Wykład 5 Proces starzenia się 1. Podejście do osób starszych i starości w różnych kulturach 2. Proces starzenia się w aspekcie: - fizjologicznym - psychologicznym - społecznym 3. Rola wychowawcy i opiekuna osób starszych
Starość - Nieunikniony efekt (końcowy etap) starzenia się, w którym procesy biologiczne, psychiczne i społeczne zaczynają oddziaływać na siebie synegretycznie, prowadząc do naruszenia równowagi biologicznej i psychicznej bez możliwości przeciwdziałania temu Fazy starości wg WHO: - wiek podeszły (60-75 r. ż.) - wiek starczy (75-90 r. ż.) - wiek sędziwy powyżej 90 r. ż. Podstawowe wyznaczniki starości: znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym, psychospołecznym postępujące ograniczenie samodzielności życiowej stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia
Dwa sposoby kulturowego postrzegania starości: (A. Giddens) W kulturach tradycyjnych starość utożsamiana była z mądrością, autorytetem i władzą. W społeczeństwach nowoczesnych starsi ludzie mają z reguły niższy status społeczny i mniej władzy.
Oczekiwana długość trwania życia (life expectancy) w 2015 r. Polska: 77 lat Japonia: 84 lata źródło: WHO, http://www.who.int/gho/mortality_burden_disease/life_tables/situation_trends/en/
Struktura wieku ludności Polski w 2012 r. Pod koniec 2014 roku liczba ludności Polski wynosiła 38,5 mln w tym ponad 8,5 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej. W porównaniu z rokiem 1989: - udział osób w wieku 60+ w ogólnej populacji wzrósł z 14,7% do 22,2% - odsetek dzieci i młodzieży zmniejszył się z prawie 30% do 18% Źródło: CBOS, Komunikat z badań nr 160/2016 Portret społeczno-demograficzny seniorów
Niektóre objawy fizjologiczne starzenia: utrata masy mięśni i kości, pogorszenie ostrości wzroku i słuchu, wydłużony czas reakcji spadek podstawowej przemiany materii ze 100% w wieku 40 lat do ok. 80% powyżej 80. roku życia procentowy wzrost zawartości tłuszczu w organizmie, a spadek zawartości wody, spadek maksymalnej pojemności wydechowej ze 100% w wieku ok. 30 lat do ok. 40% powyżej 80. roku życia, zmniejszenie perystaltyki jelitowej
Zdrowie osoby starszej - czynniki biologiczne: zmniejszenie aktywności ruchowej hipokinezja, co powoduje głębokie zmiany w ustroju przyspieszające procesy starzenia i sprzyjające rozwojowi chorób, niewłaściwe odżywianie dietą niedoborową (za mało białka, witamin, pierwiastków śladowych) lub nadmierne przyjmowanie kalorii, zwłaszcza tłuszczów i węglowodanów, co prowadzi do otyłości i chorób układu krążenia, stosowanie używek, palenie papierosów, nadmierne przyjmowanie leków, zanieczyszczenie środowiska naturalnego oraz promieniowanie Golinowska S., Holzer J., Szwarc H., Pędich W. (1999), Starzenie się i starość: pojęcia, tendencje, cechy i struktury [w:] S. Golinowska (red.), Ku godnej aktywnej starości. Raport o rozwoju społecznym. Polska 1999, Warszawa: UNDP.
Zdrowie osoby starszej - czynniki psychospołeczne: nagła zmiana warunków życia i otoczenia (n.p. przejście na emeryturę bez odpowiedniego przygotowania zmiana miejsca zamieszkania) osamotnienie (związane n.p. ze stratą osób bliskich lub trudności związane z opuszczaniem domu izolacja społeczna (trudności adaptacji w środowisku, cechy osobowości), pogorszenie sytuacji materialnej (zagrożenie podstawowych potrzeb życiowych) nadmiar wolnego czasu (przy braku umiejętności lub możliwości jego wykorzystania według upodobania) monotonia życia, nuda, depresja, niewłaściwe nastawienie do starości (samych osób starszych lub ich otoczenia) Golinowska S., Holzer J., Szwarc H., Pędich W. (1999), Starzenie się i starość: pojęcia, tendencje, cechy i struktury [w:] S. Golinowska (red.), Ku godnej aktywnej starości. Raport o rozwoju społecznym. Polska 1999, Warszawa: UNDP.
Starość w koncepcji rozwoju psychospołecznego E. Eriksona Stadium 8. Integralność vs. rozpacz (starość) Po doświadczeniu poprzednich stadiów człowiek może zbierać owoce swojego życia. Doświadcza, że jego życie ma swój cel i sens. Chociaż wie, że inni mogą mieć inne style życia to jednak podąża swoim. Przeciwieństwem jest rozpacz, kiedy raczej widzi się zmienność losu, kruchość życia. Nasila to lęk przed śmiercią. W tym okresie człowiek może doświadczać poczucia pełni i przekazywać je innym, co łagodzi uczucie rozpaczy i bezradności jakie pojawia się pod koniec życia. Właściwe rozwiązanie: Poczucie pełni, satysfakcja z życia Niewłaściwe rozwiązanie: Poczucie bezowocności życia, rozczarowanie
Postawy ludzi starszych w stosunku do świata, do siebie i do własnej starości (wg S. Reichard): postawa konstruktywna - człowiek ma pogodny nastrój i jest wewnętrznie zrównoważony, ma również satysfakcjonujące go kontakty międzyludzkie, potrafi cieszyć się życiem, jest tolerancyjny, z poczuciem humoru. postawa zależności - osoby wykazujące bierność i zależność od innych, zależność od partnera małżeńskiego lub swego dziecka. Cechuje ludzi nie mających zbyt wysokich aspiracji życiowych i chętnie wycofujących się z roli zawodowej. postawa obronna - człowiek przesadnie opanowany, sztywny w nawykach i przyzwyczajeniach, samowystarczalny. Bardziej zajęty życiem zewnętrznym niż własnymi przeżyciami. Odczuwa lęk przed śmiercią i niedołęstwem. postawa wrogości do otoczenia - człowiek agresywny, wybuchowy i podejrzliwy, ma tendencję do przerzucania na otoczenie własnych pretensji oraz przypisywania im winy za wszelkie niepowodzenia. postawa wrogości do siebie - człowiek o wyraźnie ujemnym bilansie życiowym, nieaktywny i mało zaradny. Żal i pretensje do samego siebie.
Pomyślne starzenie się (successful aging) Termin wprowadzony przez R. J. Havighursta i R. Albrechta w 1953 r. Kategorie pomyślnego starzenia się (wg J. Halickiego) (porządek wg znaczenia przypisanego przez respondentów) Zdrowie i sprawność fizyczna Dobre relacje i więź uczuciowa w rodzinie Kontakty społeczne i aktywność Dopasowanie do starości Satysfakcja życiowa Posiadanie celów i marzeń na przyszłość Zabezpieczenie finansowe Dobre usposobienie (nastawienie) Niezależność Zdrowie psychiczne Hobby i zajęcia miłośnicze
Pozytywne starzenie (positive aging) (wg Roberta D. Hilla) wykorzystanie przez człowieka dostępnych mu zasobów w celu zoptymalizowania doświadczenia starzenia się. Stawanie się człowiekiem starszym jest naturalnym, ale równocześnie wartościowym doświadczeniem. Zasoby wspierające pozytywne starzenie się: wrodzone predyspozycje nabyte własności indywidualne osobowość, postawy, przekonania warunki środowiskowe (procedury medyczne, dostęp do usług medycznych i opiekuńczych, warunki mieszkaniowe, wykonywana praca, różne zajęcia, itp.) Hill D., R. (2008), Seven Strategies for positive aging, W.W. Norton@Company, New York. Hill D., R. (2009), Pozytywne starzenie się. Młodzi duchem w jesieni życia, Wydawnictwo Laurum, Warszawa, s. 42
Indeks Aktywnego Starzenia się (Active Ageing Index) Wyniki badań nad aktywnym starzeniem się w 28 krajach europejskich Ocenie podlegała aktywność osób starszych w czterech obszarach: zatrudnienie aktywność społeczna (udział w wolontariacie, opieka nad dziećmi, opieka nad wnukami, opieka nad osobami starszymi, udział w życiu politycznym) niezależność, zdrowie i bezpieczeństwo w życiu (niezależność finansowa, aktywność fizyczna, dostęp do usług medycznych, całożyciowe uczenie się, bezpieczeństwo zamieszkania) przygotowanie otoczenia do wykorzystania zasobów starzejącego się społeczeństwa (oczekiwana długość życia, dobrostan psychiczny, korzystanie z nowoczesnych technologii, relacje z innymi ludźmi, poziom formalnego wykształcenia)
http://www1.unece.org
Formy opieki nad osobami starszymi: samoopieka (self-care) wolontariat opieka instytucjonalna
Każdy, kto przestaje się uczyć jest stary, nieważne, czy ma dwadzieścia czy osiemdziesiąt lat. Każdy, kto ciągle się uczy jest młody. Najwspanialszą rzeczą w życiu jest mieć młody umysł Henry Ford (Hill 2008, s. 23).
Zagadnienia do utrwalenia Wyznaczniki starzenia się Czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne wpływające na funkcjonowanie osoby starszej Pozytywne aspekty starości