Bilans handlowy Bilans płatniczy Kurs walutowy Podstawy wymiany handlowej Przewaga absolutna i komparatywna Cło i subwencje
Będziemy badać gospodarkę otwartą, czyli taką która dopuszcza export i import dóbr, usług, inwestycji i kapitału. Import Gospodarka otwarta Export
Przyjmujemy, że gospodarka jest mała, jeżeli nie ma ona realnego wpływu na poziom cen światowych, a udział produkcji w produkcji światowej jest nieduży. Gospodarka mała Gospodarka średnia Maroko Polska USA Słowenia Austria Chiny Litwa Czechy EU Gospodarka duża
Wcześniej rozpatrywaliśmy gospodarkę zamkniętą. Teraz konsumpcję, wydatki rządowe i inwestycje krajowe oznaczmy jako Cd konsumpcja krajowych dóbr i usług Id inwestycje w krajowe dobra Gd rządowe zakupy krajowych dóbr i usług Ex export krajowych dóbr i usług
Podział produktu krajowego Y C d I d G d EX Czyli część produkcji przeznaczona zostaje na export (gdy EX>0)
Wartość exportu (milion USD) Świat 18 255 000 EU (bez exportu wewnętrznego) 1 525 000 Udział w exporcie światowym Chiny 1 898 381 10,40% USA 1 480 432 8,11% Niemcy 1 472 281 8,07% Japonia 822 564 4,51% Polska 187 405 1,03%
Gospodarka jest otwarta, więc istnieje możliwość importu: Cf konsumpcja zagranicznych dóbr i usług If inwestycje w zagraniczne dobra Gf wydatki rządowe w zagraniczne dobra i usługi. Import to łączna wartość zakupionych, zagranicznych dóbr i usług IM C f I f G f
Całkowite wydatki do suma wydatków krajowych i zagranicznych: C I I G C d G d I d C f G f f
Wracając do równania podziału dochodu otrzymujemy: Stąd: EX G G I I C C Y f f f NX G I C IM EX G I C G I C EX G I C Y f f f
Tak więc Y C I G NX Gdzie NX EX IM Export netto (mierzy jaka jest różnica między poziomem exportu i importu). Dlatego nazywany jest często bilansem handlowym.
W zależności od poziomu exportu i importu wyróżniamy : Ujemne saldo handlowe (EX<IM) Dodatnie saldo handlowe (EX>IM) Saldo zbilansowane (EX=IM)
National Institute of Economic and Social Research, London, UK
National Institute of Economic and Social Research, London, UK
Polska importuje: maszyny rolnicze, samochody ciężarowe i samochody osobowe, deficytowe surowce mineralne (przede wszystkim kopaliny-gaz ziemny i ropa naftowa oraz surowce metalurgiczne), produkty wysoko rozwiniętych technologii (komputery, telefony, lekarstwa i kosmetyki), przede wszystkim produkty przemysłu chemicznego oraz produkty przemysłu elektromaszynowego.
Polska eksportuje: surowce mineralne takie jak węgiel kamienny, srebro, rudy cynku i ołowiu, wyroby przemysłu chemicznego, wyroby metalurgiczne, maszyny m.in. części do samolotów, helikoptery, produkty przemysłu farmaceutycznego artykuły żywnościowe owoce, warzywa, przetwory i produkty mleczarskie, zboża samochody produkowane na terenie Polski przez zachodnie koncerny samochodowe, wyroby meblarskie, drewno statki.
To samo równanie można zapisać w inny sposób: NX Y C G I Export netto to różnica między produkcją a wydatkami. Jeżeli wydatki są mniejsze niż produkcja, wtedy export netto jest dodatni (nadwyżkę produkcji eksportujemy). Jeżeli wydatki są większe niż produkcja, wtedy export netto jest ujemny (niedobór dóbr importujemy).
Wiemy, że oszczędności to: S Stąd: NX Y C G I S S PR PU N Y T C T G Y T C T G Y C G NX S I Czyli export netto to różnica między oszczędnościami a całkowitymi inwestycjami (zarówno krajowymi jak i zagranicznymi). W tym uproszczonym modelu można nazwać je bilansem płatniczym.
Usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji zawieranych pomiędzy mieszkańcami danego kraju i zagranicą. Bilans obrotów bieżących: zapis płatności z tytułu przepływu dóbr i usług oraz pozostałych transakcji bieżących (odsetki, dochody majątkowe, przekazy transferowe) pomiędzy danym krajem a zagranicą. Bilans obrotów kapitałowych: rejestruje przepływ pieniądza, który przemieszczany między krajami ma przynieść dochód BP NX ( Y, YZ, ) CF( i iz )
Dodatnie saldo Saldo zbilansowane Ujemne saldo Export>Import Export=Import Export<Import NX>0 NX=0 NX<0 Y>C+I+G Y=C+I+G Y<C+I+G S>I S=I S<I Odpływ kapitału Przypływ kapitału
Stopy procentowe
Niewielkie państwa nie mają wpływu na poziom tzw. światowej stopy procentowej r*. Gdy założymy swobodny przepływ kapitału, to okaże się, że krajowa i światowa stopa procentowa muszą być sobie równe: r r *
Gdy r>r* to inwestorzy zaczną pożyczać pieniądze za granicą, co doprowadzi do spadku krajowej stopy procentowej, Gdy r<r*, wtedy zagraniczni inwestorzy zaciągają kredyty w kraju i krajowa stopa procentowa rośnie. W obu przypadkach dochodzi do zrównania krajowej i zagranicznej stopy procentowej.
Zauważmy, że: Stopy procentowe wpływają na poziom inwestycji Inwestycje wpływają na poziom wydatków i oszczędności netto w gospodarce Saldo handlowe to różnica między oszczędnościami a inwestycjami (produktem krajowym a wydatkami).
Załóżmy, że poziom produkcji zadany jest przez poziom zatrudnienia i kapitału i jest egzogeniczny. Konsumpcja jest funkcją dochodu netto Y f K, L C C Y T
Inwestycje są funkcją stopy procentowej r=r* Export netto to: I I r NX Y C G I( r) S I( r)
W przypadku małej gospodarki otwartej, stopa procentowa zależy od poziomu światowych inwestycji i oszczędności i tylko w znikomym stopniu wpływa na nią krajowy rynek finansowy (wpływ ten można pominąć). Dlatego też przyjmujemy, że stopa procentowa jest egzogeniczna, zadana przez rynki światowe.
Skoro stopa procentowa jest egzogeniczna, co równoważy rynek dóbr i rynek finansowy? Jest to handel międzynarodowy, a w szczególności bilans handlowy. NX Y C G I( r*) S I( r*)
Realna stopa procentowa 10 9 S 8 7 6 5 4 r* NX I(r) 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ilość
Bilans handlowy ma kilka interpretacji: Na rynku dóbr i usług: różnica między produkcją a łącznymi wydatkami; łączy się z przepływem towarów Na rynku finansowym: różnica między oszczędnościami i inwestycjami; łączy się z odpływem kapitału oszczędności, których nie pożyczą krajowi inwestorzy są pożyczane za granicę.
Jaki będzie poziom exportu netto w gospodarce: Y C I G NX Y 5000 G 1000 T 1000 C 250 0,75(Y - T) I 1000-50r r 5
Dochód netto to Y T Poziom konsumpcji C 5000 1000 250 0,754000 4000 3250 i inwestycji I 1000 505 750
Oszczędności prywatne S P Y T C 4000 3250 750 Oszczędności publiczne S G T G 1000 1000 0 Całkowite oszczędności S S P S G 750
Równowaga na rynku dóbr Y C I Równowaga na rynku finansowym Export netto G NX 5000 3250 750 1000 S I NX 750 750 NX NX 0 NX
Realna stopa procentowa 25 20 S 15 10 r* NX I(r) 5 0 0 200 400 600 800 1000 1200 Ilość
Jak na export netto wpłynie wzrost wydatków publicznych do G=1250? Intuicja: w wyniku wzrostu G, wzrosną łączne wydatki. Jeżeli poziom produkcji pozostanie bez zmian, to wzrost ten zostanie zaspokojony przez wzrost importu. Zmaleje więc export netto. O ile? O tyle o ile wzrosną wydatki (250).
Wzrost wydatków, przy stałych podatkach nie wpływa ani na dochód netto, ani na poziom konsumpcji i inwestycji. Te pozostaną bez zmian. Co się zmieni? Wydatki publiczne G Oszczędności publiczne: T-G Oszczędności całkowite: (Y-T-C)+(T-G)
Równowaga na rynku dóbr 5000 3250 750 1250 NX NX 250 W gospodarce mamy do czynienia z deficytem handlowym. Export netto spadł o NX 250 0 250
Realna stopa procentowa 25 S 20 15 10 r* -NX I(r) 5 0 0 200 400 600 800 1000 1200 Ilość
Co się stanie, gdy rząd obetnie podatki, ale nie zmniejszy wydatków? 1. Spadek podatków T spowoduje wzrost deficytu budżetowego T-G 2. Zmaleją oszczędności publiczne, a więc spadnie również poziom całkowitych oszczędności 3. Przy stałym poziomie inwestycji, zmaleje export netto NX=S-I
W latach 80-tych prezydent Reagan obciął podatki nie zmniejszając jednocześnie wydatków. W efekcie wzrósł deficyt i spadły oszczędności. Przy wysokim poziomie inwestycji spowodowało to spadek exportu netto.
Kursy walutowe
Rynek międzynarodowy, na którym jedna waluta krajowa może być wymieniana na inną. Cena, po której wymieniane są te dwie waluty to: kurs walutowy (wymienny).
Kurs walutowy to cena jednej waluty wyrażona w innej walucie. Kurs walutowy to relacja wymienna dwóch walut umożliwiająca ostatecznie porównywanie cen krajowych z zagranicznymi. Podając kurs wymiany, mamy do czynienia z dwoma walutami: walutą bazową i kwotowaną: Są dwie szkoły zapisywania walut względem siebie: USD/PLN USD waluta kwotowana a PLN bazowa (liczba jednostek waluty obcej płaconej za jednostkę waluty krajowej) PLN/USD PLN waluta kwotowana, a USD bazowa, czyli ile wart jest dolar w złotówkach (liczba jednostek waluty krajowej płaconych za jednostkę waluty obcej)
Nominalny kurs walutowy to relatywna cena pieniędzy np. wartość 1 USD wyrażona w złotówkach (relacja wymienna dwóch walut): Przykładowe kursy walut (maj 2013) Waluta kupno sprzedaż 1 EUR 4,1690 4,1880 1 USD 3,2209 3,2410 1 CHF 3,3308 3,3530 1 GBP 4,8723 4,8963 Chcąc kupić 100 USD trzeba zapłacić 324,10 zł. Chcąc sprzedać 100 USD, dostaniemy 322,09 zł.
Przy ofercie kupna: 4,1690PLN/EUR Sprzedając 1000 euro dostaniemy: 4,1690PLN 1EUR 1000EUR 4169,0PLN Przy ofercie sprzedaży: 4,1880 PLN/EUR: Kupując 1000 euro, musimy zapłacić: 4,1880PLN 1EUR 1000EUR 4188,0PLN
Jak przeliczamy wartości walut. Jeżeli 1EUR=4,1614 Zł, to ile warta jest 1 Zł? 1ZŁ 1 4,1614 0,2404 EUR EUR
Chcemy kupić za granicą samochód, który kosztuje 3000EUR. Ile wart jest ten samochód w złotówkach? P 4,16143000 EUR 12484, 2PLN Przedsiębiorstwo chce sprzedać produkty o wartości 5000 Zł. Ile są one warte w EUR? P 0,24035000 ZŁ 1201, 5PLN
Kurs walutowy [ /zł] S Krzywa S przedstawia podaż złotówek oferowaną przez mieszkańców Polski, którzy chcą kupić dobra lub aktywa z krajów ze strefy euro e0 Kurs równowagi wynosi e0. Np. 0,2421 EUR/PLN (1 =0,2404 PLN) Q0 D Liczba złotówek Krzywa D przedstawia zapotrzebowanie obywateli ze strefy Euro na złotówki, pragnących kupić polskie dobra lub aktywa. Popyt na złotówki wzrasta ze spadkiem kursu złotego wyrażonego w euro.
Kurs walutowy [ /zł] S Krzywa D przesuwa się do położenia D na skutek: - Wzrostu popytu w strefie euro na polskie towary lub aktywa - Wzrostu liczby turystów z krajów ze strefy euro w Polsce e e0 Następuje aprecjacja złotówki względem euro. e D D D Krzywa D przesuwa się do położenia D na skutek: - Spadku popytu w strefie euro na polskie towary lub aktywa - Spadku liczby turystów z krajów ze strefy euro w Polsce Q Q0 Q Liczba złotówek Następuje deprecjacja złotówki względem euro.
Kurs walutowy [ /zł] S S Krzywa S przesuwa się do położenia S na skutek: - Spadku popytu w Polsce na towary lub aktywa ze strefy euro - Spadku liczby turystów z Polski, wyjeżdzających do krajów ze strefy euro. e e0 S Następuje aprecjacja złotówki względem euro. e D Krzywa S przesuwa się do położenia S na skutek: - Wzrostu popytu w Polsce na towary lub aktywa ze strefy euro - Wzrostu liczby turystów z Polski wyjeżdzających do krajów ze strefy euro. - Wzrostu stopy procentowej w krajach strefy euro (na skutek odpływu kapitału z Polski) Q Q0 Q Liczba złotówek Następuje deprecjacja złotówki względem euro.
Deprecjacja waluty oznacza spadek jej wartości (tzn. można za nią kupić mniej walut obcych). W Polsce w latach 1993-2000 złoty tracił na wartości. Aprecjacja waluty oznacza wzrost jej wartości (można kupić za nią więcej walut obcych). W latach 2001-2007 złotówka umocniła się względem dolara.
1 225 1 220 1 215 1 210 1 205 1 200 1 195 1 190 1 185 1 180 kurs 3000 EUR 5000 PLN [PLN/EUR] Wartość w PLN Wartość w EUR 4,0890 12 267 1 223 4,1090 12 327 1 217 4,1290 12 387 1 211 4,1490 12 447 1 205 4,1690 12 507 1 199 4,1710 12 513 1 199 4,1730 12 519 1 198 4,1750 12 525 1 198 4,1770 12 531 1 197 Wartość towaru w EURO Wartość towaru w EURO 4,0890 4,1090 4,1290 4,1490 4,1690 4,1710 4,1730 4,1750 4,1770 4,1790 Kus walutowy PLN/EUR Kurs bazowy to: 1EUR 4, 1690PLN 12 600 12 550 12 500 12 450 12 400 12 350 12 300 12 250 12 200 12 150 12 100 Wartość auta w PLN wartość auta w PLN 4,08904,10904,1290 4,14904,1690 4,1710 4,1730 4,1750 4,1770 4,1790 Kus walutowy PLN/EUR Przy tak zapisanych kursach walutowych: Spadek kursu oznacza: aprecjację PLN względem EUR, czyli wzrost siły nabywczej złotówki. Wzrost kursu oznacza: deprecjację PLN, czyli spadek siły nabywczej złotówki w stosunku do euro.
Kurs płynny kurs waluty ustala rynek (popyt i podaż): Szoki popytowe i podażowe powodują zmiany kursu, które przywracają równowagę rynkową. Kurs stały (sztywny) kurs waluty krajowej ustala państwo: Po szoku następuje interwencja banku centralnego, który broni oficjalnego kursu sprzedając lub kupując pieniądz krajowy Dochodzi wtedy do zmian wielkości podaż pieniądza krajowego i rezerw dewizowych banku centralnego.
Kurs walutowy [ /zł] e e0 E0 E A S D Jeśli rośnie popyt na złotówki z krajów ze strefy euro (krzywa D ), to jest nadwyżka popytu nad podażą o odcinek E0A. Na skutek presji na wzrost kursu złotego, NBP dostarczy na rynek brakującą ilość złotówek i zaspokoi zwiększony popyt. Dodatkowe złotówki bank sprzedaje za odpowiednią ilość euro. Tym samym zwiększają się rezerwy dewizowe. Q0 D Liczba złotówek Następuje rewaluacja złotówki względem euro: jednorazowe zwiększenie międzynarodowej wartości (siły nabywczej) waluty krajowej.
Kurs walutowy [ /zł] e e0 e B E E0 E A S D Jeśli spada popyt na polskie towary w krajach ze strefy euro (krzywa D ), to jest nadwyżka podaży złotówek na odcinku BE0. W wyniku presji na obniżkę kursu złotego, NBP skupuje nadwyżkę złotówek zamian za odpowiednie ilości euro. W efekcie zmniejsza się podaż złotego oraz rezerwy dewizowe. Q0 D D Liczba złotówek Następuje dewaluacja złotówki względem euro: jednorazowe zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty krajowej.
Do 1989r. kurs był ustalany arbitralnie przez urzędników. Od 1990r. wprowadzono stały kurs walutowy 9500zł/USD, który miał zahamować inflacje. W 1991r. złotówkę znowu zdewaluowano o ok. 17% i uzależniono jej kurs od kursów innych wiodących marek: $ (45%), DEM( 35%), (10%), FRF i CHF (po 5%). Od końca 1991r. wprowadzono pełzającą dewaluację: comiesięczna dewaluacja złotego w stosunku do koszyka walut o 1,8% (poziom dewaluacji wielokrotnie zmieniano w zależności od sytuacji gospodarczej).
W 1995r. rozpoczęto upłynnianie kursu złotego (obok centralnego kursu NBP pojawił się kurs fixingu określany przez banki komercyjne). W 1999r. z NBP zdjęto obowiązek handlu walutami z bankami komercyjnymi po kursie fixingowym. Zmieniono także koszyk walut w oparciu o który ustalano centralny kurs: 55% euro i 45% $. W kwietniu 2000r. nastąpiło całkowite upłynnienie kursu złotego i koniec pełzającej dewaluacji.
Realny kurs walutowy to relatywna cena dóbr w dwóch krajach. Stosunek wymiany dóbr zależy od: Ceny dóbr w walutach lokalnych Nominalnego kursu wymiany. Np. 1 kg jabłek kosztuje w Polsce 3zł (przy kursie 1 euro = 4,16PLN), a w Niemczech 1 EUR. Relatywna cena jabłek to: cena krajowa cena zagraniczna (3PLN 1EUR) / 1EUR 4,16PLN 0,721
Relatywna cena to: 0,721 Co oznacza, że przy takiej relacji cen i kursu, 1 kg jabłek w Polsce odpowiada 0,721 kg jabłek w Niemczech. Realny kurs wymiany to: realny kurs nominalny kurs cena krajowa cena zagraniczna
Realny kurs walutowy: e P P d f Jeżeli realny kurs walutowy jest: <1 krajowe dobra są tańsze niż zagraniczne >1 krajowe dobra są droższe od zagranicznych =1 ceny dóbr krajowych i zagranicznych są porównywalne.
Co się dzieje, gdy realny kurs jest niski, <1 1. Dobra krajowe są relatywnie tanie (tańsze niż zagraniczne) 2. Konsumenci krajowi będą wybierać produkty krajowe, więc import będzie niski 3. Również konsumenci zagraniczni będą chcieli kupować krajowe produkty, więc export będzie wysoki 4. RAZEM: wysoki export netto
Co się dzieje, gdy realny kurs jest wysoki, >1 1. Dobra krajowe są relatywnie drogie (droższe niż zagraniczne) 2. Konsumenci krajowi będą wybierać produkty zagraniczne, więc import będzie wysoki 3. Konsumenci zagraniczni nie będą chcieli kupować produktów krajowych, więc export będzie niski 4. RAZEM: niski export netto
Realny kurs walutowy Niski Wysoki Konsumpcja dóbr krajowych Wysoka Niska Relacja cen dóbr krajowych i zagranicznych Ceny krajowe < ceny zagraniczne Ceny krajowe >ceny zagraniczne Import Niski Wysoki Export Wysoki Niski Export netto NX Wysoki Niski
Istnieje negatywna korelacja między realnym kursem wymiany a exportem netto: NX NX Realny kurs wymiany jest malejącą funkcją exportu netto.
ε 1 NX(ε) 0 NX
Realny kurs walutowy jest funkcją exportu netto. Z kolei NX zależy od różnicy między oszczędnościami i inwestycjami. Skoro stopa procentowa jest zadana przez rynki zagraniczne, to: NX NX S I( r*) NX ( )
Jaki będzie poziom exportu netto i realny kurs walutowy w gospodarce: Y C I G NX Y 5000 G 1000 T 1000 C 250 0,75(Y - T) I 1000-50r NX 1000-500 r 5
C 3250 S S S PR PU N 5000 1000 3250 1000 1000 0 750 I 1000 505 750 NX S I 0 750 Przy realnym kursie walutowym = 1, ceny krajowe i zagraniczne są porównywalne. NX=0 0 500 500 1
ε Przy realnym kursie walutowym = 1, ceny krajowe i zagraniczne są porównywalne. NX=0 1 NX(ε) 0 NX
Dla G=1250: Przy realnym kursie walutowym = 1,5: ceny krajowe są wyższe niż zagraniczne. NX<0 Import większy niż eksport. C S S S N 3250 5000 1000 3250 1000 1250 250 PR PU 500 I 1000 505 750 NX S I 250 250 500 500 1,5 750
S-I(r*) ε Przy realnym kursie walutowym = 1,5: ceny krajowe są wyższe niż zagraniczne. NX<0 Import większy niż eksport. 1,5 NX(ε) -250 0 NX
Dla r*=15: Przy realnym kursie walutowym = 0,5<1: ceny krajowe są niższe niż zagraniczne. NX>0 Eksport większy niż import. C S S S N 3250 5000 1000 3250 1000 1250 250 PR PU 500 I 1000 5015 250 NX S I 250 250 500 500 0,5 750
ε S-I(r*) Przy realnym kursie walutowym = 0,5<1: ceny krajowe są niższe niż zagraniczne. NX>0 Eksport większy niż import. 0,5 NX(ε) 0 250 NX
Export netto można interpretować jako odpływ kapitału netto. Mierzy on popyt netto na krajową walutę za granicą: Jeżeli NX>0 to popyt netto na krajowy kapitał (walutę) za granicą jest dodatni, czyli więcej jest kupujących niż sprzedających. Jeżeli NX<0 to popyt netto jest ujemny, czyli więcej jest sprzedających niż kupujących. Z drugiej strony NX=S-I to podaż krajowej waluty netto. W punkcie równowagi popyt=podaż
Co się stanie, gdy rząd zwiększy wydatki, pozostawiając podatki bez zmian? 1. Zwiększy się deficyt budżetowy i zmniejszą oszczędności publiczne 2. Spadną całkowite oszczędności: S 3. Zmniejszy się różnica między oszczędnościami i inwestycjami: S-I 4. Wzrośnie realny kurs wymiany 5. Export stanie się mniej opłacalny i spadnie export netto.
ε NX2=S2-I(r*) NX1=S1-I(r*) 0,5 1,5 NX(ε) -250 0 250 NX
Co się stanie, jeżeli pozostałe kraje zwiększą deficyt budżetowy i obniżą poziom oszczędności? 1. Międzynarodowa stopa procentowa jest zależy od poziomu oszczędności. W wyniku zmian r* wzrośnie. 2. Wzrost stopy procentowej spowoduje spadek inwestycji krajowych I(r*) 3. Wzrośnie export netto S-I i tym samym spadnie realny kurs wymiany.
ε NX1=S-I1(r*) NX2=S-I2(r*) 0,5 1,5 NX(ε) -250 0 250 NX
Kurs walutowy rośnie Spadek konkurencyjności towarów krajowych Zwiększenie importu Spadek NX Kurs walutowy maleje Wzrost konkurencyjności towarów krajowych Wzrost eksportu Wzrost NX
Nominalny kurs wymiany Pf e P d Zależy od realnego kursu wymiany i relacji cen. % e % % P f % P d % f d
Zmiana nominalnego kursu wymiany % e % f d Nominalny kurs wymiany zależy od inflacji za granicą (πf) i w kraju (πd), a w szczególności od różnicy między poziomem inflacji za granicą i w kraju.
Nominalny kurs wymiany złotówki na USD: 1. Rósł w okresie, gdy inflacja w kraju była wyższa niż w USA 2. Spadł, gdy inflacja w kraju był niższa niż w USA.
Ekonomiczne podaż walut obcych na krajowym rynku popyt na waluty obce różnice stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku obcym i krajowym stopień reglamentacji waluty polityka walutowa stan gospodarki kraju oraz jego partnerów gospodarczych Polityczne sytuacja międzynarodowa napięcia polityczne Psychologiczne związane z oczekiwaniami dotyczącymi przyszłego stanu gospodarki
Przewaga komparatywna i absolutna
Kraj wytwarza i eksportuje produkty o dużym nasyceniu tymi czynnikami produkcji, w które jest on względnie obficie wyposażony. Różnice kosztów produkcji między krajami wynikają z różnic w poziomie techniki, wyposażeniu w czynniki produkcji. Handel wewnątrzgałęziowy wynika z: korzyści skali i zróżnicowania popytu konsumentów. Międzynarodowa specjalizacja wynika też z korzyści ze skali produkcji.
Kraje specjalizują się w produkcji i eksporcie tych dóbr, w których mają przewagę komparatywną (koszty produkcji są tańsze niż w innych krajach) Źródłem korzyści z wymiany są różnice kosztów alternatywnych. Dla każdego kraju warunkiem koniecznym równowagi w wymianie handlowej z zagranicą i na rynku walutowym jest istnienie przynajmniej jednej gałęzi wykazującej przewagę komparatywną.
towar Polska Niemcy X 6 2 Y 2 1 Zakładamy: rynek konkurencji doskonałej, ceny = kosztom krańcowym = kosztom przeciętnym Koszty ograniczone do robocizny mierzonej ilością roboczogodzin na jednostkę produktu. Niemcy mają przewagę absolutną w produkcji obu dóbr (produkcja X i Y w Niemczech wymaga mniejszego nakładu pracy) Koszt alternatywny produkcji Y w Polsce Y= 3X i w Niemczech Y=2X (w ujęciu względnym wydajność pracy przy produkcji Y jest większa w Niemczech niż w Polsce). Polacy powinni się specjalizować w produkcji X, a Niemcy w Y. Przy korzystnej wymianie handlowej cena powinna być w przedziale 2<P<3 Dla P=2,5 X/Y: niech Niemcy przesuną 5 pracowników z produkcji X do Y: 5*1=5Y dodatkowo, kosztem 5*2=10X. Y jest wymienialne na X po cenie 2,5 X/Y, to za 5 Y Niemcy dostaną 5*2,5=12,5X. Łączny zysk z wymiany: 12,5X-10X=2,5X Z kolei jeśli Polacy przesuną 5 pracowników z produkcji Y do X, to: 5*6=30X dodatkowo, kosztem 5*2=10Y. Sprzedając 30x do Niemiec, dostaną: 30/2,5=12Y. Łączny zysk: 12Y-10Y=2Y
towar Jednostkowy nakład pracy Polska Koszt alternatywny Jednostkowy nakład pracy Niemcy Koszt alternatywny X 30 6Y 60 1oY Y 5 1/6X 6 1/10X Polska ma przewagę absolutną w produkcji X i Y. Przewagę komparatywną Polska ma w produkcji X (30/60=1/2=3/6), a Niemcy w Y (5/6). Stąd Niemcy powinni się specjalizować w produkcji Y a Polska w X. Potwierdzają to koszty alternatywne: dla X w Polsce mniejsze niż w Y (6Y<10Y) a dla Y niższe w Niemczech niż w Polsce (1/10X<1/6X). Korzyści z wymiany: niech Niemcy zrezygnują z produkcji 6X, wówczas mogą wyprodukować dodatkowe 60Y (=6*10Y). Z kolei w Polsce wyprodukowanie 6X oznacza rezygnację z 36Y (=6*6Y). Dzięki specjalizacji i wymianie międzynarodowej gospodarka zyskuje netto 60Y-36Y=24Y przy niezmniejszonej produkcji X.
Polityka celna Subwencje eksportowe
Polityka oddziaływania przez rząd na wymianę międzynarodową za pomocą: Podatków Subsydiów Bezpośredniego ograniczania importu i eksportu.
Stawka celna jest ustalana jako odsetek wartości celnej towaru Wprowadzenie cła oznacza, że importer musi zapłacić na rzecz państwa sumę ustaloną jako cześć ceny światowej tego dobra.
P S Przed wprowadzeniem cła: cena światowa: P1 popyt krajowy (D): Q4 podaż krajowa (S): Q1 import: Q4-Q1 P2 P1 A B C D E F D Po wprowadzeniem cła: cena światowa: P2=P1(1+h) popyt krajowy (D): Q3 podaż krajowa (S): Q2 import: Q3-Q2 Q1 Q2 Q3 Q4
P S P2 P1 A B C E D F Zwiększone wydatki konsumentów: P1P2DE, z czego: Dochody budżetowe z tytułu cła (opłaty celne): pole BCDE Renta ekonomiczna, dodatkowe zyski przedsiębiorstw: pole P1P2AB Koszt społeczny wprowadzenia cła: pole trójkątów ABC i DEF. D Q1 Q2 Q3 Q4
Ograniczenie nadmiernego importu Wpływy budżetowe Obronność kraju Ochrona nowych gałęzi Ograniczenie konsumpcji artykułów luksusowych Konflikty z konkurentami zagranicznymi Niskie koszty robocizny za granicą. W większości wypadków więcej korzyści dla społeczeństwa W większości wypadków więcej korzyści dla społeczeństwa byłoby z subsydiowania produkcji krajowej niż z wprowadzenia cła
Ograniczenia ilościowe (kontyngenty lub kwoty importowe) Bariery pozataryfowe (np. przedłużenie odprawy granicznej importowanych towarów) Subwencje eksportowe.
P P2 P1 B A Q2 C Q1 E Q3 S D F D Q4 W warunkach wolnego handlu: cena światowa: P1 popyt krajowy (D): Q1 podaż krajowa (S): Q3 eksport: Q3-Q1 Po wprowadzeniu subwencji: cena światowa: P2 popyt krajowy (D): Q2 podaż krajowa (S): Q4 eksport: Q4-Q2 Trójkąt ABC: koszt społeczny z ograniczenia konsumpcji Trójkąt DEF: koszt społeczny z produkcji o kosztach krańcowych przewyższających cenę światową.
Wspólna polityka celna UE oparta jest na unii celnej, która polega na: eliminacji wszystkich opłat celnych i innych barier w obrotach handlowych pomiędzy członkami unii, na ustaleniu wspólnej (identycznej dla wszystkich członków unii) taryfy celnej oraz zasad celnych w stosunkach między państwami członkowskimi unii a krajami trzecimi. W imporcie z krajów spoza UE obowiązuje jednolita taryfa celna, tzw. Wspólna Taryfa Celna - TARIC.
Rynek walutowy znajduje się w równowadze, kiedy popyt na walutę krajową równy jest jej podaży. Nadwyżka popytu stwarza presję na wzrost wartości (siły nabywczej) waluty, czyli wzrost kursu walutowego (aprecjacja). Nadwyżka podaży jest źródłem presji na spadek siły nabywczej waluty krajowej deprecjacja. O wielkości eksportu netto decydują: produkcja za granicą, produkcja w kraju i realny kurs walutowy. Do narzędzi polityki handlowej należą m.in. opłaty celne, subsydia eksportowe czy kontyngenty.
Wskaźnik zatrudnienia to: a) Procentowy udział aktywnych zawodowo w ogólnej liczbie pracujących b) Procentowy udział ogólnej liczby ludności w liczbie pracujących c) Procentowy udział liczby pracujących w liczbie aktywnych zawodowo d) Procentowy udział pracujących w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym.
Mnożnik inwestycyjny wskazuje: a) Stosunek przyrostu dochodu narodowego do przyrostu inwestycji autonomicznych b) Stosunek przyrostu inwestycji autonomicznych do przyrostu dochodu narodowego c) Jak się zmienia wartość globalnych inwestycji d) Jaki jest wpływ inwestycji na poziom konsumpcji.
Jeżeli bank centralny utrzymuje realną podaż pieniądza na stałym poziomie, to wraz ze wzrostem dochodu narodowego: a) Obniży się spekulacyjny popyt na pieniądz oraz stopa procentowa równoważąca rynek pieniądza b) Wzrośnie transakcyjny popyt na pieniądz oraz stopa procentowa równoważąca rynek pieniądza c) Wzrośnie spekulacyjny popyt na pieniądz a stopa procentowa równoważąca rynek pieniądza obniży się d) Obniży się transakcyjny popyt na pieniądz a stopa procentowa równoważąca rynek pieniądza wzrośnie.
Zjawisko polegające na spadku przeciętnego poziomu cen w gospodarce to: a) denominacja b) deprecjacja c) dewaluacja d) deflacja.
W fazie spadkowej cyklu najczęściej obserwujemy: a) wzrost stopy inflacji b) Wzrost stopy zmian poziomu produkcji c) Wzrost poziomu oszczędności d) Wzrost stopy bezrobocia. Efekt tłumienia jest skutkiem: a) Restrykcyjnej polityki monetarnej b) Ekspansywnej polityki monetarnej c) Restrykcyjnej polityki fiskalnej d) Ekspansywnej polityki fiskalnej.