VI FORUM Polskiego Kongresu Drogowego Warszawa, 22 Października 2012 Alokacja ryzyka w projektach drogowych: dobre i złe praktyki Przemysław Borkowski Uniwersytet Gdański
Alokacji ryzyka w projektach infrastrukturalnych Ryzyko jest jednym z kluczowych czynników determinujących powodzenie projektów inwestycyjnych. W projektach o dużej skali (a do takich należą inwestycje w infrastrukturę transportu) ryzyko dotyczy znacznych środków finansowych. Właściwa alokacja ryzyka prowadzi do wzrostu racjonalności inwestycji infrastrukturalnych i redukcji nakładów.
Zasady alokacji ryzyka (idealistyczne) Ryzyko przejmuje strona, która może oddziaływać na czynniki generujące ryzyko; Ryzyko przejmuje strona, która może wpływać na skutki ryzyka (ograniczać je); Ryzyko przejmuje strona, która jest w stanie ponieść skutki ryzyka.
Optymalna alokacja ryzyka (praktyka) Ograniczenia zleceniodawcy (projekt) wykonalny (ze względu na ograniczenia fizyczne, prawne lub finansowe), mieści się w wyznaczonym budżecie, realizowany w wyznaczonych ramach czasowych, zaspokaja potrzeby użytkowników końcowych, spełnia kryteria techniczne i jakościowe. Ograniczenia wykonawcy zapłacono w terminie - za zrealizowane zadania, wymóg realizacji projektu zgodnie z harmonogramem i w ramach planu rzeczowo-finansowego, konieczność właściwego administrowania kontraktem, uniknięcie odpowiedzialności wobec stron trzecich (która może powstać w trakcie realizacji projektu, np. na skutek wypadków), unikniecie odpowiedzialności wobec zleceniodawcy wykraczającej poza zapisy kontraktowe (np. na skutek nie zachowania jakości).
Złe praktyki - wyniki badań, próba 32 inwestycji drogowych ryzyko nie jest przejmowane przez stronę najlepiej przygotowana do zarządzania nim (mniej niż 30% przypadków przejęcia ryzyka przez taką stronę), zapisy w odniesieniu do przejmowania ryzyka zazwyczaj są niestandardowe i zmieniają wypracowane zwyczajowe reguły, dając większe przywileje stronie o silniejszej pozycji przetargowej, ryzyko często jest transferowane na podwykonawców a nawet konsultantów w projektach w zakresie, w którym nie mogą realistycznie nim zarządzać, koszty zarządzania ryzykiem nie są uwzględniane w przetargach, nie uwzględnia się problemu zmienności skali ryzyka w trakcie realizacji wieloletnich projektów inwestycyjnych i nie podejmuje się zmiany jego alokacji, jeśli podejmowane są takie próby, zazwyczaj wywołują długotrwałe spory, często rozstrzygane dopiero na drodze sądowej.
Dobre praktyki (1) Faza projektu Rodzaj ryzyka Alokacja Projektowanie Nieefektywny projekt Projektant Specyfikacja przetargu Władze publiczne Przedrealizacyjna Warunki miejsca budowy Wykonawca Przygotowanie miejsca budowy Wykonawca Pozyskanie gruntów pod budowę Władze publiczne Budowa Przekroczenie kosztów Wykonawca Opóźnienie Niewystarczająca jakość Niedogodność dla otoczenia Wspólnie Wykonawca / Projektant Wykonawca
Dobre praktyki (2) Faza projektu Rodzaj ryzyka Alokacja Operacyjna Wzrost kosztów operacyjnych Operator infrastruktury / władze publiczne Przerwy i opóźnienia w dostępie do Operator infrastruktury / władze publiczne infrastruktury Niewystarczająca jakość Operator infrastruktury / wykonawca/ inwestor Niewystarczające przychody Inwestor / operator infrastruktury W sposób ciągły Siła wyższa Wspólnie Ryzyko polityczne Władze publiczne, Ubezpieczyciel inwestycji Zaprzestanie realizacji projektu Spadek wartości infrastruktury Dawcy kapitału Operator / władze publiczne Inflacja Władze publiczne / inwestor Generowane przez PPP Niewłaściwa organizacja i Władze publiczne / wykonawca / społeczeństwo koordynacja
Wniosek Alokacja ryzyka powinna być: Kooperacyjna Niestety często jest: Konkurencyjna
Jakie możliwości daje FIDIC? (I) Ryzyko Właściciel ryzyka (Z- Możliwość zgłaszania roszczeń Klauzula decydująca (FIDIC zamawiający, W wykonawca) w przypadku nadmiernego wersja 2005) ryzyka (T- tak występuje, N brak możliwości, jeśli wspólnie oznacza to możliwość jedynie częściowego roszczenia) Terminowość Z T 8.4. Przedłużenie czasu na ukończenie Prawne Z (w wersji czerwonej T 13.7. Korekty wynikające ze wykonawca nie może domagać zmian stanu prawnego się zmian jeśli już zgłosił roszczenia co do kosztów) Walutowe Z T 14.15 Waluty Cenowe wspólnie T 13.8. Korekty wynikające ze zmian kosztu Konieczności przeprowadzenia Z T 4.24. Wykopaliska prac archeologicznych Środowiskowe wspólnie wspólnie 4.18. Ochrona środowiska Protestów grup nacisku Z T 4.18. Ochrona środowiska Zapewnienia miejsca budowy Z T 2.1. Prawo dostępu do placu budowy
Jakie możliwości daje FIDIC? (II) Ryzyko Właściciel ryzyka (Zzamawiający, W wykonawca) Możliwość zgłaszania roszczeń w przypadku nadmiernego ryzyka (T- tak występuje, N brak możliwości, jeśli wspólnie oznacza to możliwość jedynie częściowego roszczenia) Klauzula decydująca (FIDIC wersja 2005) Siła wyższa Z T 19.4. Następstwa Siły Wyższej 19.6. Odstąpienie według uznania, płatność i zwolnienie Wojna Z T 17.3. Zagrożenia stanowiące ryzyko Zamawiającego Strajk Z T 17.3. Zagrożenia stanowiące ryzyko Zamawiającego Niejasności w dokumentacji wspólnie wspólnie 1.5. Kolejność pierwszeństwa dokumentów Opóźnienia dokumentacji technicznej Z/W T 1.9. Opóźnienie rysunków lub instrukcji Jakość dokumentacji Z/W T 4.1. Ogólne zobowiązania Wykonawcy Dodatkowe prace Z / W T 13.3. Procedura zmiany 13.7. Korekty wynikające ze zmian stanu prawnego 13.7. Korekty wynikające ze zmian stanu prawnego
Jakie możliwości daje FIDIC? (III) Ryzyko Właściciel ryzyka (Zzamawiają cy, W wykonawc a) Możliwość zgłaszania roszczeń w przypadku nadmiernego ryzyka (T- tak występuje, N brak możliwości, jeśli wspólnie oznacza to możliwość jedynie częściowego roszczenia) Klauzula decydująca (FIDIC wersja 2005) Opóźnienia płatności Z T 14.4. Wykaz płatności 16.1. Uprawnienie Wykonawcy do zawieszenia pracy 16.2. Odstąpienie przez Wykonawcę 16.1. Uprawnienie Wykonawcy do zawieszenia pracy 16.2. Odstąpienie przez Wykonawcę Upadłości zamawiającego Z T 16.2. Odstąpienie przez Wykonawcę Niewystarczającej jakości W N 11. Odpowiedzialność za wady Strat stron trzecich W wspólnie 4.16. Transport dóbr 4.8. Procedury bezpieczeństwa 4.13. Prawa przejazdu i urządzenia 4.14. Unikanie zakłócania Wypadki W wspólnie 6.7. Zdrowie i bezpieczeństwo Finansowanie W N 2.4. Organizacja finansowania przez Zamawiającego Upadłość wykonawcy Z N 15.2. Odstąpienie przez Zamawiającego Upadłość podwykonawców W N 4.4. Podwykonawcy Patenty i inne własności wspólnie T 2.2. Pozwolenia, licencje lub zatwierdzenia niematerialne i prawne
Ryzyko ponosi zleceniodawca wykonawca Koszt realizacji projektu Wpływ FIDIC na alokację ryzyka FIDIC żółty FIDIC czerwony FIDIC srebrny wykonawca Kontrola nad projektem zleceniodawca
Dlaczego partner publiczny unika posługiwania się FIDIC w alokacji ryzyka? Gwarancje Decyzja Eurostatu w sprawie długu publicznego Czy ryzyko budowy ponosi partner prywatny? Nie Jest wpływ na dług publiczny Tak Nie Czy ryzyko dostępności ponosi partner prywatny? Nie Czy ryzyko popytu ponosi partner prywatny? Tak Tak Tak Czy zastosowany został inny mechanizm przenoszący ryzyko na podmiot publiczny? Nie Bez wpływu na dług publiczny
Inni interesariusze przejmujący ryzyko Podmiot Rola w projekcie Inwestor zastępczy Podmiot rządowy lub samorządowy -dyrekcja, oddział agencji odpowiedzialny za realizację projektu w inwestycjach publicznych, agent właściciela w inwestycjach prywatnych (np. zarząd projektu). Instytucje wspomagające Instytucje zapewniające płatność środków na realizację zlecenia, wydające pozwolenia i opinie Sektor finansowy Podwykonawcy oraz ich kooperanci Zarządcy, operatorzy infrastruktury Personel Podmioty obsługujące kontrakt, kredytodawcy na rzecz zleceniodawcy Realizatorzy projektu technicznego, dostarczyciele materiałów i sprzętu Zarządzający infrastrukturą po oddaniu inwestycji Fizyczni wykonawcy, operatorzy sprzętu, pracownicy obsługi technicznej i administracyjnej Instytucje kontrolne Społeczności Użytkownicy Media Organy rządowe powołane do kontroli inwestycji Lokalna bezpośredni beneficjenci, pośredni beneficjenci, mieszkańcy miejsca otoczenia realizowanego projektu. Ostateczni użytkownicy infrastruktury Kontrolujące realizację inwestycji
Dziękuję za uwagę