PROGRAMY PRACA ŻYCIE A EFEKTYWNOŚĆ FIRM 1 Wnioski Programy praca-życie potencjalnie stanowią ważny instrument poprawy jakości pracy i życia. Istnieją ważne przesłanki skłaniające do poświęcania większej niż dotychczas uwagi w działalności firm poszukiwaniu równowagi między pracą i życiem pozazawodowym pracowników. Waga problemów i wyzwań w dążeniu do kształtowania właściwych relacji między pracą a życiem rośnie warunkach globalizacji i rozwoju GOW oraz postępującej deregulacji, narastania presji konkurencyjnej i przemian demograficznych. Zachowanie równowagi między pracą a życiem stanowi warunek ochrony i rozwoju kapitału ludzkiego w firmie. Pracownik nadmiernie obciążony, znajdujący się w ciągłym stresie, pod presją nie jest efektywny na miarę oczekiwań pracodawcy. Niewłaściwe relacje w tym zakresie odbijają się negatywnie zarówno na wynikach działalności firm, jak i jakości życia zawodowego oraz prywatnego pracowników. Podstawą efektywnego działania jest integracja celów firmy i pracowników, a zatem w interesie pracodawcy leży taka organizacja i zarządzanie, które ową integrację ułatwiają. Nieprawidłowe relacje między pracą a życiem pozazawodowym pracowników utrudniają często pełnienie ról pozazawodowych, co odbija się negatywnie na życiu rodzinnym, wychowywaniu dzieci i narastaniu zjawisk patologii społecznych. Nie pozostaje też bez wpływu na strukturę demograficzną społeczeństwa. Tematem wiodącym konferencji był wpływ zachowania równowagi między pracą a życiem prywatnym pracowników na efektywność firmy, co stanowi warunek ochrony i rozwoju kapitału ludzkiego w każdej organizacji. Pojawiło się zatem pytanie: co i jak robić, aby pomóc firmom i pracownikom w utrzymaniu tej równowagi, tak by stosowane rozwiązania były opłacalne dla firmy, z drugiej zaś strony korzystne dla pracowników. Powodzenie programów praca życie zależy w dużym stopniu od przekonania pracodawców i kierowników wyższych szczebli o ich celowości i korzystności oraz od 1 W dniach 29-30 września w Warszawie, odbyła się konferencja Programy Praca Życie a efektywność firm zorganizowana przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Klub Lidera Zarządzania Zasobami Ludzkimi, Polską Fundację Promocji Kadr oraz Polskie Stowarzyszenie Zarządzania Kadrami. Honorowy Patronat nad konferencją przyjął Wicepremier, Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej prof. Jerzy Hausner.
konstrukcji samych programów i ich akceptacji. Jak pokazały doświadczenia powodzenie programów zależy także od wpływu państwa na koszty poprzez regulacje prawne takich kluczowych kwestii, jak elastyczne formy zatrudnienia i czasu pracy. 1. Negatywne konsekwencje braku równowagi miedzy pracą i życiem pozazawodowym pracowników Dla społeczeństw w skali makro (krajowej, regionów) 1. skutki demograficzne wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw domowych, opóźnianie zakładania rodziny, malejąca liczba urodzeń, odraczanie narodzin pierwszego dziecka, rosnąca liczba rozwodów i rodzin niepełnych, 2. skutki zdrowotne - rosnąca zapadalność na choroby serca, raka, neurologiczne i inne, 3. rosnące nierówności społeczne, 4. niedostateczna opieka nad dziećmi i osobami starszymi, 5. rosnąca sfera patologii, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży pozbawionych należytej opieki, Dla organizacji gospodarczych 1. absencja, wzrost kosztów zastępstw, 2. stres i pogarszanie się stanu zdrowia pracowników, 3. wzrost fluktuacji; utrata inwestycji w kapitał ludzki, 4. mniejsze zaangażowanie w pracy, 5. mniejsza koncentracja w pracy, 6. gorsza jakość pracy i mniejsza produktywność, 7. mniejsza kreatywność i innowacyjność, 8. gorsze relacje z klientami, częstsza ich utrata, Dla pracowników, dla bezrobotnych i wykluczonych oraz ich rodzin 1. stres, długotrwałe zmęczenie, wyczerpanie 2. pogorszenie stanu zdrowia 3. konflikty w rodzinie, rozwody 4. gorsza opieka nad dziećmi 5. brak poczucia bezpieczeństwa rodzinnego i pracy 6. pojawianie się i pogłębianie uzależnień
2. Korzyści dla firm wykorzystujących programy praca życie Państwowa promocja i kontrola stosowania programów praca życie nigdy nie będzie tak skuteczna jak głębokie przekonanie pracodawców o ich celowości i opłacalności. Doświadczenia firm wykorzystujących programy praca życie, pokazują, że ich powodzenie zależy w dużym stopniu od konstrukcji samych programów oraz ich akceptacji przez pracowników. Potencjalnie stanowią one ważny instrument poprawy jakości pracy i życia oraz mogą przynosić istotne korzyści firmom: 1. redukcję stresu pracowników, poprawę stanu zdrowia 2. wzmocnienie zaangażowania pracowników, co przyczynia się do wzrostu zadowolenia klientów i efektów ekonomicznych firmy, jej rozwoju 3. wzrost lojalności pracowników, która przenosi się na lojalność klientów i ich zadowolenie 4. skuteczniejsze przyciąganie dobrych pracowników do firmy, stabilizację zatrudnienia, szczególnie wartościowych pracowników, zapobieganie podkupieniu ich przez konkurencję 5. podnoszenie produktywności poprzez dopasowanie charakteru i trybu pracy do potrzeb pracowników 6. racjonalne wykorzystanie czasu pracy, poprawę punktualności pracowników i terminowości realizacji zadań 7. spadek absencji i płynności kadr 8. rozwój kompetencji pracowników, ułatwienie podnoszenia kwalifikacji 9. tworzenie komfortu uwalniającego cenionych pracowników od troski o zabezpieczenie bieżące i przyszłe jego rodziny, a umożliwiającego im koncentrację na pracy, większą kreatywność i pomysłowość 10. budowę wizerunku firmy przyjaznej pracownikowi i jego rodzinie 11. łatwiejsze osiąganie celów określonych w strategii firmy
3. Korzyści dla pracowników zatrudnionych w firmach oferujących pakiet różnorodnych rozwiązań ułatwiających godzenie pracy z życiem pozazawodowym Skuteczność programów praca życie, zwłaszcza tych adresowanych do pracowników i ich rodzin, ma wpływ konsultowanie ich we współpracy z zainteresowanymi. Analiza społeczno-demograficzna zatrudnienia oraz potrzeb i oczekiwań pracowników ułatwia trafny dobór narzędzi (środków) zapobiegających powstawaniu nierównowagi i ułatwiających godzenie pracy z życiem pozazawodowym. Program praca-życie, rozumiany jako kompleksowy, spójny system świadczeń kafeteryjnych na rzecz pracowników, podporządkowany realizacji określonych celów, spójnych ze strategią firmy a także oczekiwaniami pracowników, przynosi w praktyce pracownikom szereg korzyści: 1. zwiększenie autonomii i wzrost możliwości samorealizacji, 2. możliwość racjonalnego wykorzystania czasu zarówno w pracy jak i poza nią, 3. możliwość podnoszenia kwalifikacji, 4. poprawę stanu zdrowia, 5. ułatwia realizację obowiązków opiekuńczych i wychowawczych 4. Sposób budowy programów 1. Program praca-życie powinien przynosić korzyści pracodawcy i pracownikom, 2. Struktura zatrudnienia (wiek, płeć, wykształcenie) to główne czynniki wpływające na strukturę potrzeb pracowników związanych z ich życiem pozazawodowym. Zróżnicowanie potrzeb uzasadnia dobór odmiennych instrumentów równowagi. Na skuteczność budowy programów, zwłaszcza tych adresowanych bezpośrednio do pracowników i ich rodzin, ma wpływ konsultowanie ich we współpracy z zainteresowanymi, 3. Programy praca-życie wpisują się w dużym stopniu w budowę pakietowych systemów wynagrodzeń oraz w wynagrodzenia kafeteryjne. To właśnie kafeteria umożliwia trafny dobór składników programu ułatwiających osiągnięcie równowagi między pracą i życiem pozazawodowym. W systemie kafeteryjnym udogodnienia lub świadczenia są wyborem równoważonym z innymi świadczeniami czy udogodnieniami wybranymi przez pracowników,
4. U podstaw dobrze funkcjonujących programów praca życie, leży usuwanie przyczyn nierównowagi, co implikuje potrzebę wnikliwej ich diagnozy 5. Wprowadzanie efektywnych programów praca życie wymaga współdziałania wszystkich podmiotów włączonych w proces zarządzania zasobami ludzkimi 6. Programy praca życie mogą wykorzystywać różne instrumenty, odpowiednio je komponując (wielość dróg), stosownie do potrzeb i możliwości firmy oraz potrzeb pracowników 7. Programy praca życie powinny stać się istotnym elementem budowania kultury organizacyjnej, opartej na wzajemnym poszanowaniu i lojalności 5. Bariery utrudniające wdrażanie programów praca życie w Polsce 1. Sytuacja społeczno gospodarcza oraz sytuacja na rynku pracy (łatwość wymiany pracowników), 2. Postawy pracodawców brak wiary w sens tego typu przedsięwzięć, niedocenianie celowości i korzystności programów praca życie dla firm, spychanie programów na dół hierarchii w kontekście innych realizowanych projektów, odsuwanie na lepsze czasy, niedocenianie kosztów zaniechania, 3. Niesprzyjająca kultura organizacyjna, 4. Postawa pracowników obawa przed podejściem alternatywnym: programy zamiast wynagrodzeń oraz niechęć do rozwiniętej działalności socjalnej z lat ubiegłych, z czym niektórym kojarzą się programy praca-życie, 5. Pojawiające się deformacje zły dobór instrumentów sprzyjających harmonizacji pracy i życia pozazawodowego, brak diagnozy potrzeb i oczekiwań pracowników i pracodawców, zła konstrukcja programów, 6. Brak świadomości społecznej, dyskusji i upowszechniania najlepszych doświadczeń zarówno zagranicznych jak i polskich w zakresie wykorzystywania bogatej kafeterii rozwiązań zawartych w dobrze funkcjonujących programach praca życie.