnorodne, dlatego klasyfikuje się je według rozmaitych kryteriów. W zależności od poziomu własnej aktywności dziecka wyróżnia się zabawy swobodne - podejmowane z inicjatywy dziecka i kierowane przez rodzica lub nauczyciela. Natomiast biorąc pod uwagę liczbę dzieci uczestniczących w zabawie wyodrębniamy zabawy indywidualne i grupowe. W zależności od poziomu uspołecznienia dzieci przebywających w grupie możemy wskazać trzy rodzaje zabaw: równoległe gdzie dzieci bawią się obok siebie, ale nie ze sobą, zbiorowe gdzie dzieci bawią się wspólnie, lecz nie dzielą miedzy siebie ról i funkcji oraz zespołowe - podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywódcą
i wykonawcami poszczególnych zadań. Zaś klasyfikacja zabaw według ich treści przedstawia się następująco: zabawy manipulacyjne, występują najwcześniej w rozwoju dziecka już w 4-5 miesiącu życia, gdy dziecko osiągnie sprawność chwytania. Najpierw dziecko ogląda, obserwuje i uczy się poznawać przedmioty po ich wyglądzie oraz zapoznaje się z ich powierzchnią i kształtem. Przez uderzanie uczy się poznawać przedmioty po wydanym przez nie dźwięku. Następnie działa za pomocą przedmiotów, wykonując daną rzeczą to, do czego się ona nadaje (S. Lipina, 1981). zabawy konstrukcyjne, polegają na tworzeniu tzw. dzieła z dowolnego materiału, a więc dotychczasowa manipulacja staje się zabawą konstrukcyjną, gdy dziecko spostrzega i uświadamia sobie swoje dzieło (S. Lipina, 1981). Do tego rodzaju zabaw W. Okoń (1995) zaliczył budowanie z klocków, rysowanie, pisanie, budowanie z piasku, z gliny, opowiadanie, śpiew, robienie wycinanek, układanie obrazków, bawienie się kalkomanią, robienie łańcuszków, puszczanie baniek mydlanych, rzucanie cieni na ścianę itp. zabawy tematyczne, określane również jako: iluzyjne zabawy fikcyjne, zabawy w odgrywanie roli, zabawy dramatyczne, zabawy naśladowcze i odtwórcze, a także zabawy twórcze oraz udawane i przedstawiane. Istotą zabawy tematycznej jest działanie polegające na oddziaływaniu na przedmioty, na przeistaczaniu i na opanowywaniu ich, czyli podporządkowaniu przedmiotów władaniu osoby działającej (W. Dyner, 1983) zabawy dydaktyczne, są określonego rodzaju rozrywką umysłową, której wynik jest bezbolesną dla ucznia oceną jego wysiłków, porównywalną z wynikami innych uczestników zabawy (W. Hemmerling, 1990). Do gier i zabaw dydaktycznych K. Tyborowska (1966) zalicza loteryjki, zagadki, segregowanie, podkreślając, że w tych zabawach dziecko musi się podporządkować określonym regułom i przepisom. W zabawie
dydaktycznej stawiamy przed dzieckiem określone zdania do rozwiązania, ponieważ w procesie rozwiązywania tego zadania najbardziej czynny jest umysł dziecka zabawy te określane są, jako nauczające (S. Lipina, 1981). zabawy ruchowe, są bardzo różnorodne, gdyż wyczerpują wszystkie rozdaje właściwych człowiekowi naturalnych ruchów. Oprócz ruchu występują w nich treści intelektualne, mające wyraz w temacie i czynnościach zabawowych. (P. Rudik, 1985). Zabawa służy wielostronnemu rozwojowi człowieka, zwłaszcza jego przygotowaniu do życia, a więc do uczenia się, do pracy i do działalności społecznej. W dążeniu do sprawiania dziecku przyjemności rodzice często kupują nadmiar zabawek, po czym robią dziecku wyrzuty, oskarżając o niedocenianie starań dorosłych. Przyczyna tego stanu rzeczy tkwi w niewłaściwym doborze zabawek, braku zainteresowania zabawą dziecka, zaś uginające się od przedmiotów półki stają się nieciekawym zbiorowiskiem, gdyż atakują nadmiarem bodźców. Zabawka to przedmiot (lub zestaw przedmiotów), wykonany w celu pobudzenia zabawowej aktywności dziecka (ruchowej, umysłowej czy emocjonalnej), stwarzający sposobność do poszerzenia doświadczeń, gry wyobraźni i stopniowego opanowywania rzeczywistości. Zabawki powinny pełnić rolę stymulatora rozwoju. Właściwie dostosowana do wieku, potrzeb i zainteresowań dziecka zabawka: kształci sprawności fizyczne i umysłowe, bogaci życie emocjonalne, zachęca do działania; pomaga w poznawaniu bliższego i dalszego otoczenia, poszerza zakres słownictwa, przygotowuje do nauki szkolnej; rozwija twórczą inicjatywę; wyrabia wytrwałość przy realizowaniu podjętych zadań; uczy współdziałania w zespole; zachęca do zdobywania umiejętności. Dorośli pełnią dużą rolę w zabawie z dzieckiem bo biorą udział w drodze dziecka do świata dorosłych. Dzięki zabawkom może ona
przebiegać sprawnie i przyjemnie. Często rodzice starszych dzieci przedszkolnych są przeświadczeni o tym, że ich duże już dziecko nie powinno im przeszkadzać i bawić się samo. Tymczasem bardzo często dziecko zostawia swoje wspaniałe zabawki i podąża do kuchni za mamą żeby bawić się zwyczajną łyżką lub pokrywką. Dzieje się tak dlatego, że pierwszoplanową potrzebą dziecka jest potrzeba kontaktu. Wspólna zabawa zacieśnia więź emocjonalną. opracowanie: Katarzyna Kobus-Zatorska