RYTMIKA PROGRAM NAUCZANIA OPRACOWANIE: MAŁGORZATA FISZER-SZCZEPAŃSKA. Nr 25/2013 zatwierdzony przez Radę Pedagogiczną w dniu r.

Transkrypt

1 PROGRAM NAUCZANIA RYTMIKA OPRACOWANIE: MAŁGORZATA FISZER-SZCZEPAŃSKA Nr 25/2013 zatwierdzony przez Radę Pedagogiczną w dniu r. 1 Strona

2 Spis treści 1. Wstęp.. str Ogólne cele edukacyjne... str. 4 3.Szczegółowe cele edukacyjne... str Materiał nauczania: 4.1Treści nauczania... str Repertuar......str Proponowana literatura... str Formy sprawdzania osiągnięć ucznia... str Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego... str Komentarz do realizacji programu nauczania: 5.1 Ogólna koncepcja programu nauczania... str Wskazówki metodyczne... str Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania... str. 17 Zakończenie... str. 17 Bibliografia... str Strona

3 1. Wstęp Niniejszy program został opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 9 grudnia 2010 roku w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U z 2011 r. Nr 15 poz. 70), a także Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 9 grudnia 2010 roku w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U z 2011 r. Nr 15 poz. 69) oraz Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 9 grudnia 2010 roku w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U z 2011 r. Nr 15 poz. 70), a także lutego 2011 roku w sprawie dopuszczenia do użytku w szkołach artystycznych programów oraz dopuszczenia do użytku szkolnego podręczników dla szkół artystycznych (Dz. U z 2011 r. Nr 52 poz. 258). Ponadto nieocenioną pomocą okazały się: M. Wacholc Kształcenie słuchu elementarne, Program nauczania przedmiotu kształcenie słuchu w klasach I-VI szkół muzycznych I stopnia i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia oraz Program nauczania szkoły muzycznej I stopnia (tymczasowy). Umuzykalnienie i rytmika. wydany przez Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1976 roku. 3 Strona

4 2.Ogólne cele edukacyjne 1. Zainteresowanie ucznia muzyką. 2. Rozwijanie dyspozycyjności aparatu ruchowego. 3. Wdrożenie do świadomego słuchania. 4. Rozwijanie sprawności słuchowo-ruchowych. 5. Rozwijanie dyspozycji ekspresyjnych. 6. Wykształcenie wrażliwości na walory artystyczne utworu. 7. Przygotowanie do kolejnych etapów kształcenia. 3.Szczegółowe cele edukacyjne 1. Praktyczne zapoznanie ucznia z podstawowymi znakami notacji muzycznej oraz wiadomościami teoretycznymi. 2. Wykształcenie sprawności ruchowych związanych z przedmiotem. 3. Wykształcenie poczucia rytmu oraz poczucia stałego tempa i jego zmian. 4. Wykształcenie umiejętności interpretowania ruchem wartości rytmicznych w różnych grupach i układach (taktowanie, interpretacja ruchem różnych ugrupowań rytmicznych). 5. Wykształcenie umiejętności reagowania ruchem na akcenty metryczne. 6. Wykształcenie umiejętności interpretowania ruchem artykulacji, dynamiki i agogiki. 7. Wykształcenie umiejętności interpretowania ruchem różnego rodzaju tematów rytmicznych i kanonów. 8. Wykształcenie umiejętności wykonywania podstawowych kroków tańców polskich. 9. Wykształcenie umiejętności posługiwania się instrumentarium Orffa; umiejętność gry na instrumentach Orffa w zespole orffowskim. 10. Wykształcenie umiejętności interpretowania piosenek i miniatur muzycznych ruchem i przy pomocy instrumentów. 11. Wykształcenie wrażliwości na barwę dźwięku. 4 Strona

5 4. Materiał nauczania 4.1 Treści nauczania Klasa I I. NOTACJA MUZYCZNA I WIADOMOŚCI TEORETYCZNE. 1. Wartości rytmiczne nut: cała nuta, półnuta, ćwierćnuta, ósemka, szesnastka, półnuta z kropką. 2. Wartości rytmiczne pauz: półnutowej i ćwierćnutowej. 3. Przedłużanie wartości za pomocą łuku. 4. Pojęcia: taktu, kreski taktowej, akcentu metrycznego i metrum. 5. Takty 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4. 6. Sposób taktowania na 2,3,4,5,6. 7. Znaki: repetycji i volty. 8. Określenia tempa najczęściej używane w praktyce uczniowskiej. 9. Określenia dynamiczne: forte i piano. 10. Forma jedno- i dwuczęściowa. 11. Instrumentarium Orffa nazwy instrumentów i sposób gry na nich. 12. Tańce ludowe: do wyboru przez nauczyciela. II. KSZTAŁCENIE RUCHOWE, ODDECHOWE I SŁUCHOWO-RUCHOWE.. 1. Ćwiczenia dotyczące postawy i sprawności ruchowej: wyrabiające ogólną sprawność ruchową dziecka gwarantującą precyzyjne wykonanie ćwiczeń rytmicznych (skoki, podskoki, biegi). 2. Ćwiczenia kształcące wyobraźnię ruchową: ćwiczenia wyrabiające poczucie świadomego ruchu; ćwiczenia naprężające i rozluźniające; ćwiczenia kształtujące prawidłową postawę dziecka: ćwiczenia rozwijające koncentracją uwagi; ćwiczenia doskonalące koordynację ruchów; ćwiczenia kształcące orientację w przestrzeni; ćwiczenia polegające na zapamiętaniu krótkiego rytmu; 3. Ćwiczenia wyrabiające prawidłowy oddech. 4. Ćwiczenia kształcące uwrażliwienie na element melodyczny: reagowanie ruchem na kierunek słuchanej linii melodycznej; reagowanie ruchem na dźwięki wyższe i niższe; reagowanie ruchem na trójdźwięk durowy i molowy. 5. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany agogiczne: przyporządkowanie ruchu zmianom tempa w muzyce z zastosowaniem określeń szybko wolno; 6. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany rytmiczne: spostrzeganie i wyrażanie ruchem zmian rytmu. 7. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany dynamiczne. pokazywanie ruchem zmian dynamicznych (piano forte, forte piano). 8. Ćwiczenia kształcące szybkość reakcji: ćwiczenia inhibicyjno incytacyjne (zestawienie ćwiczeń pobudzających i hamujących). 9. Ćwiczenia kształcące poczucie metryczne: reagowanie na akcent w taktach o różnym metrum. 5 Strona

6 taktowanie na 2,3,4,5,6 traktowane jako obraz ruchowy taktu; ćwiczenia wyrabiające poczucie pulsu metrycznego przez zaznaczanie pulsu metrycznego fragmentów muzycznych zróżnicowanych rytmicznie (piosenki, utwory z literatury dziecięcej, tańce ludowe, przysłowia, wyliczanki itp.) 10. Ćwiczenia kształcące poczucie wzajemnych stosunków czasowych pomiędzy wartościami rytmicznymi nut i pauz: realizacja w ćwiczeniach i zabawach w/w wartości rytmicznych nut i pauz; realizacja różnymi sposobami prostych tematów rytmicznych; realizacja rytmu wybranych piosenek, utworów lub ich fragmentów;. ćwiczenia utrwalające wzajemne stosunki czasowe miedzy wartościami rytmicznymi równoczesna realizacja dwóch, trzech rodzajów wartości przez kilka grup uczniów; 11. Ćwiczenia kształcące poczucie tempa: realizacja rytmu w różnych tempach; 12. Kształcenie wrażliwości na barwę dźwięku: reagowanie ruchem na barwę określonego instrumentu perkusyjnego zastosowanego w ćwiczeniu. 13. Ćwiczenia kształcące pamięć muzyczną: naśladowanie ruchu po jednorazowej obserwacji ruchu zaprezentowanego przez nauczyciela lub ucznia ( lustro ); powtórzenie rytmu po jego jednorazowym usłyszeniu (echo rytmiczne); rozpoznawanie poznanych piosenek, tańców, itp. na podstawie rytmu wystukanego przez nauczyciela; uczenie się rytmu z zapisu nutowego na pamięć a następnie jego realizacja ścieranka (stopniowe ścieranie zapisu na tablicy). IV. KSZTAŁCENIE INWENCJI TWÓRCZEJ Z UWZGLĘDNIENIEM FORMY JEDNO - I DWUCZĘŚCIOWEJ. Ruchem, grą na instrumentach Orffa, głosem: próby improwizowania ruchu do słuchanej muzyki, do znanej piosenki, wiersza, przysłowia, wyliczanki itp.; interpretacja ruchowa łatwych utworów instrumentalnych (całości lub fragmenty); próby improwizowania akompaniamentu do piosenek, utworów itp.; próby improwizowania krótkich rytmów w określonym metrum; próby układania dźwiękowych opowieści do wierszy, opowiadań itp. z zastosowaniem instrumentów perkusyjnych; rytmizacja wierszyków, przysłów, wyliczanek. V. KSZTAŁCENIE UMIEJĘTNOŚCI ŚWIADOMEGO POSTRZEGANIA ZJAWISK MUZYCZNYCH, ICH SŁUCHOWEJ ANALIZY I ZAPISU. 1. Ćwiczenia i dyktanda rytmiczne: rozpoznawanie metrum dwu-, trzy-, cztero-, pięcio- lub sześciomiarowego; rozpoznawanie w słuchanym przebiegu rytmicznym określonych wartości rytmicznych; uzupełnianie brakujących w zapisie fragmentów słuchanego rytmu; dyktando rytmiczne jednogłosowe, typu rozsypanka układanka, polegające na prawidłowym uszeregowaniu taktów zapisanych w zmienionej kolejności; korekta błędów rytmicznych w ćwiczeniu jednogłosowym; 6 Strona

7 jednogłosowe dyktando rytmiczne podawane fragmentami; jednogłosowe dyktando rytmiczne pamięciowe (jeden lub dwa takty). Klasa II I. NOTACJA MUZYCZNA I WIADOMOŚCI TEORETYCZNE. 1. Utrwalanie wartości rytmicznych nut i pauz poznanych w klasie I. 2. Wartości rytmiczne nut i pauz: wartość wypełniająca takt 5/4, ćwierćnuta z kropką, cała nuta z kropką, triola ósemkowa, pauza całonutowa i ósemkowa. 3. Rola łuku legato. 4. Grupy rytmiczne: ósemka dwie szesnastki, dwie szesnastki ósemka, ósemka z kropką szesnastka, szesnastka ósemka z kropką. 5. Grupowanie poznanych wartości nut i pauz oraz grup rytmicznych w taktach: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4. 6. Rytm uzupełniający: ćwierćnutowy i ósemkowy. 7. Artykulacja: legato i staccato. 8. Określenie tempa najczęściej używane w praktyce uczniowskiej. 9. Określenia dynamiczne: piano, forte, crescendo i diminuendo. 10. Znaki: repetycji, volty i fermaty. 11. Formy dwuczęściowe i trzyczęściowe. 12. Doskonalenie gry na instrumentach perkusyjnych. 13. Tańce ludowe: do wyboru przez nauczyciela. KONTYNUACJA ĆWICZEŃ OPARTYCH NA MATERIALE PRZEROBIONYM W POPRZEDNIEJ KLASIE. II. KSZTAŁCENIE RUCHOWE I SŁUCHOWO-RUCHOWE.. 1. Ćwiczenia dotyczące postawy i sprawności ruchowej: ćwiczenia kształtujące prawidłową postawę dziecka: ćwiczenia głowy, szyi, ramion, nóg, tułowia; ćwiczenia przygotowujące do wykonywania grup szesnastkowych. 2. Ćwiczenia kształcące wyobraźnię ruchową: ćwiczenia polegające na zapamiętaniu krótkiego rytmu, a następnie wykonanie go ruchem.. 3. Ćwiczenia kształcące uwrażliwienie na element melodyczny: reagowanie ruchem na określony interwał. 4. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany agogiczne: przyporządkowanie ruchu zmianom tempa w muzyce z zastosowaniem określeń coraz prędzej coraz wolniej. 5. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany rytmiczne. 6. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany dynamiczne. powiększanie i zmniejszanie ruchu w związku z dynamiką: crescendo i diminuendo. 7. Ćwiczenia kształcące szybkość reakcji. 8. Ćwiczenia kształcące poczucie metryczne. 9. Ćwiczenia kształcące poczucie wzajemnych stosunków czasowych pomiędzy wartościami rytmicznymi nut i pauz: realizacja w ćwiczeniach i zabawach wartości poznanych w klasie pierwszej oraz: ćwierćnuty z kropką, trioli ósemkowej, grup rytmicznych (ósemka-dwie szesnastki, 7 Strona

8 dwie szesnastki-ósemka, ósemka z kropką-szesnastka, szesnastka-ósemka z kropką), wartości wypełniającej takt 5/4, całej nuty z kropką, pauzy ósemkowej i całonutowej; realizacja różnymi sposobami tematów rytmicznych dwu i czterotaktowych; ćwiczenia utrwalające wzajemne stosunki czasowe miedzy wartościami rytmicznymi: rytm uzupełniający ćwierćnutowy i ósemkowy. 10. Ćwiczenia kształcące poczucie tempa: ćwiczenia kształcące umiejętność utrzymania tego samego tempa; ćwiczenia kształcące umiejętność stopniowego przyśpieszania i zwalniania tempa. 11. Kształcenie wrażliwości na artykulację: pokazywanie ruchem artykulacji legato i staccato; realizacja artykulacji legato i staccato na instrumentach perkusyjnych. 12. Kształcenie wrażliwości na barwę dźwięku. 13. Kontynuacja ćwiczeń kształcących pamięć muzyczną. IV. KSZTAŁCENIE INWENCJI TWÓRCZEJ Z UWZGLĘDNIENIEM FORMY DWU - I TRZYCZĘŚCIOWEJ. Ruchem, grą na instrumentarium Orffa, lub głosem: improwizowanie ruchu do słuchanej muzyki zgodnie z frazą; improwizowanie ostinata do piosenki, wyliczanki, tematu rytmicznego itp.; próby improwizowania rytmu (ruchu) na zasadzie kontrastu; dyrygowanie tematami rytmicznymi; improwizowanie rytmów jedno- lub dwutaktowych w określonym metrum; układanie dźwiękowych opowieści do, wierszy, opowiadań itp. (instrumenty perkusyjne). V. KSZTAŁCENIE UMIEJĘTNOŚCI ŚWIADOMEGO POSTRZEGANIA ZJAWISK MUZYCZNYCH, ICH SŁUCHOWEJ ANALIZY I ZAPISU. 1. Ćwiczenia i dyktanda rytmiczne: rozpoznawanie w słuchanym przebiegu rytmicznym określonych wartości, trioli ósemkowej lub grup rytmicznych; zapis rytmu pamiętanej piosenki lub jej fragmentu; jednogłosowe dyktando rytmiczne pamięciowe (dwa takty). Klasa III I. NOTACJA MUZYCZNA I WIADOMOŚCI TEORETYCZNE 1. Utrwalanie wartości nut i pauz oraz grup rytmicznych poznanych w klasie I i II. 2. Pojęcie przedtaktu. 3. Synkopa przez łuk i wartość. 4. Takty ósemkowe. 5. Grupowanie wartości rytmicznych w taktach: 2/4 6/4, 3/8 i 6/8. 6. Mocne i słabe części taktu. 7. Podwójna szybkość i podwójne zwolnienie. 8. Uzupełnienie ćwierćnutowe i ósemkowe kontynuacja. 9. Kanon dwugłosowy. 10. Polirytmia dwugłosowa. 11. Łańcuch realizacji. 8 Strona

9 12. Forma ronda. 13. Określenia tempa kontynuacja. 14. Określenia dynamiczne - kontynuacja. 15. Artykulacja kontynuacja. 16. Dalsze doskonalenie gry na instrumentach perkusyjnych. 14. Tańce ludowe: do wyboru przez nauczyciela. KONTYNUACJA ĆWICZEŃ OPARTYCH NA MATERIALE PRZEROBIONYM W POPRZEDNICH KLASACH. II. KSZTAŁCENIE RUCHOWE I SŁUCHOWO-RUCHOWE. 1. Ćwiczenia dotyczące postawy i sprawności ruchowej. 2. Ćwiczenia kształcące wyobraźnię ruchową: ćwiczenia polegające na zapamiętaniu dwu lub czterotaktowego rytmu; ćwiczenia przygotowujące do wykonania synkopy a także przedtaktu; 3. Ćwiczenia kształcące uwrażliwienie na element melodyczny. 4. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany agogiczne. 5. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany rytmiczne. 6. Ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany dynamiczne. 7. Ćwiczenia kształcące szybkość reakcji. 8. Ćwiczenia kształcące poczucie metryczne: reagowanie na akcent w taktach o różnym metrum, w tym o ósemkowej jednostce miary; taktowanie na 2,3,4,5,6 traktowane jako obraz ruchowy taktu, w tym o ósemkowej jednostce miary. 9.Ćwiczenia kształcące poczucie wzajemnych stosunków czasowych pomiędzy wartościami rytmicznymi nut i pauz: realizacja w ćwiczeniach i zabawach wartości i grup rytmicznych poznanych w poprzednich klasach oraz przedtaktu w metrum 2/4 6/4 i 3/8, 6/8, a także synkopy; realizacja w ćwiczeniach i zabawach synkopy przez łuk między taktami oraz synkopy wewnątrz taktu (przez wartość); realizacja w ćwiczeniach i zabawach przedtaktu; realizacja różnymi sposobami tematów rytmicznych, dwu i czterotaktowych; realizacja tematów rytmicznych w podwójnej szybkości lub w podwójnym zwolnieniu; 10.Ćwiczenia z zakresu polirytmii: równoczesne wykonanie dwóch tematów rytmicznych przez dwie grupy uczniów i przez jednego ucznia; równoczesne wykonanie trzech wartości podziału nieregularnego i dwóch wartości podziału regularnego (np.: triola ósemkowa - dwie ósemki ); ćwiczenia w kanonie: realizacja przez dwie lub więcej grup uczniów tego samego rytmu z opóźnieniem. 11. Ćwiczenia kształcące poczucie tempa. 12. Kształcenie wrażliwości na barwę dźwięku. 13. Ćwiczenia kształcące pamięć muzyczną: wykonywanie łańcucha realizacji w metrum 4/4. IV. KSZTAŁCENIE INWENCJI TWÓRCZEJ Z UWZGLĘDNIENIEM FORMY TRZYCZĘŚCIOWEJ I RONDA. 9 Strona

10 Ruchem, grą na instrumentarium Orffa, lub głosem: improwizowanie następników; improwizowanie rytmu (ruchu) na zasadzie kontrastu; improwizowanie w ramach formy ronda; improwizowanie rytmów jedno lub dwutaktowych w określonym metrum; dyrygowanie grupami uczniów wykonującymi określone wartości rytmiczne improwizowanie tematów rytmicznych; improwizowanie ostinat do tematów rytmicznych, piosenek, tańców ludowych, wyliczanek itp.; improwizowanie akompaniamentu do piosenek, utworów itp.; tworzenie akompaniamentu ilustrującego nastrój wiersza lub opowiadania; improwizowanie rytmu zakończeń np.: do tematów rytmicznych; układanie dźwiękowych opowieści do piosenek, wierszy, opowiadań itp. z zastosowaniem instrumentów perkusyjnych (np.: w niekonwencjonalny sposób); V. KSZTAŁCENIE UMIEJĘTNOŚCI ŚWIADOMEGO POSTRZEGANIA ZJAWISK MUZYCZNYCH, ICH SŁUCHOWEJ ANALIZY I ZAPISU. 1. Ćwiczenia i dyktanda rytmiczne: rozpoznawanie metrum 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4 oraz 3/8, 6/8; rozpoznawanie w słuchanym przebiegu rytmicznym określonych wartości rytmicznych, grup rytmicznych, synkop, przedtaktu ; próby zapisu rytmu jednego z dwóch słuchanych głosów, próby zapisu dwugłosowego rytmu. 4.2 Repertuar polskie przysłowia i dziecięce wyliczanki, wiersze z literatury dziecięcej, piosenki i utwory instrumentalne z zakresu muzyki dziecięcej, utwory instrumentalne, dzieła sceniczne (fragmenty) z muzyki klasycznej. Janina Garścia Zrytmizowany świat na fortepian i dziecięce instrumenty perkusyjne. op.48 PWM Kraków Edward Grieg Peer Gynt fragmenty płyta CD Maria Kaczurbina, Lech Miklaszewski Nasze pierwsze nutki. Elementaż muzyczny. PWM. Kraków Maria Kaczurbina, Alicja Ludwikiewiczowa, Lech Miklaszewski Wesołe nutki i piosenki. Podręcznik umuzykalnienia do klasy II. PWM. Kraków Maria Kaczurbina, Alicja Ludwikiewiczowa, Lech Miklaszewski Płynie rzeczka płynie i inne piosenki dla dzieci na głos i fortepian. PWM. Kraków Maria Kaczurbina, Lech Miklaszewski Wlazł kotek i inne piosenki dla dzieci na głos i fortepian. PWM. Kraków Modest Musorgski Obrazki z wystawy fragmenty CD, DVD. Urszula Smoczyńska-Nachtman, Renata Chrzanowska Śpiewam, słucham, gram. Podręcznik dla uczniów I klasy szkoły muzycznej I stopnia. WSiP. Warszawa Włodzimierz Sołtysik (opracowanie) Kanony. Antologia. WSiP. Warszawa Maria Wacholc Solfeż elementarny. Podręcznik dla klasy I szkoły muzycznej I stopnia. Wydawnictwo Muzyczne Triangiel. Warszawa Strona

11 Maria Wacholc Solfeż elementarny. Podręcznik dla klasy II szkoły muzycznej I stopnia. Wydawnictwo Muzyczne Triangiel. Warszawa Maria Wacholc Solfeż elementarny. Podręcznik dla klasy III szkoły muzycznej I stopnia. Wydawnictwo Muzyczne Triangiel. Warszawa Proponowana literatura Z. Burowska: Słuchanie i tworzenie muzyki w szkole. WSiP. Warszawa A. Dasiewicz-Tobiasz, A. Kępska. Rytmika w klasach I-III. WSiP.Warszawa1982. K. Lewandowska: Rozwój zdolności muzycznych. WSiP. Warszawa M. Przychodzińska Kaciczak: Dziecko i muzyka. Nasza Księgarnia. Warszawa M. Przychodzińska Kaciczak: Muzyka i wychowanie. Nasza Księgarnia. Warszawa Formy sprawdzania osiągnięć ucznia prezentacja realizowanych ćwiczeń ruchowych podczas lekcji indywidualnie i zespołowo bez i z użyciem rekwizytów, instrumentów Orffa, z taktowaniem i bez taktowania, swobodnie, prezentacja ruchowa, lub pisemna pracy domowej, dyktanda rytmiczne ruchowe, dyktanda rytmiczne - pisemne: pamięciowe, fragmentaryczne, uzupełnianki, ścieranki, wybieranki, układanki. realizacja ruchowa zapisanego tekstu rytmicznego. 4.5 Opis osiągnięć ucznia Po ukończeniu klasy I: 1. Wiedza i umiejętności z zakresu notacji muzycznej i teorii muzyki. Uczeń: zna pisownię i rozumie znaczenie: całej nuty, półnuty, ćwierćnuty, ósemki, szesnastki oraz pauz: półnutowej i ćwierćnutowej, wartości rytmicznych przedłużonych za pomocą łuku, oznaczeń taktowych: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4, znak repetycji; zna określenia dynamiki: piano i forte, ich skróty i symbole graficzne; zna oznaczenia: I volta, II volta; potrafi rozróżnić formę jedno- i dwuczęściową; potrafi wykonać kroki tańców regionalnych. 2.Umiejętności ruchowe i słuchowo-ruchowe. Uczeń: opanował prawidłowe stawianie stóp w chodzeniu, bieganiu, podskokach i zeskoku skoku oraz prawidłowo potrafi prowadzić ręce w taktowaniu; opanował podstawy koordynacji ruchu rąk i nóg w realizacji rytmu z taktowaniem w poznanych taktach; potrafi podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie przerobionych ćwiczeń metrycznych, wartości rytmicznych, tempa i dynamiki; posiada orientację ruchowo-przestrzenną w interpretacjach ruchowych piosenek, fragmentów utworów oraz tańców ludowych; potrafi zrealizować ruchowo w sposób precyzyjny pod względem rytmicznym rytm dwutaktowy złożony z poznanych wartości rytmicznych; 11 Strona

12 potrafi posługiwać się w sposób twórczy i odtwórczy instrumentami perkusyjnymi. 3.Analiza słuchowa, korekta błędów i zapisywanie struktur muzycznych. Uczeń: potrafi rozpoznać metrum: dwu-, trzy-, cztero-, pięcio-, sześciomiarowe; potrafi zapisać powtórzony kilkakrotnie, łatwy jedno- lub dwutaktowy rytm; potrafi uszeregować we właściwej kolejności takty w zapisanym rytmie; potrafi uzupełnić brakujące fragmenty w zapisie, w słuchanym przebiegu rytmicznym; potrafi dostrzec i poprawić błędy rytmiczne w zapisie rytmu lub melodii; potrafi wyróżnić części w znanym utworze muzycznym z uwzględnieniem poznanych form: jedno i dwuczęściowych; potrafi rozpoznać brzmienie instrumentów perkusyjnych. Po ukończeniu klasy II: 1. Wiedza i umiejętności z zakresu notacji muzycznej i teorii muzyki. Uczeń: zna pisownię i rozumie znaczenie: ćwierćnuty z kropką, wartość uzupełniającą takt 5/4, całą nutę z kropką, triolę ósemkowa, pauzę całonutową i ósemkową oraz grup rytmicznych: dwie szesnastki ósemka, ósemka dwie szesnastki, ósemka z kropką szesnastka, szesnastka ósemka z kropką a także łuku legato; potrafi grupować wartości nut, pauz i grup rytmicznych w taktach od 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4; potrafi zapisać ćwierćnutowy oraz ósemkowy rytm uzupełniający; zna określenia artykulacji legato i staccato; zna określenia tempa; zna określenia dynamiki: piano, forte, crescendo i diminuendo; rozumie znaczenie określeń: repetycja, volta, fermata; zna kroki tańców regionalnych; potrafi wyróżnić części w znanych piosenkach, utworach, tańcach, (formy dwu- i trzyczęściowe). 1. Umiejętności ruchowe i słuchowo ruchowe. Uczeń: potrafi wykonać precyzyjnie rytmicznie i prawidłowo pod względem ruchowym prosty temat rytmiczny w poznanym metrum z rytmem uzupełniającym ćwierćnutowym lub ósemkowym; potrafi reagować ruchem na zmiany artykulacji legato i staccato, zmiany tempa i dynamiki; potrafi zrealizować ruchem poznane wartości rytmiczne, grupy rytmiczne - szesnastkowe oraz triolę ósemkową; posiada orientację ruchowo przestrzenną w interpretacjach ruchowych piosenek i fragmentach utworów muzycznych; opanował kroki tańców regionalnych; potrafi posługiwać się instrumentami perkusyjnymi w sposób twórczy i odtwórczy w grze indywidualnej i zespołowej, 12 Strona

13 2. Analiza słuchowa, korekta błędów i zapisywanie struktur muzycznych Uczeń: potrafi rozpoznać metrum dwu-, trzy-, cztero-, pięcio-, i sześciomiarowe; potrafi zapisać powtórzony kilkakrotnie łatwy dwu- lub czterotaktowy rytm; potrafi zapisać pamiętany rytm piosenki, tańca ludowego, utworu muzycznego, wyliczanki itp. z zastosowaniem poznanych wartości i grup rytmicznych oraz trioli ósemkowej; potrafi poprawić błędy rytmiczne w zapisie nutowym a także uzupełnić braki w jego przebiegu; potrafi wyróżnić części w słuchanym utworze muzycznym z uwzględnieniem poznanych form w/w; potrafi rozpoznać brzmienie instrumentu perkusyjnego użytego w ćwiczeniu. Po ukończeniu klasy III: 1.Wiedza i umiejętności z zakresu notacji muzycznej i teorii muzyki Uczeń: potrafi prawidłowo grupować poznane wartości rytmiczne nut i pauz w taktach 2/4, 3/4, 4/4, 5/4,6/4 oraz 3/8 i 6/8; rozumie pojęcia mocnych i słabych części taktu; potrafi rozpoznać w zapisie melodii i rytmu synkopę przez łuk oraz synkopę przez wartość; rozumie znaczenie przedtaktu; zna i umie zastosować oznaczenia dynamiczne: piano, forte, cresc., dim. oraz sf; rozumie pojęcie ronda i zna jego budowę; zna kroki tańców regionalnych. 2. Umiejętności ruchowe i słuchowo-ruchowe. Uczeń: potrafi wykonać ruchowo temat rytmiczny z rytmem uzupełniającym ósemkowym; potrafi wykonać prosty rytm w metrum 2/4 lub 4/4 w podwójnej szybkości, lub w podwójnym zwolnieniu; potrafi wykonać łatwy łańcuch realizacji w takcie 4/4 z zastosowaniem poznanych wartości i grup rytmicznych; posiada orientację ruchowo przestrzenną i wykazuje się inwencją twórczą w interpretacjach ruchowych realizowanych piosenek i utworów muzycznych; potrafi reagować ruchem na zmiany artykulacji, dynamiki i tempa; opanował podstawowe kroki tańców regionalnych; potrafi posługiwać się instrumentami perkusyjnymi w sposób twórczy i odtwórczy w grze indywidualnej i zespołowej. 3. Analiza słuchowa, korekta błędów i zapisywanie struktur muzycznych Uczeń: rozpoznaje metrum 2/4, 3/4, 4/4/, 5/4, 6/4 oraz 3/8, 6/8; potrafi zapisać powtórzony kilkakrotnie prosty rytm z zastosowaniem znanych ugrupowań rytmicznych oraz synkop; potrafi zapisać pamiętany rytm lub jego fragment piosenki, tańca; 13 Strona

14 potrafi poprawić błędy w zapisie słuchanego ćwiczenia rytmicznego lub uzupełnić braki w jego przebiegu; potrafi wyróżnić części w znanym utworze muzycznym z uwzględnieniem poznanych w/w form; potrafi rozpoznać brzmienie instrumentów perkusyjnych. 5. Komentarz do realizacji programu nauczania 5.1 Ogólna koncepcja programu nauczania W PROGRAMIE nie zostały ujęte zagadnienia związane z nauką notacji muzycznej takie jak: pisownia kluczy muzycznych i wysokości dźwięków, ponieważ są one realizowane na lekcjach kształcenia słuchu. Podczas lekcji rytmiki zagadnienia te są wykorzystywane i utrwalane. Koncepcją PROGRAMU jest rozbudzenie zamiłowania do muzyki oraz rozwinięcie umiejętności słuchowo-ruchowych z wykorzystaniem głosu w oparciu o metodę Emila Jacques a Dalcroze a i Carla Orffa a w efekcie przygotowanie ucznia do dalszego kształcenia. Metoda wychowania muzycznego E.J. Dalcroze a powstała na początku XX wieku. Wg tej metody ruch ma być związany z rytmem muzycznym a także dzięki niemu uczeń może wyrazić swe odczucia związane z różnymi zmianami zachodzącymi w muzyce. Ponadto ten aktywny udział w muzyce to nie tylko odzwierciedlanie przeżyć w ruchu, ale także muzykowanie ruchem. Naczelnym założeniem Dalcroze a jest aktywne przeżycie muzyki, uzyskane poprzez różnorodne formy czynnego wykonania a poprzedzające teoretyczną analizą zjawisk muzycznych. Druga metoda, której elementy zostały wykorzystane przy opracowaniu tego programu, to metoda wychowania muzycznego C. Orffa. Opiera się ona na mowie, muzyce i ruchu, które to stanowią całość, gdyż jego założeniem jest rozwinięcie twórczych dyspozycji dzieci przez czynną postawę na zajęciach, spontaniczne odtwarzanie i tworzenie muzyki. Wyjściowy etap stanowi improwizacja słowna i melodyczna wynikiem, której jest wyjaśnienie wielu pojęć muzycznych. PROGRAM ten obejmuje materiał nauczania dla klas I-III w sześcioletnim cyklu nauczania. Przewiduje on opanowanie umiejętności ruchowych, słuchowo-ruchowych, analizy słuchowej, gry na instrumentarium Orffa a także zapoznanie z polskim folklorem pod postacią piosenek i tańców ludowych. Wiadomości teoretyczne potraktowane są tutaj drugoplanowo, gdyż kierując się zasadami E.J.Dalcroze a, powinny one wynikać z praktyki muzycznej i zwłaszcza w początkowych klasach nauki nie powinny wyprzedzać umiejętności muzycznych. Różne formy muzykowania stwarzają warunki dla wczesnego ujawnienia uzdolnień, dyspozycji i zainteresowań uczniów. PROGRAM nie ogranicza metod kształcenia, pozostawiając tym samym możliwość swobody w osiąganiu określonych celów. 5.2 Wskazówki metodyczne I. NOTACJA MUZYCZNA I WIADOMOŚCI TEORETYCZNE Punktem wyjścia na lekcji rytmiki mogą być ćwiczenia ruchowe, słuchowo- ruchowe a także piosenka odpowiednio dobrana do przerabianego zagadnienia. 14 Strona

15 W związku z tym wiadomości teoretyczne i zasady notacji powinny być wynikiem powyższych działań lekcyjnych. Wszystkie zagadnienia teoretyczne powinny być dobrze przyswojone przez ucznia podczas lekcji. II. KSZTAŁCENIE RUCHOWE 1. ĆWICZENIA DOTYCZĄCE POSTAWY I SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ: Celem tych ćwiczeń jest prawidłowy rozwój aparatu ruchowego, kształtowania prawidłowej postawy, wyrobienie umiejętności sprawnego i estetycznego poruszania się, oraz pobudzenie układu oddechowego i krwionośnego do intensywnego działania. Ponadto ćwiczenia te mają także za zadanie zapobiegać i korygować wady postawy. Wśród ćwiczeń ruchowych powinny znaleźć się również tzw. ćwiczenia użytkowe tj.: marsze, biegi, skoki, podskoki, cwał oraz inne ćwiczenia przygotowujące do wykonywania wartości i grup rytmicznych. 2. KSZTAŁCENIE WYOBRAŹNI RUCHOWEJ: Ćwiczenia wyrabiające poczucie świadomego ruchu, naprężająco rozluźniające, doskonalące koordynację ruchów czy też orientację w przestrzeni są ze sobą ściśle związane. Prawidłowo wykonane wymagają od dzieci dużego skupienia uwagi, w związku z tym nie należy ich przedłużać ani powtarzać. Celem tych ćwiczeń jest zdobycie umiejętności świadomego dysponowania skalą i zakresem ruchu. Ćwiczenia te nie tylko rozwijają wyobraźnię, ale także pamięć muzyczną. III. KSZTAŁCENIE SŁUCHOWO- RUCHOWE 1. ĆWICZENIA UWRAŻLIWIAJĄCE NA ELEMENT MELODYCZNY: Ćwiczenia te są niejako kontynuacją ćwiczeń na lekcjach kształcenia słuchu. Są one dopełnieniem spostrzegania i reagowania na ten element w wielu ćwiczeniach muzycznoruchowych. Zakres tych ćwiczeń powinien obejmować zagadnienia: - różnic wysokości i barwy dźwięku; - rozpiętości i ruchu linii melodycznej; - zmian trybu w melodii; - zakończeń frazy i wyczuwania toniki w przebiegu melodycznym; - motywu melodycznego; - zdania muzycznego, poprzednik-następnik; Są one również etapem wstępnym do ruchowej interpretacji utworów muzycznych. 2. ĆWICZENIA DOTYCZĄCE AGOGIKI: - utrzymanie jednakowego tempa, - reagowanie na zmiany tempa i ruchliwość przebiegu muzycznego. Pierwsze z nich mogą być prowadzone w ciszy, bez akompaniamentu. Polegają one na kształceniu umiejętności utrzymania jednakowego przez dłuższy czas tego samego pulsu rytmicznego. Puls ten może podać nauczyciel lub wybrane dziecko (klaskanie, gra na instrumencie perkusyjnym, ruchem). Ćwiczenia polegające na reagowaniu na zmiany tempa i ruchliwość przebiegu muzycznego są łatwiejsze. Dobrą pomocą w zrozumieniu tego zagadnienia jest piosenka, którą uczniowie mogą zaśpiewać w różnym tempie a także interpretacja ruchowa piosenek czy tematów rytmicznych. 3. ĆWICZENIA UWRAŻLIWIAJĄCE NA DYNAMIKĘ: 15 Strona

16 Opanowanie umiejętności zauważania różnic w natężeniu dźwięków jest zagadnieniem dość łatwym. Pierwsze ćwiczenia wstępne powinny mieć charakter zabawowy. Dalsza praca nad uwrażliwianiem uczniów na różnice dynamiczne powinna opierać się na spontanicznym reagowaniu ruchem na wzrost i spadek natężenia dźwięków, co nierozerwalnie łączy się z napięciem i rozluźnianiem mięśni. 4. ĆWICZENIA UWRAŻLIWIAJĄCE NA ARTYKULACJĘ LEGATO I STACCATO: Wyrażanie ruchem artykulacji legato powinno odzwierciedlać ścisłe łączenie dźwięków. Ruch legato musi być utrzymany w jednym płynnym charakterze, natomiast jego rysunek powinien być urozmaicony. Przy opracowaniu ruchu legato mogą znaleźć zastosowanie rekwizyty, które mogą podkreślić dodatkowo tą artykulację zwłaszcza w prowadzeniu frazy, zdania czy okresu. - Prawidłowe wykonanie staccato krokami wymaga odpowiedniego technicznego przygotowania ruchów stóp i całych nóg. Po opanowania artykulacji staccato i legato można je zestawić w jednym ćwiczeniu np.: jeden takt tematu rytmicznego wykonując legato a drugi staccato lub kilka wartości w jednym takcie staccato i kilka legato. 5. ĆWICZENIA KSZTAŁCĄCE PAMIĘĆ MUZYCZNĄ. Pamięć muzyczna zależy nie tylko od wrodzonych uzdolnień, ale także od takich czynników jak umiejętność koncentracji, zainteresowanie przedmiotem czy motywacja do nauki. Z tego względu wszystkie ćwiczenia pamięciowe powinny być poprzedzone odpowiednim przygotowaniem, umożliwiającym uczniowi skupienie uwagi i nastawienie się na zapamiętywanie. Należy zachęcić ucznia, aby uważnie słuchał i zauważył oraz zapamiętał określone elementy np.: metrum, liczbę taktów, określone wartości rytmiczne etc.. Kształcenie pamięci muzycznej na lekcjach rytmiki odbywa się poprzez wykonywanie wielu różnorodnych ćwiczeń jak na przykład: łańcucha realizacji, echa rytmicznego czy echa ruchowego. Ważną rolę w kształceniu pamięci muzycznej pełnią również różnego rodzaju dyktanda (pamięciowe, jednorazowe) a także ćwiczenia poświęcone wyobraźni muzycznej. 6. ĆWICZENIA KSZTAŁCĄCE INWENCJĘ TWÓRCZĄ: Głównym celem ćwiczeń kształcących inwencję twórczą na etapie szkoły muzycznej pierwszego stopnia jest rozwój muzykalności, umiejętności myślenia muzycznego, a także pełniejsze rozumienie elementów języka muzycznego, szczególnie w zakresie budowy linii melodycznej, struktury rytmicznej czy formy utworu. Elementy improwizacji ruchowej można dostrzec niemal w każdej zabawie (np. naśladowanie czynności osób dorosłych). Głównymi cechami improwizacji są spontaniczność i niepowtarzalność, dlatego też bardzo istotne jest to, aby nauczyciel prowadzący zajęcia umiał stworzyć atmosferę pozwalającą na swobodę i pomysłowość uczniów, przezwyciężając tym samym niekiedy ich psychiczne bariery. 7. TAŃCE REGIONALNE. Nauka polskich tańców regionalnych miedzy innymi podnosi sprawność psychomotoryczną, kształtuje postawę i smak estetyczny. Nauka ta jest ostatecznym etapem pracy nad techniką ruchu i orientacją w przestrzeni, oraz nad kształtowaniem wrażliwości na sygnały muzyczne i umiejętnością wprowadzania stopniowania tempa i dynamiki. Przy opracowywaniu tańców ludowych należy uwzględnić możliwości ruchowe dzieci, a także wprowadzać je etapami. IV. GRA NA INSTRUMENTACH PERUSYJNYCH Ważnym elementem na lekcjach rytmiki jest gra na instrumentarium Orffa. Ten typ ekspresji muzycznej daje dzieciom bliskie poczucie kontaktu z muzyką. Począwszy od klasy pierwszej 16 Strona

17 uczniowie zaznajamiają się ze szkolnymi instrumentami perkusyjnymi i sposobem gry na nich. Z jednej strony jest to muzykowanie odtwórcze, czyli wykonywanie np. tematów rytmicznych, rytmów piosenek i utworów przeznaczonych na te instrumenty z drugiej, zaś improwizowanie, czyli twórcze muzykowanie. Obydwie formy są niezwykle cenne w nauczaniu muzycznym dzieci na tym etapie nauczania. 5.3 Opis warunków niezbędnych do realizacji programu Zajęcia rytmiki w szkole muzycznej I stopnia prowadzone są grupowo dla uczniów. Najbardziej jednak jest wskazane, aby liczba uczniów nie przekraczała dwunastu osób. Rytmika powinna się odbywać w przestronnej sali, w której na ścianach (przynajmniej na jednej) zawieszone są lustra o wysokości (licząc od podłogi) ok. 2 m. Ponadto sala ta powinna charakteryzować się dobrą akustyką oraz powinny się w niej znajdować: fortepian, tablica z pięciolinią, instrumentarium Orffa, rekwizyty: piłki. skakanki, obręcze, krążki, szarfy, woreczki itp., metronom, plansze poglądowe ilustrujące na przykład stroje ludowe, w związku z nauką tańców ludowych, sprzęt audio. - Uczniowie powinni ćwiczyć w strojach gimnastycznych, boso lub w baletkach. Istotnym warunkiem prowadzącym do realizacji PROGRAMU jest również utrwalanie przez uczniów nabytej wiedzy i umiejętności w domu poprzez ćwiczenia ruchowe i pisemne. - Nauka w klasie pierwszej nie wymaga wcześniejszego przygotowania. Zakończenie - Opisane ćwiczenia w materiale nauczania nie mają określonego stopnia trudności. O trudności decyduje nauczyciel, który zna możliwości i potrzeby danej grupy uczniów. Ćwiczenia wykonywane na kolejnych lekcjach wspólnie przez całą grupę powinny charakteryzować się wzrastającym stopniem trudności, zgodnie ze stopniowym nabywaniem wiadomości i umiejętności. Natomiast stopień trudności ćwiczeń polecanych przez nauczyciela poszczególnym uczniom, powinien być dostosowany do ich indywidualnych możliwości. Ćwiczenia, które na lekcjach muszą być wykonywane wspólnie, mogą być różnicowane pod względem stopnia trudności i mogą być realizowane: z taktowaniem, bez taktowania, swobodnie, na instrumentach perkusyjnych, a także z użyciem różnego rodzaju rekwizytów (obręcze, krążki, woreczki, szarfy, skakanki, laski, piłki itp.). 17 Strona

18 Bibliografia Burowska Z. Słuchanie i tworzenie muzyki w szkole. WSiP. Warszawa Dasiewicz-Tobiasz A., Kępska A. Rytmika w klasach I-III. WSiP.Warszawa1982. Dąbrowska M., Grafczyńska J. Zabawy rytmiczne i umuzykalniające dla dzieci. IW CRZZ. Warszawa Ławrowska R. Muzyka i ruch. WSiP. Warszawa Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zarząd Szkół Artystycznych - Program nauczania szkoły muzycznej I stopnia (tymczasowy). Umuzykalnienie i rytmika. Warszawa Przychodzińska M. Słuchanie muzyki w szkole. WSiP. Warszawa Przychodzińska-Kaciczak M. Polskie koncepcje wychowania muzycznego. Tradycje współczesność. WSiP. Warszawa Przychodzińska-Kaciczak M. Muzyka i wychowanie. WSiP. Warszawa Lewandowska K. Rozwój zdolności muzycznych. WSiP. Warszawa Lipska E., Przychodzińska M. Muzyka w nauczaniu początkowym. WSiP. Warszawa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 9 grudnia 2010 roku w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U z 2011 r. Nr 15 poz. 70) Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 9 grudnia 2010 roku w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U z 2011 r. Nr 15 poz. 69 Smoczyńska-Nachtman U. Zabawy i ćwiczenia przy muzyce.comuk. Warszawa Wacholc M. KSZTAŁCENIE SŁUCHU ELEMENTARNE. Program nauczania przedmiotu kształcenie słuchu w klasach I-VI szkół muzycznych I stopnia i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia. Triangiel. Warszawa Strona