GOSPODARKA MATERIAŁOWA Zadaniem gospodarki materiałowej powinno być zapewnienie nadzoru i opieki nad całością drogi przedmiotu pracy przez przedsiębiorstwo od przyjęcia surowego materiału przez przetwarzanie i obróbkę półfabrykatów i produkcji i w toku, aż po ekspedycję wyrobów gotowych, sprzedaż odpadów użytkowych i usunięcie odpadów nieużytkowych. JK WZ UW 212
GOSPODARKA MATERIAŁOWA OBEJMUJE ZAOPATRZENIE MATERIAŁOWE ZUŻYCIE MATERIAŁÓW ZAPASY MATERIAŁÓW GOSPODARKA MAGAZYNOWA Dwa naczelne zadania gospodarki materiałowej: 1. Zapewnić wytworzenie wyrobu przy najmniejszym, najbardziej oszczędnym zużyciu materiału na jednostkę 2. Zapewnić prowadzenie działalności produkcyjnej przy najmniejszym związaniu kapitału w postaci nagromadzonych zasobów materiałów, produkcji w toku i oczekujących na sprzedanie wyrobów JK WZ UW 213
RODZAJE MATERIAŁÓW ZWIĄZEK Z PRODUKCJĄ - bezpośrednio produkcyjne - pomocnicze produkcyjne - ogólnoprodukcyjne - materiały biurowo administracyjne - inne JK WZ UW 214
MATERIAŁY W GRUPACH ABC (Pareto) ILOŚĆ GRUP RODZAJOWYCH WARTOŚĆ GRUPY -Polityka dostaw -Polityka cen -Polityka zużycia 5-15% 35-45% 40-60% 35-45% A B 40-60% 5-15% C JK WZ UW 215
ZAOPATRZENIE W przedsiębiorstwie produkcyjnym zadaniem służb zaopatrzenia materiałowego jest zapewnienie takiego zasilania przedsiębiorstwa dostawami, które zapewni pokrycie potrzeb wynikających z prowadzonej działalności. Dwoma parametrami zmierzającymi do określenia zadań zaopatrzenia są: 1. Określenie zamierzeń produkcyjnych przedsiębiorstwa, zarówno dotyczących rodzaju wytwarzanych dóbr jak ich ilości 2. Określenie normy zużycia materiałowego (jest to ilość określonego rodzaju materiału, który trzeba zużyć aby wyprodukować jednostkę wyrobu) JK WZ UW 216
Dodatkowo uwzględniamy wymagania dyktowane przez gospodarkę magazynową. Jeżeli nagromadzony zapas materiału jest zbyt mały i nie gwarantuje niezakłóconego zasilania produkcji - służby zaopatrzenia muszą zorganizować dostawy w łącznej wielkości równej sumie planowanego zużycia i niezbędnego uzupełnienia zapasu. Jeżeli zaś zapas jest zbyt duży w stosunku do potrzeb i powinien być zmniejszony - od planowanego zużycia odejmujemy zamierzone obniżenie zapasu i tak ustalamy wielkość dostaw, które muszą z zewnątrz wpłynąć do przedsiębiorstwa. JK WZ UW 217
GŁÓWNE KRYTERIA WYBORU DOSTAWCY KOSZT CZAS JAKOŚĆ KOMPLETNOŚĆ TERMINOWOŚC RYTMICZNOŚĆ PARAMETRY TECHNICZNE INNE SPECYFICZNE W zależności od preferencji przedsiębiorstwo ustala priorytet różnych kryteriów można tu stosować tzw. punktowe metody oceny doboru dostawcy. Oczywiście w sytuacji zrównoważonego rynku zaopatrzeniowego PLAN ZAOPATRZENIA MATERIAŁOWEGO PODLEGA OCENIE JEGO WYKONANIA W przekroju ilościowym JK WZ UW 218 W przekroju wartościowym
WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW NORMY ZUŻYCIA W zależności od charakteru procesu produkcji istnieją różne sposoby przyjmowania norm: W procesach produkcyjnych mających charakter montażu, kiedy wyrób powstaje w wyniku połączenia określonych elementów składowych, norma wynika bezpośrednio z projektu konstrukcji wyrobu. Pozwala ona ustalić ile materiału znajduje się w gotowej jednostce wyrobu. Tę wielkość nazywa się teoretyczną normą zużycia. JK WZ UW 219
Znacznie częściej występuje proces produkcyjny nie ograniczający się tylko do montażu, lecz obejmujący także obróbkę lub przetwarzanie materiału. W takich wypadkach dokumentacja konstrukcyjna nie wystarcza. Jeżeli potrzebne nam elementy otrzymujemy wycinając je z większych formatów to znając podstawowe dane produkcyjne (np. kształty i wymiary wycinanych elementów) możemy w drodze obliczeniowej ustalić ilość powstających odpadów. Często proces powstawania odpadu w toku produkcji nie jest tak ściśle określony by można było uznawać jego wielkość powstałą w wyniku obliczenia za absolutną. W takich warunkach posługujemy się metodą doświadczalną. Przeprowadzony zostaje z zachowaniem jak największej ostrożności i precyzji jako eksperyment konkretny proces produkcyjny. Te dwie metody - obliczeniowa i doświadczalna - pozwalają ustalić techniczne normy zużycia, czyli takie ilości materiału jakie trzeba zużyć aby wyprodukować jednostkę wyrobu z JK WZ UW 220 uwzględnieniem powstającego odpadu.
Czasami występuje także statystyczna norma zużycia. Przy jej ustalaniu za punkt wyjścia przyjmujemy przeciętne zużycie danego materiału przypadające na jednostkę wyrobu, które miało miejsce w przeszłości i zostało zarejestrowane w postaci danych sprawozdawczych dotyczących zużycia materiałów i wyprodukowanych wyrobów. Bardzo prawdopodobne jest żee w owej przeszłości miały miejsce jakieś błędy i nieprawidłowości powodujące zużycie większej ilości materiałów niż obiektywnie. Dlatego normy wynikające bezpośrednio z danych statystycznych nazywa się średnim rzeczywistym zużyciem jednostkowym. JK WZ UW 221
Norma zużycia materiałów Um może być przestawiona w sposób następujący: Gdzie: Ut - zużycie teoretyczne Qm - odpady materiałowe Un - ubytki naturalne Um = Ut + Qm + Un Norma zużycia jako wielkość prawidłowa nie może zawierać odpadów nieuzasadnionych Norma zużycia nie zawiera także odpadów zwrotnych, czyli takich, które mogą być ponownie włączone do procesu produkcyjnego, bez konieczności dodatkowego przetworzenia. JK WZ UW 222
W przedsiębiorstwach, w których dominuje produkcja jednostkowa i krótkoseryjna, kształtowana przez napływające na bieżąco zamówienia, nie można przewidzieć dokładnych norm zużycia. W takich wypadkach zużycie materiałów ustala się na podstawie rzeczywistego zużycia w okresach ubiegłych korygowanego stosownie do zamierzonych posunięć. JK WZ UW 223
MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ PRODUKCJI Pomiar wartościowy = lub = JK WZ UW 224
MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ PRODUKTU Pomiar ilościowy 1. Zużycie na jednostkę ciężaru wyr. gotow. W j = N i / q [Norma lub zuż. fakt. / Ciężar] 2. Wykorzystanie (wydajność) materiału W w = q / N j 3. Wskaźnik strat W s = S / N j [Ciężar strat / Norma lub zuż] JK WZ UW 225
MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ PRODUKTU Pomiar ilościowo - wartościowy 1. Ciężar wyrobu a cena wyrobu W q = q / c [Ciężar / Cena] 2. Zużycie materiału a cena wyrobu W N = N j / c JK WZ UW 226
MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ PRODUKTU Pomiar wartościowy 1. Materiałochłonność produktu m p = k m / c [Koszt jedn.mat (bezp.) / Cena] 2. Materiałochłonność kosztowa produktu m k = k m / k wł JK WZ UW 227
ZAPASY Zapasy stanowią nabyte lub wytworzone we własnym zakresie składniki majątku obrotowego przedsiębiorstwa. Mogą być przeznaczone do zużycia w procesie produkcyjnym, do sprzedaży lub na inne własne potrzeby przedsiębiorstwa ( np. reklamę) Ze względu na funkcję, jaką pełnią zapasy w działalności przedsiębiorstwa wyróżnia się zapasy: Materiałów, towarów, produkcji niezakończonej, wyrobów gotowych. Ze względu na "cenność" zapasów mierzymy ich wartość do wolumenu. Według tego kryterium dzielimy na 3 grupy: A, B, C. JK WZ UW 228
GOSPODARKA ZAPASAMI Zapas ma do spełnienia dwa podstawowe zadania: 1. Ma skompensować różnice w czasie i rytmie między dostawami zwiększającymi zapas nagromadzony w magazynie, a wydawaniem materiałów do działów produkcyjnych 2. Ma uchronić przedsiębiorstwo przed skutkami ewentualnych zakłóceń w uzupełnianiu zapasu przez napływające dostawy. Ta dwoistość znajduje odbicie w wyróżnieniu zapasu bieżącego i zapasu minimalnego. JK WZ UW 229
Zapas bieżący - w momencie dostawy powiększa się skokowo, natomiast w okresie dzielącym kolejne dostawy ulega wielokrotnemu, stopniowemu zwiększeniu. Zapas minimalny - przy regularnej realizacji dostaw nie jest on naruszany, jeżeli jednak kolejna planowana dostawa nie nadejdzie we właściwym czasie i zapas bieżący zostanie całkowicie wyczerpany nie grozi to przerwaniem produkcji. JK WZ UW 230
OCENA GOSPODARKI ZAPASAMI Ocena dynamiki i struktury rodzajowej zapasów Porównanie poziomu rzeczywistego z normą zapasów Efektywność zapasów (produktywność i rentowność) Szybkość wymiany zapasów Zapasochłonność JK WZ UW 231
Zapas końcowy = Zapas początkowy + + Dostawa (zaopatrzenie) - Zużycie - Straty i ubytki JK WZ UW 232
POMIAR EFEKTYWNOŚCI ZAPASÓW Produktywność zapasów P z = Produkcja / Zapas (średni) Rentowność zapasów R z = Zysk / Zapas (średni) JK WZ UW 233
ROTACJA ZAPASÓW Wskaźnik obrotowości (rotacji) OZ = Produkcja / Zapas średni Wskaźnik cyklu (w dniach) CZ = [Zapas średni / Produkcja] * * Liczba dni w okresie JK WZ UW 234
ZAPAS ŚREDNI ZAPASOCHŁONNOŚĆ (Z) = + + Pomiar 1(całkowity) Z = Suma średnich zapasów / Produkcja = Pomiar 2 (przyrostowy) Z = Zm / P Gdzie P - produkcja, Zm - przyrost zapasów, Zm = Zmb * P + Zmp * P gdzie Zmb,p - zapasy materiałów bezpośrednich pośrednich, P - procentowy przyrost produkcji JK WZ UW 235 i
ZAPAS OPTYMALNY Kształtowanie się zapasów Zapas maksymalny Zapas przeciętny Zapas minimalny DOSTAWY JK WZ UW 236
WYZNACZENIE EKONOMICZNEJ WIELKOSCI DOSTAW model optymalizacyjny EOQ ( Economic Order Quantity ) koszty Koszty ogólem Koszty utrzymania zapasów Koszty tworzenia zapasów EOQ Wielkosc zapasów JK WZ UW 237
FORMUŁA OBLICZENIA OPTYMALNEJ DOSTAWY gdzie: = + Kz całkowite koszty zapasów Ku koszty utrzymania zapasów Q wielkość dostawy Kt koszty realizacji zamówień Zt zapotrzebowanie na materiały Jeśli z powyższego wzoru wyznaczyć Q i określić Kz minimum (minimum funkcji) będzie można wyznaczyć EOQ czyli optymalną dostawę tworzącą zapas. JK WZ UW 238
= JEST TO MINIMUM FUNKCJI PRZYKŁAD Miesięczne zużycie materiałów = 150 t Średnia cena kupowanych materiałów = 12.000 zł / t Koszt zamówienia i dostarczenia jednej dostawy = 1.000 zł Koszty utrzymania zapasów oszacowano na poziomie 20% ich wartości OPTYMALNA WIELKOŚĆ DOSTAWY = = JK WZ UW 239
OPTYMALNY CYKL DOSTAW = = OPTYMALNA LICZBA DOSTAW W CIĄGU ROKU = = ROCZNY KOSZT ZAPASÓW (minimalny dla optymalnej dostawy) = + = 2 JK WZ UW 240