Wykład II. Kompetencje kreatywne nauczyciela wychowania fizycznego - nauczyciel WF badaczem edukacyjnej rzeczywistości dr hab. Halina Guła- Kubiszewska, prof. AWF Nauczyciel wychowania fizycznego jest animatorem zadań realizowanych w środowisku lokalnym na rzecz sportu i rekreacji. Jest pedagogiem edukacji zdrowotnej oraz pedagogiem procesu szkolnego wychowania fizycznego nastawionego na zaspokajanie edukacyjnych indywidualnych możliwości i potrzeb każdego ucznia. To także menedżer propagujący szkolną kulturę fizyczną w środowisku lokalnym. Jako dydaktyk nowator nauczyciel wychowania fizycznego pracuje zgodnie z aktualnymi trendami rozwoju oświaty i poszukuje własnej efektywnej strategii kształcenia i wychowania młodzieży Bodźcem, impulsem innowacyjnych działań nauczyciela wychowania fizycznego często jest niezadowolenie z aktualnej sytuacji szkolnego wychowania fizycznego i tworzenie nowego warsztatu edukacyjnego poprzez nowatorstwo lub twórczość pedagogiczną. Kompetencje kreatywne nauczyciela wychowania fizycznego można rozpatrywać w dwu zakresach: nieszablonowość w działaniu: weryfikacja i krytyczna ocena rozwiązań metodycznych, poszukiwanie z uczniami optymalnych rozwiązań w zakresie treści form metod kształcenia i wychowania, stymulowanie u uczniów krytycznego i twórczego myślenia oraz rozwijanie samodzielności i kreatywności uczniów; innowacje (nowatorstwo pedagogiczne i twórczość pedagogiczna): rozpoznawanie obszarów edukacji fizycznej, w których możliwe jest wprowadzanie zmian za pomocą dostępnych metod, technik i narzędzi badawczych, wdrażanie do procesu edukacji programów innowacyjnych, podejmowanie prób korzystania z zasobów wiedzy europejskiej w bieżącej pracy dydaktycznej i wychowawczej, ocena efektów wprowadzanych zmian i publikowanie rezultatów swoich innowacji. Cechy, które wpływają na postawę twórczą człowieka: niezależność, impulsywność, styl twórczości (adaptacyjny, innowacyjny), style rozwiązywania problemów (asymilacyjny, badawczy), poczucie humoru, intuicja. J. Renzulli twierdzi, że zdolności człowieka rozwijają się poprzez interakcje zdolności intelektualnych, kreacyjnych i motywacji. Mamy w tej sytuacji do czynienia ze sferą osobowości poznawczą i motywacyjną, które rozwijają się i kształtują w warunkach konkretnego środowiska społecznego. Wyodrębnienie sfery poznawczej i motywacyjnej (charakterologicznej) w pomiarze właściwości kreatywnych osobowości uzasadniają badania nad osobowością ludzi twórczych. Sfera poznawcza- wyznaczona jest poprzez zachowania algorytmiczne i heurystyczne Sfera charakterologiczna- umożliwia realizowanie potencjalnych możliwości poznawczych człowieka i obejmuje dwie cechy: konformizm i nonkonformizm. Charakterystyka cech sfery charakterologicznej (decyduje o dynamice motywacyjnej) Konformizm (K)
został określony poprzez takie cechy, jak: zależność, pasywność, sztywność adaptacyjna, stereotypowość, uległość, słabość, lękliwość, podległość, podporządkowanie się, niesamodzielność, niezorganizowanie wewnętrzne, nadmierna zahamowalność, defensywność, niska odporność i wytrwałość, nieodpowiedzialność, brak krytycyzmu, nietolerancja, niskie poczucie wartości ja ; Nonkonformizm (N) określony jest przez cechy przeciwstawne, jak: niezależność, aktywność, witalizm, elastyczność adaptacyjna, oryginalność, konsekwencja, odwaga, nominatywność, samodzielność, samoorganizacja, spontaniczność, ekspresywność, otwartość, odporność, wytrwałość, odpowiedzialność, samokrytycyzm, tolerancyjność, wysokie poczucie wartości ja ; Charakterystyka cech sfery poznawczej (sposób przetwarzania informacji) Zachowanie algorytmiczne (A) wyznaczane jest przez nastawienie kopiujące i reprodukcyjne, tj. spostrzegawczość kierowaną, pamięć mechaniczną, wyobraźnię odtwórczą, myślenie konwergencyjne, uczenie się reproduktywne i ukierunkowane poprzestające na zrozumieniu i analizie logicznej, sztywność intelektualną, bierność poznawczą, niski poziom refleksyjności, skłonność do wdrukowywania się, niską sprawność w przetwarzaniu i konstruowaniu, brak pomysłowości technicznej i artystycznej; Zachowanie heurystyczne (H) określone zostało przez takie cechy, jak: samodzielność obserwacji, pamięć logiczna, wyobraźnia twórcza, myślenie dywergencyjne, uczenie się rekonstruktywne i samodzielne, uczenie się poprzez rozumowanie, elastyczność intelektualna (giętkość), aktywność poznawcza, refleksyjność, samodzielność intelektualna, twórczość konstrukcyjna, werbalna, potencjalne uzdolnienia do twórczości artystycznej. narzędzie badawcze- wystandaryzowany Kwestionariusz Twórczego Zachowania KAHN-II, - wersja dla nauczycieli Mój idealny uczeń- student [Popek, ]; Wersja KAHN-II przystosowana jest do badania nauczycieli szkół podstawowych, średnich i uczelni wyższych. Kwestionariusz zawiera60 stwierdzeń związanych z różnorodnymi czynnościami człowieka, jakie zachodzą w procesie uczenia się bądź w sytuacji działania. Poszczególne stwierdzenia opisują zachowania młodzieży, a odpowiadający nauczyciel preferuje bądź odrzuca jako negatywne pewne typy zachowań, określając w ten sposób własne nastawienie tym samym postawę twórczą lub odtwórczą. System odpowiedzi ma trzy kategorie: prawdziwe-2 pkt, częściowo prawdziwe-1 pkt, fałszywe-0 pkt.
K Zachowania twórcze: H+N > A+K Zachowania odtwórcze: A+K> H+N 30 A 30 5 5 30 H N Czy wiesz, że. Wymagania i struktura awansu zawodowego nauczyciela jakby automatycznie zmobilizowała nauczycieli wychowania fizycznego do podjęcia nowych wyzwań, szczególnie w zakresie kreatywnych działań innowacyjnych. Badania przeprowadzone wśród 270 nauczycieli wychowania fizycznego (mężczyźni) w szkole podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej dotyczyły ich aktywności badawczej. Okazało się, że badania naukowe na terenie szkoły lub poza nią prowadzi co piąty nauczyciel. Największą aktywność przejawiali nauczyciele dyplomowani (32% badanych), a najmniejszą nauczyciele stażyści (9%). Około 80% nauczycieli uważało, że należy popularyzować i wdrażać do praktyki szkolnej wyniki badań, ale tylko 74% podjęło takie próby (80,3% nauczyciele mianowani, 62% dyplomowani). Można sądzić, że osiągniecie najwyższego awansu zawodowego nie aktywizuje nauczycieli do dalszej działalności nowatorskiej (jest ona wymuszona wymaganiami awansu zawodowego). Tylko % badanych rozpowszechniło swoje pomysły w formie publikacji. (Madejski 05) Ponad połowa nauczycieli szkoły podstawowej 68% i gimnazjalnej uważa 70%, że wychowanie estetyczne jest integralnym procesem kształtowania pełni osobowości człowieka przez udział w kulturze i sztuce. Swój poziom przygotowania w tym zakresie oceniają dobrze (40% nauczycieli szkół podstawowych i 45% badanych nauczycieli gimnazjów), i dostatecznie (44% nauczycieli szkół podstawowych i 38% nauczycieli gimnazjów). Okazało się, że około 80% nauczycieli nie uczestniczyło w przygotowaniu wewnątrzszkolnego systemu oceniania, 60% nie uczestniczyło w tworzeniu ścieżek edukacyjnych, około 50% nauczycieli nie brało udziału w tworzeniu programów wychowawczych szkoły i 45% w programach rozwoju szkoły. Tylko około % nauczycieli napisało własny program nauczania (75% wybrało program z listy MEN).
Ponad 50% badanych nauczycieli nie udzieliło odpowiedzi na temat form samokształcenia. Badania wśród uczestników konferencji metodycznych przeprowadziła [Ostrowska 07]. Wzięło w nich udział 195 nauczycieli wychowania fizycznego szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, 70,2% badanych określiło nowatorstwo jako formę przejścia od nauki do praktyki, której celem jest wprowadzenie do praktyki nowych, lepszych rozwiązań. Źródło inspiracji tych działań to potrzeby dzieci i młodzieży (80,9% badanych) oraz potrzeba samorealizacji (68,9% badanych). Jako przyczyny podejmowanych rozwiązań nauczyciele wskazywali: poszerzenie działalności szkoły (43,5%), wymagania awansu zawodowego (38,2%) i potrzeby uczniów (14,5% badanych). Około 75,6% nauczycieli nie podjęło próby opracowania autorskiego programu nauczania. Według badań Maszczaka (09) przeprowadzonych wśród 614 osób (307 uczniów i 307 rodziców) nauczyciele wychowania fizycznego są mało kreatywni. Tylko 21,5% uczniów i 28% ich rodziców uznało, że nauczyciele są otwarci na uczniowskie inicjatywy edukacyjne. Innowacja pedagogiczna- zmiana struktury systemu szkolnego jako całości lub jego składników w celu wprowadzenia ulepszeń o wymiernym charakterze Nowatorstwo pedagogiczne. Ulepszanie wzorów pracy dydaktycznej i wychowawczej poprzez własne pomysły racjonalizatorskie (zmiany treści, metod, środków, form organizacyjnych). Twórczość pedagogiczna. Proces bądź wytwór działania ludzkiego polegającego na tworzeniu nowych i oryginalnych wzorów (paradygmatów) w dziedzinie teorii i praktyki pedagogicznej. Praca badawcza (Madejski, Węglarz, 08): Szukanie odpowiedzi na pytania: - Co jest? (opis) - Jak jest? (eksploracja) - Dlaczego tak jest? (wyjaśnianie) Tworzenie zaplecza badawczego; 1/ wiedza o prawidłowościach 2/ umiejętność posługiwania się metodami, technikami i narzędziami badawczymi 3/ umiejętność naukowej interpretacji danych empirycznych 4/ osobiste predyspozycje do działalności badawczej Cechy nauczyciela badacza: Systematyczne zadawanie sobie pytania o własny rozwój zawodowy Badanie własnego nauczania i umiejętności do tego działania Poddawanie w wątpliwość teorię i jej testowanie w praktyce Umożliwianie innym nauczycielom obserwację swojej pracy (dyskusja) Refleksja- aktywne poszukiwanie rozwiązań i krytyczne myślenie Refleksyjny praktyk- namysł w i nad działaniem (Shön, 1987): Refleksja w działaniu- proces podejmowania decyzji w trakcie aktywnego zaangażowania w nauczanie
Refleksja nad działaniem- poza praktyka zawodowa, która jest jej przedmiotem ((dyskusje i rozważania, analizy, rekonstrukcje, rozmowy o nauczaniu z innymi) Refleksja o działaniu( zagadnienia osadzone w codziennym myśleniu i praktyce zawodowej, zrozumienie kontekstu między nauczaniem a polityką edukacyjną)) Badania w działaniu- Są formą autorefleksyjnego, aktywnego poszukiwania rozwiązań, podejmowanych przez uczestników społecznych sytuacji (edukacyjnych) w celu zwiększenia słuszności i racjonalności: - własnych praktyk edukacyjnych - - swojego rozumienia tych praktyk - - sytuacji, w których te praktyki maja miejsce Badania narracyjne Badanie osobistych i zawodowych biografii, w celu przesledzenia źródła przekonań, wartości oraz perspektyw, wpływających na aktyalne poglądy i praktyczne sposoby nauczania Podejście narracyjne i autobiograficzne są źródłem dla nauczyciela do namysłu nad swoim doświadczeniem. Cele badań Eksploracyjne - (rozpoznanie faktów, koncentrowanie się i formułowanie problemów przyszłych badań, hipotez) Opisowe- (wytwarzanie opisów, wiązanie nowych danych z uprzednimi, tworzenie zbioru kategorii i klasyfikacji, opisywanie mechanizmów, kontekstu sytuacyjnego) Wyjaśniające (testowanie przesłanek, założeń, poszerzanie teorii i nowych problemów, wiązanie z ogólnymi zasadami) Podział badań ze względu na cel Teoretyczne (podstawowe)- wprowadzają uogólnienia, generalizację, prawa rozwoju i przemian rzeczywistości Eksperymentalne (weryfikacyjne)- określają skutki i i efekty czynnika wprowadzonego eksperymentalnie Diagnostyczne o charakterze terapeutycznym lub prognostycznym Metody badawcze Eksperyment pedagogiczny Monografia pedagogiczna Metoda indywidualnych przypadków Metoda sondażu diagnostycznego Techniki badań pedagogicznych Obserwacja (narzędzia: arkusz obserwacji, dziennik obserwacji) Wywiad (skategoryzowany, nieskategoryzowany, jawny, ukryty, jawny nieformalny, indywidualny, zbiorowy) Ankieta ( Badanie dokumentów (kroniki, opiniodawcze) Analiza treści (dokumenty osobiste)
Techniki projekcyjne Piśmiennictwo: 1. Perzycka E. (05) Kompetencje kreatywne nauczycieli [w:] Gmocha R., Krasnodębska (red.) Kompetencje zawodowe nauczycieli i jakość kształcenia w dobie przemian edukacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s.133-1 (ankieta kompetencji kreatywnych); 2. Popek S. () kwestionariusz twórczego zachowania KAHN, Wydawnictwo UMCS Lublin. 3. Madejski E., Węglarz J. (07) Wybrane zagadnienia współczesnej metodyki wychowania fizycznego, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków, s.59-70 4. Pośpiech J. (red.) (06) Nowoczesne wychowanie fizyczne, Wydawnictwo BK, Wrocław; 5. S. Strzyżewski, Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej, Katowice 13. 6. E. Madejski, J. Węglarz, Wybrane zagadnienia współczesnej metodyki wychowania fizycznego, Kraków 08. 7. S. Popek, Kwestionariusz twórczego zachowania KAHN, Lublin. 8. E. Madejski, Działalność nowatorska nauczycieli uczących wychowania fizycznego w świetle ich awansu zawodowego, Lider 05, nr 8-9, s.17-19. 9. A. Dąbrowska, Kształtowanie wrażliwości estetycznej uczniów na lekcjach wychowania fizycznego, Lider 09, nr 11, s.4-9.. M. Śmiglewska, Zmiana oświatowa a pedagogiczna reorientacja nauczycieli wychowania fizycznego. Między kreatywnością a zaniechaniem zawodowym, Rocznik Naukowy AWFiS w Gdańsku 05, t., s.131-146. 11. M. Ostrowska, Nowatorstwo pedagogiczne w opinii nauczycieli wychowania fizycznego, Rocznik Naukowy AWFiS w Gdańsku 07, t. 17, s.91-1. 12. M. Ostrowska, Nowatorstwo pedagogiczne dz. cyt. 13. T. Maszczak, O kształceniu nauczycieli wychowania fizycznego, Kultura Fizyczna 09, nr 7-, s.21-28. 14. K. Janiszewska, Postulowany i rzeczywisty model absolwenta studiów pedagogicznych, Lider 05, nr 9, s.16-18.