Makroekonomia Wzrost i rozwój gospodarczy

Zagadnienia 1. Wzrost gospodarczy i stopa wzrostu gospodarczego 2. Czynniki wzrostu gospodarczego 3. Hipoteza konwergencji 4. Teorie wzrostu gospodarczego i modele wzrostu 5. Granice wzrostu 6. Wzrost gospodarczy i polityka makroekonomiczna

WZROST GOSPODARCZY Wzrost gospodarczy to proces zwiększania w czasie rezultatów działalności gospodarczej wyrażonej w ilości lub wartości wytworzonych dóbr i usług Wzrostem gospodarczym nazywamy powiększenie realnej wartości produktu krajowego brutto lub realnej wartości produktu krajowego per capita w gospodarce.

Gdzie: Stopa wzrostu gospodarczego r Y Y Y 1 100% Yt Y t 1 t t Y t realna wartość PKB/PNB/DN w okresie bazowym Y t+1 - realna wartość PKB/PNB/DN w okresie następnym. t 100% Y t+1 < 0 występuje recesja; Y t+1 = 0 występuje stagnacja; Y t+1 > 0 występuje wzrost gospodarczy;

Okres Wzorce wzrostu gospodarczego w krajach rozwiniętych* PKB Przeciętna roczna stopa wzrostu [w %] PKB na roboczogodzinę Łączna liczba przepracowanych godzin Źródło: P.A. Samuelson, W. D. Nordhaus, Ekonomia, Poznań 2012, s. 508, tab. 25.1 Siła robocza 1870-1913 2,5 1,6 0,9 1,2 1913-1950 1,9 1,8 0,1 0,8 1950-1973 4,8 4,5 0,3 1,0 1973-2006 2,6 2,2 0,4 1,0 W całym okresie 2,8 2,3 0,5 1,0 * Dotyczy 16 największych krajów w 1870 roku, a dane dot. ostatniego okresu obejmują 31 rozwiniętych gospodarek, m.in. USA, Niemcy, Francja, Japonia, Australia, Kanada.

Przyczyny wzrostu gospodarczego Wzrost nakładów czynników produkcji, wzrost nakładów kapitału wzrost nakładów pracy (wiedzy i doświadczenia pracowników) Wzrost produkcyjności czynników produkcji: postęp techniczny i organizacyjny korzyści skali (w tym specjalizacja) zmiany alokacji zasobów w gospodarce zmiany prawne, kulturowe, społeczne i inne

Rodzaje wzrostu gospodarczego: ekstensywny (wzrost związany ze zwiększeniem zaangażowania zasobów, zasoby kapitału, zwiększenie skali działania) intensywny (wynika ze zwiększenia produktywności zasobów, wzrost wydajności pracy) zrównoważony (ekorozwój, wzrost równomierny bezkryzysowy, bezkoniunkturalny, proces gospodarowania nie obciążający jakości życia przyszłych pokoleń)

Cztery podstawowe kategorie czynników wzrostu gospodarczego

Czynniki wzrostu gospodarczego Zasoby ludzkie (podaż siły roboczej, wykształcenie, umiejętności zdyscyplinowanie, motywacja) Zasoby naturalne (ziemia, surowce, paliwa, warunki środowiskowe) Kapitał (fabryki, maszyny, drogi, własność intelektualna) Postęp technologiczny i innowacje (nauka, inżynieria, zarządzanie, przedsiębiorczość)

Czynniki wzrostu gospodarczego (PRACA) (1/4) Wzrost liczby ludności kraju poprzez przyrost naturalny, migracje; Zwiększenie stopnia aktywności zawodowej ludności, tzn. wzrost udziału osób zatrudnionych i szukających aktywnie pracy w ogólnej liczbie ludności kraju, poprzez np.: Ustawowe granice wieku produkcyjnego, Aktywizacja zawodowa kobiet, Stan zdrowia społeczeństwa, Udział i czas kształcenia młodzieży w szkolnictwie średnim i wyższym, Jakość siły roboczej, np.: umiejętności, wiedza, zdyscyplinowanie Czas pracy zatrudnionych

Czynniki wzrostu gospodarczego (ZASOBY NATURALNE) (2/4) Odkrycie nowych złóż surowców, Jakość gleby, Warunki klimatyczne, Budowa polderów (np. Holandia). Źródło: http://www.globtroter.pl/zdjecia/115915,holandia,zuid,holland,zuid,h olland,siatka,polderow.html

Czynniki wzrostu gospodarczego (KAPITAŁ RZECZOWY) (3/4) Inwestycje przedsiębiorstw, czyli nakłady na odtworzenie i powiększenie zasobów kapitału; Amortyzacja, czyli zmniejszanie się wartości kapitału rzeczowego wskutek jego fizycznego i ekonomicznego zużycia; Infrastruktura Własność intelektualna KSO od której zależy poziom akumulacji kapitału

Czynniki wzrostu gospodarczego (POSTĘP TECHNOLOGICZNY I INNOWACJE) (4/4) Jakość wiedzy naukowej i inżynieryjnej, Know-how w dziedzinie zarządzania, Instytucjonalne wsparcie innowacji, Bodźce motywujące do innowacji, Przedsiębiorczość, System ochrony patentowej.

Produktywność czynników wzrostu (1/3) Wydajność pracy wartość produkcji przypadająca na 1 zatrudnionego w jednostce czasu. Źródła zmian wydajności pracy: techniczne uzbrojenie pracy, wykształcenie, kwalifikacje pracowników, doświadczenie pracowników, technologia, motywacja pracowników.

Produktywność czynników wzrostu (2/3) Produktywność kapitału wartość produkcji przypadająca na jednostkę zaangażowanego kapitału rzeczowego. Źródła zmian produktywności kapitału: Technologia, Nakłady pracy

Produktywność czynników wzrostu (3/3) Produktywność zasobów naturalnych wartość produkcji przypadająca na jednostkę niektórych rodzajów zasobów. Źródła zmian produktywności kapitału: technologia (innowacje), klimat.

Przyczyny rozwoju gospodarczego według W. Kwaśnickiego: własność prywatna wolność wymiany w skali krajowej i międzynarodowej (korzyści komparatywne David Ricardo 1917r.) konkurencyjność i innowacyjność brak barier wejścia stabilność monetarna neutralność pieniądza efektywne rynki kapitałowe niskie podatki

Hipoteza konwergencji Kraje o niższej produkcyjności zasobów często osiągają szybsze tempo wzrostu i postępu technicznego. Hipoteza konwergencji tłumaczy to tendencją do wyrównywania się poziomów rozwoju gospodarczego. Kraje biedne rozwijają się szybciej a kraje bogate wolniej. Przyczyny: 1. Kraje mniej rozwinięte mogą łatwo zwiększać techniczne uzbrojenie pracy, które jest na niskim poziomie i nie wymaga dużych nakładów. W krajach bogatych poziom technicznego uzbrojenia jest bardzo wysoki więc nakłady na jego utrzymanie są duże i brakuje środków na jego zwiększenie. 2. Łatwość transferu zagranicznej techniki. Nowe technologie powstają w krajach rozwiniętych (duże nakłady na B+R). Przenikają one szybko do innych krajów za sprawą efektu gapowicza czy transferu technologii.

Hipoteza konwergencji - argumenty przemawiające za hipotezą konwergencji (1/2) Kryterium Kraje słabo rozwinięte Kraje wysoko rozwinięte Zasób siły roboczej Stopy zwrotu z inwestycji Poziom rozwoju technologicznego Wysoki wzrost zasobu siły roboczej związany z przepływem ludności z obszarów wiejskich do miast i wysoki przyrostem demograficznym Wysokie Zacofanie technologiczne; są odbiorcami transferu technologii, ponosząc przy tym niskie koszty na prace B+R Niskie tempo przyrostu demograficznego Niskie, malejące Są liderami w prowadzeniu prac B+R i we wdrażaniu nowych technologii i rozwiązań

Hipoteza konwergencji - argumenty przemawiające za hipotezą konwergencji (2/2) Kryterium Kraje słabo rozwinięte Kraje wysoko rozwinięte Poziom technicznego uzbrojenia pracy Produktywność czynników produkcji Dostępność zasobów energetycznych Koszty pracy Niskie Niskie, ale rosnące Często zasoby źródeł surowcowych, Niższe (niż w krajach rozwiniętych), ale rosnące zapotrzebowanie na energię Relatywnie niskie, co stanowi zachętę dla inwestorów zagranicznych Wysokie Wysokie Wysokie, ale stabilny poziom zapotrzebowania na energię wysokie

Teorie wzrostu gospodarczego 1. Teorie klasyczne: A. Smitha T.R. Malthusa. 2. Model R. Solowa a funkcja Cobba Duglasa 3. Model Harroda-Domara

Teorie wzrostu gospodarczego

Teorie wzrostu gospodarczego Jakie czynniki będą odpowiedzialne za wzrost gospodarczy w XXI wieku? A być może w bogate kraje uderzy maltuzjańska przepowiednia w postaci zmian klimatycznych, podnoszenia się poziomu oceanów, fal imigracji wywołanych suszą niepokoje społeczne i upadek gospodarczy

Makroekonomiczna funkcja produkcji R. Solowa Założenie: Ilość ziemi w gospodarce = const Technologia = const Jakość siły roboczej = const W gospodarce wytwarzany jest jeden homogeniczny produkt Q = f (L, K) Q/L = f (L/L, K/L) q = f (1, k), czyli q = f (k) Gdzie: Q - wielkość produkcji, L - ilość siły roboczej, K - zasób kapitału q produkt przypadający na jednego pracownika k kapitał na jednego pracownika Akumulacja kapitału zasób kapitału rośnie szybciej niż zasób siły roboczej. Jeżeli nie ma postępu technologicznego akumulacja kapitału spowoduje: 1. Wzrost produktu przypadającego na jednego pracownika (q rośnie), 2. Wzrost krańcowego produktu pracy (ΔQ/ΔL rośnie) 3. Wzrost realnej płacy 4. Malejące przychody z kapitału i spadek stopy zwrotu z kapitału.

Wnioski z modelu Solowa Wielkość produkcji (wzrost gospodarczy) zależy od: Ilości zużywanego kapitału ( inwestycje, oszczędności), Liczby zatrudnionych ( demografia, technologia produkcji), Produktywności zasobów ( postęp techniczny).

Wnioski z modelu Solowa

Funkcja Cobba-Douglasa Q = λ * K α * L 1 α Gdzie: Q - wielkość produkcji, λ - stan postępu technicznego, K - nakłady kapitału, α - parametr informujący o tym, o ile wzrośnie produkcja, gdy nakład kapitału wzrośnie o jednostkę, L - nakłady pracy, 1 α - parametr informujący, o ile wzrośnie produkcja, gdy nakład pracy wzrośnie o jednostkę. Makroekonomiczna funkcja produkcji: q = λ * k α

Model Harroda-Domara Model ten nie tylko opisuje wzrost gospodarczy wraz z towarzyszącymi mu zjawiskami oraz z ustaleniem jego przyczyn, ale przede wszystkim ma za zadanie wskazanie warunków trwania takiego wzrostu. Punktem wyjścia są cztery równania: 1. Warunek równowagi krótkookresowej: I = S 2. Wielkość produkcji osiąga taki poziom, który zapewnia pełne wykorzystanie zasobów kapitału: Y = Q 3. Planowane oszczędności gosp. dom. są stałą częścią ich dochodów, równych wartości wytworzonej produkcji: S = KSO*Y 4. Współczynnik kapitałowy b (opisuje stosowana technikę produkcji) informuje o ile zwiększy się produkcja dzięki powiększeniu zasobu kapitału w gospodarce: ΔK/ΔY = I/ΔY = b.

Model Harroda-Domara Niech: ΔY/Y=KSO/b G r rzeczywista stopa wzrostu (ΔY/Y) G g gwarantowana stopa wzrostu (KSO/b) G r = G g Przyrost kapitału jest równy poczynionym inwestycjom. G n naturalna stopa wzrostu pokrywa się z tempem przyrostu liczby ludności, które jest równe tempu przyrostu zasobu pracy. = G n Jeśli rzeczywista stopa wzrostu zrówna się z gwarantowana stopą wzrostu, to zasoby kapitału w gospodarce będą całkowicie wykorzystane. Pełne wykorzystanie wszystkich zasobów jest możliwe jedynie gdy spełniony jest powyższy warunek. Nie ma niedoboru popytu, a kapitał i praca są w pełni zatrudnione. Jednak stanem normalnym jest niepełne wykorzystanie zasobów.

Tendencje wzrostu

Granice wzrostu Pierwszym, który zwrócił uwagę na istnienie naturalnych granic wzrostu był Thomas Malthus. Sformułował on prawo ludnościowe (principle of population), zgodnie z którym wzrost gospodarczy nieuchronnie ustanie z powodu zbyt szybkiego przyrostu ludności, który spowoduje wyczerpanie się zapasów przyrody. Po II wojnie światowej wiele krajów dzięki wzrostowi kapitałochłonności produkcji i wydajności pracy w rolnictwie uniknęło maltuzjańskiej pułapki. Zatem akumulacja kapitału i postęp techniczny umożliwiają przezwyciężenie bariery wzrostu, polegającej na braku pewnych zasobów.

Granice wzrostu Bariery wzrostu gospodarczego różnego rodzaju ograniczenia i przeszkody występujące w procesach wzrostu gospodarczego w jakimś okresie czasu, które mają charakter obiektywny, są stosunkowo trudne do przezwyciężenia, a tym samym hamują wzrost gospodarczy. Wyróżnia się bariery: surowcowe, zatrudnienia, instytucjonalne, niedobory kapitału, wysokiego przyrostu naturalnego. Przy obecnym rozwoju społeczno-gospodarczym bariery surowcowe mogą przerodzić się w granice wzrostu gospodarczego. Granice wzrostu gospodarczego są związane z szacowanymi zasobami naturalnymi Ziemi i ich wyczerpywaniem oraz ze skutkami ekologicznymi działalności gospodarczej Wzrost intensywny