Program nauczania rytmiki kl.iii Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I stopnia Im. Prof. Marka Jasińskiego w Szczecinie Autor; Elżbieta Gutowska
I Wstęp Rytmika powinna odbywać się w przestronnej sali z dobrą wentylacją, drewnianą podłogą dającą się łatwo utrzymać w czystości, w której oprócz wolnego miejsca do realizacji ćwiczeń, gier i zabaw ruchowych znajdują się również ławki. Jest pożądane, aby była to sala o dobrej akustyce, wyposażona w dobrej jakości instrumentarium ( fortepian lub pianino oraz dziecięce instrumenty perkusyjne ). W sali tej powinno znajdować się następujące wyposażenie: - fortepian lub pianino, - tablica z pięciolinią, - szkolne instrumenty perkusyjne ( instrumentarium Orffa ), - piłki, obręcze, szarfy itp., - sprzęt audio dobrej jakości, - zestaw materiałów metodycznych ( dla nauczyciela ). Podstawą osiągnięcia dobrych wyników nauczania jest umiejętne rozplanowanie materiału, z tego względu został on ujęty w następujące działy: I Ćwiczenia ruchowe II Ćwiczenia słuchowo ruchowe A. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany w muzyce B. Ćwiczenia metrorytmiczne III Ćwiczenia taneczne IV Muzykowanie Stosowanie wszystkich w/w typów ćwiczeń pozwoli na zrealizowanie głównego celu przedmiotu, jaki został określony przez twórcę metody rytmiki Emila Jacquez Dalcroze`a: Celem mego nauczania jest doprowadzenie uczniów do tego, by mogli powiedzieć przy ukończeniu studiów nie ja wiem, ale ja odczuwam, a następnie, by stworzyć w nich pragnienie wypowiedzenia się.
II. KOMENTARZ DO REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA W myśl współczesnej teorii pedagogicznej głównym celem wychowania muzycznego jest współudział we wszechstronnym kształceniu człowieka. Okresem najbardziej sprzyjającym kształtowaniu postaw estetycznych człowie - ka jest okres dzieciństwa, dlatego też na nim spoczywa w głównej mierze odpowiedzialność za rozwój kulturalny przyszłych aktywnych odbiorców muzyki. Młodszy wiek szkolny jest okresem, w którym dziecko odczuwa największą Potrzebę przeżyć artystycznych, następuje w nim rozwój procesów poznaw czych, tworzenie nawyków, kształtują się upodobania, zainteresowania i uzdolnienia. Dlatego też bardzo wiele zależy od tego, ile dzieci wyniosą korzyści z lekcji rytmiki. W klasach III ruch jest najbliższą i najłatwiejszą formą kontaktu dziecka z muzyką. Stanowi on podstawę rozwoju uzdolnień muzycznych i ma istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju fizycznego oraz psychicznego dzieci. Na rytmice główną i decydującą rolę spełnia muzyka; jest ona bodźcem i inspiracją do ruchu. Koncepcję oparto głównie na założeniach metody rytmiki Emila Jacques-Dalcroze a oraz wybranych elementach metody Carla Orffa. Nauczyciel wykorzystujący metodę rytmiki w swojej pracy pedagogicznej powinien kierować się trzema zasadami, stanowiącymi główne założenia metody: 1. Muzyka jest inspiracją do ruchu. 2. Praktyka zawsze poprzedza teorię. 3. Prowadzenie ćwiczeń według zasady stopniowania trudności w rozwoju słuchowo ruchowym uczniów. Stosowanie w/w zasad przyczyni się do rozwoju percepcji, postawy twórczej oraz wrażliwości estetycznej uczniów. W znacznym stopniu wpłynie również na rozwój osobowości dziecka. O wynikach nauczania zadecyduje nie tyle zakres opracowanego materiału dydaktycznego, ale sposoby jego realizacji. Podczas każdej jednostki lekcyjnej powinno stosować się cztery grupy ćwiczeń: - ćwiczenia ruchowe - ćwiczenia słuchowo ruchowe (uwrażliwiające na zmiany w muzyce oraz metrorytmiczne) - ćwiczenia inhibicyjno incytacyjne - muzykowanie
Różne sposoby opracowania problemów muzycznych powinny prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu dydaktyczno wychowawczego. Należy również zwrócić uwagę na to, jak wielką wartość dla przebiegu zajęć lekcyjnych posiada zabawa. Zabawa jest tym dla rozwoju dziecka młodszego, czym nauka dla starszego, a praca dla osoby dorosłej. Jest dostosowanym do wieku dziecka sposobem opracowania poszczególnych treści programowych. Stosowanie różnorodnych form ćwiczeń na zajęciach rytmiki powinno w efekcie prowadzić do wspólnego muzykowania w końcowej fazie lekcji lub cyklu lekcyjnego. Praca w zespole wymaga zaangażowania każdej osoby, uczy współdziałania i odpowiedzialności za powierzone zadania. Muzykowanie jest niezastąpionym środkiem w rozwijaniu zainteresowań muzycznych dzieci, a także wdrażaniu ich do systematycznej i dokładnej pracy oraz doskonalenie wykonywanych umiejętności muzycznych. W klasach III szkoły muzycznej I stopnia przedmiot Rytmika powinien być realizowany w korelacji z przedmiotem Kształcenie słuchu. Proces ten powinien polegać na ukazywaniu tych samych zjawisk muzycznych poprzez różne formy działalności muzycznej. Przykładem tego typu działań jest wykorzystanie piosenki do różnego rodzaju ćwiczeń zarówno na lekcji rytmiki jak i kształcenia słuchu. III. CELE OGÓLNE NAUCZANIA RYTMIKI Celem przedmiotu Rytmika jest : - rozwijanie zdolności odczuwania zawartych w muzyce treści emocjonalnych - wykształcenie wrażliwości na wszelkie formy rytmu muzycznego - wdrożenie do świadomego opanowania aparatu ruchowego, z uwzględnie niem estetyki ruchu - wyrobienie szybkiej reakcji na zmiany w muzyce - poznawanie dyspozycji ogólnomuzycznych dziecka, sprawdzenie jego przydatności do dalszego kształcenia muzycznego, przygotowanie do kolejnych etapów kształcenia - rozwijanie dyspozycji psychicznych tj. spostrzegawczość, umiejętności porównywania i analizy, pamięci, uwagi, szybkiej reakcji intelektualnej, umiejętności koncentracji i równoczesnej obserwacji kilku zjawisk - rozwijanie wyobrażni muzycznej - zapewnienie harmonijnego rozwoju psychofizycznego oraz wykorzystanie funkcji profilaktyczno korekcyjnej i rekreacyjnej zbiorowych zajęć muzyczno - ruchowych
IV. Treści nauczania KL. III Szczegółowe cele edukacyjne Doskonalenie umiejętności oraz osiąganie większej precyzji wykonania: - prawidłowego poruszania się podczas chodzenia, biegania, podskoków oraz skoków obunóż, skoków dosuwanych, galopowych, przeskoków - prawidłowego prowadzenia rąk w taktowaniu oraz realizowaniu długich wartości rytmicznych - skoordynowania ruchów rąk i nóg w realizacji rytmów z taktowaniem - pisowni wartości rytmicznych nut, ugrupowań rytmicznych Kształcenie umiejętności: - podporządkowania ruchu słyszanej muzyce w zakresie tempa, dynamiki, artykulacji legato i staccato, rytmu, wysokości dźwięku oraz pokazywania ruchem kierunku linii melodycznej wznoszącej i opadającej - prowadzenie ruchu w różnych płaszczyznach zgodnie z trwaniem dźwięku lub frazy oraz wyrażaniem ruchem zmian dynamicznych, agogicznych i artykulacyjnych - utrzymania pulsu metrycznego w taktach o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary - zrealizowaniu ruchem i zapisu rytmów złożonych z poznanych wartości rytmicznych nut, ugrupowań rytmicznych oraz pauz w taktach o ćwierć nutowej i ósemkowej jednostce miary - wykonania ruchem łańcucha realizacji tematów rytmicznych w metrum 4/4 Zapoznanie uczniów: - z prawidłową pisownią nut, wartości i ugrupowań rytmicznych w kluczu wiolinowym i basowym - z prawidłowym grupowaniem poznanych wartości rytmicznych w taktach o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary - z zasadami tworzenia, realizacji i zapisu ćwiczeń z zakresu polirytmii: a) równoczesnym wykonaniem dwóch tematów rytmicznych przez dwie
grupy uczniów i przez jednego ucznia b) równoczesnym wykonaniem trzech wartości podziału nieregularnego i dwóch wartości podziału regularnego c) kanonem: rytmicznym, wokalno ruchowym, ruchowym d) łańcuchem realizacji tematów rytmicznych w metrum 4/4 - z zasadami tworzenia, realizacji i zapisu: a) synkopy - przez łuk pomiędzy taktami - wewnątrz taktu b) podwójnej szybkości i podwójnego zwolnienia tematów rytmicznych c) przedtaktu - z podstawowymi wiadomościami o polskich tańcach regionalnych i narodowych - repertuarem tanecznym: Kaczok, Gąsior, Nenka, Krakowiak, Polonez (najłatwiejsze elementy). Rozwijanie aktywności twórczej: - rozwijanie umiejętności interpretowania ruchem różnego rodzaju tematów rytmicznych, kanonów, piosenek oraz utworów instrumentalnych z litera tury dziecięcej z uwzględnieniem kontrastów dynamicznych, agogicznych i rytmicznych - rozwijanie umiejętności interpretacji ruchem tańców polskich zgodnie z ich stylem i charakterem - kontynuowanie i rozwijanie form improwizacji, zapoczątkowanych w klasach poprzednich (ruchowa, na instrumentach perkusyjnych) - tworzenie ostinato ruchowego - zachęcanie do muzykowania zespołowego z wykorzystaniem instrumentarium Orffa B. Materiał nauczania. I. Ćwiczenia ruchowe - prawidłowa postawa kontynuacja ćwiczeń realizowanych w klasie I i II oraz osiąganie większej precyzji ich wykonania - ćwiczenia wzmacniające mięśnie ud i podudzi: półprzysiady, przysiady - ćwiczenia wzmacniające i usprawniające mięśnie stóp; wyrabiające skoczność: sprężynowanie stóp i kolan; skoki: obunóż, dosuwane, przeskoki galopowe - ćwiczenia odprężające - ćwiczenia ekspresyjne przygotowujące do improwizacji ruchowej: prowadzenie ruchu w różnych płaszczyznach zgodnego z czasem trwania dźwięku lub frazy, wyrażanie ruchem zmian dynamicznych, agogicznych
i artykulacyjnych II. Ćwiczenia słuchowo ruchowe A. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany w muzyce - kontynuacja ćwiczeń z klasy I i II - spostrzeganie i wyrażanie ruchem zmian tempa, metrum, rytmu, dynamiki, artykulacji - ćwiczenia kształcące poczucie pulsu metrycznego w taktach o ćwierć nutowej i ósemkowej jednostce miary - ćwiczenia kształcące poczucie tempa: utrzymanie tego samego tempa przez dłuższy okres czasu, stopniowe przyspieszenie i zwolnienie tempa B. Ćwiczenia metrorytmiczne 1. Powtórzenie wiadomości i umiejętności z klasy I i II a) takty b) wartości rytmiczne nut c) pauzy d) grupy rytmiczne e) rytmy uzupełniające: ćwierćnutowy i ósemkowy 2. Polirytmia dwugłosowa a) równoczesne wykonanie dwóch tematów rytmicznych przez dwie grupy uczniów i przez jednego ucznia b) równoczesne wykonanie trzech wartości podziału nieregularnego i dwóch wartości podziału regularnego c) kanon: rytmiczny, wokalno ruchowy, ruchowy d) łańcuch realizacji tematów rytmicznych w metrum 4/4 3. Takty o ósemkowej jednostce miary: 3/8, 6/8 i 12/8 4. Synkopa - przez łuk pomiędzy taktami - wewnątrz taktu 5. Podwójna szybkość i podwójne zwolnienie tematów rytmicznych w metrum 4/4 6. Przedtakt 7. Realizacja i zapis tematów rytmicznych złożonych z poznanych wartości i ugrupowań rytmicznych w taktach o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary 8. Realizacja ruchem rytmów wybranych piosenek lub ich fragmentów z wykorzystaniem rytmów uzupełniających, ostinato, w podwójnej szybkości lub zwolnieniu III. Ćwiczenia taneczne Tańce regionalne o bardziej złożonych formach z zastosowaniem elementów tanecznych, poznanych w klasach I i II oraz nowych: chodzony figury
parami, krok dosuwany w przód, obrót czterema skokami do wyboru: Kaczok, Gąsior - tańce śląskie, Nenka kaszubski, Krakowiak - najłatwiejsze elementy. IV. Muzykowanie. - interpretacja ruchowa piosenek i utworów instrumentalnych z literatury dziecięcej - układy ruchowo przestrzenne w formie ABA i ronda - układy ruchowo przestrzenne w kanonie - kontynuowanie i rozwijanie form improwizacji, zapoczątkowanych w klasach poprzednich ( ruchowa, na instrumentach perkusyjnych) - tworzenie ostinato ruchowego Osiągnięcia uczniów- zakres umiejętności i wiadomości po ukończeniu klasy III Po trzech latach nauki uczniowie powinni opanować następujące umiejętności i wiadomości: - wykonać precyzyjnie rytmicznie i prawidłowo pod względem ruchowym łańcuch realizacji tematów rytmicznych w metrum 4/4 z zastosowaniem poznanych wartości i ugrupowań rytmicznych - zapisać i wykonać ruchowo rytmy złożone z poznanych wartości rytmicznych nut i pauz oraz charakterystycznych ugrupowań w taktach o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary - wykonać ruchowo i zapisać dwutaktowy temat rytmiczny z rytmem uzupełniającym ósemkowym - znać podstawowe oznaczenia dynamiki, agogiki i artykulacji oraz znaki repetycji i volty - znać sposoby przedłużania dźwięku tj. kropkę, ligaturę i fermatę - opanować sposób gry na instrumentach wchodzących w skład zestawu Orffa i wykazać się umiejętnością gry zespołowej - znać podstawowe kroki regionalnych tańców polskich i wykorzystywać je w opracowaniach choreograficznych, zgodnie z ich stylem i charakterem - interpretować ruchem piosenki, kanony, miniatury instrumentalne zgodnie z ich treścią emocjonalną i odpowiednio do występujących w nich zmian agogicznych, dynamicznych i artykulacyjnych - znać zapis nutowy podstawowych wartości rytmicznych oraz wysokości dźwięków w kluczu wiolinowym i basowym
V. Kryteria ocen KLASA III OCENA CELUJĄCA : -- wykonać łańcuch realizacji w takcie 4/4 z zastosowaniem poznanych warto ści i grup rytmicznych precyzyjnie rytmicznie i ruchowo -- wykonać ruchowo i zapisać temat rytmiczny z rytmem uzupełniającym ósemkowym -- realizować i umieć zapisać rytmy złożone z poznanych wartości rytmicznych nut i pauz w taktach i metrum ćwierćnutowym i ósemkowym -- posiadać orientację ruchowo przestrzenną i wykazać się muzykalnością w interpretacjach ruchowych utworów muzycznych OCENA BARDZO DOBRA : -- wykonać łańcuch realizacji w takcie 4/4 z zastosowaniem wartości i grup rytmicznych -- wykonać ruchowo i zapisać temat rytmiczny z rytmem uzupełniającym ósemkowym -- realizować i zapisać rytmy złożone z poznanych wartości rytmicznych nut i pauz w taktach i metrum ćwierćnutowym i ósemkowym OCENA DOBRA : -- wykonać nieskomplikowany łańcuch realizacji w takcie 4/4 -- wykonać temat rytmiczny z rytmem uzupełniającym ósemkowym -- wykonać i umieć zapisać nieskomplikowane rytmy w metrum ćwierćnuto wym i ósemkowym OCENA DOSTATECZNA : -- wykonać prosty łańcuch realizacji, prosty temat rytmiczny z uzupełnieniem ósemkowym oraz proste rytmy OCENA DOPUSZCZAJĄCA : -- prawidłowe stawianie stóp w chodzeniu, bieganiu, podskokach -- wykonanie z taktowaniem podstawowych wartości rytmicznych
WYKAZ LITERATURY 1. Rytmika w klasach I III. - A. Dasiewicz Tobiasz 2. Muzyka i ruch. R. Ławrowska 3. Zabawy i ćwiczenia przy muzyce. U. Smoczyńska Nachtman 4. Zabawy i ćwiczenia muzyczno ruchowe w kl. I-III. K. Przybylska 5. Rytmika. M. Dąbrowska 6. Lubimy się popisywać. R.Sternik 7. Emil Jaques-Dalcroze i jego rytmika. - M. Brzozowska Kalendarz muzyczny w przedszkolu. - U. Smoczyńska - Nachtman