Akademia Młodego Ekonomisty Wahania koniunktury gospodarczej Ożywienie i recesja w gospodarce Dr Joanna Czech-Rogosz Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 16.04.2012 1. Co to jest koniunktura gospodarcza? 2. W jaki sposób można ją mierzyć? 3. Dlaczego w gospodarce nie występują same wzrosty? 4. W jaki sposób państwo może wpływać na koniunkturę gospodarczą? 5. Czy kryzys gospodarczy może być szansą? Warsztat: Sposoby na kryzys gospodarczy 1
Wahania cykliczne w gospodarce to falowe wahania działalności gospodarczej, których cechą charakterystyczną są powtarzające się fazy rozkwitu i kurczenia się działalności gospodarczej w okresie dłuższym niż rok. Odmianą wahań cyklicznych są wahania koniunkturalne, czyli takie które odbywają się wokół długookresowego trendu. Koniunktura to stan aktywności gospodarczej charakteryzowany poprzez całokształt zmieniających się w czasie wskaźników życia gospodarczego. POPYT W GOSPODARCE NARODOWEJ Konsumpcja gospodarstw domowych Wydatki i zakupy rządowe Inwestycje przedsiębiorstw Eksport i import 2
PKB Recesja BOOM Depresja Ożywienie czas Źródło: Analiza sytuacji gospodarczej Polski w 2011r.. Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2012, s. 7; http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/4q2011_pol.pdf 3
Źródło: Analiza sytuacji gospodarczej Polski w 2011r.. Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2012, s. 15; http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/4q2011_pol.pdf WSKAŹNIKI KONIUNKTURY (wskaźniki poziomu aktywności gospodarczej) 1. Wskaźniki wyprzedzające (wczesnego ostrzegania) 2. Wskaźniki współbieżne (równoczesne) 3. Wskaźniki opóźnione 4
Wskaźniki wyprzedzające (wczesnego ostrzegania) liczba i wartość sprzedanych akcji ilość osób zwolnionych z pracy ilość nowo otwartych i ilość upadających firm liczba pozwoleń na budowę domów i innych obiektów wartość/liczba zamówień na budowę fabryk i ich wyposażeń Wskaźniki współbieżne (równoczesne) stopa wzrostu PKB obroty w handlu produkcja przemysłowa dochody osobiste ludności inwestycje liczba bezrobotnych Stopa bezrobocia 5
Wskaźniki opóźnione sprzedaż detaliczna nowe kredyty konsumpcyjne stopa procentowa średni czas pozostawania bez pracy Zmienne w cyklu koniunkturalnym zmienna procykliczna - zmienna wykazująca dodatnią korelację z PKB, np. produkcja przemysłowa, konsumpcja, inwestycje, zakupy rządowe, płace, inflacja, kursy akcji zmienna antycykliczna - zmienna wykazująca ujemną korelację z PKB, np. bezrobocie zmienna acykliczna - zmienna wykazująca brak korelacji z PKB 6
Przyczyny cykliczności rozwoju: działanie czynników egzogenicznych (wojny, rewolucje, wydarzenia polityczne, innowacje techniczne, zjawiska przyrodnicze) plamy na słońcu (W.S. Jevons) pojawianie się innowacji oraz zmiany techniki i technologii zmiany w polityce (tzw. cykl polityczny/cykl wyborczy) działanie czynników endogenicznych (związanych z daną gospodarką) Oddziaływanie państwa Interwencjonizm antykryzysowy, oznaczający podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków zaistniałego już kryzysu. Interwencjonizm antycykliczny przynosi rozszerzenie interwencji na wszystkie fazy cyklu. Oznacza to przeciwdziałanie bieżącym wahaniom koniunktury, zwłaszcza poziomu zatrudnienia. Polityka gospodarcza ma na celu łagodzenie fluktuacji i zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych. Państwo może oddziaływać stabilizująco na gospodarkę, przede wszystkim za pomocą polityki fiskalnej i pieniężnej. 7
Ekspansywna polityka fiskalna = zmniejszenie przychodów budżetu (np. jako skutek obniżki stopy podatkowej) oraz wzrost wydatków, w wyniku czego wzrasta zazwyczaj deficyt budżetowy. Tego rodzaju polityka prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej rezultatem jest zwiększenie poziomu produkcji i zatrudnienia, przy czym procesom tym towarzyszy zwykle wzrost cen. Restrykcyjna polityka fiskalna = zwiększenie przychodów budżetu oraz ograniczenie wydatków, co przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i inwestycji. W rezultacie obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza się tempo wzrostu cen. 8
Ekspansywna polityka pieniężna = wzrost podaży pieniądza. Rosną możliwości udzielania kredytów przez banki, co prowadzi do wzrostu inwestycji i zagregowanego popytu, a następnie do zwiększenia zatrudnienia i produkcji oraz zwiększenia tempa wzrostu cen. Restrykcyjna polityka pieniężna = zmniejszenie podaży pieniądza. Następuje zmniejszenie rozmiarów kredytów, a następnie także inwestycji, zagregowanego popytu, poziomu zatrudnienia i produkcji oraz tempa wzrostu cen. W praktyce znacznie łatwiej jest za pomocą narzędzi fiskalnych prowadzić politykę pobudzającą (ekspansywną) niż politykę restrykcyjną. Odwrotnie jest przy stabilizacji przez politykę pieniężną (monetarną). Lepsze rezultaty daje oddziaływanie restrykcyjne (polityka drogiego pieniądza). 9
Czy kryzys gospodarczy może być szansą? - dla konsumentów? - dla przedsiębiorstw? - dla administracji rządowej? - dla gospodarki narodowej? Kryzys gospodarczy: - zmniejszenie popytu w gospodarce - wzrost zapasów - spadek produkcji - zwolnienia, spadek zatrudnienia, wzrost bezrobocia - zmniejszenie dochodów ludności, dalsze ograniczanie popytu - obniżenie poziomu życia ludności - mniejsze przychody do budżetu państwa z podatków dochodowych (PIT, CIT) i konsumpcyjnych (VAT) - wzrost wydatków budżetowych, m. in. na świadczenia socjalne dla bezrobotnych - wzrost deficytu budżetowego i długu publicznego 10
Warsztat Sposoby na kryzys gospodarczy Kto może pomóc? Państwo, tj. rząd Komu? Gospodarstwom domowym Przedsiębiorstwom Jak? Propozycje prowadzenia polityki gospodarczej (decyzji rządu) w sytuacji wystąpienia kryzysu gospodarczego? 11