Spis treœci Wprowadzenie........................... 11 1. Istota rachunkowoœci zarz¹dczej................... 13 1.1. Rachunkowoœæ jako system informacyjny................ 13 1.2. Rachunkowoœæ finansowa a rachunkowoœæ zarz¹dcza............ 15 1. 1.1. 1.2.1. Istota rachunkowoœci finansowej i rachunkowoœci zarz¹dczej....... 15 1. 1.1. 1.2.2. Zasady rachunkowoœci finansowej a rachunkowoœæ zarz¹dcza....... 18 1. 1.1. 1.2.3. Zysk bilansowy a zysk rezydualny................. 22 1. 1.3. Struktura rachunkowoœci zarz¹dczej.................. 24 1. 1.1. 1.3.1. Rachunkowoœæ dla zarz¹dzania operacyjnego............. 24 1. 1.1. 1.3.1. 1.3.1.1. Bud etowanie.................... 25 1. 1.1. 1.3.2. 1.3.1.2. Ustalanie kosztów standardowych.............. 26 1. 1.1. 1.3.2. 1.3.1.3. Analiza koszt wielkoœæ sprzeda y zysk i analiza wra liwoœci..... 26 1. 1.1. 1.3.2. 1.3.1.4. Kontrola bud etowa.................. 26 1. 1.1. 1.3.2. Rachunkowoœæ dla zarz¹dzania strategicznego............ 28 1. 1.1. 1.3.3. Systemy i struktury rachunku kosztów; kryteria klasyfikacji systemów.... 30 1. 1.1. 1.3.2. 1.3.3.1. Wprowadzenie.................... 30 1. 1.1. 1.3.2. 1.3.3.2. Stopieñ zró nicowania produktów.............. 33 1. 1.1. 1.3.2. 1.3.3.3. Zakres kosztów produktu................ 34 1. 1.1. 1.3.2. 1.3.3.4. Forma i stopieñ normowania kosztów............ 35 1. 1.1. 1.3.2. 1.3.3.5. Dominuj¹ca struktura rozliczania kosztów poœrednich....... 37 1. Podsumowanie........................... 37 1. Pytania............................. 38 1. Literatura............................ 39 2. Koszty i ich klasyfikacja...................... 40 1. 2.1. Kategorie kosztów........................ 40 1. 1.1. 2.1.1. Koszty explicite i koszty implicite................. 40 1. 1.1. 2.1.2. Koszty explicite a wyp³ata œrodków pieniê nych............ 42 1. 2.2. Koszty a wynik ze sprzeda y; elementy kosztów produktu.......... 43 1. 2.3. Systematyczny rachunek kosztów pe³nych................ 47 1. 1.1. 2.3.1. Struktura rodzajowa kosztów.................. 48 1. 1.1. 1.3.1. 2.3.1.1. Wprowadzenie.................... 48 1. 1.1. 1.3.1. 2.3.1.2. Metody amortyzacji.................. 50 1. 1.1. 1.3.1. 2.3.1.3. Struktura rodzajowa w rachunku kosztów........... 54 5
1. 1.1. 2.3.2. Struktury podmiotowa, przedmiotowa i procesowa rachunku kosztów.... 57 1. 1.1. 1.3.1. 2.3.2.1. Struktura podmiotowa rachunku kosztów........... 57 1. 1.1. 1.3.1. 2.3.2.2. Dostosowanie ewidencji do struktury funkcjonalnej przedsiêbiorstwa.. 58 1. 1.1. 1.3.1. 2.3.2.3. Struktura przedmiotowa (noœnikowa) rachunku kosztów...... 60 1. 1.1. 1.3.1. 2.3.2.4. Struktura procesowa rachunku kosztów............ 63 1. 2.4. Koszty w zarz¹dzaniu....................... 65 1. 1.1. 2.4.1. Czynniki kosztotwórcze.................... 65 1. 1.1. 2.4.2. Przychody i koszty istotne................... 72 1. 2.5. Pomocnicze kryteria klasyfikacji kosztów................ 74 1. Podsumowanie........................... 76 1. Pytania i zadania.......................... 76 1. Literatura............................ 80 3. Koszty zleceñ.......................... 81 1. 3.1. Zlecenie i dokumentacja jego kosztów................. 81 1. 3.2. Rozliczanie kosztów w warunkach zleceñ................ 83 1. 1.1. 3.2.1. Rachunek rzeczywistych kosztów zleceñ.............. 84 1. 1.1. 3.2.2. Rachunek normalnych kosztów zleceñ............... 87 1. 1.1. 3.2.3. Kontrola kosztów poœrednich zleceñ................ 92 1. Podsumowanie........................... 95 1. Pytania i zadania.......................... 96 1. Literatura............................ 97 4. Koszty produktów jednorodnych................... 98 1. 4.1. Kalkulacja podzia³owa prosta.................... 98 1. 4.1. 4.1.1. Istota kalkulacji podzia³owej prostej................ 98 1. 1.1. 4.1.2. Kalkulacja podzia³owa prosta metoda FIFO............ 100 1. 1.1. 4.1.2. Kalkulacja podzia³owa prosta metoda œredniej wa onej........ 104 1. 4.2. Kalkulacja podzia³owa ze wspó³czynnikami............... 106 1. 4.3. Kalkulacja podzia³owa wielostopniowa................. 109 1. 4.4. ¹czenie rozwi¹zañ kalkulacji podzia³owej i zleceniowej rozwi¹zania hybrydowe.. 110 1. Podsumowanie........................... 112 1. Pytania i zadania.......................... 113 1. Literatura............................ 115 5. Koszty produktów ³¹cznych..................... 116 1. 5.1. Pojêcie produktów ³¹cznych i przyczyny rozliczania kosztów wspólnych...... 116 1. 5.2. Metody rozliczania kosztów wspólnych................. 117 1. 1.1. 5.2.1. Metoda wartoœci realizacji netto (NRV).............. 117 1. 1.1. 5.2.2. Metoda szacunkowej wartoœci realizacji netto (ENRV)......... 119 1. 1.1. 5.2.3. Metoda jednostek fizycznych produkcji............... 120 1. 1.1. 5.2.4. Kalkulacja odjemna..................... 121 1. 5.3. Produkty ³¹czne a podejmowanie decyzji................ 122 1. Podsumowanie........................... 123 1. Pytania i zadania.......................... 123 1. Literatura............................ 124 6. Rozliczanie kosztów podmiotów pomocniczych............. 125 1. 6.1. Struktura podmiotowa przedsiêbiorstwa................. 125 1. 1.1. 6.1.1. Rachunek podmiotowy kosztów................. 125 1. 1.1. 6.1.2. Klucze podzia³owe...................... 127 1. 6.2. Metody rozliczania kosztów podmiotów pomocniczych............ 128 6
1. Podsumowanie........................... 137 1. Pytania i zadania.......................... 137 1. Literatura............................ 139 7. Rachunek kosztów zmiennych a rachunek kosztów pe³nych; standaryzacja kosztów............................. 140 1. 7.1. Rozliczenie kosztów wed³ug rachunku kosztów zmiennych i rachunku kosztów pe³nych............................ 140 1. 7.2. Zastosowanie rachunku kosztów zmiennych............... 145 1. 7.3. Wielostopniowe rachunki zysków i strat................. 148 1. 7.4. Wyznaczanie kosztów standardowych................. 150 1. 1.1. 7.4.1. Wprowadzenie do standaryzacji kosztów.............. 150 1. 1.1. 7.4.2. Wyznaczanie standardowych kosztów materia³ów bezpoœrednich...... 152 1. 1.1. 1.3.1. 7.4.2.1. Standardy materia³och³onnoœci............... 153 1. 1.1. 1.3.1. 7.4.2.2. Analiza techniczna zu ycia................ 153 1. 1.1. 1.3.1. 7.4.2.3. Estymacja zu ycia na podstawie danych historycznych....... 154 1. 1.1. 1.3.1. 7.4.2.4. Ustalanie standardowej ceny materia³ów........... 154 1. 1.1. 7.4.3. Wyznaczanie standardowych kosztów wynagrodzeñ bezpoœrednich..... 158 1. 1.1. 1.3.1. 7.4.3.1. Standardy pracoch³onnoœci................ 158 1. 1.1. 1.3.1. 7.4.3.2. Standardowy koszt zmienny wynagrodzeñ bezpoœrednich...... 158 1. 1.1. 1.3.1. 7.4.3.3. Standardowy koszt semizmienny wynagrodzeñ bezpoœrednich.... 159 1. 1.1. 7.4.4. Wyznaczanie standardowych kosztów poœrednich........... 163 1. 7.5. Uzasadnione koszty poœrednie.................... 170 1. Pytania i zadania.......................... 174 1. Literatura............................ 177 8. Analiza koszt wielkoœæ sprzeda y zysk................ 178 1. 8.1. Rodzaje analizy K W Z...................... 178 1. 8.2. Analiza podstawowa K W Z.................... 179 1. 1.1. 8.2.1. Produkcja jednoasortymentowa................. 179 1. 1.1. 1.3.1. 8.2.1.1. Próg rentownoœci................... 179 1. 1.1. 1.3.1. 8.2.1.2. Mar a b ezpieczeñstwa pierwszego rodzaju........... 180 1. 1.1. 8.2.2. Produkcja dwuasortymentowa.................. 184 1. 1.1. 8.2.3. Produkcja wieloasortymentowa................. 185 1. 8.3. Rozszerzona analiza K W Z.................... 186 1. Podsumowanie........................... 190 1. Pytania i zadania.......................... 190 1. Literatura............................ 191 9. Bud etowanie w przedsiêbiorstwie.................. 192 1. 9.1. Ogólne zasady bud etowania; miejsce bud etowania w systemie planowania.... 192 1. 1.1. 9.1.1. Bud et, bud etowanie i piramida planów.............. 192 1. 1.1. 9.1.2. Miejsce b ud etowania w systemie analiz poziomych.......... 194 1. 9.2. Funkcje bud etowania i konflikty miêdzy funkcjami............ 194 1. 9.3. Praktyczne aspekty procesu bud etowania................ 196 1. 1.1. 9.3.1. Ustalanie horyzontu czasowego b ud etowania............ 196 1. 1.1. 9.3.2. Powi¹zania z planami d³ugoterminowymi.............. 197 1. 1.1. 9.3.3. Elastycznoœæ b ud etu..................... 198 1. 1.1. 9.3.4. Korekty bud ety...................... 198 1. 1.1. 9.3.5. Zasada partycypacji..................... 198 1. 1.1. 9.3.6. Przygotowanie bud etu i przewodnika bud etowego.......... 198 1. 9.4. Fazy b ud etowania........................ 199 7
10. 9.5. Tryb opracowania bud etu g³ównego przedsiêbiorstwa wytwórczego...... 202 10. 9.6. Bud ety operacyjne....................... 204 10. 1.1. 9.6.1. Bud et przychodów ze sprzeda y................ 204 10. 1.1. 9.6.2. Plan produkcji....................... 205 10. 1.1. 9.6.3. Plan zakupów i zapasów materia³ów............... 206 10. 1.1. 9.6.4. Bud et kosztów produkcji................... 207 10. 1.1. 9.6.5. Bud et kosztu wytworzenia wyrobów sprzedanych i remanentu koñcowego wyrobów gotowych......................... 208 10. 1.1. 9.6.6. Bud et kosztów ogólnego zarz¹du................ 209 10. 1.1. 9.6.7. Bud et kosztów sprzeda y................... 211 10. 1.1. 1.3.1. 9.6.7.1. Bud etowanie kosztów pozyskania zamówieñ......... 211 10. 1.1. 1.3.1. 9.6.7.2. Bud etowanie kosztów realizacji zamówieñ.......... 213 10. 9.7. Bud ety finansowe....................... 215 10. 1.1. 9.7.1. Bud etowany rachunek zysków i strat............... 215 10. 1.1. 9.7.2. Bud et przep³ywów pieniê nych................. 216 10. 1.1. 9.7.3. Bud etowany b ilans zamkniêcia................. 219 10. 9.8. Bud et inwestycyjny....................... 220 10. 9.9. Krytyka bud etowania i propozycje jego usprawnieñ............ 220 10. Podsumowanie.......................... 224 10. Pytania i zadania.......................... 225 10. Literatura............................ 227 10. Rachunkowoœæ odpowiedzialnoœci................. 229 10. 10.1. Istota i struktura rachunkowoœci odpowiedzialnoœci............ 229 10. 10.2. Analiza wariancji kosztowych................... 232 10. 10.1. 10.2.1. Ogólny model rachunku wariancji kosztów zmiennych........ 233 10. 10.1. 10.2.2. Rachunek wariancji kosztów zu ycia materia³ów bezpoœrednich..... 235 10. 10.1. 10.3.1. 10.2.2.1. Podstawowy rachunek wariancji............. 235 10. 10.1. 10.3.1. 10.2.2.2. Rozszerzony rachunek wariancji............. 236 10. 10.1. 10.3.1. 10.2.2.3. Ograniczenia rachunku wariancji............ 239 10. 10.1. 10.2.3. Rachunek wariancji kosztów wynagrodzeñ bezpoœrednich....... 239 10. 10.1. 10.3.1. 10.2.3.1. Podstawowy rachunek wariancji............. 239 10. 10.1. 10.3.1. 10.2.3.2. Rozszerzony rachunek wariancji............. 241 10. 10.1. 10.2.4. Rachunek wariancji kosztów poœrednich zmiennych......... 243 10. 10.1. 10.3.1. 10.2.4.1. Czynnik kosztotwórczy oparty na nak³adach........ 243 10. 10.1. 10.3.1. 10.2.4.2. Czynnik kosztotwórczy oparty na wynikach......... 244 10. 10.1. 10.3.1. 10.2.4.3. Ograniczenia rachunku wariancji kosztów poœrednich zmiennych. 245 10. 10.1. 10.2.5. Rachunek wariancji kosztów poœrednich sta³ych.......... 245 10. 10.1. 10.2.6. Ocena wariancji kosztowych................. 249 10. 10.3. Analiza wariancji przychodowych.................. 252 10. 10.1. 10.3.1. Prosty rachunek wariancji przychodowych............ 252 10. 10.1. 10.3.2. Ograniczenia prostego rachunku wariancji przychodowych....... 254 10. 10.1. 10.3.3. Rozszerzony rachunek wariancji przychodowych.......... 255 10. 10.4. Oœrodki odpowiedzialnoœci za zyski................. 258 10. 10.1. 10.4.1. Oœrodek odpowiedzialnoœci za zyski operacyjne.......... 259 10. 10.1. 10.4.2. Metody oceny oœrodków odpowiedzialnoœci za zwrot z inwestycji.... 261 10. 10.1. 10.3.1. 10.4.2.1. Stopa zwrotu z inwestycji (ROI)............ 261 10. 10.1. 10.3.1. 10.4.2.2. Zysk rezydualny.................. 263 10. 10.1. 10.3.1. 10.4.2.3. EVA jako skorygowany zysk rezydualny.......... 265 10. Podsumowanie.......................... 271 10. Pytania i zadania.......................... 272 10. Literatura............................ 273 8
11. Rachunek kosztów dzia³añ..................... 275 10. 11.1. Orientacja procesowa w zarz¹dzaniu................. 275 10. 10.1. 11.1.1. Koncepcja ³añcucha wartoœci................. 276 10. 10.1. 11.1.2. Reengimeering procesów gospodarczych............. 277 10. 11.2. Wprowadzenie do rachunku kosztów dzia³añ.............. 279 10. 10.1. 11.2.1. Koncepcja rachunku kosztów dzia³añ.............. 279 10. 10.1. 11.2.2. Analiza dzia³añ..................... 282 10. 11.3. Hierarchia kosztów dzia³añ.................... 284 10. 10.1. 11.3.1. Koszty dzia³añ na poziomie jednostki produktu.......... 284 10. 10.1. 11.3.2. Koszty dzia³añ na poziomie serii................ 284 10. 10.1. 11.3.3. Koszty dzia³añ zwi¹zanych z utrzymaniem asortymentu produktów.... 285 10. 10.1. 11.3.4. Koszty dzia³añ zwi¹zanych z utrzymaniem infrastruktury....... 286 10. 11.4. Elementy kosztów dzia³añ i noœniki dzia³añ; raportowanie kosztów dzia³añ.... 286 10. 10.1. 11.4.1. Elementy kosztów dzia³añ i noœniki dzia³añ............ 286 10. 10.1. 11.4.2. Raportowanie kosztów dzia³añ................ 288 10. 11.5. Standaryzacja kosztów i bud etowanie w rachunku kosztów dzia³añ...... 289 10. 10.1. 11.5.1. Standaryzacja kosztów w rachunku kosztów dzia³añ......... 289 10. 10.1. 10.3.1. 11.5.1.1. Standardowe koszty dzia³añ na poziomie produktu...... 290 10. 10.1. 10.3.1. 11.5.1.2. Standardowe koszty dzia³añ na poziomie serii........ 290 10. 10.1. 10.3.1. 11.5.1.3. Koszty utrzymania produktu.............. 291 10. 10.1. 11.5.2. Fazy procesu bud etowania w rachunku kosztów dzia³añ....... 291 10. 10.1. 10.3.1. 11.5.2.1. Faza przygotowania bud etów............. 291 10. 10.1. 10.3.1. 11.5.2.2. Faza weryfikacji i zatwierdzania b ud etu.......... 291 10. 11.6. Kontrola bud etowa w rachunku kosztów dzia³añ............ 292 10. 10.1. 11.6.1. Kontrola kosztów zmiennych dzia³añ.............. 293 10. 10.1. 11.6.2. Kontrola kosztów sta³ych dzia³añ............... 294 10. 11.7. Rachunek kosztów dzia³añ przyk³ady................ 294 10. 11.8. Bud etowanie w rachunku kosztów wykorzystania zdolnoœci produkcyjnych.... 310 10. 11.9. Korzyœci bud etowania w rachunku kosztów dzia³añ........... 315 10. Podsumowanie.......................... 317 10. Zadania............................. 318 10. Literatura............................ 319 12. Bud etowanie kapita³owe..................... 321 10. 12.1. Etapy b ud etowania kapita³owego.................. 321 10. 12.2. Metody oceny projektów inwestycyjnych................ 322 10. 10.1. 12.2.1. Wartoœæ pieni¹dza w czasie................. 323 10. 10.1. 12.2.2. Wartoœæ zaktualizowana netto................ 325 10. 10.1. 12.2.3. Wewnêtrzna stopa zwrotu.................. 327 10. 10.1. 12.2.4. Wartoœæ zaktualizowana sumy równych wp³at wyp³at......... 327 10. 10.1. 12.2.5. Wartoœæ zaktualizowana sumy nieskoñczonej liczby wp³at wyp³at.... 328 10. 10.1. 12.2.6. Wartoœæ zaktualizowana sumy nieskoñczonej liczby wp³at wyp³at rosn¹cych w sta- ³ym tempie....................... 329 10. 10.1. 12.2.7. Okres zwrotu...................... 330 10. 12.3. Struktura przep³ywów pieniê nych do celów bud etowania kapita³owego.... 330 10. 12.4. Inflacja w b ud etowaniu kapita³owym................ 334 10. 12.5. Rachunek kosztów dzia³añ w bud etowaniu kapita³owym.......... 336 10. 10.1. 12.5.1. Planowanie obiektów kosztowych oraz zapotrzebowania na procesy i dzia³ania 336 10. 10.1. 12.5.2. Planowanie zapotrzebowania na zasoby i okreœlenie zwi¹zku zasobów z przep³ywami........................ 338 10. 10.1. 12.5.3. Wyznaczenie wartoœci zaktualizowanej wyp³at œrodków pieniê nych.... 340 10. 10.1. 10.3.1. 12.5.3.1. Koszty dzia³añ na poziomie jednostki produktu....... 340 9
10. 10.1. 10.3.1. 12.5.3.2. Koszty dzia³añ na poziomie serii............ 341 10. 10.1. 10.3.1. 12.5.3.3. Koszty dzia³añ zwi¹zanych z utrzymaniem asortymentu produktu. 342 10. 10.1. 12.5.4. Przyk³ad zastosowania rachunku kosztów dzia³añ w bud etowaniu kapita³owym 342 10. Podsumowanie.......................... 345 10. Pytania i zadania.......................... 346 10. Literatura............................ 347 10. Za³¹cznik 12.1. Wspó³czynniki dyskontuj¹ce................ 348 10. Za³¹cznik 12.2. Wspó³czynniki dyskontuj¹ce i sumuj¹ce............ 350 13. Rachunkowoœæ w zarz¹dzaniu strategicznym wybrane zagadnienia.... 352 10. 13.1. Analiza strategiczna...................... 352 10. 13.2. Strategie konkurencyjne a system informacji.............. 353 10. 13.3. Cykl ycia produktu i efekt doœwiadczenia a system informacji........ 355 10. 10.1. 13.3.1. Cykle ycia produktu.................... 355 10. 10.1. 13.3.2. Efekt doœwiadczenia a rachunkowoœæ zarz¹dcza.......... 358 10. 13.4. Strategie jednostek gospodarczych wed³ug macierzy BCG a rachunkowoœæ zarz¹dcza 360 10. 13.5. Rachunek kosztów docelowych................... 362 10. 10.1. 13.5.1. Etapy rachunku kosztów docelowych.............. 362 10. 10.1. 13.5.2. Rachunek kosztów dopuszczalnych............... 362 10. 10.1. 13.5.3. Rachunek kosztów docelowych na poziomie jednostki produktu..... 364 10. 10.1. 13.5.4. Rachunek kosztów docelowych na poziomie komponentu....... 365 10. 13.6. Zbilansowana karta dokonañ................... 367 10. 10.1. 13.6.1. Wprowadzenie do zbilansowanej karty dokonañ.......... 367 10. 10.1. 13.6.2. Perspektywa w³aœcicieli................... 369 10. 10.1. 13.6.3. Perspektywa klienta.................... 370 10. 10.1. 13.6.4. Perspektywa procesów wewnêtrznych.............. 370 10. 10.1. 13.6.5. Perspektywa uczenia siê i rozwoju............... 371 10. 10.1. 13.6.6. Charakterystyczne mierniki stosowane w zbilansowanej karcie dokonañ.. 371 10. 10.1. 13.6.7. Zbilansowana karta dokonañ w systemie zarz¹dzania......... 373 10. 10.1. 10.3.1. 13.6.7.1. Zbilansowana karta dokonañ a struktura przedsiêbiorstwa.... 373 10. 10.1. 10.3.1. 13.6.7.2. Zbilansowana karta dokonañ a bud etowanie........ 374 10. 10.1. 10.3.1. 13.6.7.3. Zbilansowana karta dokonañ a informacje zwrotne...... 374 10. Podsumowanie.......................... 375 10. Pytania............................. 376 10. Literatura............................ 376 Indeks rzeczowy.......................... 378