Owies Według danych GUS, powierzchnia uprawy owsa stanowi obecnie około 7% ogólnych zasiewów zbóż w Polsce. Zainteresowanie produkcją jest wciąż niewielkie w stosunku do korzyści, jakie wynikają ze specyficznych właściwości i zalet tego gatunku. Owies jest mało wymagający pod względem warunków uprawy i tańszy w produkcji niż inne zboża. Doskonale wykorzystuje składniki pokarmowe znajdujące się w glebie, jest tolerancyjny na zakwaszenie podłoża i wykazuje dużą konkurencyjność w stosunku do chwastów. Jako jedyna roślina zbożowa nie jest porażany przez choroby podstawy źdźbła i nie uczestniczy w łańcuchu żywicielskim patogenów. Przy dużym udziale zbóż, powyżej 70%, w strukturze zasiewów w naszym kraju, włączenie owsa w płodozmian jest doskonałym rozwiązaniem, zwłaszcza w rolnictwie zrównoważonym. W 2015 roku Krajowy Rejestr (KR) obejmował 30 odmian owsa, w tym 5 nagoziarnistych i 1 o brązowej barwie plewki. Prace hodowlane, mające na celu obniżenie zawartości łuski, wpłynęły na poprawę wartości pokarmowej ziarna. Owies i produkty owsiane są ważnym źródłem wielu cennych składników o znaczeniu odżywczym i biologicznym. Na uwagę zasługuje najwyższy wśród zbóż poziom frakcji rozpuszczalnej błonnika pokarmowego, aminokwasów egzogennych i składników mineralnych. Uprawiany w warunkach ekologicznych może być cennym surowcem do produkcji zdrowej żywności. Duże możliwości daje wykorzystanie ziarna jako ekologicznego nośnika energii. W województwie łódzkim do doświadczeń PDO przyjęto 7 odmian owsa. Wśród badanych odmian występowała jedna nieoplewiona Amant. Testowane odmiany pochodziły z hodowli krajowej (tabela1). Doświadczenia odmianowe z owsem, prowadzone na jednym poziomie agrotechniki, zlokalizowano w trzech miejscowościach: Lućmierzu, Masłowicach i Strzelcach. Warunki polowe doświadczeń przedstawiono w tabeli 2. W Strzelcach doświadczenia założono na kompleksie pszennym dobrym a w Lućmierzu i Masłowicach - żytnim dobrym. Nawożenie azotowe stosowano w ilości: 83 kg/ha w Lućmierzu, 60 kg/ha w Masłowicach i 34 kg/ha w Strzelcach. Nawożenie fosforowe wysiano w ilości od 30 do 24 kg/ha, zaś potasowe - 120 kg/ha w Masłowicach i 64 kg/ha w Lućmierzu. Optymalna zasobność gleby w Strzelcach pozwoliła na rezygnację z dokarmiania roślin fosforem i potasem. Warunki agrometeorologiczne w bieżącym sezonie wegetacyjnym były wyjątkowo niekorzystne. Niedobór opadów, w okresie największego zapotrzebowania zbóż jarych na wodę, skutkował znacznym obniżeniem plonów. Według danych GUS za rok 2015, zbiory owsa w Polsce były o blisko 17% mniejsze niż ubiegłoroczne. W doświadczeniach PDO, realizowanych w rejonie łódzkim, najwyższe plony uzyskano w Strzelcach - ponad 6 t/ha. W Lućmierzu i Masłowicach owies plonował na nieco niższym poziomie około 5,5 t/ha. Średni plon owsa w 2015 roku (bez odmiany Amant) wyniósł 57,4 dt/ha (tabela5). Wynik ten jest niższy od średniej z lat 2013-2015 o blisko 16 dt/ha. W roku 2015 największym plonem cechowała się odmiana Nawigator natomiast Bingo, jako jedyna, przekroczyła w trzech badanych latach wartość wzorca. Owies nagi plonował na poziomie 70% wzorca odmian oplewionych. W 2015 roku porażenie owsa przez choroby było nieznaczne (tabela 6). Badane odmiany utrzymują od lat odporność na mączniaka. Rdza wieńcowa i helmintosporioza, w obecnym sezonie wegetacyjnym, wystąpiła z niewielkim nasileniem tylko w Masłowicach. Ważniejsze cechy rolniczo użytkowe odmian przedstawiono w tabeli 7. Średni udział łuski w ziarnie owsa, w roku 2015, był zbliżony do wyniku uzyskanego za lata 2013-2015. Najmniejszą zawartość łuski posiadają odmiany Nawigator i Bingo, najwyższą zaś Krezus. Dużą odpornością na wyleganie, za wielolecie, wyróżniają się odmiany Harnaś i Krezus, natomiast nieoplewiona, badana drugi rok, odmiana Amant, wykazała skłonność do wylegania już w fazie dojrzałości mlecznej. Wysokość roślin w roku 2015 była znacznie poniżej średniej za wielolecie. Najwyższymi odmianami były Bingo i Harnaś, najniższą zaś Amant. Dorodność ziarna, mierzona masą 1000 ziaren, uważana jest za jeden z głównych elementów warunkujących plon. W roku 2015,
dorodne ziarno uzyskała odmiana Nawigator, natomiast w wieloleciu Bingo - ponad 45 g. Najdrobniejsze ziarno wśród odmian oplewionych wytworzyła odmiana Krezus, natomiast nieoplewiona Amant, miała masę 1000 ziaren poniżej 30 g. W oparciu o wyniki doświadczeń, Łódzki Zespół PDO, podjął decyzję o utworzeniu dla owsa Listy Odmian Zalecanych do uprawy (LOZ): 1. Bingo 2. Nawigator Tabela 1. Odmiany badane. Rok zbioru 2015. Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włącze nia do LOZ (no) - odmiana nieoplewiona, * - odmiana wstępnie rekomendowana Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 1 Krezus 2005 2 Bingo 2009 2010 3 Komfort 2013 4 Amant (no) 2014 5 Harnaś 2014 Małopolska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul. Zbożowa 4, PL 30-002 Kraków 6 Nawigator 2015 2016* 7 Paskal 2015
Tabela 2. Owies. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2015. Miejscowość Lućmierz Masłowice Strzelce Powiat Zgierski Piotrkowski Kutnowski Kompleks rolniczej przydatności gleby żytni dobry żytni dobry pszenny dobry Klasa bonitacyjna gleby IVb IVb IIIa ph gleby w KCl 5,5 5,3 Przedplon Ziemniaki groch pszenica ozima Data siewu 23.03.2015 12.03.2015 18.04.2013 (dzień, m-c, rok) Obsada nasion (szt./m 2 ) 500 500 450 Data zbioru 14.08.2015 02.08.2015 12.08.2013 (dzień, m-c, rok) Nawożenie mineralne N (kg/ha) 83 60 34 P 2 O 5 (kg/ha) 24 30 K 2 O (kg/ha) 64 120 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi Agroleaf Power High K - 5 kg/ha (l/ha) Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Domnic 060 FS Vitavax 200 FS Maxim Star 025 FS Herbicyd (nazwa, Lintur 70 WG - 150 g/ha dawka/ha) Chwastox Extra 300 SL - 1,5 l/ha Mustang Forte 195 EC - 0,8 l Insektycyd (nazwa, dawka/ha) Fury 100 EW - 2 X 0,1 l/ha Fastac 10 EC - 0,1 l Bi 58 Nowy 400 EC - 0,5 l
Tabela 3. Owies. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2015. Lp. Cecha Lućmierz Masłowice Strzelce 1 Termin wiechowania (dzień, m-c) 15.06.2015 11.06.2015 07.06.2015 2 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 17.07.2015 15.07.2015 21.07.2015 3 Wysokość roślin (cm) 80,0 99,7 93,3 4 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 5 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 8,7 9,0 9,0 6 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 9,0 7,7 8,5 7 Porażenie przez rdzę wieńcową (skala 9 o ) 9,0 7,9 9,0 8 Porażenie przez rdzę źdźbłową (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 9 Porażenie przez septoriozę liści (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 10 Porażenie przez helmintosporiozę (skala 9 o ) 9,0 7,6 9,0 11 Masa 1000 ziaren (g) 34,2 35,1 37,1 12 Udział łuski (%) 29,3 35,5 24,2 13 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 9,9 15,7 15,3 14 Plon ziarna (dt z ha) 53,3 54,2 59,1 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian. Skala 9 o : 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny.
Tabela 4. Owies. Plon ziarna odmian w miejscowościach (%wzorca). Rok zbioru: 2015. Lp. Odmiana Lućmierz Masłowice Strzelce Wzorzec, dt z ha 55,7 56,1 60,4 1 Krezus 100 93 95 2 Bingo 101 103 106 3 Komfort 100 90 101 4 Amant(no) 70 77 85 5 Harnaś 95 107 94 6 Nawigator 103 111 100 7 Paskal 101 95 103 (no) - odmiana nieoplewiona. Wzorzec: w roku 2015 wszystkie badane odmiany, bez odmiany Amant. Tabela 5. Owies. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2015, 2014, 2013. Plon ziarna w % wzorca Lp. Odmiana 2015 2014 2013 Średnia 2013-2015 Wzorzec, dt z ha 57,4 88,6 74,7 73,6 1 Krezus 96 92 97 95 2 Bingo 103 105 106 105 3 Komfort 97 103 98 100 4 Amant(no) 77 65 70 5 Harnaś 98 99 99 6 Nawigator 105 7 Paskal 100 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 (no) - odmiana nieoplewiona. Wzorzec: w roku 2015 wszystkie badane odmiany, bez odmiany Amant, w roku 2014 Krezus, Bingo, Komfort, Harnaś, w 2013 Krezus, Bingo, Komfort. Liczba doświadczeń dla okresu 2013-2015 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza.
Tabela 6. Owies. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenie od wzorca). Lata zbioru: 2015, 2014, 2013. Liczba Mączniak Rdza wieńcowa Helmintosporioza Lp. Odmiana lat badań 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 Wzorzec (skala 9 o ) 8,1 8,2 7,9 7,1 7,6 7,6 1 Krezus 3-0,1 0,2 0,1 0,2-0,2-0,3 2 Bingo 3 0,1 0,2-0,2-0,1-0,2 0,1 3 Komfort 3-0,1-0,2 0,1 0,0 0,4 0,1 4 Amant(no) 2 0,2 0,2* -0,2 0,0* -0,6-0,3* 5 Harnaś 2 0,1-0,5* 0,1 0,0* 0,4 0,4* 6 Nawigator 1-0,1 0,1 0,4 7 Paskal 1-0,1 0,1-0,2 Liczba doświadczeń 2 5 1 6 1 5 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. (no)- odmiana nieoplewiona, *- średnia z lat: 2014-2015. Liczba doświadczeń dla okresu 2013-2015 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza. Tabela 7. Owies. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2015, 2014, 2013. Wyleganie (skala 9 o ) Liczba Wysokość roślin Masa 1000 ziaren Udział łuski (%) w fazie Lp. Odmiana lat przed zbiorem (cm) (g) dojrzałości mlecznej badań 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 Wzorzec 26,8 27,0 9,0 8,4 8,7 6,5 91,0 105,7 35,5 38,4 1 Krezus 3 2,4 2,8 0,0 0,6 0,3 0,5 0,0-0,5-1,8-1,9 2 Bingo 3-2,1-3,7 0,0 0,4 0,3 0,0 3,0 3,9 4,4 7,0 3 Komfort 3 1,0 0,6 0,0 0,6 0,3 0,1 0,6-1,4 1,1-0,7 4 Amant(no) 2-26,3-26,3* 0,0-2,3* -1,0-1,4* -3,8-4,1* -11,4-10,5* 5 Harnaś 2 1,2 1,8* 0,0 0,6* 0,3 0,6* 0,3 1,1* 0,2-1,1* 6 Nawigator 1-2,6 0,0 0,3 2,0 7,9 7 Paskal 1-0,0 0,0-0,7-2,1 2,0 Liczba doświadczeń 2 8 0 2 1 6 3 9 3 9 (no) - odmiana nieoplewiona. Wyleganie: wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których miało ono miejsce; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. * - średnia z lat: 2014-2015. Liczba doświadczeń dla okresu 2013-2015 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza.