Wykład: GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY INWESTYCJE W KAPITAŁ LUDZKI JAKO KLUCZOWE ŹRÓDŁO BOGACTWA
Kapitał ludzki wg Adama Smitha Na kapitał trwały, którego cechą jest przynoszenie dochodu lub zysku (...), składają się cztery główne pozycje, w tym pożyteczne umiejętności nabyte przez członków społeczeństwa. By nabyć takie kwalifikacje człowiek musi przez czas kształcenia, nauk lub terminowania otrzymywać środki utrzymania, co zawsze jest rzeczywistym wydatkiem, który jest kapitałem trwałym, jakby zawartym w danym człowieku. Te umiejętności są częścią jego majątku, jednocześnie częścią majątku społeczeństwa, do którego człowiek ten należy. Smith, 1776
Gospodarka oparta na wiedzy [ang. knowledge-based economy] Gospodarka, w której wiedza jest głównym czynnikiem produktywności i wzrostu gospodarczego (przed pracą i kapitałem, surowcami i energią); zasadniczą rolę w gospodarce opartej na wiedzy odgrywa informacja, edukacja i technologie, w szczególności technologie informacyjne i komunikacyjne.
Źródła wzrostu gospodarczego w USA w latach 1929-1982 Źródła wzrostu Składniki wzrostu gospodarczego (śr. 3,2 %) % udział w kreowaniu wzrostu gospodarczego Wzrost nakładów (w 1,1 34 % tym) Dodatkowa praca 0,5 15 % Dodatkowy kapitał 0,6 19 % Ziemia 0,0 0 % Wzrost produktywności 2,1 66 % (w tym) Edukacja siły roboczej 0,6 19 % Wzrost wiedzy i inne* 1,5 47 % RAZEM 3,2 100 % Źródło: Denison Edward, Trends in AMERICAN Economic Growth, 1929-1982
Szacunkowy wpływ dodatkowego roku nauki na stopę wzrostu gospodarczego
Gary Becker (ur. 1930) Theodore Schultz (1902-98) Nagroda Nobla 1992 Nagroda Nobla 1979
Teoria human-capital Theodora Schultza Kapitał ludzki można określić jako zasób wiedzy i umiejętności, zdrowia, energii witalnej zawarty w społeczeństwie. Szybszy wzrost dochodu narodowego w porównaniu ze wzrostem roboczogodzin, ziemi i kapitału rzeczowego ma swe źródło przede wszystkim w podwyższonym poziomie wykształcenia siły roboczej. Umiejętności i wiedza są formą kapitału; kapitał ten jest w znacznej mierze efektem przemyślanych inwestycji; w zachodnich cywilizacjach rósł on o wiele szybciej niż konwencjonalnie pojmowany kapitał.
Inwestycje w kapitał ludzki wg T. Schultza formalne kształcenie szkolne na wszystkich szczeblach szkolenia w czasie pracy programy studiów dla dorosłych usługi związane z ochroną zdrowia, wpływające na długość życia, siłę i witalność ludzi poszukiwanie informacji na temat sytuacji ekonomicznej firm i perspektywach zawodowych badania naukowe migracje ludności w celu znalezienia lepszej pracy
Pomiar inwestycji w kapitał ludzki 1. Podejście kosztowe (rachunek wielkości nakładów na kształcenie, ochronę zdrowia itp.) H = E * N H zasób kapitału ludzkiego E przeciętne nakłady wydatkowane na kreację umiejętności N ilość osób w populacji 2. Podejście dochodowe (zdyskontowana wartość oczekiwanych dochodów; pod uwagę bierze się oczekiwaną długość życia, strumień zarobków i stopę % do dyskontowania zarobków)
Miary kapitału ludzkiego 1) Osiągnięcia edukacyjne populacji, które wyznacza się przy użyciu dwóch wskaźników: średniej liczby lat uczęszczania do szkoły oraz najwyższego ukończonego poziomu edukacyjnego; Barro i Lee [2000]. 2) Wydatki na cele edukacyjne; Barro i Sala-i-Martin [1995]. 3) Relacja wysokości wynagrodzeń pracowników do poziomu wykształcenia; miernik Mulligana i Sala-i-Martina [1997] określający stosunek płac pomiędzy pracownikiem z określonym poziomem wykształcenia a pracownikiem bez formalnego wykształcenia.
Koszty a lata kształcenia wg T.Schultza Przeciętny koszt kształcenia K K = f (l) Kw Kś Kp Lata kształcenia l
Roczne wydatki na jednego ucznia (w USD PPP), 2002 Kraj Podstawowe Średnie Wyższe Australia 5169 7375 12416 Irlandia 4180 5725 9809 Szwecja 7143 7400 15715 Szwajcaria 7776 11900 23714 Dania 7727 8003 15183 Niemcy 4537 7025 10999 Francja 5033 8472 9276 Wielka Brytania 5150 6505 11822 USA 8049 9098 20545 Polska 2585 N/A 4834 Źródło: OECD
Wykształcenie a PKB per capita, 2009 Kraj % osób z wyższym wykształceniem (w wieku 25-64 lata), 2009 [2001] PKB na jednego mieszkańca (w tys. $) 2005 Kanada 50 [39] 33,6 USA 41 [35] 41,9 Japonia 44 [31] 30,5 Szwecja 33 [29] 32,7 Australia 37 [27] 32,9 Nowa Zelandia 40 [27] 25,3 Dania 34 [27] 34,4 Wielka Brytania 37 [25] 32,1 Szwajcaria 35 [24] 36,2 Korea 39 [23] 21,9 Islandia 33 [23] 35,8 Holandia 33 [22] 34,2 Francja 29 [21] 30,2 Hiszpania 30 [21] 27,3 Polska 21 [11] 12,8
Średnia liczba lat nauki a PKB per capita Źródło: Heston i inni (2002), Barro i Lee (2000)
Roczne wydatki (na 1 studenta) a GDP per capita (2005) Źródło: Education at a Glance 2008. OECD Indicators
Edukacja jako źródło bogactwa, USA W 1910 r. tylko 9% młodych Amerykanów uzyskiwało średnie wykształcenie, ale w ciągu kolejnych 30. lat odsetek ten wzrósł ponad pięciokrotnie w 1940 r. 50% młodych ludzi w USA mogło pochwalić się dyplomem szkoły średniej. Źródło: C. Goldin, 2001.
Różnica w dochodach - analiza dla różnych poziomów wykształcenia, 1999/2000* T: 164 LC: 78 T: 154 LC: 87 T: 151 LC: 69 *punkt odniesienia (poziom 0) - dochody osób z wykształceniem średnim T: 152 LC: 82 T: 136 LC: 80 T: 134 LC: 82 T: 162 LC: 78 Źródło: Blöndal, Field, Girouard: Investment in human capital, 2002 Polska 2008 (mężczyźni): T 188, LS 87 [US = 100]
Średnie roczne dochody w USA - analiza dla różnych poziomów wykształcenia, 1999 Źródło: Blöndal, Field, Girouard: Investment in human capital, 2002
Dochody mężczyzn w różnych grupach wiekowych - analiza wg poziomu wykształcenia, USA Wykształcenie wyższe średnie wyższe średnie niższe Źródło: Blöndal, Field, Girouard: Investment in human capital, 2002
Wykształcenie a płaca w Brazylii, 1998 Przeciętna płaca godzinowa pracownika (w miastach): a) bez wykształcenia 1,94 R$ (100%), b) z wykształceniem podstawowym 2,56 R$ (132%), c) niższym średnim 3,60 R$ (186%), d) średnim wyższym 6,31 R$ (325%), e) wyższym 15,8 R$ (814%). Źródło: Andreas Blom Lauritz Holm-Nielsen Dorte Verner: EDUCATION, EARNINGS, AND INEQUALITY IN BRAZIL 1982-1998;IMPLICATIONS FOR EDUCATION POLICY. World Bank
Średnia miesięczna płaca w Polsce (wg poziomu wykształcenia), 2004 Poziom wykształcenia Wyższe (mgr, lek., dr) Wyższe (inż., licencjat) Średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niepełne podst. OGÓŁEM Średnia miesięczna płaca brutto (w zł) 3649 zł 3263 zł 2144 zł 2133 zł 1708 zł 1638 zł 2369 zł Źródło: GUS, 2004
Inwestycja w studia MBA, USA Koszt studiów MBA: ok. 50-60 tys. $. Przyrost dochodów: Absolwenci Wharton Business School + 96 tys. $ (a aż 89% trafia do elitarnego klubu menedżerów zarabiających ponad 100 tys. $), absolwenci Kellog Business School + 87 tys. $ (83% osiąga zarobki > 100 tys. $), absolwenci Harvard Business School + 95 tys. $ (89% osiąga zarobki > 100 tys. $); Źródło: Business Week, 11/2000.
Stopa zwrotu dla kolejnego roku nauki w Brazylii Źródło: Blom, Holm-Nielsen, Verner (World Bank, 2001)
Edukacja a aktywność zawodowa Wg danych OECD, w Polsce tylko 48% kobiet, które nie ukończyły szkoły średniej wykazuje się aktywnością zawodową, natomiast wśród kobiet posiadających wyższe wykształcenie magisterskie odsetek osób aktywnych zawodowo wynosi aż 87%. Zgodnie z danymi Department of Labor, w USA w 2001 r. 79,7% osób w wieku powyżej 25 lat posiadających wyższe wykształcenie wykazywało aktywność zawodową (w grupie osób posiadających średnie wykształcenie odsetek ten wynosił 64,4%, a w grupie osób z wykształceniem podstawowym tylko 43%).
Współczynniki aktywności zawodowej, 2009 Źródło: www.stat.gov.pl
Wskaźnik zatrudnienia wg poziomu wykształcenia, 2009 Źródło: www.stat.gov.pl
Poziom wykształcenia a stopa bezrobocia, 2003 Kraj Wykształcenie mniej niż średnie średnie wyższe Dania 7,2 4,4 4,7 Francja 12,1 7,5 6,1 Hiszpania 11,2 9,5 7,7 Irlandia 6,3 2,9 2,6 Japonia 6,7 5,4 3,7 Kanada 10,9 6,5 5,2 Niemcy 18,0 10,2 5,2 Szwajcaria 6,1 3,3 2,9 Szwecja 6,1 5,2 3,9 USA 9,9 6,1 3,4 Wielka Brytania 6,9 3,9 2,4 Polska 25,9 17,8 6,6 Źródło: OECD, Employment Outlook 2005.
Stopa bezrobocia (BAEL), Polska IV kw. 2009 i 2011 Ogółem 8,5% [9,7%] w wieku: 15 24 lat 22,3% 25 34 8,7% 35 44 5,9% 45 lat i więcej 6,1% wg poziomu wykształcenia: wyższe 5,0% [5,3%] policealne i średnie zawodowe 8,0% [9,3%] średnie ogólnokształcące 10,3% [13,8%] zasadnicze zawodowe 9,3% [11,3%] gimnazjalne, podstawowe i niepełne podst. 15,9% [17,1%] Stopa bezrobocia rejestrowanego MPiPS (I 2012): 13,2%
Wykształcenie a ubóstwo, Argentyna, 1998 Liczba lat nauki: 1) najubożsi Argentyńczycy mieli za sobą przeciętnie 6,9 lat nauki, 2) ubodzy 7,0 lat, 3) pozostali (ci którzy nie kwalifikowali się do grupy ubogich) 10,5 roku. Stopa bezrobocia: 1) w pierwszej grupie sięgała 36,5%, 2) w drugiej 22,6%, 3) a w trzeciej 8,9%. Źródło: Raport Banku Światowego: Poor People in a Rich Country. A Poverty Report for Argentina
Wykształcenie a ubóstwo, USA W USA wśród osób, które nie ukończyły szkoły średniej, z różnych programów opieki społecznej korzysta 30% osób w wieku 25-54 lata i aż 46% w wieku powyżej 54 lat. W populacji osób posiadających wyższe wykształcenie wskaźniki te są kilka razy niższe i wynoszą tylko: 4% (w grupie wiekowej 25-54 lata) i 14% (w grupie wiekowej powyżej 54 lat). Źródło: Ellwood, 2001
Współczynnik skolaryzacji brutto w Polsce, 1990-2007 53,8% w 2009/2010 r. Źródło: GUS Współczynnik skolaryzacji brutto jest to (wyrażony procentowo) stosunek wszystkich osób uczących się na danym poziomie do całej populacji (według stanu w dniu 31 grudnia) osób będących w wieku nominalnie przypisanym temu poziomowi kształcenia (19-24 lat).
Wykształcenie właściciela a sytuacja finansowa jego firmy, Polska 2003 Wykształcenie właściciela firmy Podstawowe i zasadnicze zawodowe (n=103) Ocena sytuacji finansowej Bardzo Dobra Średnia Zła Bardzo RAZEM dobra zła 1,0% 17,5% 54,4% 21,4% 5,8% 100,0% Średnie (n=595) 1,5% 20,5% 56,6% 18,0% 3,4% 100,0% Wyższe (n=351) 3,7% 30,2% 51,6% 12,0% 2,6% 100,0% RAZEM (n=1049) 2,2% 23,5% 54,8% 16,3% 3,3% 100,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy baz danych (n=1049) firmy B.P.S. Consultants Poland (badania prowadzone na reprezentatywnej próbie losowej firm mikro zatrudniających do 9 osób).
Wykształcenie właściciela firmy a korzystanie z Internetu, Polska 2003 Wykształcenie Korzystanie z Internetu właściciela NIE TAK RAZEM Podstawowe i zasadnicze 86,4% 13,6% 100,0% zawodowe (n=103) Średnie (n=595) 63,0% 37,0% 100,0% Wyższe (n=351) 31,1% 68,9% 100,0% RAZEM (n=1049) 54,6% 45,4% 100,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy baz danych (n=1049) firmy B.P.S. Consultants Poland (badania prowadzone na reprezentatywnej próbie losowej firm mikro zatrudniających do 9 osób).
Wykształcenie właściciela firmy a obroty, Polska 2009 Obroty firmy w 2008 r. Podstawowe i zasadnicze zawodowe (n=83) Liczba odp. Wykształcenie właściciela firmy % Liczba odp. Średnie (n=293) % Liczba odp. Wyższe (n=231) % do 50000 PLN 27 32,5% 53 18,1% 30 13,0% 50001-400000 42 50,6% 155 52,9% 100 43,3% 400001-1000000 10 12,0% 57 19,5% 42 18,2% Pow. 1000000 PLN 4 4,8% 28 9,6% 59 25,5%
Kapitał ludzki a wyniki MSP wyniki badań (1) Autorzy Próba Zmienne niezależne Zmienne zależne Zależności między zmiennymi Fairlie i Robb (2007) Właściciele firm, n=34179, USA Kapitał ludzki (4) Zyski Zatrudnienie + + Sprzedaż + Kangasharju i Pekkala (2001) Samozatrudnieni, n=13808, Finlandia Kapitał ludzki Przetrwanie Sprzedaż + + Bates (1990) Firmy prowadzone przez białych mężczyzn, n=4429, Kapitał ludzki (3) Przetrwanie + USA Brüderl, Preisendörfer (1998) Firmy z Monachium i Górnej Bawarii, n=1710, Niemcy Kapitał ludzki (5) Przetrwanie + Bosma, van Praag, Thurik, de Wit (2004) Firmy, które zaczęły działalność w 1994 r., n= 896, Holandia Kapitał ludzki (7) Zyski Zatrudnienie Przetrwanie + + +
Kapitał ludzki a wyniki MSP wyniki badań (2) Autorzy Próba Zmienne niezależne Zmienne zależne Zależności między zmiennymi Pennings, Lee, Van Witteloostuijn (1998) Biura rachunkowe, n=851, Holandia Kapitał ludzki (6) Przetrwanie + Coleman (2007) Firmy prowadzone przez kobiety, n=605, USA Kapitał ludzki (4) Zyski + Honig i Davidsson (2000) Nowe firmy, n=452, Szwecja Kapitał ludzki (4) Przetrwanie + Davidsson i Honig (2003) Nowe firmy, n=380, Szwecja Kapitał ludzki (3) Uruchomienie działalności + Chandler i Hanks (1998) Firmy ze stanu Utah n=102, USA Kapitał ludzki (3) Sprzedaż Dochody + +