AKCEPTOWALNOŚC TWIERDZEŃ: Zajęcia z krytycznego myślenia 2 Praktyczna logika i krytyczne myślenie Ludzie dyskutujący i argumentujący podchodzą do różnych spraw w radykalnie różny sposób o Dyskutowane są również fakty (factual matters), nie sposób ustalić co jest pewne (autorytet, źródło też mogą być kwestionowane) o Badania naukowe też mogą być kwestionowane (np. Populacja 2050-2200 ma wzrosnąć z 8.5 mld do jedynie 10 mld, jak szacują???) Różne hierarchie wartości, systemy przekonań, światopogląd, punkty widzenia (belief systems, world views, perspective) o Często w formie ukrytych przesłanek o krytyczna ocena cudzych i własnych (!) argumentów, ukrytych przesłanek pod tym względem Różne grupy odbiorców (audiences) ze względu na akceptowalność można podzielić na: o sympatyzująca (sympathetic) o neutralna, otwarta (open) o wrogo nastawiona (hostile) (na przykład: argumentowanie o konieczności zwiększenia nakładów na naukę w środowisku akademickim vs wśród przedsiębiorców lub liberałów) W zależności od tych wszystkich czynników twierdzenia można podzielić na o akceptowalne bez potrzeby uzasadniania o nieakceptowalne sprzeczne a innymi akceptowalnymi twierdzeniami o podlegające zakwestionowaniu Akceptowalność: o akceptowalne jako definicje o akceptowalne jako fakty obserwacyjne (zeznania naocznych faktów) o akceptowalne na bazie ogólnej wiedzy o akceptowalne na bazie autorytetu eksperta o akceptowalne jako wnioski Nieakceptowalność o sprzeczne o przesądzanie sprawy (begging the question: Biblia jest nieomylna ponieważ tak jest w niej napisane TK nie złamał Konstytucji ponieważ tak orzekł TK ) o bo nie jest jasne co znaczą, problemy języka Dialog (wymiana argumentów) o burden of proof, ciężar dowodu o hierarchie wartości i przekonań niektóre podlegają dyskusji, zmianie głęboko uwewnętrznione wartości niepodatne na argumentację o Dialog może jedynie ujawnić różnice w hierarchii wartości To odpowiada na pytanie dlaczego dyskusje na temat aborcji, eutanazji, klonowania ludzi, małżeństw homoseksualnych, i wiele innych nie są rozstrzygalne
KONKLUZYWNOŚĆ Relewancja (związek znaczeniowy, mowa o tym samym) o Relewancja węwnętrzna kiedy przesłanka lub przesłanki zwiększają lub zmniejszają prawdopodobieństwo zaakceptowania (to jest też metoda wykrywania przesłanek niejawnych) o Relewancja kontekstowa czy cały dany fragment argumentu pasuje do szerszej struktury argumentacji, ma znaczenie dla akceptacji końcowego wniosku Straw arguments (atakowanie chochoła); odnoszenie się do przesadzonej lub wykoślawionej wersji twierdzenia (chwyt erystyczny zreferowanie cudzego twierdzenia w sposób nierzetelny, wypaczający jego sens, i rozprawianie się z nim w tej wypaczonej formie) Red Herring (temat od rzeczy); uzasadnianie czegoś, co jest nieistotne dla całości; odejście od tematu (chwyt erystyczny zepchnięcie dyskusji na temat nie związany z istotą sporu) Dostateczność o czy siła przesłanek odpowiada temu jak mocno sformułowany jest wniosek? o czy wnioski nie są zbyt pochopnie (jumping to conclusion, hasty generalization)? o czy argumentacja jest zrównoważona, nie ma przechyłu (balanced), uwzględnia kontrargumenty (jest zupełna), i dba o akceptowalność przesłanek dbałość o pełne rozważenie wszystkich argumentów za i przeciw znacznie lepiej przemawia do rozumu i zyskuje uwagę ludzi rozsądnych; KŁOPOTY Z KONKLUZYWNOŚCIĄ Dedukcyjne wnioskowania prawie nie występują, a do indukcyjnych brak kryteriów
PRZYKŁAD: Nie wiesz, kim był Bertrand Russell, a zatem nie interesujesz się filozofią XX wieku. Nie wiesz, kim był Bertrand Russell nie interesujesz się filozofią XX wieku Akceptowalność: TAK (jako stwierdzenie faktu) Relewancja: TAK (jeśli oceniający wie, że kim był Bernard Russell) Konkluzywność:??? (Ktoś może się interesować, ale akurat do Russella nie dotarł, bo nie bardzo podobała mu się filozofia analityczna) Niejawna przesłanka: Nie wiesz, kim był Bertrand Russell Każdy kto interesuje się filozofią XX wieku wie, kim był Bertrand Russell nie interesujesz się filozofią XX wieku. To wnioskowanie dedukcyjne, bez zarzutu, wniosek konieczny Ale nasza analiza możliwości wykazała, że wniosek wcale nie jest konieczny! Wyszukiwanie niejawnym przesłanek może być zwodnicze ZADANIE: Prawdziwy tekst o Sherlocku - - problemy z dedukcją i z oceną poprawności
UJĘCIE MOŻLIWOŚCIOWE Praktyczna logika to analiza rozsądnych możliwości Klasyczne definicje zastępujemy następującymi (które lepiej pozwalają oceniać konkluzywność) Zdanie α wynika logicznie ze wskazanych faktów i uczynionych założeń wtedy i tylko wtedy, gdy w świetle tych faktów i założeń nie sposób wskazać rozsądnej możliwości, w której zdanie α byłoby fałszywe. Zdanie α jest logicznie prawdopodobne w świetle wskazanych faktów i uczynionych założeń wtedy i tylko wtedy, gdy w świetle tym wszelkie rozsądne możliwości, w których zdanie α byłoby fałszywe są znacznie mniej prawdopodobne. W zależności od oceny prawdopodobieństw różnych rozsądnych możliwości możemy oceniać stopień prawdopodobieństwa zdania α (prawie pewne, wysoce prawdopodobne, najbardziej prawdopodobne lub mierzyć, jeśli mamy do tego odpowiednie dane numeryczne) UWAGA: wnioski logiczne (w tym rozumieniu, i w praktycznym rozumieniu) nie są ostateczne (wiedza naukowa nie jest ostateczna), z wniosku logicznego można się wycofać w świetle nowej wiedzy, zmienić ujęcie (monotonic logics, belief systems) Kryterium oceny konkluzywności: czy jest to jedyna rozsądna możliwość? (nieścisłe, ale kieruje umysł we właściwym kierunku!) Zasady analizy logicznej tekstu w języku naturalnym Zamiast akceptowalności i konkluzywności, racje twierdzeń Schematy (diagramy) wątpliwe (tak jak w programowaniu): Analiza tekstu proste argumentacje przesłanki, wniosek, akceptowalność przesłanek konkluzywność: czy wniosek jest jedyną rozsądną możliwością bardziej złożone argumentacje wyodrębnienie tez (twierdzeń), rozważamy racje każdej czy w świetle przytaczanych faktów, naszej wiedzy można uznać za jedyną rozsądną możliwość (zamiast akceptowalności przesłanek akceptowalność każdej tezy) jeśli nie, nieakceptowalna, nie jest wnioskiem logicznym, dostrzegamy inną możliwość to asumpt do dialogu, wspólnego rozszerzania analizy logicznej, dialog poznawczy wspólne dochodzenie do prawdy
METODA OCENY ARGUMENTACJI (podsumowanie) 1) Czy tekst jest raczej obiektywny czy też zachodzi możliwość stronniczości, tendencyjności, manipulacji, à wtedy: szczególna uwaga, pod kątem chwytów i taktyk erystycznych 2) pominięcia, czerwone śledzie, wykoślawienia, pochopność (wstępnie) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3) Zasada życzliwej interpretacji (charity principle) przy rozważaniu znaczenia zdań, przy odkrywaniu ukrytych przesłanek 4) odkrycie logicznej struktury (struktury argumentacji), wydobycie tez głównych (tezy głównej), tez pomocniczych, ewentualna struktura 5) analiza możliwości: każde stwierdzenie (wniosek) sprawdzamy pod kątem czy jest to jedyna rozsądna możliwość w świetle innych ustaleń lub założeń. 6) nieuwzględnione możliwości à do dalszej dyskusji Zasada życzliwej interpretacji (charity principle) o Przeciwieństwo zakładanie, że ludzie są głupi. o Ludzie nie są tacy głupi, jak nam się zdaje. Są mądrzejsi. Nie stosuje się do rozhuśtanych emocji o Stalin i Dzierżyński, lepsi niż Kaczyński TWIERDZENIA DOTYCZĄCE WARTOŚCI (moralnych, utylitarnych, innych dobro zło, lepsze gorsze, powinności, także: podejmowanie decyzji, formowanie wyroków) Można argumentować jak poprzednio odwołując się do systemu wartości, traktować jak zdania prawdziwościowe przy założeniu pewnej hierarchii wartości Jednakże ponieważ tezy często mają charakter, że coś jest lepsze lub gorsze, ale różnica może nie mieć charakteru zdecydowanego specyficzna metoda przytaczania argumentów ZA i PRZECIW (pro and cons), o Dialog (wymiana argumentów, burden of proof, ciężar dowodu) o hierarchie wartości i przekonań niektóre podlegają dyskusji, zmianie głęboko uwewnętrznione wartości niepodatne na argumentację o Celem racjonalnego dialogu może być często nie tyle przekonanie kogoś do własnej racji, co ujawnienie różnic w hierarchii wartości jako przyczyny niezgody, sporządzenie protokołu rozbieżności na poziomie fundamentalnych wartości To odpowiada na pytanie dlaczego dyskusje na temat aborcji, eutanazji, klonowania ludzi, małżeństw homoseksualnych, i wiele innych nie są zasadniczo rozstrzygalne
KRYTYCZNE MYŚLENIE: ISTNIENIE BOGA Z PUNKTU WIDZENIA LOGIKI Nature 1997, rezultaty badań statystycznych: 1/3 naukowców to ateiści, 1/3 wątpiący, a 1/3 wierzący (E.J. Larson, L. Witham, Scientists are still keeping the faith). USA: kreacjoniści, racjonaliści i (stanowiąca większość) reszta Albert Einstein przyjmował w tej sprawie "postawę pokory, bowiem odpowiada ona słabości naszego intelektualnego zrozumienia natury i naszej własnej istoty". 5 dowodów na istnienie Boga zebranych przez św. Tomasza z Akwinu, i kilka dalszych odkrytych i rozwijanych przez późniejszych wielkich filozofów apelują do poczucia absurdu Einstein: "jeśli matematyczne prawa odnoszą się do rzeczywistości, to nie są pewne; a jeśli są pewne, to nie odnoszą się do rzeczywistości." Obiektywnie: logika i nauka nie wnoszą nic, nie rozstrzygają niczego na tematy których nie sięga nasze bezpośrednie doświadczenie Twierdzenie, że wszystko czego nie znamy, co jest poza zasięgiem naszego doświadczenia jest takie samo, jak to czego doświadczamy jest nieuprawnioną generalizacją
ŚCISŁE FORMUŁOWANIE MYŚLI wstępne uwagi Użyteczność logiki formalnej dla prawników jęśli w ogóle, to przede wszystkim w zakresie języka; na przykład, definicje spójników logicznych, PRZYKŁAD: Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (2015): Art 30. 1. Wnioski w sprawie wyboru lub powołania przez Sejm ( ) na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego mogą zgłaszać Prezydium Sejmu albo co najmniej 50 posłów Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dn. 25 czerwca 2015r. Art. 19. 1. Prawo zgłaszania kandydata na sędziego Trybunału przysługuje Prezydium Sejmu oraz grupie co najmniej 50 posłów ROLA KONTEKSTU W ZNACZENIU ZDAŃ: Uderzyły ją jego duże ręce. Królowa ma dzisiaj urodziny. John pojechał do Paryża. Załatwił interesy. Kupił perfumy dla żony. Wrócił do Londynu. John pojechał do Paryża. Załatwił interesy. Wrócił do Londynu. Kupił perfumy dla żony.
Sposób używania zwrotów kwantyfikatorów w języku naturalnym PRZYKŁADY: Polacy to złodzieje, Niemcy to faszyści, Włosi to oszuści. Niemcy są bardziej pracowici, niż Polacy Wszyscy chcą już zakończenia wojny. (Z pewnością nie wszyscy. Na pewno są tacy, którzy z różnych powodów chcą kontynuowania wojny. Chodzi jednak o wyrażenie faktu, że większość ludzi ma już serdecznie dosyć. Ci nieliczni, którzy z różnych powodów chcą kontynuowania wojny, w tym kontekście się nie liczą.) Istnieją dowody, na powiązania rządów niektórych państw z terrorystami. (Nie wystarczy jeden dowód na powiązanie jednego państwa z jednym terrorystą (jakby to przetłumaczył na język formalny logik), ani nie wystarczą dwa dowody dotyczące dwóch państw i dwóch terrorystów chodzi o zasugerowanie, że mamy do czynienia z pewnym zjawiskiem). Każda władza deprawuje, a władza absolutna deprawuje absolutnie. (Zależy kogo. Z pewnością są tacy, których żadna władza nie zdeprawuje zwykle jednak tacy do władzy się nie pchają. Są takie władze jak na przykład dyrektorstwo szkoły które na ogół nie deprawują.) Niektórzy kierują się wyłącznie własnym interesem. (To przykład, którego nie da się zinterpretować przy pomocy formalnego kwantyfikatora istnieje. W takim zdaniu, w odpowiednim kontekście, może chodzić o to, że takich niektórych jest bardzo wielu.) Wszystkie zdania dotyczące świata rzeczywistego są nieścisłe. (Tego nie obala fakt, że pewne formalne ścisłe zdania można zinterpretować tak, jakby dotyczyły świata rzeczywistego nie o te zdania tu chodzi. Nawet znalezienie pewnych szczególnych wyjątków, nie obali tego twierdzenia chodzi o podkreślenie pewnego ogólnego fenomenu. Zdania zawierające zwroty kwantyfikatorowe należy rozumieć i interpretować w sposób rozsądny.
SPOSOBY JASNEGO I ŚCISŁEGO FORMUŁOWANIA MYŚLI Wiele dyskusji opartych jest na argumentach dotyczących znaczenia, dyskusja zamienia się w spór o słowa, o definicje, werbalna dyskusja Jak tego uniknąć? Podręczniki współczesne: różne dobre rady, przyczyny nieporozumień i przykłady o wieloznaczność i nieostrość terminów wady języka naturalnego o eufemizmy, emocjonalny język, o brak dbałości o precyzję wypowiedzi: saying what you mean, using words precisely o Fallacy of equivocation przykłady Główny zalecany środek: Definiowanie każdego kluczowego terminu, który niesie w sobie groźbę wieloznaczności, to przezorność, której znaczenia nie sposób przecenić Jednakże powstają zasadnicze wątpliwości o zasadność i skuteczność tego środka. Krytycyzm: o Logika formalna jak wzorzec jest błędna i przeciwskuteczna, ponieważ ignoruje cechy charakterystyczne języka naturalnego stanowiące jego istotę i siłę o Znaczenie zdań w języku naturalnym nie jest wyznaczone przez znaczenie składowych terminów rola kontekstu przykłady o Wieloznaczność i nieostrość terminów, nie są wadami języka naturalnego, ale czynią zeń skuteczne i praktyczne narzędzie porozumiewania się i wyrażania myśli o Sposób używania zwrotów kwantyfikatorowych w języku naturalnym jest istotnie odmienny od tego stosowanego w matematyce i logice formalnej o w praktyce zalecenie definiowania kluczowych terminów nie jest wykonywane, bo grozi właśnie popadnięciem w werbalizm, odejściem od istoty problemu Stosowanie definicji może być czasami pomocne w dyskusji, ale tylko wtedy gdy stosowane jest z odpowiednim umiarem i świadomością specyfiki definicji w języku naturalnym o Język naturalny nie ma żadnego apriorycznego systemu definicji przykład: Plutarch o Znaczenia terminów wyznaczone są przez sposoby ich użycia (Wittgenstein), a te nie są ścisłe i ulegają zmianie o Definicja objaśnienie znaczenia wyrazu, wyrażenia lub pojęcia o Zwykle problem leży nie w nieumiejętności sformowania definicji, lecz braku wiedzy dotyczącej przedmiotu, o Czasami jednak wyjaśnienie dotyczące znaczenia kluczowego terminu może być pomocne w zrozumieniu całej tezy
Definicje sprawozdawcze i projektujące o Definicje sprawozdawcze objaśnianie znaczeń, sposobów użycia, nie musi spełniać wymogów formalnych ma przyczynić się tylko do uściślenia znaczenia w jakim termin jest używany, definicje encyklopedyczne [Formalnie: extensional (zakres), intensional (cecha)] o Definicje projektujące (umowne, regulujące, stipulative), konsekwencje takich definicji, emocjonalny ładunek, argument za zmianą definicji Operacyjne znaczenie zdań teoretyczna metoda sprawdzenia prawdziwości danego zdania jaki eksperyment, chociażby czysto teoretyczny, należałoby wykonać, żeby się przekonać, czy dane zdanie jest prawdziwe Ø Praktyczna metoda objaśniania znaczeń zdań