1 TEATRALNE SPIĘCIE TEATRALNE SPIĘCIE Raport z konfrontacji oczekiwań szkoły wobec teatru i teatru wobec szkoły Teatralne Spięcie to zrealizowany przez Stowarzyszenie Pedagogów Teatru projekt łączący teatry i szkoły. Nauczyciele wzięli udział w cyklu warsztatów organizowanych przez członków SPT przy wsparciu pracowników teatru. Prowadzący wykorzystywali narzędzia teatralne oraz pokazywali, jak zastosować je w praktyce. Uczestnicy poznali ideę pedagogiki teatralnej, a przede wszystkim zdobyli narzędzia do budowy warsztatu do spektaklu. Wynikiem pracy były autorskie scenariusze, które nauczyciele wykorzystali w teatralnej pracy z młodzieżą. Częścią projektu była diagnoza potrzeb i oczekiwań, jakie wzajemnie mają wobec siebie środowiska szkoły i środowiska teatru. Poprzez akcję fotograficzną Teatr żądam, w której młodzież i nauczyciele mogli wyrazić swoje oczekiwania fotograficzną w szkole oraz akcję Idealny widz, w której pracownicy teatru artyści, pracownicy administracyjni, pracownicy techniczni mogli spisać swoje oczekiwania wobec widowni na sylwetce idealnego widza ustawionej w przestrzeni teatru zebraliśmy materiał, który pobudza do dyskusji nad możliwymi formami współdziałania teatru i szkoły. Projektem zostało objętych 10 teatrów w całej Polsce. Udział w Teatralnym Spięciu miał być przestrzenią refleksji nad zawiązaniem trwałej współpracy na polu edukacji między dwoma środowiskami: szkolnym i teatralnym. Projekt zrealizowano w 2013 r., idea nadal budzi zainteresowanie i żywe emocje.
2 MODUŁ DIAGNOZY WPROWADZENIE Podsumowanie modułu projektu Teatralne Spięcie obejmującego etap stawiania diagnoz przez środowiska teatralne i szkolne odnośnie wzajemnej współpracy, opiera się na analizie treści oczekiwań i żądań względem widzów i instytucji teatralnych. Swoje opinie wyrażali przedstawiciele obydwu światów. Celem tej części projektu było spięcie szkoły i teatru na poziomie wyobrażeń o realizowanej oraz idealnej współpracy instytucji edukacyjnych i teatralnych. Oczekiwania i żądania uczestników były wydobywane i zbierane podczas warsztatów, które miały charakter działań animacyjnych i artystycznych, opartych na metodach projekcyjnych. Uczestnicy zaproszeni do udziału w projekcie opowiadali o swoich wyobrażeniach idealnego widza teatralnego (pracownicy teatru) albo o pożądanych cechach idealnego przedstawienia teatralnego i oczekiwaniach wobec instytucji teatru (młodzi widzowie uczniowie, dzieci i młodzież; ich wychowawcy nauczyciele). W teatrach pracownicy (aktorzy, reżyserzy, pracownicy administracyjni, pracownicy techniczni) opisywali widza odwiedzającego teatr, którego chcieliby gościć w swoich murach, nazwanego roboczo Stefanem. Stefan jako sylwetka człowieka wycięta z dykty trafiał do każdego z teatrów uczestniczących w projekcie. Sylwetka Stefana idealnego widza, umieszczona w uczęszczanym miejscu teatru (bufet, okolice sceny lub inne), wyposażona w markera, miała skłonić pracowników teatru do wyrażania swoich oczekiwań wobec idealnego widza w formie zapisków na sylwetce. Z kolein w szkołach zorganizowano akcje fotograficzne uczestnicy wypisywali hasła postulaty kierowane w stronę teatrów i dokumentowali je w formie zdjęć. Następnie, w większości miejsc zorganizowane zostały spotkania, podczas których owe diagnozy zostały ze sobą skonfrontowane. W kilku przypadkach rezultatami tych konfrontacji spięć były konkretne propozycje rozwiązań, wyrażone na forum obietnice, wspólne pomysły na współpracę szkół i teatrów. Zebrane w ten sposób materiały tekstowe i wizualne posłużyły do stworzenia dwóch diagramów, na których zaprezentowane zostały kategorie oczekiwań środowiska szkolnego wobec instytucji teatralnych (graf 1) oraz ludzi teatru wobec młodych widzów teatralnych (graf 2). Porównanie obszarów problemowych, które zostały ujęte w apelach żądaniach szkół i teatrów, pozwala wskazać te kwestie, które są przedmiotem wspólnej refleksji diagnozowanych środowisk oraz te sfery rozważań, które są poruszane tylko przez jedną stronę dialogu. To rozpoznanie może być ważnym elementem przy planowaniu dalszych działań na rzecz integracji szkoły i teatru oraz projektowaniu rozwiązań ułatwiających współpracę miedzy nimi. Szczegółowa analiza wyrażanych postulatów może być odczytywana zarówno jako katalog niespełnionych oczekiwań (a zatem jako wyjaśnienie rozejścia się dróg szkoły i teatru), ale także jako wizja świata teatru, w którym chcą uczestniczyć młodzi ludzie (a więc jako swojego rodzaju deklaracja młodych widzów).
3 DIAGNOZY ZESTAWIENIE MATERIAŁÓW SZKOŁA Graf 1. Szkoła żąda od teatru. Kategorie oczekiwań uczniów i nauczycieli.
4 Nota metodologiczna : Poniższe zestawienia pozwalają zajrzeć do kategorii zaprezentowanych na grafie 1 i zobaczyć, jakie postulaty się w nich mieszczą. Każda podkategoria obejmuje wypowiedzi uczestników warsztatów, pojawiające się na zdjęciach lub w diagnozach spisanych po spotkaniach w teatrach. W nawiasach umieszczonych po niektórych określeniach zapisane zostały frekwencje mówiące o częstotliwości pojawiania się poszczególnych haseł/oczekiwań/żądań. Niektóre żądania były na tyle niejednoznaczne, że nie udało się ich zaklasyfikować do żadnej kategorii. Inne przypisane zostały do więcej niż jednej grupy kategorii. Ze względu na trudność w odczytaniu kontekstu niektórych wypowiedzi (dysponujemy samymi zdjęciami i notatkami), poniższe zestawienia należy traktować poglądowo. Bardziej wnikliwa selekcja i analiza materiałów wymagałaby zebrania komentarzy autorów prezentowanych wypowiedzi. Jednak już takie pobieżne sklasyfikowanie oczekiwań daje ciekawe rezultaty nawet jeśli nie możemy sformułować wiążących wniosków, to na podstawie prezentowanych analiz możemy postawić ważne pytania i hipotezy odnośnie stanu współpracy szkoły i teatru. wrażenia estetyczne i emocjonalne korzyści doraźne związane z formami spędzania czasu wolnego i uczestnictwa w kulturze (poprawa dobrostanu, nastroju) : miło spędzony czas; zabawa, rozrywka (12); brak nudy; wrażenia różnorodne, silne (3); pochłanianie; emocje (15); zaskoczenie (5); rozluźnienie; dobra komedia (5); ciekawe sztuki; wszechstronne doznania; akcja (3); sensacja (2); humor (8); zaciekawienie; poprawienie humoru; niespodzianki (2); pozytywna energia; energia (2); nieoczekiwane zwroty akcji; niespodziewane sytuacje; wzruszenie; mniej powagi i sztywniactwa; szok (2); spektakularność; więcej akcji miłosnej (3); więcej przygód (2); fajne przedstawienia; jak najwięcej wycieczek z nockami; śmiesznych scen; więcej śmiechu (2); żeby aktorzy mieli na twarzach uśmiech i byli zabawni; widowiska; magia teatru: zaaranżowanie witryny przed teatrem (zbudowanie tam mini scenografii, magicznego, tajemniczego, zachęcającego świata teatralnego); wystrój teatru na okoliczność np. świąt magiczny, przyciągający; muzyka we foyer, która odprowadza widzów. rozwój wrażliwości estetycznej opartej na przeżywaniu emocji, odczuciach zmysłowych i zaangażowaniu w sztukę : wesołe, zabawne przedstawienia (2); piękno (4); prostota; kolor; adrenalina; światło; estetyka; pasja; interakcja (2); zaskakujace rozwiązania scenograficzne; dreszcz strachu; ekscytacja; wrażliwość; dynamika; naturalność; wzruszenie; spontaniczność; więcej piosenek; więcej muzyki; muzyka na żywo w spektaklu.
5 pobudzanie rozwoju intelektualnego wspomaganie realizacji programu szkolnego : przedstawienia na podstawie lektur; języka literackiego, kultury słowa (2); by teatr organizował więcej/częściej zajęć dla nauczycieli/instruktorów teatralnych, aby uczyć większego zrozumienia teatru i móc wirusować społeczeństwo; działania mające oparcie w podstawie programowej pokazanie jak mogą wykorzystać treści/formy/problemy spektaklu do realizacji elementów podstawy programowej (nie tylko na lekcjach j. polskiego, ale również na lekcji wychowawczej) + np. pomysły jak pracować z tekstem kultury (przydatne np. na maturze); spektakl w ciągu dnia (do zaplanowania wcześniej, np. w ramach podstawy programowej: analiza dzieła teatralnego ). rozszerzanie najpopularniejszych wśród dzieci i młodzieży form kontaktu ze słowem i sztuką (obok mediów masowych, lektury szkolnej) : przedstawienia na podstawie ciekawych książek; spektakle na podstawie aktualnych młodzieżowych bestsellerów; mniejsza hermetyczność teatru; fajne przedstawienia; więcej klasyków w klasycznej formie; więcej kontrowersji i nowej formy; spotkania z fachowcem pogłębiające problematykę spektaklu np. psycholog, filozof itp.; dla nauczycieli możliwości dokształcania się jak pisać takie scenariusze. nauka odważnego/nieszablonowego myślenia : nowatorstwo; kontrowersja; prowokacja; sens; tematy do refleksji; wyobraźni nie dosłowności; stawiania pytań, także trudnych; realizacji na scenie współczesnego dramatu polskiego, nawet pod prąd kowencjom, powszechnym oczekiwaniom; oryginalność (4); kreatywność; indywidualność; nauka, żeby uczył (2); nowoczesność; nowe pomysły; niebanalność; ukazywanie tematów niecodziennych; aby teatr trzymał formę; by repertuar był zawsze na wysokim poziomie. kształtowanie postaw i rozwój moralny pobudzanie refleksji na tematy duchowe, etyczne, obywatelskie i promowanie dobrych wzorców, wartości : zachęta, pobudzanie do myślenia (2); tematy do refleksji; przemyślenia, refleksje (5); prawdziwość, prawda (2); uczciwość, szczerość (2); fikcja > prawda; bez układów; mniej pornografii; sens; mądrość; mądre interpretacje; porozumienie; relacje; otwartość (5); wstrzymania się od nieuzasadnionych wulgaryzmów i nagości; życia; stawiania pytań, także trudnych; uczyć różnych postaw; morał; bez przemocy; kulturalnego zachowania na widowni; żeby nie ubierać się galowo, garniturom mówimy nie!; kultura; edukacji społecznej; przekazu; szacunek; "Nie" dla skandalu! "Tak" dla refleksji!.
6 skłonienie do autorefleksji nad własnymi życiowymi wyborami : inspiracja w życiu (4); przeżycia; nowe doświadczenia; wpływanie na sumienie; katharsis (4); dowartościowanie. rozwój artystyczny korzyści doraźne związane z formami twórczego zaangażowania w życie artystyczne i kulturalne (aktywności pozaszkolne) : możliwość przeprowadzenia zajęć z młodzieżą na scenie, w sali prób; możliwość prezentowania spektakli przygotowanych przez grupy teatralne ze szkół na deskach teatru; warsztaty; odejście od sztywnej formy dyskusji po przedstawieniu, w zamian oferowanie różnych form spotkań warsztatowych po pokazach; warsztaty teatralne prowadzone w szkole; akademia teatralna jak akademia filmowa. rozwój zdolności i predyspozycji artystycznych; ew. przygotowanie do zawodów twórczych : inspiracja (3); artykulacja, ćwiczenia; nauka gry aktorskiej; rozwijania skrzydeł; kreatywność; rozwój; pokazanie siebie. dostępność teatru dla dzieci i młodzieży kwestie organizacyjne : profesjonalizm (2); wygodne fotele; możliwość zobaczenia zaplecza (pracownie, scena, kulisy), zwiedzanie teatru (2); życie teatru zza kulis; spotkania z twórcami omówienie, rozmowa z aktorami (3); możliwość oglądania przez dzieci pracy aktora; żywy kontakt ucznia z aktorem; otwartośc na widza, na zwykłego człowieka, na ludzi (3); przygotowanie widza do zrozumienia przedstawienia (2); poważna rozmowa ludzi teatru z widzami; kontakt z aktorami (warsztaty po spektaklu), dyskusji aktorów z widzami po spektaklu, bezpośredniego kontaktu z twórcami, głównie aktorami, warsztaty/rozmowy po spektaklu (z udziałem aktorów) (4); wspólne działania aktorów i młodzieży; już przed spektaklem aktorzy się pojawiają, zachęcają lub wprowadzają na widownię; życzliwej współpracy nie tylko za pieniądze; aktorzy, prawdziwi aktorzy (2); więcej znanych twarzy; kontakt z widzem (7); szacunek; żeby ułatwił życie niepełnosprawnej publiczności!; zaproszenia nie docierają do szkół; zaproszenia/repertuary itp. wysyłane na sekretariat często giną; na spektakle dla starszych dzieci nie są zapraszani np. nauczyciele przedszkolni (a też chcą włączyć się w pracę Teatru); wcześniejsze godziny rozpoczęcia, np. 17.00, może nawet 15.00; scenariusze do spektaklu; dla nauczycieli oferty z podpowiedzią o czym jest spektakl, jak wprowadzić, naprowadzić młodzież przesyłane na maila wraz z rezerwacją biletów lub od razu ofertą; szkolenie dla nauczycieli, którzy w swoich grupach przeprowadzą warsztat do spektaklu; pre spektakl nauczyciele mogą zobaczyć wcześniej, pokazy
7 przedpremierowe dla nauczycieli (3); ambasador teatru w szkole; informacje na biletach o tym, jak należy zachowywać się w teatrze: cicho, nie jeść, nie pić itd. kwestie finansowe : tańsze bilety, zniżki dla uczniów, przystępne ceny biletów (11); cena biletów do 30zł; zniżki dla rodzin, nie tylko wielodzietnych, rodzinne bonusy cenowe, akcje promocyjne dla rodzin; tańszy bufet; informacji na FB, gdzie są konkursy, w których można wygrać bilety. kwestie repertuarowe i ofertowe : więcej spektakli młodzieżowych; że nareszcie przyjdę do teatru i obejrzę coś nie bardzo dziecinnego jak na mój wiek; przedstawienia w plenerze; musicale; twórczość digitalna; więcej spektakli dla dzieci i młodzieży; repertuaru dla uczniów 4 6; spektakle dla dzieci, które już wyrosły z Baja, bo im się ciągłość chodzenia do teatru urywa; by teatr wystawiał również spektakle dla młodszych widzów młodzieży (ale nie dzieci); więcej przedstawień przeznaczonych dla młodzieży; zwiększenia ilości przedstawień dla dzieci z ich udziałem interakcja; urozmaicony repertuar klasyka+prowokacja; więcej humoru, który zrozumie dziecko; ciekawe przedstawienia zrozumiałe dla innych; repertuar dla każdego; różnorodny repertuar; żeby był bogatszy repertuar; zrozumiały przekaz; przedstawienia dla dzieci (3); opowieści bajkowe (3); parodie filmów.
8 DIAGNOZY ZESTAWIENIE MATERIAŁÓW TEATR Graf 2. Teatr żąda od widzów i szkoły. Kategorie oczekiwań pracowników teatru.
9 Nota metodologiczna : Warto podkreślić dużą dysproporcję między zgromadzonymi materiałami dotyczącymi żądań teatru i szkoły. W przypadku oczekiwań pracowników teatrów udało się zebrać zdecydowanie mniej materiałów, dlatego poniższe zestawienia opisujące zawartość kategorii na grafie 2 są dużo uboższe niż opisy kategorii oczekiwań ze strony szkoły. kultura cechy człowieka kulturalnego : pamiętający o wyłączeniu swojej komórki; ma wyłączony telefon; odróżniający teatr od kina; punktualny (2); odpowiednio ubrany, w adekwatnym stroju eleganckie t shirty (2); nie hałasuje; nie nagrywa spektaklu; kulturalny (2); szanuje pracę aktorów; poszanowanie miejsca; szczere oklaski; szacunek; elegancki i pachnący; nie je podczas spektaklu, filmu w teatrze; nie rozmawia ze znajomymi podczas spektaklu; ma być wypłacalny, nie żebrać przy kasie; jest miły, dobrze ubrany, daje dobry napiwek w szatni; nie może być upierdliwy. Spóźnił się. Siada. Jest zachwycony; nie kaszle; nie wchodzi na scenę podczas spektaklu; żeby bić brawo; nie ogląda swoich butów przez całe Psychosis ; mówi sąsiadom na fotelu obok Dobry wieczór ; nie przesiada się w ostatniej chwili z miejsca na miejsce; nie przeszkadzający. kompetencje do odbioru propozycji repertuarowych : gotowy na nowe doznania artystyczne; nie wyłączający szarych komórek!; myślący i czujący; znający profil artystyczny teatru; odróżniający teatr od kina; świadomy tego, na jaki spektakl przychodzi; przygotowany do odbioru spektakli. do wykorzystania zebranych doświadczeń poza teatrem : myślący i czujący; otwarty na rozmowę; rozmowa lub chwila refleksji po opuszczeniu teatru; zaangażowany; gotowy do wymiany doświadczeń; emocjonalny. nastawienie na odbiór chce uczestniczyć w życiu teatralnym : obecny; żywo zainteresowany; skupiony; przychodzi ponownie; zaangażowany; lojalny. daje się uwieść teatrowi : pokorny; gotowy na nowe doznania artystyczne; otwarty; szczery; mający zaufanie; szczere oklaski; szacunek; uśmiech i satysfakcja; emocjonalny.
10 DIAGNOZY PODSUMOWANIE KONFRONTACJA SZKOŁA vs TEATR Zbiorczą charakterystykę wzajemnych żądań szkoły i teatru przedstawia poniższa tabela. Taka forma podsumowania analiz pozwala na jednoczesne porównanie specyfiki oczekiwań wystosowanych w projekcie przez obydwie grupy. Ustosunkowanie wobec siebie głosów uczniów i nauczycieli oraz przedstawicieli teatru prowadzi z kolei do postawienia hipotez i pytań odnośnie wspólnych i rozbieżnych wizji uczestnictwa młodych ludzi w życiu teatralnym. Tabela 1. Konfrontacja oczekiwań. SZKOŁA ŻĄDA TEATR ŻĄDA HIPOTEZY, PYTANIA, PODSUMOWANIA Żądania wobec teatru najczęściej wyrażane przez uczniów krążą wokół doraźnych korzyści płynących z uczestnictwa w kulturze teatralnej. Uczniowie chcą przede wszystkim miło spędzać czas w teatrze, oczekują przeżyć i emocji, w teatrze widzą szansę na przełamanie codziennej nudy. Nauczyciele z kolei koncentrują się na korzyściach, które zapewnia teatr w ich codziennej pracy szkolnej. W myśleniu przedstawicieli teatrów właściwie nie pojawia się wątek teatru jako przyjemności, rozrywki, czy też pożytecznego i praktycznego narzędzia edukacyjnego. W odniesieniu do idealnego widza również nie są formułowane postulaty związane z korzyściami korzyść nie jest kategorią, która byłaby wyeksplikowana wprost przez przedstawicieli świata teatru. Inne postrzeganie teatru w zestawianych światach szkoły i teatru: T : Teatr jest autoteliczną Sztuką, która funkcjonuje nie dla korzyści, jest wartością samą w sobie i nie trzeba wskazywać na jej użyteczność. Sz : Teatr jest częścią kultury popularnej, musi spełniać pewne kryteria (przyjemne z pożytecznym?), aby został doceniony, dostrzeżony (i wybrany spośród wielu opcji uczestnictwa w kulturze) przez widza. Taka rozbieżność w spojrzeniu na teatr będzie miła konsekwencje na poziomie wyboru i oceny repertuaru, wykonania, konkurencyjności teatru w świecie kultury współczesnej (wydaje się, że wpłynie to bardziej na decyzje widzów). Wyzwania : Jak znaleźć wspólny obraz/definicję teatru? Jak skłonić ludzi teatru do spojrzenia na teatr oczami widza (odejścia od wizji teatru jako Sztuki oderwanej od życia codziennego)? Co zrobić, aby
11 Oczekiwania przedstawicieli szkoły są w dużej mierze skoncentrowane na przyszłości i ideowym rozumieniu misji teatru. Teatr jest tu ważnym elementem rozwoju emocjonalnego, intelektualnego i moralnego. Uczniowie i nauczyciele zwracają uwagę na to, co teatr powinien kształtować w widzu. Wskazują na konkretne wymagania dotyczące treści i formy spektakli. W centrum stawiane są wartości, których nośnikiem powinien być teatr. W warstwie organizacyjnej, związanej z dostępnością teatru i kwestiami repertuarowymi, Oczekiwania przedstawicieli teatrów wyraźnie wskazują na to, że do teatru powinien przychodzić widz już kompetentny, przygotowany, na poziomie zarówno jeśli chodzi o kwestie savoir vivre`u, jak i umiejętności intelektualnych i emocjonalnych umożliwiających odbiór spektaklu. Przedstawiciele teatru woleliby widzieć widzów nastawionych na odbiór, dających się młody widz zobaczył w teatrze coś więcej niż widowisko budowane na wzór popkulturowych shows? Inne postrzeganie widza w zestawianych światach szkoły i teatru: T : Widz jako człowiek wykształcony, kulturalny, kompetentny, gotowy do bycia widzem teatralnym. Widz przychodzi do teatru ze swoją kindersztubą, z wiedzą, inteligencją, wrażliwością na Sztukę. Sz : Widz w teatrze i od teatru się uczy. Teatr jest dla niego szkołą życia, funkcjonowania w świecie kultury, możliwością rozwoju. Widz przychodzi do teatru w celach edukacyjnych. Taka rozbieżność w spojrzeniu na widza będzie miała konsekwencje na poziomie przygotowania oferty (wydaje się, że bardziej wpłynie na decyzje osób odpowiedzialnych za przygotowanie oferty dla młodego widza). Wyzwania : Jak wspólnie ustalić, kim jest/powinien być widz teatralny? Jak przekonać pracowników teatru do tego, że podjęcie misji edukacyjnej zbliży teatr do szkoły? Jak połączyć obszar praktyk edukacyjnych i sferę działań artystycznych? Jak przekonać środowiska teatralne, że takie połączenie ma sens? Jakie działania podejmować w szkołach, aby uczniowie odwiedzający teatry nie byli przerażającymi dzikimi w świecie kultury? Inne rozłożenie akcentów w obszarze działań widza w teatrze i znaczenia przestrzeni symbolicznej jaką jest teatr:
12 szkoła oczekuje od teatru stworzenia możliwości czynnego i bezpośredniego uczestniczenia w świecie teatru. Uczniowie i nauczyciele chcą mieć kontakt z aktorami, sceną, zapleczem. Widzą idealny teatr jako miejsce otwarte, bliskie, takie, które mogą współtworzyć. Siebie chcieliby widzieć jako twórców, partnerów prawdziwych artystów. pokierować magii teatru, uwiedzionych przez teatr. Największą wagę pracownicy teatrów przykładają jednak do tego, aby widz umiał się dostosować do reguł panujących w instytucji. Ważniejsze od aktywnego zaangażowania jest wejście w rolę biernego, ale kulturalnego, potrafiącego się zachować widza odbiorcy. T : Artysta zajmuje się zrobieniem teatr dla widza. Instytucja teatru to gospodarz, który gości widzów wg własnych zasad. Sz : Teatr robi się wspólnie artyści i widownia. Widz chce być wprowadzony za kulisy, chce poczuć się gospodarzem, nie tylko gościem. Te różnice będą miały wpływ przy odbiorze wydarzenia, jakim jest wizyta w teatrze, jako wydarzenia wkluczającego, o charakterze partycypacyjnym bądź wymagającego biernej postawy. Będą wpływały na kształtowanie widzów obserwatorów lub widzów uczestników. Wpłyną też na wizerunek teatru jako obszaru bliskiego/dalekiego od odbiorców, takiego, w który warto/można/nie można/nie warto się angażować. Wyzwania : Jak sprawić, by zasady udziału młodych widzów w życiu teatralnym ukształtowały dorosłych widzów chętnych do aktywnego i otwartego odbioru propozycji teatralnych? Jak pokazać ludziom teatru, że ciche usadzenie dziecięcej widowni na czas spektaklu sprawi, że jeszcze długo eksperymenty teatralne będą odbierane jedynie przez małą garstkę dorosłych widzów? Wydaje się, że najważniejszymi (i bardzo cennymi dla dalszej pracy Stowarzyszenia Pedagogów Teatru) wnioskami z modułu diagnozy projektu Teatralne Spięcie jest pokazanie trzech wymiarów pęknięć między światami teatru i szkoły (na poziomie oczekiwań, wzajemnych uprzedzeń, stereotypowych spojrzeń, reguł funkcjonowania instytucji ). Są to:
13 RYNKOWOŚĆ vs AUTOTELICZNOŚĆ. Funkcjonowanie teatru na zasadach rynkowych wydaje się nieuniknioną drogą (to wniosek z wielu badań nie tylko samego teatru, ale także z obserwacji całego obszaru kultury współczesnej). Rodzi to problemy podobne do tych, z którymi zmagają się środowiska reprezentujące różne światy sztuk wysokich. Chodzi zatem o balansowanie między ilością a jakością, charakterem masowym a elitarnym, możliwościami zysku a twórczymi aspiracjami. Wydaje się, że środowiska teatralne czują się zagrożone każdą oceną sztuk teatralnych w kontekście użyteczności. Teatr jako sztuka niezależna nie może być jednocześnie podporządkowana kryteriom praktyczności, przydatności, korzyści. Z kolei młode pokolenie skłonne jest właśnie (głównie?, tylko?) w tych kategoriach oceniać teksty kultury i działania w obszarze kultury (a także swoje własne decyzje odnoszące się do uczestnictwa w kulturze). Z drugiej strony, praca z uczniem, aby potrafił dostrzec wartość sztuki samą w sobie, na pewno byłaby cenną lekcją. Choć warto pamiętać, że pokazywanie sztuki jako użytecznej nie musi oznaczać degradacji sztuki. MISYJNOŚĆ vs PARNAS. Fundamentalne (deklarowane) wartości, na których opiera się szkoła to m. in. misja edukowania wprowadzania w życie, uczenia, poszerzania wiedzy, przygotowania do funkcjonowania w świecie. Szkoła to instytucja przede wszystkim edukacyjna. Dlatego nie powinno dziwić ideowe podejście środowiska szkolnego (nauczycieli co jasne, ale również uczniów, którzy przejmują ów sposób myślenia) do wszystkich działań podejmowanych przez szkołę. Również to, co szkoła robi w obszarze edukacji teatralnej (czy szerzej kulturalnej) odwołuje się do misji edukacyjnej. Dlatego od instytucji współpracujących ze szkołą w tej materii (czyli np. od teatru) jest wymagane współpodejmowanie tej misji. Teatry zdają się stawiać na widzów już nauczonych stąd, być może, ich częściowa niechęć do podejmowania działań edukacyjnych (lub spychanie ich na dalszy plan). Pokutuje tu myślenie, że teatr to parnas a aby przestąpić próg parnasu trzeba być godnym i gotowym. OTWARTOŚĆ vs DOSTOSOWANIE. Miejsce widza w teatrze i sposób funkcjonowania instytucji teatralnych to kolejne obszary, w których nie widać jednego rozwiązania. Wydaje się, że zgoda na negocjowanie z widzem reguł jego udziału w życiu teatralnym, odbiera przedstawicielom świata teatru możliwość całościowego kształtowania wizji teatru. Że odsłonięcie kulis odziera teatr z magii. Że na wtargnięciu obcych do teatru ucierpi jego jakość. Jeśli chodzi o uczniów, młodych widzów, szkołę powstaje tu dylemat wyboru między postawą pokory/respektu wobec Sztuki ( mogę nie rozumieć, ale musze docenić ) a zaufaniem we własne możliwości twórcze i interpretacyjne, które skutkują postawą śmiałości wobec sztuki. W tym wyborze postawy może pomóc młodym ludziom sam teatr od tego, na ile się on otworzy, odsłoni przed dziećmi, będzie zależało, jakie będziemy mieć przyszłe pokolenia dorosłych widzów teatralnych.
14 Diagnoza była końcowym etapem projektu Teatralne Spięcie, jednak jeśli chodzi o dalsze drogi światów teatralnego i szkolnego diagnoza jest dopiero pierwszym krokiem. Namierzenie pęknięć i uświadomienie sobie różnic w spojrzeniach na instytucję teatru, na figurę widza teatralnego i na możliwości działań, jakie teatr daje widzom to ważny etap. Istnieje jednak obawa, że sama świadomość nie ruszy machiny zmian. Dlatego przy planowaniu akcji/projektów na rzecz łączenia szkoły z teatrem, warto mieć na uwadze dylematy, które pojawiły się w wyniku przeprowadzonych spięć. Opracowanie: Kasia Kalinowska