Agresja i przemoc wśród młodzieży Opracowała mgr Zofia Reterska Psycholog Poradni Psychologiczno Pedagogicznej Nr 2 w Łomży Agresja i przemoc wśród młodzieży przyczyny, profilaktyka. Posyłając dzieci do szkoły rodzice ufają, że będą one bezpieczne. Nauczyciele biorą na siebie odpowiedzialność za pobyt dzieci w szkole. Dyrektorzy dbają o organizacyjną i merytoryczną stronę edukacji, zwracając uwagę na dobór personelu, jego doskonalenie, relacje między szkołą a rodzicami oraz ogólny wizerunek szkoły. Jedną z najważniejszych kwestii, która powraca w nieregularnym rytmie zdarzających się drastycznych incydentów jest bezpieczeństwo uczniów, personelu. Nikt nie musi rodzicom mówić, ile robią dla swoich dzieci, które rosną, przekraczają nowe etapy w ich życiu. Nie trzeba też udowadniać, ile ciężkiej pracy, czasu i wysiłku, nieskończonej cierpliwości wymaga wychowanie każdego dziecka. To przecież Wy rodzice nauczyliście dziecko, żeby zwracało uwagę na swe własne bezpieczeństwo w domu, na podwórku, w szkole, na ulicy. Dbacie by dostatecznie długo spało i dobrze się odżywiało. Tulicie je, gdy ma koszmarne sny, bandażujecie, gdy ma przecięty palec, pocieszacie z powodu trudnych chwil. Ale w waszym życiu, tak jak w życiu prawie każdej rodziny, może zdarzyć się coś, co wystawi na próbę rodzicielskie siły, wywoła lęk, sprawi, że poczujecie się bezradni, Jaka to będzie próba - nie wiadomo. Wiadomo jednak, że mogą to być zachowania ryzykowne: agresja, przemoc, czy alkohol itp.współczesne podejście do profilaktyki zakłada, że u podstaw przejawiania przez młodzież i dzieci zachowań ryzykownych leżą te same lub podobne motywy. Zachowania te służą: Zaspokojeniu najważniejszych potrzeb psychicznych takich jak miłości, akceptacji, uznania, bezpieczeństwa, przynależności; Realizacji ważnych zadań rozwojowych, np. określenie własnej tożsamości, a nawet uzyskanie niezależności od dorosłych; Radzeniu sobie z przeżywanymi trudnościami życiowymi /redukcja lęku, frustracji/.badania wykazały, że zachowania ryzykowne mogą się również nawzajem zastępować i najczęściej ze sobą współwystępują. Zachowanie młodego człowieka zależy od jego indywidualnych cech oraz od czynników występujących w środowisku. Mogą one mieć charakter chroniący /czynniki chroniące/ lub zwiększający możliwość podjęcia określonego zachowania /czynniki ryzyka/.
Do czynników chroniących należy: Silna więź emocjonalna z rodzicami, Zainteresowanie nauką szkolną, Regularne praktyki religijne, Poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów rodzinnych i społecznych, Przynależność do pozytywnej grupy. Prawdopodobieństwo podjęcia zachowania ryzykownego jest tym większe, im więcej czynników ryzyka, im bardziej są one szkodliwe, im dłużej trwa ich działanie, /dlatego tak ważna ścisła i szybka, powiedziałabym natychmiastowa współpraca z rodzicami/.czynniki ryzyka to cechy, sytuacje, warunki sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych, np.: wysoki poziom lęku i niepokoju, niska samoocena, niedojrzałość emocjonalna i społeczna, brak zainteresowania nauką szkolną, zaburzenia więzi z rodzicami, nieprawidłowa struktura rodziny, itd. Skuteczne działania profilaktyczne powinny koncentrować się na wzmocnieniu czynników chroniących i eliminowaniu lub osłabieniu czynników ryzyka. Działania te powinne być adresowane do całego środowiska szkolnego, tj. uczniów, rodziców i nauczycieli. Co to jest agresja i przemoc? Zdefiniowanie pojęcia agresji i przemocy jest trudnym i złożonym zadaniem. W psychologii oznacza działanie skierowane przeciwko osobom lub przedmiotom, wywołującym u jednostki niezadowolenie lub gniew. Agresja może występować w postaci fizycznej lub słownej. Może występować w formie bezpośredniej skierowanej na osobę lub rzecz wywołującą uczucie wrogości i w formie przemieszanej skierowanej na obiekt zastępczy. Przemoc to zachowanie agresywne i jednocześnie destruktywne w stosunku do innej osoby lub grupy osób w wyniku, czego inne osoby ponoszą uszczerbek na ciele lub w zakresie funkcji psychicznych. Oddziaływania te zmuszają inne osoby do zmiany zachowań, zmiany systemu wartości bądź poglądów w jakiejś sprawie. Są cztery źródła agresji: 1. instynkt, 2. reakcja na frustrację, 3. nabyty popęd, 4. zachowanie wyuczone przez wzmocnienie. Przemoc powstaje zwykle na podłożu emocjonalnym, ale czasem jest działaniem ściśle i dokładnie zaplanowanym zarówno pod kątem doboru ofiar, zastosowanych form przemocy, a także celów, które napastnik zamierza osiągnąć. Według J. Melibrudy przemoc jest zawsze intencjonalna, narusza prawa i dobra osobiste jednostki, zawsze powoduje szkody. Przemoc
ma tendencję do powtarzania się. Za przemoc odpowiedzialny jest sprawca, bez względu na to, co zrobi ofiara. Czynniki ryzyka zachowań agresywnych i przemocowych mogą tkwić w środowisku rodzinnym, szkolnym lub rówieśniczym. Mogą być też wzmacniane przez środki masowego przekazu, gry komputerowe albo wynikać z cech osobowych jednostki. Środowisko rodzinne Jest to pierwsze środowisko wychowawcze w życiu dziecka. Stwarza podstawy do rozwoju społecznego i w dużej mierze wpływa na zachowanie dziecka. W środowisku rodzinnym niekorzystnymi czynnikami wywołującymi zachowania agresywno przemocowe są: niewłaściwa postawa wychowawcza ojca /zbytnia pobłażliwość lub rygoryzm/, brak opieki i kontroli ze strony matki, wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców, brak zgodności rodziców lub odmienne poglądy dotyczące sposobów wychowywania dziecka, brak harmonijnego współżycia w rodzinie, brak jasnego przekazu co jest dobre, a co złe, wychowanie w duchu dziecko nie ma głosu, kryzysy domowe /kłótnie, rozwody rodziców/, podwójne wzorce zachowań /co innego się mówi, co innego się robi/, dzieci często mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie, brak jasno wyznaczonych granic jak dziecku wolno się zachować, a jak nie wobec rodziców, rodzeństwa, rówieśników i dorosłych, brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu zachowań dziecięcych, w rodzinie obserwowany jest brak zainteresowania sprawami dziecka, brak ciepła rodzinnego, chłód emocjonalny wobec dziecka, przede wszystkim w pierwszych latach jego życia. Objawy agresji skierowanej na rodziców: izolowanie się od domu rodzinnego, agresywny bierny opór, aroganckie zachowanie w stosunku do rodziców, wyzwiska, oszukiwanie, nagminne kłamstwa. Środowisko rówieśnicze: Im starsze dziecko, tym wpływ grupy rówieśniczej staje się bardziej znaczący. Grupy uczą współdziałania, dają poczucie bezpieczeństwa i przynależności, stwarzają możliwość wymiany poglądów. Stwarzają warunki do podejmowania bardziej śmiałych i odważnych zachowań. Mogą też zachęcać do podejmowania zachowań ryzykownych, w tym agresywno przemocowych.
Objawy agresji skierowanej na swoich rówieśników: zamierzone znęcanie się nad kolegami, psychiczne, społeczne, wymuszanie pieniędzy, zmuszanie do palenia, picia, a nawet narkotyków, przemoc fizyczna, bicie, kopanie, zamykanie, popychanie, ośmieszanie, zastraszanie, szykanowanie, wulgaryzmy, szantaż, groźby, izolowanie od grupy, plotkowanie, namawianie się, przezwiska, dowcipy, zastraszanie. Środki masowego przekazu Przeprowadzone badania wskazują, że pokazywane i publikowane obrazy i informacje mają wpływ na modelowanie zachowań agresywnych, w szczególności u dzieci i młodzieży. Im młodsze dziecko tym większe prawdopodobieństwo, że będzie ono miało trudności w odróżnieniu treści medialnych, fikcji od realiów otaczającego środowiska. Media a agresja: eksponowanie i gloryfikacja przemocy, brak wzorców i wartości głupio i śmiesznie, lansowanie wzoru człowieka osiągającego sukces bezwzględnym często brutalnym postępowaniem, pokazywanie świata w krzywym zwierciadle, wszyscy kradną, uczenie bierności gotowych rozwiązań, wczesna inicjacja agresją bajki, gry, obniżają poziom empatii, współczucia u dzieci dla ofiar, podwyższają próg tolerancji, mało pokazują cierpienia, krzywdy ofiar przemocy, nie ukazują negatywnych skutków przemocy, a napięcie u napastnika po zastosowaniu przemocy znika, napastnik rozluźnia się. Dzieci uczą się przemocy, gdy reakcja: przynosi sprawcy satysfakcję, nagrodę lub nie jest ukarana, jest demonstrowana przez atrakcyjna osobę, z którą dziecko może się łatwo utożsamić, jest dokonywana przez wiele osób, jest usprawiedliwiona wyższymi racjami społecznymi, jest przedstawiona jako aprobowana społecznie, jest pokazywana realistycznie i atrakcyjnie, można ja naśladować.
Sposoby przezwyciężania agresji i przemocy: usprawnić umiejętność słuchania i rozmawiania z własnymi dziećmi, a może rozpocząć naukę rozmowy z własnym dzieckiem /cieszcie się wszyscy rodzice, z którymi wasze dzieci chcą rozmawiać i opowiadać o swoich problemach, a was traktują jako ekspertów/, wzmocnić naukę słuchania i mediacji oraz uwrażliwiania na uczucia innych osób, tworzenie klubów zainteresowań, których celem jest wyrażanie postaw i uczenie nieagresywnych strategii rozwiązywania problemów, muzykoterapia to forma rozładowania napięcia emocjonalnego, zmiana metod wychowawczych rodziców, jeśli wskutek otrzymywanych kar, dziecko zachowuje się agresywnie, ograniczyć oglądanie filmów ukazujących obrazy agresji, a starać się zainteresować filmami o odpowiedniej dla nich treści, wytwarzanie właściwych postaw społecznych oraz rozwiązanej z nimi hierarchii wartości, w przypadku agresji patologicznej powinno się zapewnić jednostce odpowiednią opiekę lekarską, Rady dla dziecka: spróbuj ignorować to co mówi sprawca, staraj się wyglądać na pewnego siebie, ćwicz swój głos by brzmiał pewnie i zdecydowanie, jeśli dokuczają odejdź, im dłużej będziesz stał i słuchał, tym większą satysfakcję i zabawę będą mieli sprawcy, miej przygotowaną odpowiedź, nie daj się sprowokować, sprawcy działają przeważnie w grupie, powiedz krótko i stanowczo, że nie zgadzasz się na takie traktowanie, powiedz komuś o tym do kogo w tym czasie masz zaufanie, rodzicom zawsze mówi się wszystko i o wszystkich, nie jesteś sam, są osoby które cię kochają, nie zasługujesz na takie traktowanie. Na zakończenie chciałabym przytoczyć fragment homilii Jana Pawła II wygłoszonego 14 czerwca 1999 roku w Łowiczu do rodziców. Pierwszym miejscem, gdzie zaczyna się proces wychowawczy młodego człowieka jest dom rodzinny. Każde dziecko ma naturalne, niezbywalne prawo do posiadania własnych rodziców, rodziny i rodzeństwa, wśród których rozpoznaje się, iż jest osobą potrzebującą uczucia miłości i tym, że tym uczuciem może obdarzać sam innych. Ponieważ rodzice dają życie swoim dzieciom, dlatego przysługuje im prawo do tego, by byli uznani za pierwszych i głównych ich wychowawców. Oni też mają obowiązek stworzenia takiej atmosfery rodzinnej, przepojonej miłością i szacunkiem dla Boga, która sprzyjałaby osobistemu i społecznemu wychowaniu dzieci.
Bibliografia: 1. Surzykiewicz J. Agresja i przemoc w szkole, CMPPP, Warszaw 20002. Mellibruda J. Oblicza przemocy, remedium XII 19933. Vogler Roger E Nastolatki i alkohol, PARPA, Warszawa 1999.