Zarządzanie łańcuchem dostaw i sieci dystrybucji dla przedsiębiorstw zajmujących się wyrobem żywności na małą skalę

Zarządzanie łańcuchem dostaw i sieci dystrybucji dla przedsiębiorstw zajmujących się wyrobem żywności na małą skalę Goniądz, 29 października 2014 Traditional Food: Entrepreneurship, Innovation and Technology Transfer

Traditional Food: Entrepreneurship, Innovation and Technology Transfer

od łacińskiego słowa distributio - rozdział, podział, oznacza proces i strukturę przemieszczania towarów od wytwórców do odbiorców, stanowi wyodrębniony zbiór kanałów przepływu, obok produkcji jest jednym z najważniejszych ogniw w łańcuchu logistycznym - ma za zadanie udostępnienie produktu w miejscu i czasie odpowiadającym potrzebom oraz oczekiwaniom odbiorcy. Źródło: Słowiński 2010

współdziałające ze sobą firmy surowcowe, przetwórcze, handlowe, logistyczne i inne firmy usługowe zaangażowane w usprawnianie przepływów produktów, informacji i środków finansowych. Źródło: Witkowski 2014

Istota łańcucha dostaw dostawcy producenci hurtownicy sprzedawcy klienci transport transport transport transport przepływ informacji przepływ produktów przepływ pieniędzy Źródło: Słowiński 2010

zbiór działań i decyzji związanych z zaoferowaniem danego produktu w miejscu i czasie odpowiadającym potrzebom klientów, na proces dystrybucji składają się czynności związane z pokonywaniem czasowych i przestrzennych różnic między produkcją a konsumpcją. Źródło: Słowiński 2010

analiza różnych możliwości wyznaczania dróg obiegu produktu na rynku, wybór najbardziej korzystnych kanałów dystrybucji, opracowanie programów współdziałania producentów z odbiorcami, ustalenie sprawnych procedur oferowania, zamawiania i dostawy produktów, minimalizacja kosztów sprzedaży, dostarczenie towarów we właściwym czasie i odpowiednio do lokalizacji nabywców. Źródło: Słowiński 2010

koordynacyjne - zmierzające do zrównoważenia podaży z popytem, koordynacja podaży i popytu odbywa się przez: sortowanie, kompletowanie, asortymentacje itp., organizacyjne - związane z techniczną manipulacją produktami, realizowane przez dysponowanie środkami technicznymi, przede wszystkim magazynami i środkami transportu. Źródło: Słowiński 2010

Źródła przewagi: wyjątkowe zasoby wyjątkowe umiejętności Przewagi pozycyjne: wyjątkowa wartość dla klienta niższe koszty względne Efekty działania: satysfakcja klienta lojalność klienta udział rynkowy zyskowność Inwestowanie zysków w celu utrzymania przewagi Proces budowy przewagi konkurencyjnej w zakresie logistyki

intensywna polega na oferowaniu produktu w jak największej liczbie punktów sprzedaży; ma to zastosowanie w przypadku produktów często kupowanych, selektywna dany produkt jest oferowany w ograniczonej liczbie miejsc, tzn. do takiego produktu muszą być stworzone odpowiednie warunki, wyłączna dany towar jest sprzedawany w danym regionie tylko przez jednego sprzedawcę, który ma na niego wyłączność i jest on nabywany stosunkowo rzadko. Źródło: Słowiński 2010

zespół ogniw, w którym następuje integracja powiązań logistycznych między kupującymi a dostawcami, trzy podstawowe grupy, wykorzystywane do dystrybucji: dóbr konsumpcyjnych, przemysłowych lub usług. Źródło: Słowiński 2010

Producent Odbiorcy produktów na skalę indywidualną Kanały dystrybucji typowe dla wyrobów konsumpcyjnych A B Sprzedaż detaliczna C Hurt Sprzedaż detaliczna D Agent Hurt Sprzedaż detaliczna

uczestnicy kanału wykonują różne funkcje w celu zaspokojenia określonego popytu na użyteczność, działają tak, żeby skrócić czas poszukiwania i oczekiwania na towar przez konsumenta i minimalizować wszystkie występujące koszty, konsumenci poszukują kanałów zapewniających wyższy poziom użyteczności. Źródło: Stern, El-Ansary, Coughlan 2002

Krótkie łańcuchy dostaw mogą poprawiać efektywność procesu dystrybucji, regulują rozbieżności w asortymencie poprzez sortowanie, agencje reklamowe mogą zrutynizować transakcje, kanały ułatwiają proces poszukiwania. Źródło: Stern, El-Ansary, Coughlan 2002

organizowanie i finansowanie fizycznego przepływu produktów, przekazywanie należności za zakupione produkty, ustalanie cen hurtowych, finansowanie transakcji (kredytowanie odbiorców, badanie, gromadzenie i przechowywanie informacji o rynku, poszukiwanie i nawiązywanie kontaktów z dostawcami i nabywcami, negocjowanie i ustalanie warunków transakcji kupna-sprzedaży, przejmowanie produktów, sprawdzanie jakości i przechowywanie zapasów, konfekcjonowanie, klasyfikowanie, sortowanie, paczkowanie produktów, przerób handlowy (dostosowanie produktów do potrzeb finalnych nabywców), promocja produktów i usług, hurtowych, prowadzenie działalności szkoleniowej, doradczej i instruktażowej. Źródło: Słowiński 2010

zakup produktów i dobór asortymentu, przechowywanie zapasów, oferowanie produktów do sprzedaży, operacje finansowe, zbieranie informacji i promocja, dostawa produktów do odbiorcy (coraz częściej). Źródło: Słowiński 2010

pośrednik w zawieraniu transakcji między osobami trzecimi, z którymi nie jest na stale związany; działa na zlecenie różnych producentów i sprzedawców. Źródło: Słowiński 2010

udrażnianie kontaktów w łańcuchu logistycznym, przygotowanie partnerów do współpracy, monitorowanie działań, wspieranie organizacyjne oraz promowanie programu w swoim środowisku lokalnym i zapewnienie pełnego zakres usług wspierających program dystrybucji. trend likwidacji kanału dystrybucji z udziałem brokerów i przekazanie ich zadań agentom. Źródło: Słowiński 2010

zajmuje się negocjowaniem lub zawieraniem transakcji w imieniu zleceniodawców, których reprezentuje najczęściej na podstawie długoterminowych kontraktów. Źródło: Słowiński 2010

określony i zwykle krótki termin przydatności do spożycia, pożądane cechy sensoryczne, konieczność zapewnienia konkretnych warunków przechowywania i transportu produkty spożywcze, będące składnikami ludzkiej diety szczególne traktowanie "od pola do stołu" wiele aktów prawnych dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności i ochrony konsumenta w łańcuchu dostaw podstawową rolę odgrywają znormalizowane systemowe zasady postępowania, takie jak: HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points), BRC Global Standards, IFS (International Food Standard), SQF (Safety Quality Food), GMP (Good Manufacturing Practice), GDP (Good Distribution Practice), GHP (Good Hygienic Practice), GAP (Good Agricultular Practice). Źródło: Szymczak 2011

Orientacja na czas szybkie przygotowanie materiałów, informacji redukcja szczebli hierarchicznych zarządzania struktury proste, ograniczenie faz decyzyjnych uzgadnianie celów odniesionych do czasu redukcja przestojów Źródło: na podstawie - Blaik 1996 Traditional Food: Entrepreneurship, Innovation and Technology Transfer

Orientacja rynkowa dostosowanie organizacji do strategii rynkowej różnicowanie działalności według grup klientów tworzenie struktur działania dostosowanie organizacji do zmian otoczenia Źródło: na podstawie - Blaik 1996 Traditional Food: Entrepreneurship, Innovation and Technology Transfer

Orientacja na integrację integracja przepływów materiału i informacji integracja podstawowych funkcji redukcja organizacyjnych sfer nieokreśloności unikanie organizacji sprzecznej z przepływami dążenie do całościowej odpowiedzialności Źródło: na podstawie - Blaik 1996 Traditional Food: Entrepreneurship, Innovation and Technology Transfer

Orientacja na przepływy sterowanie na podstawie zasady ciągłości decentralizacja funkcji sterowania centralizacja funkcji strategicznych synchronizacja procesów logistycznych zapewnienie sprawności przepływu informacji Źródło: na podstawie - Blaik 1996 Traditional Food: Entrepreneurship, Innovation and Technology Transfer

współpracujące ze sobą firmy surowcowe, przetwórcze, handlowe, logistyczne i inne firmy usługowe zaangażowane w usprawnianie przepływów produktów, informacji i środków finansowych, potrzeba synchronizacji zarządzania strumieniem popytu z fizycznym strumieniem podaży produktów, zarządzanie: integracja jego uczestników i koordynacja zachodzących między nimi przypływów produktów i informacji, lecz także przepływów pieniężnych, outsourcing logistyczny. systemy pull i push. Źródło: Słowiński 2010

SZTYWNY ŁAŃCUCH DOSTAW porównanie ELASTYCZNY ŁAŃCUCH DOSTAW Minimalizacja kosztów łańcucha główny cel Szybka reakcja na popyt Maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych strategia produkcji Rezerwowe zdolności produkcyjne Minimalizacja zapasów strategia zapasów Zapas bezpieczeństwa Skracanie realizacji czasu dostaw przy danych kosztach strategia dostawy Redukcja czasu realizacji dostaw Koszty i jakość kryteria wyboru dostawców Szybkość, elastyczność, jakość Źródło: Słowiński 2010

czas dostaw - czas upływający od momentu złożenia zamówienia do momentu otrzymania produktu przez klienta, dostępność produktu z zapasu - wielkość popytu, która może być natychmiast zaspokojona z zapasów pozostających na składzie u dostawcy, elastyczność dostaw - zdolność dostosowywania czasu, wielkości, asortymentu i sposobu dostawy do oczekiwań klientów, częstotliwość dostaw - liczba dostaw w danym czasie, niezawodność dostaw - prawidłowa realizacja (dokładność, kompletność) i punktualność oczekiwanych dostaw, czyli terminowość dostaw oraz utrzymanie na określonym, względnie niskim poziomie strat, ubytków i pomyłek, kompletność dostaw - zdolność dostawcy do realizacji pełnej specyfikacji zamówionych produktów, dokładność dostaw - zgodność asortymentowa dostawy z zamówieniem, dogodność składania zamówień - m.in. uzyskanie potrzebnych informacji, dogodność dokumentacji wymaganej przy składaniu zamówienia. Źródło: Baraniecka 2010

postępująca globalizacja rynków produkcji i zbytu, ekspansja terytorialna operatorów logistycznych, konsolidacja produkcji i systemów logistycznych (np. co-packing, co-manufacturing), konsolidacja produkcji i dystrybucji, zmiany popytu (wzrost siły rynkowej konsumentów), skrócenie cyklu żywotności produktów/usług, powstawanie sieci logistycznych, wirtualna logistyka, wykorzystanie specjalizowanych operatorów logistycznych, Źródło: Pietroń 2006

zmniejszenie zakresu dodawania wartości, ograniczanie liczby dostawców, silniejsze związki współpracy, powstawanie grup zakupowych (np. marketing partnerski). rozwój logistycznych zintegrowanych systemów informatycznych, zjawisko "turbologistyki" - zastosowania "nowych" metod, technik i technologii zarządzania w nowym otoczeniu (np. TQM, Kaizen, ECR, JIT), rozszerzenie zakresu i poziomu integracji funkcji logistycznych (np. włączanie procesów finansowych i wykorzystania wiedzy, logistyka miast, regionów i ponadnarodowa), Źródło: Pietroń 2006

wzrost znaczenia logistyki ochrony środowiska, tzw. "zielonej logistyki" (np. recykling opakowań, materiałów i ich utylizacja), zmniejszenie znaczenia kosztów magazynowania (ograniczenie redukcji), wzrost znaczenia kosztów transportu (przyczyny: globalizacja, kryzys paliwowy, ograniczenia komunikacyjne i prawne), wzrost znaczenia E-Business. Źródło: Pietroń 2006

spójna z pozostałymi strategiami funkcjonalnymi firmy, powinna obejmować wszystkie zakresy działalności firmy i harmonizować je w aspektach logistycznych. Źródło: Pietroń 2006

Reguła substytucji i komplementarności - połączenie pozornie sprzecznych strategii ogólnych (np. różnicowania i niskiego kosztu). Reguła zróżnicowanej dystrybucji - nie wszystkie produkty/usługi powinny być dostarczane z takim samym poziomem obsługi. Reguła strategii mieszanej strategie wielowariantowe (mieszane) są tańsze. Reguła racjonalizacji i standaryzacji - racjonalizacja poprzez ciągłą analizę kosztów i zmiany struktur a standaryzacja - ujednolicanie. Źródło: Pietroń 2006

Reguła konsolidacji - polega na łączeniu dla uzyskania korzyści skali (doświadczenie, koszty jednostkowe). Reguła opóźniania (odraczania) - opóźnienie zmian formy do ostatniego etapu produkcji/dystrybucji lub położenia zapasów. Reguła współbieżności procesów - zamiast działać sekwencyjnie lepiej działać równolegle (skracanie cykli czasowych). Reguła synchronizacji - synchronizacja czynności poprzez opóźnianie jednych i przyspieszanie innych. Źródło: Pietroń 2006

wielkość przedsiębiorstwa, zakładów, magazynów, rodzaj branży, kultura organizacyjna przedsiębiorstwa, istniejące, dotychczasowe struktury organizacyjne w przedsiębiorstwie, kompleksowość i dynamika warunków otoczenia, zakres i stopień jednorodności programu działania przedsiębiorstwa, struktura systemu produkcyjnego i procesu technologicznego, charakter i rola zadań logistycznych w strukturze funkcji i zadań firmy, stopień znajomości założeń i istoty logistyki w przedsiębiorstwie, Źródło: na podstawie - Pietroń 2006

struktura systemu dystrybucji i magazynowania, zakres i rozmiar kosztów logistyki, wymagany poziom obsługi dostaw, wielkość i struktura łańcucha logistycznego przedsiębiorstwa, udział w rynku logistycznym przedsiębiorstw, liczba decyzji logistycznych, liczba wyodrębnionych logistycznych obszarów decyzyjnych, ilość i jakość posiadanych informacji (systemów informacyjnych), intensywność przepływu strumieni materiałowych i produkcyjnych. Źródło: na podstawie - Pietroń 2006

Wskaźniki efektywności logistyki dystrybucji ilościowe wartościowe liczba odbiorców względne bezwzględne liczba własnych dostaw wielkość zlecenia przeciętna odległość między magazynem a odbiorcą przeciętny czas dostawy koszty dystrybucji koszty wysyłki koszty reklamacji ilościowej i jakościowej Źródło: Słowiński 2010 liczba odbiorców udział kosztów dystrybucji w kosztach całkowitych przeciętne koszty realizacji zlecenia na odbiorcę koszty dystrybucji na zlecenie

minimalizacja całkowitych kosztów przepływu produktów i informacji przy zachowaniu wymaganego przez klientów poziomu jakości obsługi dostaw (tzw. logistyka oszczędności) zapewnienie jak najkrótszego czasu realizacji zamówień i możliwie wysokiej niezawodności, częstotliwości i elastyczności dostaw przy założonym poziomie kosztów przepływu (tzw. logistyka wydajności) optymalizacja poziomu zapasów w skali łańcucha dostaw wraz z elastycznym dostosowywaniem się do preferencji w zakresie obsługi dostaw poszczególnych segmentów rynku Źródło: Witkowski 2014

orientacja procesowa, co oznacza traktowanie działań i przepływów realizowanych w łańcuchach dostaw jako procesów dostrzeganie znacznych możliwości współpracy ogniw łańcucha w zakresie procesów badawczo-rozwojowych, logistycznych, produkcyjnych, marketingowych i finansowych dążenie do optymalizacji wartości dodanej do oferowanych produktów i usług, a w konsekwencji wzrost wartości samego łańcucha dostaw potrzeba integracji i koordynacji trzech strumieni, którymi są przepływy materialne, informacyjne i finansowe Źródło: Witkowski 2014

konfigurowanie produktu i sieci, co polega na podjęciu kluczowych decyzji o oferowanych produktach i usługach, strukturze podmiotowej i więziach zachodzących między ogniwami łańcucha projektowanie wyrobów z wykorzystaniem potencjału wiedzy dostawców formowanie sieci produkcyjnej, zmierzające do wyboru i określenia zadań produkcyjnych, miejsc produkcji i utrzymywania zapasów, co zgodnie z ideą odraczania może dotyczyć nie tylko przedsiębiorstw przemysłowych, ale również handlowych i logistycznych optymalizacja procesów zachodzących w łańcuchu dostaw, które związane są z fizycznym przepływem produktów oraz towarzyszącymi mu przepływami informacji i środków finansowych Źródło: Witkowski 2014

potrzeb i celów, do jakich wykorzystywane są dostarczane produkty stosowanych przez klientów procedur kształtowania i kontroli kupowanych zapasów technologii produkcji lub technik sprzedaży determinujących wielkość i częstotliwość zakupów uwarunkowań, procedur i standardów obowiązujących przy podejmowaniu decyzji o zakupach sposobów oceny podjętych decyzji o zakupach Źródło: Witkowski 2014

jawności i zaufania, wymagane podczas udostępniania uczestnikom łańcucha danych dotyczących popytu, prognoz sprzedaży, harmonogramów produkcji i zamówień oraz innych informacji związanych z fizycznym przepływem produktów i zachowaniami klientów współdziałania strategicznego, czyli wspólne planowanie i realizacja strategii marketingowo-logistycznej łańcucha z określeniem miejsca i roli poszczególnych jego ogniw w kanałach dystrybucji, procesach powstawania produktu, obsługi klientów oraz zadań w czasie trwania akcji promocyjnych Źródło: Witkowski 2014

przywództwo, dzięki ustaleniu centralnego koordynatora przepływu, czyli ogniwa będącego głównym inicjatorem podejmowanych działań oraz kontrolującego ich wykonanie, zwłaszcza dla eliminowania dublujących się i nieskoordynowanych decyzji związanych z powstawaniem produktów, działalnością transportową i magazynową oraz realizacją zamówień wzajemność, przez uzgodnienie zasad podziału ryzyka i ewentualnych korzyści wynikających z podejmowania wspólnych przedsięwzięć oraz odejście od praktyk przerzucania kosztów utrzymania zapasów na dostawców lub odbiorców na rzecz monitorowania i optymalizacji zapasów wzdłuż całego łańcucha Źródło: Witkowski 2014

masowa kastomizacja to wytwarzanie produktów na potrzeby relatywnie dużego rynku z uwzględnieniem specyficznych potrzeb indywidualnego klienta przy kosztach produktu zbliżonych do jego kosztów w produkcji masowej.

zdolność zaspokajania wymagań i oczekiwań klientów, głównie co do czasu i miejsca zamawianych dostaw, przy wykorzystywaniu wszystkich dostępnych form aktywności logistycznej, w tym transportu, magazynowania, zarządzania zapasami, informacją i opakowaniami Źródło: Pietroń 2006

jakość właściwa ilość produktu właściwe miejsce właściwa jakość koszty czas optymalizacja kosztów terminowość Trójkąt konkurencyjności Źródło: Pietroń 2006

planowanie obsługi (analiza klientów i ich potrzeb, analiza standardów konkurentów) ustanowienie pakietów usług i standardów obsługi przyjęcie systemu mierników oceniających wykonanie obsługi ocena obsługi (procedury kontrolne) podjęcie działań doskonalących proces obsługi klientów. Źródło: Pietroń 2006

strategia niskich kosztów obsługi strategia doboru klienta - wybór najlepszej grupy klientów strategia rdzenia umiejętności logistycznych (wysokich umiejętności logistycznych) strategia najważniejszego elementu obsługi - odmiany: strategia najkrótszego czasu dostawy, dostępności produktu z zapasu, niezawodności dostaw, elastyczności, dokładności i kompletności i in. strategia trade-offs strategia o krok przed konkurentem Źródło: Pietroń 2006

modelowanie eksperymentowanie symulacje w obsłudze klienta Źródło: Pietroń 2006

czas upływający od przyjęcia zamówienia w magazynie dostawcy do wysyłki zamówienia z magazynu; minimalna wielkość zamówienia lub limity co do pozycji asortymentowych w jednym zamówieniu, akceptowane przez dostawcę; udział procentowy pozycji wyczerpanych (których brakuje w danym momencie na magazynie); udział procentowy zamówień klienta zrealizowanych kompletnie; udział procentowy zamówień zrealizowanych w określonych przedziałach czasowych; Źródło: Pietroń 2006

udział procentowy zamówień, które mogą być całkowicie zrealizowane z zapasów w magazynie; udział procentowy towarów, które bez uszkodzeń (w wymaganej kondycji) dotarły do miejsca przeznaczenia wskazanego przez klienta; czas upływający od złożenia zamówienia przez klienta do dostarczenia zamówionych towarów; ułatwienia w składaniu zamówień łatwość i elastyczność w złożeniu zamówienia. Źródło: Pietroń 2006

jakości podstawowego towaru lub usługi obsługi technicznej podczas transakcji obsługi rozszerzonej

dostępność usługi kompetencje usługodawcy uprzejmość usługodawcy zaufanie (wiarygodność firmy i jej pracowników, dbałość o interesy klientów) rzetelność (prawidłowe i dokładne świadczenie usług) odpowiedzialność usługodawcy (szybkie i fachowe działanie uwzględniające oczekiwania nabywców) bezpieczeństwo (dbałość, by usługa była pozbawiona ryzyka) rodzaj stosowanych środków materialnych (stan placówki, jej wyposażenie) znajomość potrzeb nabywców Źródło: Kotler 1991

kooperencja polega na jednoczesnym występowaniu konkurencji i kooperacji. współpraca podmiotów ma na celu osiąganie wspólnych korzyści przy jednoczesnym zachowaniu relacji konkurencyjnych. jednoczesność zjawisk rywalizacji i współdziałania determinuje ich współzależność.

kompleksowością współdziałanie i rywalizacja nie są rozpatrywane jako pojedyncze relacje, a jako zbiór poszczególnych związków i relacji oraz procesów towarzyszących w ujęciu strategicznym, współzależnością potencjały uczestników kooperencji w znacznym stopniu są komplementarne, a zacieśnianie współpracy podmiotów powoduje rosnące uzależnienie ich dalszych działań od tych komplementarnych zasobów, Źródło: Cygler 2009

dynamizmem wielopłaszczyznowe relacje konkurencyjne i kooperacyjne oraz konieczność zachowania właściwej równowagi między nimi a także szybko zmieniające się otoczenie wymagają szybkich reakcji zarówno w kontekście działań indywidualnych jak i wspólnych, długotrwałością złożoność tworzonych relacji oraz strategiczne cele stawiane kooperencji powodują, że należy zakładać długoterminową realizację korzyści, otwartością brak limitu zaangażowanych podmiotów. Źródło: Cygler 2009

geograficzne skupisko współpracujących ze sobą wzajemnie powiązanych przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, podmiotów działających w pokrewnych sektorach i instytucji związanych z daną działalnością (np. jednostek naukowych, organizacji branżowych) mających ponadprzeciętne sukcesy konkurencyjne w dziedzinach swojej działalności. Źródło: (Porter 1990)

koncentracja geograficzna, wspólny cel generujący powiązania i interakcje, interakcje koncentracja geograficzna i posiadanie wspólnych celów powinny wyzwolić interakcje między przedsiębiorstwami, optymalna liczba podmiotów organizacja powinna skupiać odpowiednio liczną grupę przedsiębiorstw oraz instytucji (masa krytyczna). Źródło: (Ketels 2003)

wzrost konkurencyjności, kreowanie marek regionalnych, wzmocnienie ekspansji na rynki zagraniczne, pełniejsze wykorzystanie potencjału jednostek badawczych, silniejsze oddziaływanie na jakość i kierunki kształcenia, lepszy dostęp do informacji branżowych, większy wpływ na politykę władz lokalnych. efekt synergii

projektowanie i wytwarzanie komponentów przydatnych innym podmiotom struktury klastrowej, wzajemne udostępnianie sobie informacji technicznych i wspólne wykorzystywanie maszyn, wspólna realizacja dużych projektów (zamówień), wspólna realizacja działań marketingowych, powiązania horyzontalne uzupełnia integracja pionowa.

czas realizacji dostawy i jej kompletność, towary pobierane są wprost z półki sklepowej, a dostawa realizowana jest małym samochodem dostawczym, dostawa szybka - artykuły świeże, substytut wyjścia do pobliskiego sklepu, należyta obsługa przez sklep konsolidacja przesyłek, łączenie tras przejazdowych wykorzystanie komputerów, tabletów, telefonów komórkowych (zamówienie przez zrobienie zdjęcia produktu z kodem kreskowym) itp. Źródło: Szymczak 2011