Wyniki badań w 2011 roku z tematu: 3. Uprawy polowe metodami ekologicznymi: Badania w zakresie doboru odmian zbóż zalecanych do uprawy ekologicznej.

mm lub litry mna metr kwadratowy Wyniki badań w 2011 roku z tematu: 3. Uprawy polowe metodami ekologicznymi: Badania w zakresie doboru odmian zbóż zalecanych do uprawy ekologicznej. Miejsce realizacji zadania 1. Nazwa i adres jednostki, w której realizowane jest zadanie: Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Agrobioinżynierii Katedra Ekologii Rolniczej ul. Akademicka 13 20-950 Lublin tel. 81 445 68 95 Opis wykonanych zadań badawczych Badania założono w 2007 roku i rok 2011 był czwartym rokiem prowadzenia doświadczeń. Badania są prowadzone w ekologicznym gospodarstwie Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, oddział w Radomiu w Chwałowicach. Doświadczenie założono na glebie brunatnej właściwej, o składzie granulometrycznym glina pylasta i pył zwykły, kompleksu pszennego dobrego. Na polu doświadczalnym założone są dwa doświadczenia: Płodozmian I - Badania w zakresie doboru odmian pszenicy jarej i ozimej zalecanych do uprawy ekologicznej Płodozmian II Porównanie wpływu roślin Bobowatych na plonowanie roślin uprawianych w intensywnym płodozmianie Rys. 1 Warunki pogodowe w miejscowości Chwałowice 1 350 Opady w 2011 roku 300 250 200 150 100 50 0 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień

Płodozmian I - Badania w zakresie doboru odmian pszenicy jarej i ozimej zalecanych do uprawy ekologicznej W latach 2007 2010 w płodozmianie uprawiano: 90 odmian zbóż jarych i 59 odmian zbóż ozimych: owsa, jęczmienia, pszenicy zwyczajnej, orkiszu oraz 28 odmian roślin strączkowych: bobiku, grochu, łubinów, wyki jarej i soji. Razem w tym płodozmianie poddano ocenie 177 odmiany roślin uprawnych. Płodozmian ten oprócz spełnienia zadań stricte naukowych, był doskonałym polem pokazowym dla licznych wycieczek rolników i doradców, odwiedzających Chwałowice i mogącym naocznie przekonać się, co do właściwości odmian roślin, uprawianych ekologicznie. Jednak odmiany te uprawiane na mikropoletkach o powierzchni 1 m² nie mogły dać wiarygodnej statystycznie odpowiedzi o przydatności danej odmiany do produkcji ekologicznej. Dlatego w 2011 r. z pośród testowanych odmian wybrano 3 odmiany pszenicy jarej i 3 odmiany pszenicy ozimej do oceny w ścisłym doświadczeniu polowym. Doświadczenie w latach 2007 2010 prowadzono w następującym płodozmianie: 1. Lucerna z trawami 2. Lucerna z trawami 3. Lucerna z trawami 4. Lucerna z trawami 5. zboża jare + seradela 6. strączkowe + zboża ozime 7. zboża ozime + wsiewka lucerny W 2011 r. zrezygnowano z mieszanki lucerny z trawami, ponieważ na glebach gospodarstwa Chwałowice, ze względu na wysoki poziom wody gruntowej w okresie zimowym oraz nieprzepuszczalnej warstwy gipsu na głębokości średnio 2 m, lucerna wypada w czasie zimy. W 2009 r. mimo łagodnej zimy lucerna nie przezimowała, dlatego wiosną została zastąpiona koniczyną czerwoną. Obecnie po zakończeniu trzyletniego okresu badań w latach 2007 2010, płodozmian został zmodyfikowany i rośliny uprawiano w następującym płodozmianie: 1. ziemniak odmiana: Ewelina, 2. pszenica jara 3 odmiany: Katoda, Brawura, Ostka Smolicka 3. groch siewny odmiana: Medal 4. pszenica ozima 3 odmiany: Alkazar, Akteur, Legenda Każdą z odmian roślin uprawiano w czterech powtórzeniach. Powierzchnia każdego poletka do siewu i zbioru wynosiła dokładnie 37,5 m². Powierzchnia z obsianymi ścieżkami między replikacjami i odmianami wynosiła 45 m² [rys. 2]. Planowana powierzchnia poletka 22 m² została powiększona o zmniejszone ścieżki, pomiędzy powtórzeniami, przez co uniknięto tzw. efektu brzeżnego, a większe poletko daje bardziej wiarygodne wyniki w odniesieniu do praktyki. 2

Rys. 2 Plan poletek płodozmianu I 3 Zabiegi agrotechniczne na poletkach wykonywano według następującego harmonogramu: 1. wiosenne wytyczenie poletek pod siew roślin jarych, 2. na poletkach przeznaczonych pod siew zbóż jarych: bronowanie i nawożenie dobrze rozłożonym kompostem bydlęcym - 10 t/ha. 3. po rozrzuceniu kompostu: kultywatorowanie mające na celu wymieszanie kompostu z wierzchnią warstwą gleby, po kultywatorowaniu: bronowanie w celu wyrównania powierzchni pola przed siewem lub sadzeniem, 4. w dniu siewu: grabkowanie w celu wzruszenia gleby i wyrównania powierzchni 5. siew zbóż jarych i roślin strączkowych, 6. ocena wschodów zbóż jarych 7. bronowanie zbóż ozimych i jarych w fazie krzewienia, 8. wykonanie zespołu uprawek pielęgnacyjnych: pielenie zbóż i roślin strączkowych, 9. ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem zbóż i roślin strączkowych, 10. zbiór zbóż jarych i roślin strączkowych 11. jesienią: bronowanie, nawożenie: kompost 15 t/ha i siew zbóż ozimych.

Badano następujące parametry pszenicy jarej i ozimej: 1. ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, 2. plon z poletka, 3. liczba źdźbeł na 1 m², 4. liczba źdźbeł kłosonośnych na 1 m², 5. liczba i masa źdźbeł z 1 m², wysokość źdźbła, 6. długość kłosa, 7. masa kłosów z ziarnem, 8. liczba ziarn w kłosie, 9. masa ziarna z kłosa, 10. Masa tysiąca ziarn, 11. wilgotność ziarna, 12. zawartość białka, 13. zawartość skrobi, 14. zawartość glutenu i sedymentacja, 4 Wyniki badań Ocena stanu zachwaszczenia Tab. 1 Liczba i skład gatunkowy chwastów w łanie ziemniaka odmiany Ewelina ( w szt./1 m²), (średnio z 4 powtórzeń) Lp. Gatunek Szt/m² 1 Galium aparine L. 0,2 2 Chenopodium album L. 6,5 3 Echinochloa crus-galli (L.) Beauv. 1,5 4 Convolvulus Capsella bursa arvensis pastoris L. (L.) Medic. 4,2 5 Amaranhus retroflexus L 1,2 6 Galinsoga parviflora Cav. 8,8 7 Vicia cracca L. 1,0 8 Stellaria media (L.) Viii. 25,0 9 Polygonum convolvulus L. 0,2 10 Polygoum nodosum Pers. 3,2 11 Sinapsis arvensis L 1,0 12 Cirsium arvense (L.) Scop. 0,2 13 Amaranthus Convolvulus retroflexus arvensis L. L. 1,0 14 Eąuisetum arvense L. 0,5 Liczba egzemplarzy chwastów ogółem 54,5 W łanie ziemniaka odmiany Ewelina znaleziono 14 gatunków chwastów, w tym 11 gatunków jednorocznych i 3 gatunki wieloletnie [tab. 1]. Dominującymi gatunkami były: Stellaria media, Galinsoga parviflora Chenopodium album. Gatunki te pojawiły się w postaci siewek w przyziemnej warstwie łanu, w wyniku obfitych deszczy w miesiącu lipcu. Potencjalnie gatunki te nie wpłynęły negatywnie na zbiór i wysokość plonu.

Tab. 2 Liczba i skład gatunkowy chwastów w łanie pszenicy jarej ( w szt./1 m²), (średnio z 4 powtórzeń) Lp. Gatunek odmiana Katoda Brawura Ostka Smolicka 1 Galium aparine L. 0,2 0,2 0,2 2 Avena fatua L. 0,2-0,2 3 Matricaria chamomilla 0,2 0,2 1,5 4 Raphanus raphanistrum L. - 0,2 4,2 5 Chenopodium album L. 9,5 5,2 0,8 6 Echinochloa crus-galli (L.) Beauv. 4,8 2,8 3,2 7 Polygonum aviculare L. 1,0 0,2-8 Setaria glauca (L.) P.B. 8,5 1,2-9 Veronica persica Poir. 0,2 0,2 0,2 10 Galinsoga parviflora Cav. 5,0 4,0 3,2 11 Vicia cracca L. 0,2 - - 12 Thlaspi arvense L. 0,2-0,2 13 Galeopsis tetrahit L. 1,0 0,8 1,5 14 Polygonum convolvulus L. 2,2 1,0 4,2 15 Polygonum nodosum Pers. 3,0 0,2 1,0 16 Myosotis arvensis (L.) Hill. 0,2-8,8 17 Vicia tetrasperma (L.) Schreb 1,0 - - 18 Erodium cicutarium (L.) Herit 0,2-1,2 19 Annagalis arvensis L. 0,2-0,2 20 Plantago maior L. 0,2-0,2 21 Convolvulus arvensis L. 1,5 1,8 8,8 22 Cirsium arvense (L.) Scop. 1,2 0,8 1,2 23 Tarcaxacum officinale F. H. Wigg. 0,2-6,5 24 Sonchus arvensis L. 0,8 0,2 6,5 25 Agropyron repens (L.) P. B. 0,2 - - Liczba gatunków 24 15 20 Liczba chwastów ogółem 41,9 19,0 53,8 W łanie trzech badanych odmian pszenic jarych znaleziono 25 gatunków chwastów, w tym 19 gatunków chwastów nasiennych i 6 gatunków wieloletnich [tab. 2]. Najwięcej gatunków znajdowało się w łanie odmiany Katoda 24 gatunki, w łanie odmiany Ostka Smolicka 20 gatunków, a najmniej było w łanie odmiany Brawura 15 gatunków. Także odmiana Brawura była najmniej zachwaszczona. Średnio w 4 powtórzeniach określono 19 egzemplarzy chwastów. Mimo pośredniej liczby gatunków, wśród badanych odmian, najbardziej zachwaszczona okazała się Ostka Smolicka, w której łanie było przeciętnie 53,8 egzemplarzy chwastów [tab. 2]. Liczba egzemplarzy chwastów w łanie odmiany Ostka Smolicka i Katoda, każe przypuszczać, że wywarły one negatywny wpływ na wysokość i jakość plonu. Zachwaszczenie pszenicy odmiany Brawura było na niskim poziomie i nie wywarło negatywnego wpływu na jej plonowanie [tab. 2]. Dominującymi gatunkami zachwaszczającymi pszenice jare okazały się: Chenopodium album, Echinochloa crus-galli, Galinsoga parviflora, a z wieloletnich Convolvulus arvensis [tab. 2 ]. 5

Tab. 3 Liczba i skład gatunkowy chwastów w łanie pszenicy ozimej ( w szt./1 m²), (średnio z 4 powtórzeń) Lp. Gatunek odmiana Alkazar Akteur Legenda 1 Galium aparine L. 0,0 0,2-2 Matricaria maritima L. 0,2-0,1 3 Chenopodium album L. 3,2 6,2 0,7 4 Viola arvensis Murray 0,0 1,2 0,2 5 Apera spica-venti (L) P.Beauv. 0,2 8,5 0,5 6 Polygonum aviculare L. 0,6-0,5 7 Capsella bursa pastoris (L.) Medic. 0,0 2,2 0,0 8 Setaria glauca (L.) P.B. 1,3 0,2 1,3 9 Veronica persica Poir. 9,3 1,5 0,0 10 Galinsoga parviflora Cav. 3,4 1,0 7,5 11 Vicia cracca L. 0,2 1,5 1,5 12 Stellaria media (L.) Viii. - 1,0 1,0 13 Echinochloa crus-galli (L.) Beauv. 0,0 0,8 0,2 14 Galeopsis tetrahit L. 0,9-0,2 15 Polygonum convolvulus L. 1,3 6,5 1,2 16 Stachys palustris L. 0,2 1,5-17 Polygonum nodosum Pers. 1,0 4,2 0,5 18 Melandrium album (Mill)Gracke 0,0 1,0-19 Erigeron canadensis L. 0,0 8,8 0,2 20 Gnaphalium uliginosoum L. 0,0 - - 21 Myosotis arvensis (L.) Hitt. 0,1 1,2-22 Cerastium arvense L. 0,0 0,2-23 Atriplex patulum L. - 3,2 0,2 24 Galium aparine L. - - 0,2 25 Bidens tripartitus L. - - 0,2 26 Sonchus arvensis L. 0,2 0,2 0,2 27 Plantago maior L. - 0,2 0,2 28 Cirsium arveme (L.) Scop. 1,4 0,2 0,8 29 Convolvulus arvensis L. 3,0 0,5 2,8 30 Agropyron repens (L.) P.B. - 0,5 0,2 Liczba gatunków 24 24 24 Liczba chwastów ogółem 26,5 52,5 20,4 6 W łanie trzech badanych odmian pszenic ozimych znaleziono łącznie 30 gatunków chwastów, w tym 25 gatunków chwastów nasiennych i 5 gatunków wieloletnich [tab. 3]. We wszystkich badanych odmianach określono tę samą liczbę gatunków 24. Natomiast odmiany różniły się stopniem występowania egzemplarzy chwastów. Najbardziej zachwaszczona okazała się odmiana Akteur. W łanie pozostałych dwóch odmian zaobserwowano podobną liczbę zachwaszczających je chwastów [tab. 3 ]. Liczba egzemplarzy chwastów w łanie odmianyakteur była zbyt duża. W odmianach Alkazar i Legenda chwasty nie wpłynęły znacząco wysokość i jakość plonu.

Pszenice ozime Alkazar kg/poletko dt/ha Akteur kg/poletko dt/ha Legenda kg/poletko dt/ha Pszenice jare Katoda kg/poletko dt/ha Brawura kg/poletko dt/ha Ostka Smolicka kg/poletko dt/ha ziemniaki kg/ poletko dt/ha Dominującymi gatunkami zachwaszczającymi pszenice ozime okazały się wyłącznie jednoroczne chwasty nasienne: Veronica persica, Chenopodium album, Apera spica-venti, Polygonum convolvulus. [tab. 3 ]. Ocena łanu i plonu uprawianych w płodozmianie I roślin Tab. 4 Plon odmian ziemniaka 7 Ewelina 265,00 212 Falming 291,00 233 Belarosa 310,00 248 Średnio 288,67 231 Zebrany plon zdrowych bulw ziemniaka był wysoki [tab. 4]. Mógłby być jeszcze wyższy, jednak padające obfite deszcze w lipcu spowodowały duże straty w wyniku zgnicia bulw w glebie przed zbiorem Oceniając poszczególne odmiany najwyższy plon osiągnięto w odmianie Belarosa, niższy w odmianie Flaming a najniższy w odmianie Ewelina. Jednak należy podkreślić, że wszystkie trzy odmiany plonowały na wysokim poziomie. Tab. 5 Plon pszenicy jarej i ozimej [w kg/ poletko i dt/ha] w 2011 r. S1 19,40 51,73 S5 16,75 44,67 S9 20,20 53,87 S2 19,20 51,20 S6 16,05 42,80 S10 18,15 48,40 S3 19,25 51,33 S7 15,55 41,47 S11 17,45 46,53 S4 18,90 50,40 S8 14,55 38,80 S12 16,65 44,40 Średnio 19,19 51,17 15,73 41,93 18,11 48,30 S13 16,55 44,13 S17 19,3 51,5 S21 15,3 40,8 S14 15,85 42,27 S18 16,2 43,2 S22 16,9 45,1 S15 13,20 35,20 S19 16,6 44,3 S23 18,5 49,2 S16 16,00 42,67 S20 15,8 42,0 S24 19,0 50,7 Średnio 15,40 41,07 16,96 45,23 17,41 46,43 Wartość gospodarczą zbóż wyznacza wielkość i jakość plonu. Elementem wyboru odmiany do uprawy są cechy jakościowe ziarna. Inne cechy są brane pod uwagę w doborze odmian przeznaczanych na paszę, a inne w przypadku

wykorzystywania ziarna na cele konsumpcyjne do wypieku chleba a jeszcze inne do wypieku ciastek. Na paszę potrzebne są odmiany o wysokim plonowaniu, niekoniecznie połączonym z wielkością ziarna. Do celów konsumpcyjnych ważna jest wielkość ziarna, cechy przemiałowe oraz skład i jakość ziarna decydujące o wartości wypiekowej mąki, inne do celów ciastkarskich a inne do chlebowych. Istotne znaczenie mają również korzystne cechy rolnicze odporność na choroby, konkurencyjność z chwastami itp. Najważniejszym elementem dla rolnika jest wysokość plonu. W ocenie 3 odmian pszenicy jarej najwyższy plon wydała odmiana Katoda, nieco niższy Ostka Smolicka, a najniżej plonowała odmiana Brawura [tab. 5]. W porównaniu pszenicy ozimej najwyższy plon ziarna zebrano w odmianie Legenda, nieco mniejszy w odmianie Akteur, a najniższy uzyskano w odmianie Alkazar [tab. 5]. Należy podkreślić, że duży wpływ na plonowanie zbóż w warunkach ekologicznych, wywierają warunki pogodowe w okresie wegetacji. Warunki pogodowe w okresie wegetacji 2010/2011 znacznie odbiegały od średniej z wielolecia. Stąd też jednoroczna ocena plonowania badanych odmian, nie przesądza jeszcze o ich przydatności do produkcji ekologicznej. Tab. 6 Cechy charakterystyczne łanu odmian pszenicy jarej odmiana replikacje liczba źdźbeł w 1 mb. rzędu Brawura Katoda Ostka Smolicka liczba źdźbeł kłosonośnych w 1 mb. rzędu masa źdźbeł z 1 mb. [w g] masa 10 kłosów z ziarnem [ w g] liczba ziarn w 10 kłosach 8 masa ziarna z 10 kłosów 1 21 21 57,1 16,0 174 9,1 2 34 33 85,4 19,4 246 10,4 3 17 17 37,4 13,3 199 7,8 4 49 47 144,6 21,0 245 9,3 średnio 30 30 81,1 17,4 216 9,2 1 33 30 137,1 24,9 231 11,9 2 50 50 87,2 20,1 235 10,7 3 59 58 138,6 17,6 179 9,5 4 20 20 60,6 19,9 124 5,7 Średnio 40 40 105,9 20,6 192 9,4 1 78 78 223,4 24,4 151 9,0 2 48 48 107,0 18,2 146 5,4 3 64 63 258,6 23,1 154 6,4 4 67 65 144,5 22,4 150 6,9 Średnio 64 64 183,4 22,0 150 6,9 Głównymi elementami cech wpływających na wysokość plonowania zbóż jest obsada kłosów, liczba ziarn w kłosie i przeciętna masa ziarniaka. Obsada kłosów jest wysoce zmienną cechą, zależną od warunków glebowych, czy pogodowych w trakcie wegetacji oraz stosowanej agrotechniki. Zabiegi agrotechniczne, w tym nawożenie, gęstość siewu, uprawki pielęgnacyjne to

tylko niektóre działania powodujące duże modyfikacje obsady kłosów. Liczba ziarn w kłosie i masa ziarniaków zależy przede wszystkim od cech genotypu danej odmiany. Wśród porównywanych odmian pszenicy jarej największą obsadą źdźbeł, wykazała się Ostka Smolicka, na podstawie liczby źdźbeł w jednym metrze bieżącym rzędu. Wyraźnie niższa obsada charakteryzowała łan odmiany Katoda, a obsada źdźbeł odmiany Brawura była poniżej połowy obsady Ostki Smolnickiej [tab. 6]. Należy podkreślić, że trzy badane odmiany były wysiane z taką samą liczbą ziarniaków 5,5 mln ziarniaków na jeden hektar. Wszystkie trzy odmiany wykształciły tylko źdźbła kłosonośne, bez źdźbeł płonych, co jest cechą pozytywną. Masa źdźbeł i kłosów odzwierciedlała liczbę źdźbeł w metrze bieżącym rzędu. Jednak liczba ziarniaków w 10 kłosach była całkowicie odwrotna. Największą liczbę ziarniaków stwierdzono w kłosach odmiany Brawura, pośrednio u odmiany Katoda, a najmniej ziarniaków było w kłosach Ostki Smolnickiej. Jeszcze inne proporcje zaszły w masie ziarniaków z 10 kłosów. Największą stwierdzono u odmiany Katoda, niewiele niższą u odmiany Brawura,aq wyraźnie mniejszą masę ziarna określono u odmiany Ostka Smolicka [tab. 6]. Tab. 7 Cechy charakterystyczne łanu odmian pszenicy ozimej odmiana replikacje liczba źdźbeł w 1 mb. rzędu Alkazar Akteur Legenda liczba źdźbeł kłosonośnych w 1 mb. rzędu masa źdźbeł z 1 mb. [w g] masa 10 kłosów z ziarnem [ w g] liczba ziarn w 10 kłosach 9 masa ziarna z 10 kłosów 1 45 45 121,7 27,5 297 13,9 2 51 50 92,6 16,7 161 8,7 3 29 29 59,0 20,6 253 12,5 4 69 69 206,7 27,5 294 14,0 średnio 48 48 120,0 23,1 251 12,3 1 39 27 161,9 27,3 250 11,6 2 63 62 270,1 27,2 356 16,9 3 50 50 189,8 28,1 330 18,0 4 52 52 234,0 28,6 404 12,2 Średnio 51 48 214,0 27,8 335 14,7 1 23 23 69,2 19,0 427 14,8 2 57 55 188,2 28,4 450 16,9 3 67 67 252,3 28,5 483 21,7 4 55 55 242,9 33,1 507 25,9 Średnio 50 50 188,2 27,2 467 19,8 W porównywanych odmianach pszenicy ozimej nie stwierdzono tak wyraźnych różnic w liczbie źdźbeł w jednym metrze bieżącym rzędu, jak to miało miejsce pomiędzy odmianami pszenicy jarej. Natomiast podobnie jak u

odmian pszenicy jarej, wszystkie trzy odmiany pszenicy ozimej wykształciły tylko źdźbła kłosonośne, bez źdźbeł płonych, co jest cechą pozytywną [tab. 6]. Natomiast masa źdźbeł i kłosów w metrze bieżącym rzędu była wyraźnie zróżnicowana. Największą masę wykształciła odmiana Akteur, mniejszą odmiana Legenda, a najmniejszą odmiana Alkazar [tab. 7]. Liczba i masa ziarn w 10 kłosach była najwyższa u odmiany Legenda, wyraźnie mniejszą liczbę i masę ziarniaków stwierdzono u odmiany Akteur, zaś najniższe te parametry wystąpiły u odmiany Alkazar [ tab. 7]. Wartość technologiczna odmian pszenicy jest ujęta w pięć grup: E elitarna, A jakościowa, B chlebowa, K na ciastka i C pozostała, w tym paszowa. Odmiany z grup E, A, B są przydatne do wypieku chleba. Zaliczenie odmiany do danej grupy nie oznacza jednak, że w każdych warunkach klimatyczno-środowiskowych uzyska ona zadawalające wartości wskaźników przemiałowych czy wypiekowych. Wpływ pogody czy agrotechniki na wartość technologiczną ziarna pszenicy jest bowiem duży. Ziarno pszenicy chlebowej przeznaczone na cele piekarskie powinno mieć co najmniej 11,5% s.m. białka, a pszenicy jakościowej - powyżej 14%. Zawartość białka w ziarnie jest cechą odmianową. W badanych odmianach pszenicy jarej, tylko ziarno odmiany Brawura spełniało kryteria celów piekarskich, jakość ziarna odmiany Katoda balansowało na granicy przydatności, a ziarno odmiany Ostka Smolicka nie spełniało warunków pszenicy chlebowej [tab. 8]. Należy zaznaczyć, że ziarno wszystkich badanych odmian pszenicy jarej nie spełniało kryteriów stawianych pszenicy jakościowej. Jest to problem stwierdzany także w pracach innych autorów. Tab.8 Cechy jakościowe ziarna odmian pszenicy jarej odmiana replikacje Zawartość białka [w %] Zawartość glutenu [w %] Sedymentacja [w ml] Zawartość skrobi [w %] Wilgotność [w %] Brawura 1 11,99 22,44 48,35 50,44 15,44 2 11,80 22,05 46,99 50,45 15,50 3 11,79 21,88 46,61 50,65 15,40 4 12,02 23,14 48,02 50,25 15,64 średnio 11,9 22,38 47,49 50,45 15,50 Katoda 1 11,85 21,82 43,60 51,19 15,52 2 11,61 21,01 46,07 50,70 15,23 3 11,62 21,62 43,36 51,02 15,21 4 10,75 18,78 41,62 50,82 15,94 Ostka Smolicka Średnio 11,46 20,81 43,66 50,93 15,48 1 11,40 21,38 45,93 49,87 15,57 2 10,95 20,50 42,84 50,38 15,50 3 10,91 20,34 41,83 50,60 15,48 4 10,52 18,42 40,19 50,54 15,46 Średnio 10,94 20,16 42,70 50,35 15,50 10

11 Ilość glutenu i jego właściwości mają duże znaczenie dla wartości wypiekowej. Ocena glutenu jest podstawową i wstępną czynnością w badaniu wartości wypiekowej mąki pszennej. Ziarno przeznaczone do przetwórstwa na mąkę do wypieku chleba powinno charakteryzować się ilością glutenu co najmniej 25 %. Im wyższa ilość glutenu, tym ziarno jest lepszym surowcem do wypieku chleba. Największą zawartością glutenu charakteryzowała się odmiana Brawura, nieco niższą pozostałe odmiany. Jednak ziarno żadnej ocenianej odmiany nie spełniało minimalnej zawartości glutenu [tab. 8]. Dla potrzeb piekarnictwa najważniejsze są dwie cechy jakościowe pszenicy: zawartość białka oraz wartość wskaźnika sedymentacyjnego Zeleny ego. Ziarno, dla którego wskaźnik ten ma wartość ponad 30 ml, jest surowcem o dobrej wartości wypiekowej, którą należy ocenić mniej korzystnie, gdy zawartość białka jest niższa niż 11,5 proc., a dobrze, gdy jest wyższa. Bardzo dobrą wartością wypiekową odznacza się ziarno pszenicy o zawartości ponad 14 proc. białka i wskaźniku sedymentacyjnym ponad 40 ml. Z pośród badanych odmian tylko Brawura pozytywnie łączyła obie cechy. Katoda posiadała w ziarnie zawartość białka na granicy minimalnej, choć wskaźnik sedymentacji przewyższał 40 ml. Natomiast Ostka Smolicka mimo wysokiego wskaźnika sedymentacji nie spełniała warunku wypiekowości, z powodu niskiej zawartości białka [tab. 8]. Zawartość skrobi w ziarnie pszenicy nie odgrywa istotnej roli. U trzech badanych odmian pszenicy jarej przekraczała 50% i była zadowalająca [tab. 8]. Tab 8. Cechy jakościowe ziarna odmian pszenicy ozimej odmiana replikacje Zawartość białka [w %] Zawartość glutenu [w %] Sedymentacja [w ml] Zawartość skrobi [w %] Wilgotność [w %] Alcazar 1 9,85 21,44 43,18 52,15 14,26 2 9,98 19,09 45,11 51,34 14,09 3 9,85 x 42,56 51,62 14,36 4 9,91 20,33 43,15 51,43 14,25 średnio 9,90 20,29 43,50 51,64 14,24 Akteur 1 10,74 22,00 35,76 51,91 14,96 2 10,09 18,39 35,10 51,97 15,17 3 9,80 18,49 33,32 52,13 15,16 4 10,13 19,27 32,94 51,98 14,87 Średnio 10,19 19,54 34,28 52,00 15,04 Legenda 1 10,12 17,25 35,76 51,63 14,67 2 10,00 17,55 35,10 51,72 14,33 3 10,59 19,50 33,32 51,49 14,86 4 10,34 18,24 32,94 51,85 15,00 Średnio 10,26 18,14 34,28 51,67 14,72

W badanych odmianach pszenicy ozimej żadna z odmian nie przekraczała minimalnego progu zawartości białka, przy czy różnice pomiędzy nimi były niewielkie [tab.8]. Podobnie zawartość glutenu dyskwalifikowała te odmiany do celów piekarnictwa. Wskaźnik sedymentacji był zadowalający tylko u odmiany Alkazar. Zawartość skrobi podobnie jak w ziarnie odmian pszenicy jarej była powyżej 50%. 12 Płodozmian II Porównanie wpływu roślin Bobowatych na plonowanie roślin uprawianych w intensywnym płodozmianie Celem doświadczenia jest określenie wpływu azotu pozostawionego w glebie, a wytworzonego przez rośliny Bobowate [Fabaceae] na plonowanie roślin uprawianych w intensywnym płodozmianie. W rolnictwie najbardziej plonotwórczym pierwiastkiem jest azot. Podobnie w systemie rolnictwa ekologicznego azot decyduje o wysokości plonowania uprawianych roślin. Jednym z zarzutów wobec rolnictwa ekologicznego jest niższe plonowanie roślin, wynikające głównie z niedostatku azotu, dostarczanego li tylko w postaci nawożenia organicznego, gdyż nie ma mineralnych nawozów azotowych dozwolonych do stosowania w tym systemie. Głównym źródłem azotu w rolnictwie ekologicznym mogą być rośliny Bobowate. Od ich ilości w strukturze zasiewów zależy zawartość azotu w resztkach korzeniowych, pozostawionych w glebie lub wprowadzonych do gleby w postaci nawozów zielonych. W doświadczeniu rośliny uprawiano w następującym płodozmianie: 1. ziemniak odm. Viviana 2. pszenica jara odm. Tybalt 3. soja odm. Antoszka 4. orkisz ozimy odm. Frankenkorn Pola płodozmienne podzielono na dwie równe części [rys. 3]. W jednej z nich wymienione rośliny uprawiano bez międzyplonów, w drugiej z międzyplonami roślin Bobowatych: po ziemniakach wysiano poplon ścierniskowy mieszanka wyki jarej i grochu pastewnego, w pszenicy jarej jako wsiewkę poplonową wysiano koniczynę białą, w orkiszu ozimym wsiano seradelę pastewną.

13 Rys.3 Plan pola doświadczalnego płodozmianu II W tym płodozmianie wprowadzono w każdym roku roślinę Bobowatą, która będzie głównym dostarczycielem azotu najbardziej plonotwórczego pierwiastka. Każda z roślin Bobowatych współżyje z innym szczepem bakterii brodawkowej. Wyka jara i peluszka Rhizobium leguminosarum, Koniczyna biała Rhizobium trifolii, soja Rhizobium japonicum, seradela Rhizobium lupini. Badania gleby wykażą czy Bobowate dostarczają wystarczającą ilość azotu dla pozostałych roślin w płodozmianie oraz czy przy takim częstym wysiewie Bobowatych, nie zachodzi zjawisko zmęczenia gleby, wywołane namnażaniem bakteriofagów, niszczących bakterie brodawkowe. Doświadczenie założono w blokach losowych w czterech powtórzeniach. Powierzchnia poletek do siewu i zbioru wynosiła 22 m². Nawożenie - ziemniak: 30 t/ha obornik przed sadzeniem - pszenica jara wiosną przed bronowaniem i kultywatorowaniem kompost 15 t/ha, - soja wiosną przed bronowaniem i kultywatorowaniem kompost 10 t/ha, - orkisz jesienią przed bronowaniem przedsiewnym kompost 15 t/ha, Ochrona roślin W uprawie zbóż nie były stosowane biologiczne pestycydy, w celu oceny naturalnej odporności badanych odmian na choroby lub szkodniki. Ochrona ziemniaka: - oprysk Novodor przeciwko stonce ziemniaczanej, - Oprysk Miedzian 50 WP przeciwko zarazie ziemniaczanej. Odmiany uprawianych roślin:

Ziemniak odm. Roksana Pszenica jara odm. Tybalt Soja odm. Antoszka Orkisz odm. Franckenkorn Badane są następujące parametry: ziemniak: ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, plon z poletka, pszenica jara: ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, plon z poletka, liczba źdźbeł na 1 m², liczba źdźbeł kłosonośnych na 1 m², liczba i masa źdźbeł z 1 m², wysokość źdźbła, długość kłosa, masa kłosów z ziarnem, liczba ziarn w kłosie, masa ziarna z kłosa, MTZ, wilgotność ziarna, zawartość białka, skrobi, glutenu i sedymentacja, soja: ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, plon z poletka, zawartość białka i tłuszczu w nasionach, orkisz ozimy: ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, plon z poletka, liczba źdźbeł na 1 m², masa źdźbeł z 1 m², wysokość źdźbła, długość kłosa, masa kłosów z ziarnem, liczba ziarn w kłosie, masa ziarna z kłosa, MTZ, wilgotność ziarna, zawartość białka, skrobi, glutenu i sedymentacja oraz właściwości gleby: zasobność gleby N, P, K, Ca oraz ph, w tym dynamika zawartości azotu w glebie w trakcie wegetacji. Należy nadmienić, że tego typu badań nie prowadzi się w zakresie rolnictwa ekologicznego w Polsce, a otrzymane wyniki mogą mieć duże znaczenie w praktyce intensywnej produkcji roślinnej wielu gospodarstw ekologicznych. Wyniki badań W zachwaszczeniu wtórnym uprawy ziemniaka znaleziono 24 gatunki chwastów. Dominującymi chwastami były gatunki wieloletnie: Perz zwyczajny i Mlecz polny. Zdecydowanie mniej egzemplarzy znaleziono chwastów nasiennych. Najwięcej w tej grupie chwastów było egzemplarzy: Chwastnicy jednostronnej, Gwiazdnicy pospolitej, Przetacznika sp., Rumianowatych i Żółtlicy pospolitej [tab. 9]. 14

Nr poletka Nr próbki przytulia czep. rumianowate tasznik żółtlica posp wyka niezapominajka koniczyna biała tobołki mak polny sporek polny rdest kolankowaty owies głuchy Nr poletka Nr próbki Perz zwycz. Chwastnica jednostr. Włośnica zielona babka zwyczajna bodziszek porozcin. fiołek gwiazdnica gorczyca komosa biała mlecz polny ostrożeń posp. przetacznik Tab. 9 Liczba i skład gatunkowy chwastów w łanie ziemniaka [w szt./m²] 15 1 1 9 4 1 1 2 2 4 5 1 4 1 2 19 9 6 1 10 1 6 8 2 1 8 8 1 3 1 15 6 5 2 2 3 6 2 1 3 1 61 3 1 4 3 1 2 2 4 6 11 3 2 13 4 4 3 6 1 1 12 4 1 28 6 2 1 3 4 1 23 6 4 2 2 5 2 8 2 6 8 5 1 5 4 5 2 5 2 5 7 5 5 2 7 3 5 3 13 17 6 1 15 2 1 2 5 7 1 12 10 6 2 18 6 1 8 5 11 9 7 1 29 6 2 1 2 6 8 5 7 2 17 4 3 1 1 1 7 5 8 1 25 7 1 1 1 4 7 8 2 26 8 2 1 4 5 27 9 średnio 14,2 5,3 0,8 0,6 1,2 2,1 4,9 0,1 0,6 12,8 1,6 7,6 1 1 6 5 2 2 1 1 1 1 1 1 2 9 4 6 4 2 2 5 2 1 5 4 1 2 2 2 8 1 3 4 1 3 3 1 6 3 3 1 3 2 11 1 4 4 1 2 3 4 1 2 1 2 4 2 3 1 2 1 2 5 1 3 1 5 2 8 1 2 1 1 6 1 1 1 9 6 2 7 7 1 2 1 8 1 7 2 3 1 1 8 1 3 1 2 1 8 2 3 3 6 1 średnio 0,3 4,3 1,7 3,5 0,8 0,3 0,1 0,8 0,5 0,5 0,1 0,1

Nr poletka Fiołek polny komosa biała mlecz polny rumianowate Wyka ptasia 16 Tab. 10 Liczba chwastów w łanie pszenicy jarej [w szt./m²] 1 1 7 1 1 2 2 1 2 3 1 4 4 5 2 4 5 6 1 3 6 4 1 6 7 1 1 2 8 4 razem 1 29 2 11 17 Wśród roślin uprawianych w płodozmianie, najmniej zachwaszczona okazała się pszenica jara. W ocenie stanu zachwaszczenia tej rośliny określono tylko 5 gatunków chwastów, z których najwięcej było egzemplarzy Komosy białej [tab. 10].

Nr poletka rumianowate tasznik żółtlica posp wyka niezapominajka koniczyna biała mak polny sporek polny Nr poletka perz zwycz. chwastnica jednostronna Babka zwycz.. bodziszek porozcin. fiołek gwiazdnica komosa biała mlecz polny ostrożeń posp. Przetacznik sp. Tab. 11 Liczba chwastów w łanie soi [w szt./m²] 17 1 2 6 3 1 1 3 3 2 2 3 3 3 19 2 1 2 1 3 4 3 1 1 3 3 5 12 8 6 5 6 1 1 1 3 5 4 7 12 2 6 2 6 8 2 1 1 6 2 1 3 średnio 0,6 6,8 1,2 1,0 0,4 3,0 0,5 2,5 0,1 3,4 1 7 7 3 9 2 2 8 2 3 5 2 1 3 4 1 4 5 6 2 3 1 2 6 1 2 1 7 4 4 8 2 3 średnio 2,5 3,4 1,6 0,2 1,1 0,2 0,2 1,2 Łan soi zachwaszczało 18 gatunków chwastów. Najwięcej egzemplarzy znaleziono Chwastnicy jednostronnej. Średnio o połowę mniej było egzemplarzy Przetacznika sp. i Tasznika pospolitego. Jeszcze mniej określono gwiazdnicy pospolitej. Pozostałe gatunki występowały w jeszcze mniejszej liczbie [tab. 11].

Nr poletka rumianowate tasznik żółtlica posp wyka niezapominajka koniczyna biała przetacznik ostrożeń posp. Nr poletka Perz zwycz. miotła zbożowa bniec biały koniczyna biała łodyg fiołek gwiazdnica komosa biała mlecz polny Tab. 12 Liczba chwastów w łanie orkiszu ozimego [w szt./m²] 18 1 2 3 17 3 1 2 6 2 1 7 1 15 2 1 10 3 8 3 8 4 3 2 2 1 5 8 5 1 5 5 6 4 1 7 1 3 1 2 7 8 3 9 średnio 2,0 3,8 0,1 4,2 0,9 1,1 0,2 6,8 1 5 2 1 8 2 2 8 12 3 2 21 1 4 3 1 9 3 1 3 3 1 5 2 5 1 2 6 2 7 2 2 7 3 2 3 1 8 2 3 średnio 2,6 0,1 6,8 1,2 0,8 2,0 1,4 0,5 W uprawie orkiszu ozimego stwierdzono 16 gatunków chwastów. Dominującymi były Mlecz polny i Żółtlica drobnokwiatowa. Mniejszą liczbą egzemplarzy zachwaszczały łan orkiszu takie gatunki jak Komosa biała i Miotła zbożowa. Pozostałe gatunki występowały w znikomej ilości [tab. 12].

Tab. 13 Plon bulw ziemniaka Nr poletka Masa bulw z poletka Masa bulw [ w t/ha] 1 38,05 17,5 2 31,40 14,3 3 38,10 17,3 4 32,65 14,8 5 51,30 23,3 6 56,20 25,5 7 56,45 25,6 8 43,10 19,6 średnio 43,41 19,74 19 Plon bulw ziemniaka w 2011 roku nie przedstawiał się imponująco [tab. 13]. Wynikał on z faktu bardzo niekorzystnych warunków pogodowych. W okresie lipca [rys.1] wystąpiły wysokie opady, które spowodowały duże straty w plonie w wyniku gnicia bulw w glebie. W trakcie zbioru wiele bulw odrzucono, jako nie nadające się do przechowywania i do spożycia. Także w trakcie zbioru wiele bulw całkowicie zepsutych nie zostało zebranych. Jednak średni plon nieco poniżej 20 ton z hektara jest wyższy od przeciętnych plonów tej rośliny w naszym kraju [GUS 2009]. Tab. 14 Cechy charakterystyczne pszenicy jarej i orkiszu ozimego Gatunek replikacje liczba źdźbeł w 1 mb. rzędu Pszenica jara Orkisz ozimy liczba źdźbeł kłosonośnych w 1 mb. rzędu masa źdźbeł z 1 mb. [w g] masa 10 kłosów z ziarnem [ w g] liczba ziarn w 10 kłosach masa ziarna z 10 kłosów 1 45 45 108,9 11,6 62 17,9 2 48 48 151,8 24,2 104 43,9 3 75 75 198,0 20,0 199 81,0 4 71 70 207,1 23,8 210 89,0 średnio 60 60 166,4 19,9 144 58,0 1 32 31 61,3 20,3 230 100,0 2 26 26 62,5 24,2 185 102,0 3 24 24 61,8 22,0 423 149,0 4 35 33 88,5 20,7 352 141,5 Średnio 29 28 68,5 21,8 298 123,1 Porównanie cech roślin zbożowych, uprawianych w płodozmianie jest niejednoznaczna. Pszenica jara wytworzyła więcej źdźbeł kłosonośnych, tym samym była bardziej konkurencyjna w stosunku do chwastów, niż orkisz ozimy. Świadczą o tym wyniki oceny zachwaszczenia. Jednak pszenica jara wytworzyła mniej ziarna w kłosach o mniejszej masie aniżeli orkisz ozimy [tab. 14].

Tab. 15 Plon ziarna pszenicy jarej Nr poletka kg/poletko t/ha 1 2,90 1,32 2 3,95 1,79 3 4,90 2,23 4 5,08 2,31 5 4,83 2,20 6 4,98 2,26 7 3,30 1,50 8 4,07 1,85 średnio 4,25 1,93 20 Plon ziarna pszenicy jarej w tym doświadczeniu był zbyt mały. Główny wpływ na ten stan rzeczy miały warunki pogodowe. Susza w okresie wiosennym i gwałtowne opady w okresie lipca, wywarły niekorzystny wpływ na plonowanie tej rośliny [tab. 15]. Tab. 16 Plon nasion soi Nr poletka kg/poletko t/ha 1 2,55 1,02 2 2,12 0,85 3 1,78 0,71 4 2,43 0,97 5 3,43 1,37 6 1,65 0,66 7 2,55 1,02 8 3,16 1,26 średnio 2,46 0,98 Soja w warunkach gospodarstwa w Chwałowicach co roku plonuje na zbliżonym poziomie. Niestety nie są to plony zadowalające [tab. 16]. W tym roku na tak niski plon negatywnie oddziaływały niekorzystne warunki pogodowe.

Tab.17 Plon ziarna orkiszu ozimego Nr poletka kg/poletko t/ha 1 10,10 4,59 2 7,30 3,32 3 6,05 2,75 4 7,07 3,21 5 7,15 3,25 6 7,40 3,36 7 7,50 3,41 8 6,20 2,82 średnio 7,35 3,34 21 Średni plon ziarna orkiszu ozimego w 2011 roku był zadowalający, jak na ten gatunek zboża [tab. 17]. Orkisz jest gatunkiem ekstensywnym, szczególnie nadającym się do uprawy ekologicznej. Plon ziarna nie łuskanego na poziomie 3 4 ton z hektara jest plonem zadowalającym. LITERATURA [1] Chrzanowska Drożdź B., Kaczmarek K.: Wpływ ilości wysiewu na architekturę łanu i plonowanie dwóch odmian pszenicy jarej, Fragm. Agronom., 3 (91), s. 17 26, 2006, [2] Cierpiała R., Wesołowski M.: Wpływ terminu bronowania na plonowanie pszenicy jarej, Fragm. Agronom., 26 (3), s. 25 33, 2009, [3] Czarnocki Sz., Garwacka A., Starczewski J.: Architektura łanu i plonowanie wybranych odmian pszenicy jarej w zależności od zastosowanych technologii uprawy, Fragm.. Agronom., nr 26 (3), s. 34 41, 2009, [4] Dyńska M.: Reakcja Jarych form Triticum durum Desf. i Triticum aestivum L. na termin i sposób regulacji zachwaszczenia, praca doktorska, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, 2011, [5] Jędruszczak M., Dąbek Gad M., Owczaruk A.: Chwasty zbóż w gospodarstwie ekologicznym oraz ich ograniczanie za pomocą wsiewek międzyplonowych i mieszanki zbożowo strączkowej, Post. Ochr. Rośl., 46 (2), s. 145 148, 2006, [6] Kołodziejczyk M., Szmigiel A., Kulig B.: Plonowanie wybranych odmian pszenicy jarej w zależności od poziomu agrotechniki, Fragm. Agronom., 26 (3), s. 58 67, 2009, [7] Mazurek J.: Biologiczne podstawy plonowania roślin zbożowych, Pam. Puł., z. 114, s. 261 273, 1999, [8] Nowak W., Zbroszczyk T., Kotowicz L.: Wpływ intensywności uprawy na niektóre cechy jakościowe ziarna odmian pszenicy, Pam. Puł. z. 135, s. 199 212, 2004, [9] Stupnicka Rodzynkiewicz E.: Rolnictwo zrównoważone a problem chwastów, Act. Agr. Et Silv, ser. Agraria, vol. XL, s.5 13, 2003,

[10] Tyburski J.: Struktura zasiewów w certyfikowanych gospodarstwach ekologicznych w Polsce, Fragm. Agronom., 22 (2), s. 229 237, 2005, [11] Woźniak A.: Wpływ zróżnicowanego udziału pszenicy jarej w zmianowaniu na plon i jakość ziarna, Biul. IHAR, 228, s. 41 50, 2004, 22