Andragogika - tematy wykładów 1. Przedmiot i zadania andragogiki - andragogika jako nauka 2. Cele wychowania i kształcenia dorosłych we współczesnym świecie 3. Samokształcenie i samodoskonalenie. Edukacja ustawiczna 4. Organizacja czasu wolnego osób w wieku poprodukcyjnym 5. Proces starzenia się 6. Nauczyciel w andragogice 7. Specyfika metodologii badań andragogicznych Literatura Aleksander T.: Andragogika. Podręcznik akademicki, Radom-Kraków 2009 Knowles M. S., Holton E. F., Swanson R. A.: Edukacja dorosłych, Warszawa 2009 Turos L.: Andragogika ogólna, Warszawa 1999 http://www.ata.edu.pl/ http://www.edukacjaustawicznadoroslych.eu/ http://www.e-mentor.edu.pl/ http://arturstachura.scienceontheweb.net stachura@univ.szczecin.pl

Wykład 1 Przedmiot i zadania andragogiki - andragogika jako nauka Andragogika jako subdyscyplina pedagogiki Przedmiot i zadania andragogiki Fazy rozwoju człowieka. Dorosłość a dojrzałość Czynniki rozwoju człowieka dorosłego Znaczenie andragogiki dla jednostki i dla społeczeństwa

Miejsce andragogiki w naukach o wychowaniu Podział nauk pedagogicznych wg Polskiej Akademii Nauk I. Podstawowe dyscypliny pedagogiczne: pedagogika ogólna historia oświaty i wychowania teorie wychowania dydaktyka II. Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne wyznaczane rozwojem człowieka: pedagogika rodziny p. przedszkolna i wczesnoszkolna p. szkolna p. szkolnictwa wyższego p. dorosłych (andragogika) p. specjalna w tym resocjalizacja i rewalidacja teoria kształcenia równoległego teoria kształcenia ustawicznego pedagogika ludzi starszych III. Dyscypliny pedagogiczne związane z różnymi obszarami działalności człowieka: pedagogika społeczna pedagogika kultury pedagogika pracy pedagogika zdrowotna teorie wychowania technicznego teorie wychowania obronnego pedagogika czasu wolnego i rekreacji IV. Dyscypliny z pogranicza (pomocnicze) pedagogika porównawcza pedeutologia polityka oświatowa ekonomika oświaty organizacja oświaty i wychowania filozofia wychowania psychologia wychowawcza socjologia wychowania biologiczne podstawy wychowania informatyka i cybernetyka edukacyjna

Zakres i struktura andragogiki Po raz pierwszy terminu andragogika użył w roku 1833 niemiecki pedagog Aleksander Kapp. W Polsce pojęcia andragogika użyli po raz pierwszy Andrzej Niesiołowski i Helena Radlińska w pracy Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego (1935), stosując to określenie zamiennie z terminem pedagogika społeczna. Andragogika: ogólna teoria procesów edukacyjnych ludzi dorosłych (M. Marczuk) Działy andragogiki (wg L. Turosa): - historia oświaty dorosłych i myśli andragogicznej - dydaktyka dorosłych - teoria wychowania dorosłych - andragogiki szczegółowe

Podstawowe pojęcia Proces: Uporządkowany ciąg następujących po sobie i powiązanych przyczynowo zdarzeń (zmian). Rozwój: Długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić następujące kolejno etapy przemian (fazy rozwojowe) prowadzące do nieodwracalnego przejścia jakiegoś systemu od stanu mniej zorganizowanego do stanu bardziej zorganizowanego. Dojrzałość: stan osiągnięcia przez system pełni rozwoju Dorosłość: okres życia człowieka, w którym osiągnął odpowiedni rozwój fizyczny i psychiczny, pozwalający mu na decydowanie o swoim losie, odpowiadanie za samego siebie, podejmowanie działalności produkcyjnej i społecznej. Kryteria dorosłości w różnych kulturach: - osiągnięcie dojrzałości biologicznej - niezależność - przejście testu (inicjacja) - osiągnięcie określonego wieku

Cztery filary edukacji - uczyć się, aby wiedzieć (zdobyć narzędzia rozumienia) - uczyć się, aby działać (móc oddziaływać na swoje środowisko) - uczyć się, aby żyć wspólnie (uczestniczyć i współpracować z innymi) - uczyć się, aby być: "Każda istota ludzka powinna być zdolna (...) kształtować samodzielne i krytyczne myślenie oraz wypracowywać niezależność sądów, aby samemu decydować o słuszności podejmowanych działań" (Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku pod przewodnictwem Jacques a Delorsa Edukacja: jest w niej ukryty skarb http://www.unesco.org/delors/)

Koncepcja rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona Człowiek przechodzi od momentu narodzin, poprzez dorosłość aż do starości przez stadia związane z dorastaniem i nowymi wyzwaniami życiowymi, społecznymi. W każdym ze etapów człowiek mierzy się z nowym wyzwaniem (kryzysem), związanym z wiekiem (stopniem rozwoju) i sytuacjami społecznymi w jakich się znajduje. Kryzys rozumiany jest jako konieczność wypracowania nowych form przystosowania się do środowiska i realizacji potrzeb. Przejście do kolejnego etapu wymaga przejścia przez wszystkie etapy poprzedzające. Niepełna realizacja etapów wcześniejszych spowoduje problemy w przyszłości. Osiągnięcia na poszczególnych etapach nie są ostateczne - mogą być uzupełniane i rozwijane później.

Stadium 1. Ufność vs. brak ufności (pierwszy rok życia) Troska, stałość i przewaga pozytywnych doświadczeń dają dziecku poczucie, że świat jest bezpieczny, dobry i godzien zaufania. Dzięki temu może ono przyjmować nowe doświadczenia i coraz dłuższą nieobecność opiekuna (matki). Niewłaściwa opieka, znacząca przewaga negatywnych przeżyć rodzą w dziecku lęk i niepewność. Świat wtedy jawi się jako zagrażający, opuszczający lub wykorzystujący. Dziecko ma trudności w zaufaniu, że otrzyma pozytywną odpowiedź ze świata. Właściwe rozwiązanie: Podstawowe poczucie bezpieczeństwa Niewłaściwe rozwiązanie: Niepewność, lęk

Stadium 2. Autonomia vs. zwątpienie w siebie (wczesne dzieciństwo) W tym etapie dziecko jest dużo bardziej mobilne co wymaga od niego większej samokontroli, ale także zaakceptowania kontroli ze strony innych osób. Zachęcanie i wspieranie dziecka w próbach samodzielnego wykonywania tego, co jest w stanie robić, z uważnością co do jego tempa i własnych rozwiązań owocuje jego autonomią. Wyręczanie lub ciągła krytyka dziecka, a także częste okazywanie zniecierpliwienia przy jego próbach rozwiązywania problemów powoduje, że wątpi ono w swoje zdolności, obawia się wyzwań lub wstydzi się niepowodzeń. Właściwe rozwiązanie: Postrzeganie siebie jako podmiotu autonomicznego Niewłaściwe rozwiązanie: Poczucie niezdolności do kontroli przebiegu zdarzeń

Stadium 3. Inicjatywa vs. poczucie winy (wiek przedszkolny) Dziecko doświadcza wzrostu swoich możliwości - nie tylko motorycznych, ale także psychicznymi. Próbuje swoich sił, chętnie się uczy. Chce być takim jak dorośli. Jeżeli pozostawia się dziecku swobodę w zakresie podejmowania działań i zwraca się uwagę na jego pytania, to dziecko rozwija się w kierunku przejawiania samodzielnej inicjatywy, obserwacji, myślenia, ustanawiania i weryfikowania celów. Przy bezsensownych zakazach i wytwarzaniu u dziecka poczucia naprzykrzania się rodzi się w nim nadmierne poczucie winy. Właściwe rozwiązanie: Zaufanie do siebie jako inicjatora i twórcy Niewłaściwe rozwiązanie: Brak pewności siebie, poczucie klęski

Stadium 4. Kompetencja vs. poczucie niższości (wiek szkolny) Zabawa ustępuje nauce, dziecko uczy się pracowitości. Nagradzane za to czerpie satysfakcję z wytrwałości i pilności. Jeżeli zwraca się uwagę na to, co dziecko wytwarza, powstaje u niego poczucie kompetencji. Krytyka i wyśmiewanie wysiłków dziecka rodzi w nim poczucie niższości. Właściwe rozwiązanie: Opanowanie podstawowych umiejętności intelektualnych i społecznych Niewłaściwe rozwiązanie: Poczucie braku własnej wartości

Stadium 5. Tożsamość vs. pomieszanie ról ( okres pokwitania) Człowiek wie już, że jest jedyną w swoim rodzaju osobą, z określonymi cechami, umiejętnościami i celami. Zaczyna robić plany zawodowe. Jest to trudny okres przejścia od dzieciństwa do dorosłości, na wielu polach fizycznym, psychicznym i społecznym. Niebezpieczeństwem tego okresu jest wytworzenie się negatywnej tożsamości kiedy dorastająca osoba ma poczucie posiadania wielu bezwartościowych lub negatywnych cech. Właściwe rozwiązanie: Poczucie siebie jako osoby Niewłaściwe rozwiązanie: Poczucie fragmentacji własnego "ja", niejasne poczucie siebie

Stadium 6. Intymność vs. izolacja (wczesny wiek dojrzały) Młoda osoba poszukuje związków, partnerstwa, gdzie może realizować swoją seksualność z osobą, która kocha i której ufa. Niebezpieczeństwem jest izolacja - unikanie związków i niechęć do nawiązywania bliskiego stosunku. Pojawia się miłość jako zdolność do troski o innych. Wszystkie zdobycze tego i poprzednich stadiów pomagają stworzyć związki by móc wychować dzieci i pełnić role społeczne. Właściwe rozwiązanie: Zdolność do nawiązywania bliskich więzi i zaangażowania się wobec innych Niewłaściwe rozwiązanie: Poczucie osamotnienia i separacji, zaprzeczanie potrzebie bliskości

Stadium 7. Twórczość vs. stagnacja (wiek średni) Jesteśmy zainteresowani tym co tworzymy dzieci, produkty, idee; przekazywanie ich następnym pokoleniom (np nauczając). Jeśli zdolność tworzenia jest słaba to pojawia się pustka, poczucie zubożenia i stagnacji. Właściwe rozwiązanie: Koncentracja troski poza "ja" - na rodzinie, społeczeństwie, przyszłych pokoleniach Niewłaściwe rozwiązanie: Troska o siebie, brak orientacji na przyszłość

Stadium 8. Integralność vs. rozpacz (starość) Po doświadczeniu poprzednich stadiów człowiek może zbierać owoce swojego życia. Doświadcza, że jego życie ma swój cel i sens. Chociaż wie, że inni mogą mieć inne style życia to jednak podąża swoim. Przeciewieństwem jest rozpacz, kiedy raczej widzi się zmienność losu, kruchość życia. Nasila to lęk przed śmiercią. W tym okresie człowiek może doświadczać poczucia pełni i przekazywać je innym, co łagodzi uczucie rozpaczy i bezradności jakie pojawia się pod koniec życia. Właściwe rozwiązanie: Poczucie pełni, satysfakcja z życia Niewłaściwe rozwiązanie: Poczucie bezowocności życia, rozczarowanie

Zagadnienia do utrwalenia Miejsce andragogiki wśród nauk społecznych Zakres i zadania andragogiki Podstawowe pojęcia: rozwój, dojrzałość, dorosłość Proces rozwoju psychospołecznego człowieka