Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 3: (Nie)racjonalność wyborów
Gospodarka z lotu ptaka. Dobra i usługi finalne Wydatki na dobra i usługi (konsumpcja, C) Gospodarstwa domowe: dysponują czynnikami produkcji Przedsiębiorstwa: dysponują technologią produkcji Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji Usługi czynników produkcji
Kluczowe pytanie w ekonomii Co determinuje ludzkie wybory? Podstawowe wybory: Decyzja gospodarstw domowych o zakupach dóbr i usług (wielkość wydatków i struktura) Decyzja gospodarstw domowych o sprzedaży usług czynników produkcji (podaż pracy i oszczędności, czyli kapitału) Decyzja firm o produkcji dóbr i usług (wielkość i struktura produkcji) Decyzja firm o sposobie produkcji (zakup usług pracy i kapitału oraz decyzja o stosowanej technice/technologii)
Modelowanie wyborów w ekonomii Uproszczenia Założenia Zbiór aksjomatów, na których oparte są modele Homo oeconomics Fundamentalne założenie o racjonalności
Problem w teorii wyboru konsumenta Założenie - konsument woli mieć więcej niż mniej: więcej kanapek z szynką, biletów do kina, szybkich samochodów, wycieczek na Wysypy Kanaryjskie, więcej godzin spędzać w pubie i więcej żeglując po jeziorze Czyli nasze potrzeby są nieograniczone Żyjemy jednak w świecie ograniczeń (ograniczenia finansowe, ograniczenia czasowe) PROBLEM WYBORU Teoria wybory konsumenta opisuje problem tego wyboru posługując się czterema elementami: Informacją o preferencjach konsumenta Informacją o dochodzie konsumenta Informacją o cenach dóbr Założeniami o zachowaniu konsumenta (przede wszystkim założeniem o tym, że konsument dokonuje takiego wyboru, aby osiągnąć możliwie największą satysfakcję)
Problem w teorii konsumenta Każdy konsument ma jakieś preferencje dotyczące konsumpcji rozmaitych dóbr: woli szarlotkę od sernika, wczasy na Krecie od wczasów na Wyspach Kanaryjskich, bilet do kina od biletu do teatru Jak wybrać najlepszy spośród wszystkich dostępnych koszyków konsumpcyjnych (zestawów dóbr i usług)? I co znaczy najlepszy? Zakładamy, że wybór jest racjonalny!
Wybór konsumenta Dane: Potrzeby i preferencje konsumenta Dochód konsumenta Ceny dóbr Decyzja: Zachowanie nabywców: jakie ilości poszczególnych dóbr nabywają? W jaki sposób dzięki temu realizują swoje potrzeby? Jaką osiągają satysfakcję?
Racjonalność Eksperyment I: Racjonalność, jednostka i grupa Każdy z graczy wybiera liczbę od 0 do 100. Wygrywa ten z graczy, który podał liczbę najbliższą ¾ średniej wszystkich liczb. 0 100
Racjonalność Eksperyment II : Decyzje w warunkach ryzyka Przypadek I. Załóżmy, że w pracy otrzymujesz 3 000 zł. Musisz wybrać typ umowy, w którym dodatkowe dochody są następujące: A - pewna premia w wysokości 1 000 zł. B - premia 2000 zł lub 0 z prawdopodobieństwem po 50% w zależności od wyników. Przypadek II. Załóżmy, że w pracy otrzymujesz wynagrodzenie stałe 5 000 zł. Musisz wybrać typ umowy, w którym pokrywasz ewentualne dodatkowe koszty: C - pewne koszty w wysokości 1 000 zł. D - koszty 2000 zł lub 0 z prawdopodobieństwem po 50%
Rozwiązanie
Wybór pomiędzy jest identyczny: USA Racjonalność Eksperyment II : Rozróżnianie alternatyw A = C pewnością dochodów 4 000 zł B = D udział w loterii o równym prawdopodobieństwie wygrania 5 000 lub 3000 72% uczestników wybrało pewne zarobki w I przypadku (A preferowane w stosunku do B) Tylko 36% tych samych osób wybrało taką alternatywę w przypadku II (D preferowane w stosunku do C)
Racjonalność Eksperyment I Stopień 0 odpowiedź całkowicie losowa średnia 50 Stopień 1 oczekiwanie, iż inni gracze zachowują się w sposób całkowicie losowy ¾ *50 = 37,5 Stopień 2 oczekiwanie, iż inni gracze zakończą przeprowadzanie swojego rozumowania na etapie pierwszym ¾ *¾ *50 = 28,1... 0
Racjonalność Eksperyment I Grupy średnia sd stopnie game theorists 19 21.8 3.7 Caltech 23 11.1 3.0 newspaper 23 20.2 3.0 portfolio mgrs 24 16.1 2.8 econ PhD class 27 18.7 2.3 Caltech 22 25.7 1.8 high school 33 18.6 1.6 70 yr olds 37 17.5 1.1 Germany 37 20.0 1.1 CEOs 38 18.8 1.0 Źródła: Camerer (2003)
Racjonalność w ekonomii i na co dzień Ekonomia stara się możliwie najdokładniej opisywać rzeczywistość Zrozumienie zachowań ludzkich pozwala na tworzenie lepszych modeli osiąganie skuteczniejszych prognoz Racjonalność na co dzień: Szeroko rozumiany marketing (promocje, strategie cenowe, bundling etc.) Projektowanie konkursów i loterii Np. lotto Projektowanie usług finansowych
Racjonalność w ekonomii model podstawowy Dobrze określone preferencje Zwrotność, przechodniość, symetryczność Maksymalizacja własnej użyteczności (zysku) Indywidualistyczna funkcja użyteczności: Więcej znaczy lepiej Wyłącznie poprawa własnej sytuacji sprawia więcej radości (zwiększa użyteczność)
Koniec wykładu 3