dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie

Transkrypt

1 42 Ziemniak Polski 2016 nr 3 ZACHWASZCZENIE PLANTACJI ZIEMNIAKA W POLSCE W LATACH dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie urbanowicz@ziemniak-bonin.pl Streszczenie Na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przy współpracy z Wojewódzkimi Inspektoratami Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa oszacowano stan i stopień zachwaszczenia upraw ziemniaka w Polsce. Podano również informacje o metodach zwalczania chwastów oraz najczęściej stosowanych herbicydach (substancjach czynnych). Na plantacjach ziemniaka dominowały gatunki chwastów z klasy dwuliściennych, głównie komosa biała (Chenopodium album) i żółtlica drobnokwiatowa (Galinsoga parviflora), a z jednoliściennych chwastnica jednostronna (Echinochloa crus-galli) i perz właściwy (Elymus repens). Chwasty zwalczano metodą mechaniczno-chemiczną. Najczęściej stosowano herbicydy w terminie przed wschodami, zawierające linuron i metrybuzynę. Słowa kluczowe: herbicydy, metody zwalczania, zachwaszczenie, ziemniak C hwasty konkurują z roślinami uprawnymi o wszystkie czynniki siedliska i dodatkowo są w stanie pobrać więcej składników pokarmowych, które z kolei potrafią lepiej wykorzystać (Rola 1982). O składzie ilościowym i gatunkowym zachwaszczenia danej uprawy decydują czynniki pogodowe i glebowe, nawożenie oraz intensywność zabiegów odchwaszczających w całym płodozmianie. W uprawach rolniczych w Polsce może występować nawet do 400 gatunków chwastów (Sobótka 1999), a w ziemniaku ok. 50. W praktyce liczba gatunków chwastów w łanie ziemniaków najczęściej nie przekracza 20 taksonów. Ziemniak jest szczególnie narażony na zachwaszczenie, co jest związane z jego powolnym początkowym wzrostem i uprawą w szerokiej rozstawie rzędów. W konsekwencji stwarza to idealne warunki do rozwoju niepożądanej roślinności (Urbanowicz 2015). W technologii uprawy ziemniaków chwasty zwalcza się metodą mechaniczną i mechaniczno-chemiczną. Obydwie można stosować przed wschodami i po wschodach ziemniaka. Oddzielnym zagadnieniem jest opłacalność tych metod, jednak dziś coraz trudniej wyobrazić sobie zwalczanie agrofagów bez chemicznych środków ochrony, chociaż od 2014 r. obowiązuje system integrowanej ochrony roślin, który stawia na pierwszym miejscu wykorzystanie wszystkich dostępnych niechemicznych metod eliminowania zagrożenia upraw, a dopiero w ostateczności i przy ekonomicznym uzasadnieniu dopuszcza stosowanie środków chemicznych (Kapsa i in. 2014ab). Celem pracy było oszacowanie stanu (składu gatunkowego) i stopnia zachwaszczenia (liczby poszczególnych osobników) upraw ziemniaka na terenie Polski oraz przegląd metod zwalczania chwastów i najczęściej stosowanych herbicydów w latach Metoda badań Badania oparto na ankietach, które zostały przeprowadzone we współpracy z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W badanym okresie obserwacje prowadzono na 747 plantacjach o łącznej powierzchni 1327,9 ha. Liczebność dominujących gatunków chwastów w zachwaszczeniu pierwotnym (na początku wegetacji) i wtórnym (pod koniec wegetacji) określono według przyjętej skali 5-stopniowej (Walczak i in. 2002), w której:

2 Ziemniak Polski 2016 nr liczebność nieznaczna pokrycie przez chwasty poniżej 5% obserwowanej powierzchni (1 szt./m 2 ); 2 liczebność mała pokrycie przez chwasty 6-25% powierzchni (2-9 szt./m 2 ); 3 liczebność średnia pokrycie przez chwasty 26-50% powierzchni (10-30 szt./m 2 ); 4 liczebność duża pokrycie przez chwasty 51-75% powierzchni (31-50 szt./m 2 ); 5 liczebność bardzo duża pokrycie przez chwasty powyżej 75% powierzchni (ponad 50 szt./m 2 ). Wyniki przedstawiono jako średnią z całego sezonu wegetacyjnego. Na podstawie uzyskanych danych określono także sposoby zwalczania chwastów w Polsce oraz najczęściej stosowane herbicydy (substancje czynne). Wyniki Ankietowano przeważnie małe plantacje, których powierzchnia nie przekraczała 10 ha. Najczęściej na takiej powierzchni wykonuje się średnio 1 zabieg z zastosowaniem herbicydów przed wschodami ziemniaków, a tylko na niektórych, gdzie jest większe zagrożenie ze strony chwastów, najczęściej z klasy jednoliściennych, aplikuje się herbicyd po wschodach. Jest to podyktowane względami ekonomicznymi, gdyż łatwiejsza jest mechaniczna uprawa gleby do momentu wschodów, a dopiero w razie konieczności stosuje się herbicydy po wschodach. Na plantacjach mniej zagrożonych częściej wykorzystuje się herbicydy przedwschodowe, które bardzo często zwalczają chwasty zarówno jednoliścienne, jak i dwuliścienne. Nie bez znaczenia jest również dostępność na rynku większej liczby środków do aplikacji przed wschodami ziemniaka oraz minimalne ryzyko wystąpienia fitotoksycznej reakcji w tym terminie. W latach badań dominowały gatunki chwastów z klasy dwuliściennych, które stanowiły średnio ponad 75% składu gatunkowego zachwaszczenia upraw ziemniaka, co potwierdzają wcześniejsze badania (Pawińska i in. 2000, 2001, 2002; Pawińska, Urbanowicz 2003; Urbanowicz 2004, 2012) rysunek 1.

3 44 Ziemniak Polski 2016 nr 3 Rys. 1. Udział poszczególnych klas gatunków chwastów w zachwaszczeniu pierwotnym i wtórnym Na skład gatunkowy zachwaszczenia miał wpływ typ gleby oraz przedplon, gdyż po uprawie zbóż czy rzepaku notowano duży odsetek ich samosiewów w łanie ziemniaka, a także chwasty typowe dla tych upraw. Stwierdzono tendencję do utrzymywania się populacji niektórych gatunków na podobnym poziomie w poszczególnych latach badań (tab. 1). Spośród taksonów z klasy dwuliściennych najliczniej występowała komosa biała (Chenopodium album), a z jednoliściennych chwastnica jednostronna (Echinochloa crus-galli). Tabela 1 Liczebność dominujących gatunków chwastów (średnia z sezonu wegetacyjnego) Liczebność w skali 5-stopniowej Gatunek Rok badań ( ) chwastu* Jednoliścienne ECHCG ELRYE SETPU Samosiewy zbóż Dwuliścienne CHEAL GASPA STEME VIOAR SINAR POLCO Samosiewy rzepaku * ECHCG Echinochloa crus-galli chwastnica jednostronna, ELRYE Elymus repens perz właściwy, SETPU Setaria glauca włośnica sina, CHEAL Chenopodium album komosa biała, GASPA Galinsoga parviflora żółtlica drobnokwiatowa, STEME Stellaria media gwiazdnica pospolita, VIOAR Viola arvensis fiołek polny, SINAR Sinapis arvensis gorczyca polna, POLCO Polygonum convolvulus rdestówka powojowata (rdest powojowy)

4 Ziemniak Polski 2016 nr 3 45 W latach prowadzenia obserwacji stwierdzono wzrost występowania skrzypu polnego (Equisetum arvense), co świadczyć może o lokalnym zakwaszeniu gleb i zaniechaniu nawożenia wapniowego w płodozmianie. Również w ostatnich latach odnotowano zwiększenie udziału w ogólnym zachwaszczeniu plantacji ziemniaka chwastnicy jednostronnej (Echinochloa crus-galli), głównie w pasie nadmorskim. Wcześniej gatunek ten występował tam bardzo sporadycznie i nie stanowił zagrożenia ani nie przysparzał trudności w zwalczaniu. Może to świadczyć o złagodzeniu klimatu, gdyż gatunek ten należy do ciepłolubnych. Najczęściej w analizowanym okresie w Polsce na plantacjach ziemniaka stosowano herbicydy zawierające jako substancje aktywne linuron, metrybuzynę i rimsulfuron (rys. 2). Rys. 2. Najczęściej stosowane herbicydy w Polsce (średnia z lat ) O wyborze tych substancji aktywnych decydowało szerokie spektrum zwalczanych gatunków chwastów, dostępność na rynku dużej liczby herbicydów zawierających te substancje czynne (generyki i środki z importu równoległego) oraz stosunkowo niska ich cena. Badania ankietowe bardzo często są obarczone błędami spowodowanymi subiektywną oceną ankieterów, stanowią jednak źródło cennych informacji o tendencjach i zmianach zachodzących w zachwaszczeniu upraw oraz sposobach eliminacji niepożądanej roślinności w łanie ziemniaka. Wnioski 1. W analizowanym okresie (lata ) na plantacjach ziemniaka w Polsce dominowały w zachwaszczeniu pierwotnym i wtórnym dwuliścienne gatunki chwastów, głównie komosa biała, żółtlica drobnokwiatowa i gwiazdnica pospolita. 2. Gatunki jednoliścienne reprezentowały najliczniej chwastnica jednostronna i perz właściwy. 3. Najpowszechniejszą metodą eliminowania zachwaszczenia była metoda mechaniczno-chemiczna. 4. W Polsce najczęściej chwasty zwalczane są za pomocą herbicydów do stosowania przedwschodowego. 5. Do zwalczania chwastów najczęściej wybierano herbicydy oparte na linuronie i metrybuzynie. Literatura Kapsa J., Mrówczyński M., Erlichowski T., Gawińska-Urbanowicz H., Matysek K., Osowski J., Pawińska M., Urbanowicz J., Wróbel S. 2014a. Ochrona ziemniaka zgodna z zasadami integrowanej ochrony roślin. Cz. I. Niechemiczne metody ochrony. Biul. IHAR 273: ; 2. Kapsa J., Mrówczyński M., Erlichowski T., Gawińska-Urbanowicz H., Matysek K., Osowski J., Pawińska M., Urbanowicz J., Wróbel S. 2014b. Ochrona ziemniaka zgodna z zasadami

5 46 Ziemniak Polski 2016 nr 3 integrowanej ochrony roślin. Cz. II. Metoda zrównoważonej chemicznej ochrony ziemniaka. Biul. IHAR 273: ; 3. Pawińska M., Kapsa J., Erlichowski T., Urbanowicz J Występowanie agrofagów ziemniaka w sezonie wegetacyjnym 1999 i zakres stosowanej ochrony chemicznej. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. nauk. Kołobrzeg, 4-5 kwietnia 2000 r. IHAR Oddz. Bonin: 7-15; 4. Pawińska M., Urbanowicz J., Gawińska-Urbanowicz H Występowanie i zakres zwalczania głównych agrofagów ziemniaka w sezonie wegetacyjnym 2000 na tle lat poprzednich. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. nauk. Kołobrzeg, kwietnia 2001 r. IHAR Oddz. Bonin: ; 5. Pawińska M., Urbanowicz J., Osowski J Występowanie, szkodliwość i zwalczanie niektórych agrofagów ziemniaka w 2001 roku w porównaniu z latami ubiegłymi. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. nauk. Kołobrzeg, kwietnia 2002 r. IHAR Oddz. Bonin: 7-11; 6. Pawińska M., Urbanowicz J Występowanie i zwalczanie chwastów oraz stonki ziemniaczanej w sezonie wegetacyjnym [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. nauk. Kołobrzeg, kwietnia 2002 r. IHAR ZNiOZ Bonin: 29-31; 7. Sobótka W Herbicydy wczoraj i dziś. Prog. Plant Prot. 39 (1): ; 8. Urbanowicz J Występowanie chwastów w ziemniaku i metody ich zwalczania na terenie Polski w latach Biul. IHAR 232: ; 9. Urbanowicz J Występowanie chwastów w ziemniaku oraz metody ich zwalczania na terenie Polski. Biul. IHAR 265: ; 10. Urbanowicz J Herbicydy zalecane do ochrony ziemniaka. Ziemn. Pol. 2: 25-29; 11. Walczak F., Grendowicz L., Jakubowska M., Skorupska A., Strugała N., Tratwal A., Wojtowicz A Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin uprawnych oraz stan zachwaszczenia roślin rolniczych w Polsce w 2001 roku. Prog. Plant Prot. 42 (1):

6 Ziemniak Polski 2016 nr 3 47