Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2015 r.

Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2015 r.

Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2015 r. Warszawa, 2016

Wydał: Narodowy Bank Polski Departament Edukacji i Wydawnictw 00 919 Warszawa ul. Świętokrzyska 11/21 tel.: +48 22 185 23 35 www.nbp.pl Copyright Narodowy Bank Polski, 2016

Spis treści Synteza 5 1. Rachunek bieżący i kapitałowy 6 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne 7 Rozdział 1. Rachunek bieżący i kapitałowy 9 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami 11 1.2. Dochody pierwotne 18 1.3. Dochody wtórne 20 1.4. Transfery z Unią Europejską 22 Rozdział 2. Rachunek finansowy 25 2.1. Rachunek finansowy pasywa 26 2.2. Rachunek finansowy aktywa 31 2.3. Pochodne instrumenty finansowe 33 Rozdział 3. Zadłużenie zagraniczne 35 3.1. Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego 37 3.2. Zadłużenie zagraniczne pozostałych sektorów (wobec podmiotów niepowiązanych kapitałowo) 38 3.3. Zadłużenie zagraniczne z tytułu instrumentów dłużnych wykazywanych w inwestycjach bezpośrednich (wobec podmiotów powiązanych kapitałowo z wyłączeniem sektora bankowego) 38 3.4. Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego 39 3.5. Zadłużenie zagraniczne NBP 40 3.6. Struktura walutowa zadłużenia zagranicznego 40 3.7. Wybrane wskaźniki zadłużenia zagranicznego 41 Aneks statystyczny 43

Synteza

Synteza 1. Rachunek bieżący i kapitałowy W III kwartale 2015 r. łączne saldo obrotów na rachunku bieżącym i kapitałowym było ujemne i wynosiło 5,5 mld PLN, co stanowiło 1,3% PKB. Na deficyt ten złożyło się ujemne saldo na rachunku bieżącym bilansu płatniczego (10,6 mld PLN) oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego (5,0 mld PLN). Wynik na rachunku bieżącym był przede wszystkim uwarunkowany zmianami salda obrotów towarowych. Szybszy przyrost importu towarów (o 6,7%) niż eksportu (wzrost o 5,6%) w porównaniu z III kwartałem 2014 r. pogłębił ujemne saldo obrotów towarowych o 1,9 mld PLN. Na wielkość deficytu obrotów bieżących wpłynęło także zmniejszenie się nadwyżki dochodów wtórnych. Nadwyżka ta, w porównaniu z analogicznym kwartałem 2014 r., zmniejszyła się o 1,3 mld PLN i wynikała z niższego niż rok wcześniej napływu środków z Unii Europejskiej. Jednocześnie odnotowano znaczący przyrost nadwyżki w międzynarodowym handlu usługami o 2,2 mld PLN. Wzrost eksportu (o 5,6% w stosunku rocznym) miał swoje źródło głównie w wyższym popycie importowym w krajach Unii Europejskiej. Ożywienie w polskim eksporcie w omawianym kwartale 2015 r. wynikało ze wzrostu eksportu żywności, produktów przemysłu elektronicznego, motoryzacyjnego i meblarskiego. Z kolei słabszy popyt wewnętrzny na rynkach wschodnich, wprowadzanie barier handlowych oraz przyczyny geopolityczne zmniejszyły ich rolę w eksporcie. W III kwartale 2015 r. import towarów zwiększył się o 6,7%, pomimo spadku wartości zakupionych za granicą paliw i surowców. Głównym czynnikiem wzrostu importu był zwiększony popyt na towary przemysłu motoryzacyjnego i elektronicznego oraz na odzież. Tradycyjnie saldo usług było dodatnie i wyniosło 10,1 mld PLN. W porównaniu z analogicznym kwartałem 2014 r. zwiększyło się o 2,2 mld PLN. Największy wpływ na poprawę salda usług miał wzrost udziału pozostałych usług, głównie usług biznesowych oraz telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych. Saldo dochodów pierwotnych w III kwartale 2015 r. było ujemne i wynosiło 17,5 mld PLN. Oznacza to niewielką poprawę w stosunku do analogicznego kwartału 2014 r., kiedy było ono również ujemne i wyniosło 18,0 mld PLN. Niższe dochody z inwestycji wynikały przede wszystkim ze spadku dochodów uzyskanych przez zagranicznych inwestorów portfelowych i bezpośrednich. Saldo transferów między Polską a Unią Europejską, w porównaniu z III kwartałem 2014 r., zmniejszyło się o 5,9 mld PLN, do poziomu 4,5 mld PLN. Odnotowany spadek napływu środków unijnych dotyczył Wspólnej Polityki Rolnej, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W omawianym okresie nie zanotowano napływu środków w ramach dwóch najważniejszych programów operacyjnych: Innowacyjna Gospodarka oraz Infrastruktura i Środowisko, co może być związane z okresem przejściowym między perspektywami finansowymi Unii Europejskiej na lata 2007 2013 oraz 6 Narodowy Bank Polski

Synteza 2014 2020. Składka członkowska 1 wpłacona do budżetu Komisji Europejskiej w III kwartale 2015 r. wyniosła 2,4 mld PLN i była o 8,2% niższa niż w analogicznym okresie 2014 r. 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne W III kwartale 2015 r. saldo rachunku finansowego 2 było ujemne i wyniosło 7,5 mld PLN. Napływ kapitału z tytułu inwestycji nierezydentów w Polsce wyniósł 4,6 mld PLN (wzrost zobowiązań), natomiast inwestycje polskich podmiotów za granicą zmniejszyły się o 2,9 mld PLN (napływ kapitału). Wartość inwestycji nierezydentów w Polsce (pasywa) ukształtowała się na poziomie 4,6 mld PLN. O wysokości tej pozycji zadecydował napływ kapitału netto z tytułu inwestycji bezpośrednich i portfelowych oraz odpływ kapitału z tytułu pozostałych inwestycji. Dodatnie saldo inwestycji bezpośrednich wyniosło 9,3 mld PLN. Na kwotę tę złożyły się: reinwestycje zysków w kwocie 7,1 mld PLN, napływ netto środków zwiększający wartość akcji i innych form udziałów kapitałowych o 3,6 mld PLN oraz odpływ kapitału netto z tytułu instrumentów dłużnych w wysokości 1,4 mld PLN. Saldo inwestycji portfelowych było dodatnie i wyniosło 4,8 mld PLN. Zaangażowanie nierezydentów w dłużne papiery wartościowe wyniosło 4,7 mld PLN, głównie były to inwestycje w obligacje Skarbu Państwa emitowane na rynek krajowy. Ujemne saldo pozostałych inwestycji nierezydentów w Polsce wyniosło 9,5 mld PLN. Wielkość tego salda została ukształtowana w głównej mierze przez spłaty kredytów i spadek środków na rachunkach bieżących i depozytowych nierezydentów w bankach krajowych oraz spadek zobowiązań NBP z tytułu transakcji repo. Saldo polskich inwestycji za granicą (aktywa) było ujemne i wyniosło 2,9 mld PLN. O wysokości salda tej pozycji zadecydował przede wszystkim spadek inwestycji bezpośrednich i aktywów rezerwowych oraz wzrost inwestycji portfelowych. Ujemne saldo inwestycji bezpośrednich wyniosło 10,4 mld PLN. Przyczyną spadku polskich inwestycji bezpośrednich była likwidacja podmiotu specjalnego przeznaczenia działającego w Polsce. Polskie inwestycje portfelowe za granicą wzrosły o 11,9 mld PLN. Polskie podmioty, głównie fundusze inwestycyjne, zakupiły zagraniczne udziałowe papiery wartościowe na kwotę 8,3 mld PLN. Stan oficjalnych aktywów rezerwowych na koniec września 2015 r. wyniósł 383,1 mld PLN. W III kwartale 2015 r. zadłużenie zagraniczne Polski wyniosło 1 296,1 mld PLN i, w stosunku do czerwca 2015 r., zwiększyło się o 5,1 mld PLN. Na wzrost stanu zadłużenia zagranicznego Polski wpłynęły dodatnie różnice kursowe i inne zmiany w wysokości 11,3 mld PLN, natomiast transakcje bilansu płatniczego zmniejszyły zadłużenie o 6,2 mld PLN. W ujęciu rocznym nadwyżka na rachunku bieżącym i kapitałowym wyniosła 1,7% PKB. Relacja międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto do PKB na koniec III kwartału 2015 r. wyniosła -65,2%, co oznacza poprawę o 1,0 pkt proc. w stosunku do końca II kwartału 2015 r. Poprawiły się wskaźniki związane z zadłużeniem zagranicznym brutto. Na koniec września 1 Część składki do Komisji Europejskiej ujęta jest w dochodach pierwotnych (wpłaty z tytułu ceł i opłat cukrowych), a część w dochodach wtórnych (wpłaty z tytułu DNB, VAT i rabatu brytyjskiego). 2 Saldo rachunku finansowego to saldo inwestycji polskich podmiotów za granicą pomniejszone o saldo inwestycji nierezydentów w Polsce. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 7

2015 r. relacja zadłużenia zagranicznego ogółem do PKB wyniosła 73,5% i, w porównaniu z czerwcem 2015 r., poprawiła się o 0,4 pkt proc. Relacja zadłużenia krótkoterminowego do oficjalnych aktywów rezerwowych wyniosła 65,8% i poprawiła się o 0,9 pkt proc. w porównaniu z czerwcem 2015 r. Natomiast wskaźnik zadłużenia zagranicznego netto do PKB pogorszył się nieznacznie (o 0,3 pkt proc.) i ukształtował się na poziomie 36,6%. Poziom oficjalnych aktywów rezerwowych pozwalał sfinansować import towarów i usług przez ponad 5 i pół miesiąca. Przedstawione wskaźniki nierównowagi zewnętrznej Polski pozostały na bezpiecznym poziomie, zmiany większości tych wskaźników można ocenić pozytywnie. 8 Narodowy Bank Polski

Rozdział 1 Rachunek bieżący i kapitałowy

Rozdział 1 Rachunek bieżący i kapitałowy Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w III kwartale 2015 r. było ujemne i wyniosło 5,5 mld PLN. Na tę kwotę złożyło się ujemne saldo rachunku bieżącego, wynoszące minus 10,5 mld PLN, oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego w wysokości 5,0 mld PLN. W porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. saldo rachunku bieżącego i kapitałowego uległo pogorszeniu o 3,5 mld PLN. Należy także zwrócić uwagę na znaczące pogorszenie się tego salda o 14,1 mld PLN w stosunku do II kwartału 2015 r. O zmianie salda rachunku bieżącego w stosunku do 2014 r. zdecydowały głównie niższe przychody z tytuły transferów z Unii Europejskiej. Były one mniejsze o 6,1 mld PLN niż w III kwartale 2014 r. Spadek transferów unijnych odnotowano zarówno na rachunku bieżącym (3,1 mld PLN), jak i rachunku kapitałowym (3,0 mld PLN). Zmniejszenie przepływów z Unii Europejskiej w ramach rachunku bieżącego było częściowo rekompensowane przez zwiększenie dodatniego salda usług i w związku z tym łączne saldo rachunku bieżącego nie zmieniło się znacząco (spadek Wykres 1. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym * 40 000 mln PLN 30 000 20 000 10 000 0-10 000-20 000-30 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2012 2013 2014 2015 Saldo obrotów towarowych Saldo usług Saldo dochodów pierwotnych Saldo dochodów wtórnych Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy * Szeregi czasowe prezentujące składniki bilansu płatniczego oraz zadłużenia zagranicznego zostały zaprezentowane w Aneksie statystycznym. Wykres 2. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym 6 % PKB 4 2 0-2 -4-6 I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2012 2013 2014 2015 Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy 10 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy o 0,5 mld PLN). Niższe transfery unijne spowodowały pogorszenie rachunku kapitałowego, którego saldo w porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. zmniejszyło się o 3,0 mld PLN. Ponadto na kształtowanie się rachunku bieżącego wpłynęło zwiększenie deficytu obrotów towarowych o 1,9 mld PLN. W III kwartale 2015 r. relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB była ujemna i wyniosła -1,3%. Wskaźnik ten uległ pogorszeniu o 0,8 pkt proc. w porównaniu z III kwartałem 2014 r. Relacja ta jest ważnym wskaźnikiem służącym do oceny nierównowagi zewnętrznej z uwagi na fakt, że w przypadku Polski znaczna część transferów unijnych przeznaczonych głównie na inwestycje infrastrukturalne ujmowana jest właśnie w rachunku kapitałowym. Relacja salda rachunku bieżącego do PKB wyniosła w omawianym kwartale -2,4% i pozostała na tym samym poziomie co w analogicznym kwartale 2014 r. 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami W III kwartale 2015 r. saldo towarów i usług (eksport netto) było dodatnie i ukształtowało się na poziomie 6,5 mld PLN. W porównaniu z analogicznym kwartałem 2014 r. zanotowano niewielką poprawę tego salda o 0,3 mld PLN (w stosunku do II kwartału 2015 r. saldo to uległo pogorszeniu o 6,2 mld PLN). Pomimo niewielkiej zmiany łącznego salda towarów i usług jego składowe zmieniły się znacząco: saldo obrotów usługowych uległo poprawie o 2,2 mld PLN, a saldo obrotów towarowych pogorszyło się o 1,9 mld PLN. Głównym czynnikiem poprawy salda obrotów usługowych było zwiększenie się o 2,0 mld PLN salda pozostałych usług. Ta poprawa wynikała ze zwiększenia nadwyżki w handlu usługami biznesowymi i usługami telekomunikacyjno-informatycznymi. W obu tych przypadkach nastąpiło to w wyniku silnego wzrostu przychodów. Poprawie uległo także ujemne saldo opłat z tytułu użytkowania własności intelektualnej (spadek rozchodów). Na pogorszenie salda obrotów towarowych największy wpływ miało przyspieszenie wzrostu importu, który zwiększał się pomimo silnego spadku importu paliw (spadek ceny). Za wzrost importu odpowiadał głównie import z krajów strefy euro, w szczególności z Niemiec. Silnie rósł import towarów konsumpcyjnych i zaopatrzeniowych. Wykres 3. Towary i usługi mln PLN mln PLN 240 000 20 000 210 000 16 000 180 000 12 000 150 000 8 000 120 000 4 000 90 000 0 60 000-4 000 30 000-8 000 0-12 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2012 2013 2014 2015 Eksport Import Saldo obrotów towarowych i usługowych (prawa oś) Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 11

Rozdział 1 1.1.1. Eksport towarów W III kwartale 2015 r. eksport towarów ogółem wyniósł 175,1 mld PLN i był wyższy w stosunku do analogicznego okresu 2014 r. o 9,3 mld PLN, tj. o 5,6%. Z analizy struktury geograficznej wynika, że wzrost eksportu miał miejsce głównie do krajów członkowskich Unii Europejskiej (o 11,4 mld PLN, tj. o 8,7%). Tradycyjnie największym kontrahentem Polski były Niemcy, gdzie wzrost eksportu wyniósł 5,6 mld PLN, tj. 12,8% w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku. W przypadku pozostałych państw Unii Europejskiej zanotowano wzrost eksportu do Włoch, Wielkiej Brytanii, Czech, Niderlandów, Francji (łącznie o 3,8 mld PLN, tj. o 8,2%). Powyższe dane potwierdzają zwiększenie popytu w krajach Unii Europejskiej, w szczególności na produkty przemysłu spożywczego, motoryzacyjnego oraz elektronicznego. Wykres 4. Dynamika eksportu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów % 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4 I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2012 2013 2014 2015 Strefa euro Pozostałe kraje UE Rosja Pozostałe Razem W handlu z rynkami wschodnimi, czyli z Rosją, Ukrainą i Białorusią, zaobserwowano, podobnie jak w poprzednich kwartałach, spadek eksportu. W III kwartale 2015 r. wyniósł on 2,7 mld PLN, tj. 21,7% w stosunku do III kwartału 2014 r. Najbardziej przyczyniło się do tego zmniejszanie eksportu do Rosji, o 2,1 mld PLN, co oznacza spadek o 17,1% w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego. Osłabienie polskiego eksportu na rynki wschodnie było efektem problemów z popytem wewnętrznym na tych rynkach, zwłaszcza na rosyjskim rynku elektronicznym oraz motoryzacyjnym. Do zmniejszenia polskiego eksportu na rynki wschodnie przyczyniła się również sytuacja na Ukrainie. Obserwowane zmiany w strukturze geograficznej eksportu w dłuższym okresie wskazują na wzrost udziału rynków krajów Unii Europejskiej kosztem zmniejszenia udziału rynków wschodnich w polskim eksporcie. W 2013 r. udział krajów Unii Europejskiej w polskim eksporcie ogółem wynosił 76,6%, by w 2014 r. wzrosnąć do 79,1%, a w III kwartale 2015 r. do 81,3%. Natomiast udział rynków wschodnich spadł z 9,5% w 2013 r. do poziomu 5,6% w III kwartale 2015 r. W eksporcie w III kwartale 2015 r., w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, zarejestrowano silne przyrosty wartości trzech najważniejszych grup towarów: towa- 12 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy rów konsumpcyjnych (o 6,5 mld PLN, tj. o 11,3%), towarów zaopatrzeniowych (o 3,8 mld PLN, tj. o 5,2%) oraz dóbr inwestycyjnych (o 1,2 mld PLN, tj. o 6,3%). Wzrost eksportu towarów konsumpcyjnych objął w największym stopniu sprzedaż żywności (o 1,9 mld PLN, tj. o 10,4%) przede wszystkim mięsa drobiowego i wołowego oraz nasion rzepaku; sprzedaż odzieży, nośników pamięci, książek i różnego rodzaju materiałów drukowanych, samochodów osobowych oraz mebli. Głównym czynnikiem wzrostu eksportu dóbr zaopatrzeniowych był wzrost sprzedaży części i akcesoriów samochodowych (o 1,1 mld PLN, tj. o 13,8%) oraz różnego rodzaju części i urządzeń elektronicznych. Ponadto odnotowano wzrost wartości eksportu urządzeń do kontroli i sterowania energią oraz części silników. Wzrost dóbr inwestycyjnych objął przede wszystkim sprzęt komputerowy (o 0,6 mld PLN, tj. o 24,9%). Przyrost eksportu ogółem w pewnym stopniu osłabiła zmniejszona sprzedaż za granicę paliw i surowców, o 0,8 mld PLN, czyli o 7,0% (w tym głównie paliw przetworzonych). 1.1.2. Import towarów Wartość importu towarów w III kwartale 2015 r. wyniosła 178,7 mld PLN i w porównaniu z III kwartałem 2014 r. wzrosła o 11,2 mld PLN, tj. o 6,7%. Analiza zmian w strukturze geograficznej importu wykazuje, że jego wzrost spowodowany został w głównej mierze zwiększoną wartością towarów zakupionych w krajach Unii Europejskiej (o 6,5 mld PLN, tj. o 6,5%). Największy przyrost wartości towarów odnotowano w handlu z Niemcami (o 3,4 mld PLN, tj. o 9,1%). Ponadto zwiększył się import z Niderlandów, Irlandii, Belgii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii (łącznie o 2,6 mld PLN, tj. o 13,5%). W handlu towarami z krajami spoza Unii Europejskiej największy przyrost wartości towarów odnotowano w imporcie z Chin (o 3,2 mld PLN, tj. o 17,0%). W przeciwnym kierunku zmienił się import z krajów Europy Wschodniej (Rosja, Ukraina, Białoruś), gdzie główną pozycję, opartą na imporcie paliw, zajmuje Rosja. Wartość towarów sprowadzonych z Rosji zmniejszyła się o 3,4 mld PLN, tj. o 19,5%, co było w znacznej mierze spowodowane spadkiem cen ropy naftowej. Stopniowy wzrost importu z Chin oraz z krajów Unii Europejskiej (w tym zwłaszcza z Niemiec), obserwowany od III kwartału 2013 r., jest najważniejszą zmianą w strukturze Wykres 5. Dynamika importu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości importu głównych krajów i grup krajów) % 15 10 5 0-5 -10 I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2012 2013 2014 2015 Strefa euro Pozostałe kraje EU Rosja Chiny Pozostałe Razem Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 13

Rozdział 1 geograficznej importu do Polski. W tym okresie import z Chin charakteryzował się większą dynamiką niż import z krajów członkowskich Unii. Jednocześnie na skutek zmian cen paliw zmniejszał się import z Rosji. W efekcie w III kwartale 2015 r. udział Chin w imporcie ogółem wyniósł 12,2%, w porównaniu z 8,8% w 2013 r., a udział krajów Unii wzrósł z 59,9% w 2013 r. do 61,3% w III kwartale 2015 r. Udział Rosji w imporcie spadł w analogicznym okresie z 12,4% do 7,9%. Analizując zmiany w polskim imporcie przez pryzmat poszczególnych grup towarowych, w III kwartale 2015 r. zarejestrowano przyrost wartości importu towarów konsumpcyjnych (o 4,7 mld PLN, tj. o 12,7%), zaopatrzeniowych (o 4,6 mld PLN, tj. o 5,7%) oraz dóbr inwestycyjnych (o 2,9 mld PLN, tj. o 12,3%). Wzrost wartości importowanych towarów konsumpcyjnych był spowodowany przede wszystkim wzrostem importu odzieży (0,8 mld PLN, tj. o 20,7%) i samochodów osobowych (0,5 mld PLN, tj. 11,5%). Ponadto zwiększył się zakup za granicą elektronicznych nośników pamięci, zabawek, książek i materiałów drukowanych oraz odbiorników telewizyjnych (łącznie o 0,9 mld PLN, tj. o 41,8%). Zwiększenie importu dóbr zaopatrzeniowych w największej mierze dotyczyło przemysłu elektronicznego oraz motoryzacyjnego. Wzrost importu dotyczył głównie maszyn, urządzeń elektrycznych, elektronicznych oraz ich części (o 1,6 mld PLN, tj. o 14,2%), a także części i akcesoriów samochodowych oraz opon (łącznie o 0,5 mld PLN, tj. o 8,2%). W strukturze towarowej importu dóbr inwestycyjnych, podobnie jak w przypadku dóbr zaopatrzeniowych, dominowały wyroby przemysłu elektronicznego, a także przemysłu motoryzacyjnego. Wzrost importu towarów elektronicznych dotyczył głównie komputerów, aparatury telefonicznej, transformatorów, prądnic i innych części elektronicznych. W obrębie przemysłu motoryzacyjnego największe przyrosty zarejestrowano w imporcie samochodów ciężarowych. Silnym impulsem osłabiającym przyrost importu ogółem był spadek wartości zakupionych za granicą paliw i surowców (o 4,2 mld PLN, tj. o 16,0%). Spadek wartości importu paliw i surowców wynikał przede wszystkim ze spadku cen ropy naftowej o 45,6%. Pomimo wzrostu wolumenu o 19,7%, spadek wartości importowanej ropy wyniósł 3,5 mld PLN. Ponadto zmniejszyła się wartość importu gazu ziemnego, paliw przetworzonych oraz węgla (łącznie o 1,0 mld PLN, tj. o 39,2%). 1.1.3. Międzynarodowy handel usługami Saldo handlu usług w III kwartale 2015 r. było wysokie i wyniosło 10,1 mld PLN. W porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. uległo ono poprawie o 2,1 mld PLN. Największy wpływ na zmianę wielkości salda usług ogółem miała poprawa salda pozostałych usług (wzrost o 2,0 mld PLN). Wzrost ten hamowany był przez pogorszenie salda usług uszlachetniania (spadek o 0,1 mld PLN) i podróży zagranicznych (spadek o 0,2 mld PLN). W tym samym kierunku co poprawa salda pozostałych usług oddziaływały zmiany salda transportu (poprawa o 0,3 mld PLN) i napraw (poprawa o 0,2 mld PLN). 14 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Przychody z tytułu świadczenia usług przez polskie podmioty na rzecz zagranicy wyniosły 42,8 mld PLN, a rozchody z tytułu zakupu usług od nierezydentów 32,8 mld PLN. W porównaniu z III kwartałem 2014 r. przychody wzrosły o 3,6 mld PLN (tj. o 9,2%), a rozchody zwiększyły się o 1,4 mld PLN (tj. o 4,6%). Tabela 1. Usługi (mln PLN) 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III Przychody 30 963 36 043 37 471 36 555 33 733 38 054 39 195 40 830 35 476 41 340 42 820 Transport 8 724 9 866 10 016 9 951 9 662 10 556 10 674 11 039 9 909 11 103 11 353 Podróże zagraniczne 7 274 9 718 10 845 8 081 7 508 9 424 10 280 8 135 7 778 9 664 10 679 Uszlachetnianie 2 372 2 585 2 811 2 763 2 906 3 181 3 148 3 046 2 840 3 051 3 146 Naprawy 783 783 804 943 833 884 919 1 014 873 929 950 Pozostałe 11 810 13 091 12 995 14 817 12 824 14 009 14 174 17 596 14 076 16 593 16 692 Rozchody 23 436 26 066 30 524 28 936 25 005 27 862 31 314 31 757 26 491 29 494 32 758 Transport 5 056 5 593 5 948 5 997 5 637 6 052 6 493 6 677 6 052 6 333 6 912 Podróże zagraniczne 5 460 6 356 10 288 5 845 5 461 6 581 9 700 6 192 5 949 7 022 10 320 Uszlachetnianie 170 186 187 254 216 232 239 301 216 339 320 Naprawy 579 560 638 756 730 823 901 930 689 640 707 Pozostałe 12 171 13 371 13 463 16 084 12 961 14 174 13 981 17 657 13 585 15 160 14 499 Saldo 7 527 9 977 6 947 7 619 8 728 10 192 7 881 9 073 8 985 11 846 10 062 Transport 3 668 4 273 4 068 3 954 4 025 4 504 4 181 4 362 3 857 4 770 4 441 Podróże zagraniczne 1 814 3 362 557 2 236 2 047 2 843 580 1 943 1 829 2 642 359 Uszlachetnianie 2 202 2 399 2 624 2 509 2 690 2 949 2 909 2 745 2 624 2 712 2 826 Naprawy 204 223 166 187 103 61 18 84 184 289 243 Pozostałe -361-280 -468-1 267-137 -165 193-61 491 1 433 2 193 Analizując kształtowanie się salda obrotów z tytułu usług można zauważyć, że od początku 2012 r. jego wartość systematycznie rośnie. Długoterminowo poprawa jest widoczna we wszystkich składowych tego salda, a dodatkowo od 2015 r. wszystkie jego składowe przyjmują dodatni znak. Głównymi pozycjami kształtującymi wielkość salda usług były usługi transportowe oraz w nieco mniejszym stopniu, usługi uszlachetniania i podróże zagraniczne. Od 2015 r. rośnie także rola pozostałych usług. W przypadku salda podróży zagranicznych mamy dodatkowo do czynienia z efektem sezonowości. Wyższe wydatki Polaków w okresie wakacyjnym sprawią, że saldo w III kwartale jest zdecydowanie niższe niż w innych okresach roku, dotyczy także danych za III kwartał 2015 r. Saldo usług transportowych w III kwartale 2015 r. było dodatnie i wyniosło 4,4 mld PLN. W stosunku do analogicznego kwartału 2014 r. jego wartość wzrosła o 0,3 mld PLN. Przychody z tytułu usług transportowych wyniosły 11,4 mld PLN, a rozchody 6,9 mld PLN. W porównaniu z III kwartałem 2014 r. przychody wzrosły o 0,7 mld PLN, zaś rozchody o 0,4 mld PLN. Zarówno przychody, jak i rozchody z tytułu usług transportowych ogółem kształtowane były w największym stopniu przez towarowy transport samochodowy. W III kwartale 2015 r. udział tej grupy usług w usługach transportowych ogółem wynosił po stronie przychodów 59,1%, a po stronie rozchodów 22,7%. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 15

Rozdział 1 Wykres 6. Saldo międzynarodowego handlu usługami 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000 mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2012 2013 2014 2015 Transport Podróże zagraniczne Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe Saldo usług W III kwartale 2015 r., w związku z wyjazdami zagranicznymi, Polacy wydali 10,3 mld PLN. W stosunku do analogicznego okresu 2014 r. wydatki te wzrosły o 0,6 mld PLN. W tym samym czasie cudzoziemcy przyjeżdżający do Polski wydali 10,7 mld PLN. W porównaniu z 2014 r. wydatki te wzrosły o 0,4 mld PLN. Saldo podróży zagranicznych w omawianym okresie było dodatnie i wyniosło 0,4 mld PLN. Ramka 1. Wydatki Polaków na wyjazdy wakacyjne w III kwartale 2015 r. Trzeci kwartał 2015 r. to z racji przypadających na ten czas wakacji okres wzmożonych wyjazdów turystycznych Polaków, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Analiza danych wykazała, że Polacy wydali w III kwartale 2015 r. na podróże zagraniczne ogółem 10,3 mld PLN. Wśród tych wydatków aż 6,5 mld PLN 1 (tj. 62,7% ogółu wydatków) dotyczyło wyjazdów związanych z wypoczynkiem. Na pozostałe, niezwiązane z turystyką, kwoty złożyły się głównie wydatki osób podróżujących w związku z pracą 15,6% oraz wydatki podróżnych jednodniowych 19,3%. W stosunku do 2014 r. wydatki turystyczne Polaków wzrosły o 0,5 mld PLN (tj. o 8,0%). Wśród najpopularniejszych wakacyjnych kierunków podróży znalazły się w analizowanym kwartale głównie kraje z południa Europy. Podobnie jak w 2014 r., a także we wcześniejszych latach, najczęściej wybieranym przez Polaków krajem była Chorwacja, gdzie w III kwartale 2015 r. wydali oni w sumie 1,0 mld PLN. Kolejnymi kierunkami względem wysokości poniesionych tam wydatków były: Grecja (0,7 mld PLN), Włochy (0,6 mld PLN), Niemcy (0,5 mld PLN), Turcja (0,4 mld PLN) oraz Hiszpania (0,3 mld PLN). 1 Przedstawione dane mają charakter szacunkowy i obejmują wydatki osób, które odbyły podróż w celu innym niż wyjazd związany z pracą, wyjazd w celach edukacyjnych czy zdrowotnych i których wyjazd obejmował co najmniej jeden nocleg. 16 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 7. Struktura procentowa wydatków Polaków na wyjazdy wakacyjne w III kwartale 2015 r. według kierunków wyjazdów Chorwacja 14,8% Reszta świata 47,4% Grecja 9,7% Włochy 9,2% Niemcy 8,2% Hiszpania 5,1% Turcja 5,6% Poza Niemcami, z krajów naszego regionu na cel wakacyjnego wyjazdu najczęściej wybierane były Czechy (gdzie wydatki wyniosły 0,3 mld PLN), Słowacja (0,2 mld PLN) i Węgry (0,2 mld PLN). Z krajów pozaeuropejskich Polacy odwiedzali najczęściej takie kraje jak: Egipt (0,1 mld PLN), Tunezja (0,1 mld PLN) i Maroko (0,05 mld PLN). Kraje te, jeśli chodzi o popularność wśród Polaków mierzoną wysokością wydatków, zajmują jednak pozycje za innymi krajami europejskimi jak np. Francją, czy krajami z północy kontynentu np. Norwegią i Szwecją. W porównaniu z poprzednim rokiem, grupa państw będących ulubionymi kierunkami letnich wyjazdów Polaków właściwie nie uległa zmianie. W stosunku do 2014 r. najbardziej wzrosły wydatki Polaków odpoczywających w Chorwacji o niecałe 0,1 mld PLN (prawie 10,0%). Procentowo najsilniej wzrosły natomiast wydatki Polaków odwiedzających Hiszpanię o prawie 30,0% (także niecałe 0,1 mld PLN). Więcej niż przed rokiem wydali też Polacy odpoczywający w Grecji i we Włoszech (odpowiednio o 14,0% i 13,0%). W tym samym czasie zmniejszyły się natomiast wydatki turystów w Tunezji (o 13,0%) i Egipcie (o 5,0%). W przypadku dwóch ostatnich państw, zmniejszenie wydatków jest Wykres 8. Zmiana udziału wydatków Polaków na wyjazdy wakacyjne do państw Afryki Północnej i krajów z południa Europy w latach 2010 2015 % 40 32,34 33,81 30 20 26,07 14,87 21,94 19,68 24,91 10 5,98 7,21 5,41 2,99 2,54 0 III kw 2010 III kw 2011 III kw 2012 III kw 2013 III kw 2014 III kw 2015 Kraje Afryki Północnej Kraje południa Europy Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 17

Rozdział 1 kontynuacją trendu obserwowanego od III kwartału 2010 r., kiedy to wydatki w obu krajach osiągnęły rekordowy poziom. W przypadku Egiptu wyniosły one wtedy 0,6 mld PLN, a Tunezji 0,2 mld PLN. Łącznie z pozostałymi krajami Afryki Północnej, środki te stanowiły wówczas 14,9% ogółu wydatków Polaków na podróże turystyczne. Od tego czasu jednak udział państw z tego regionu świata, w szczególności właśnie Egiptu i Tunezji, systematycznie maleje. W III kwartale wyniósł on jedynie 2,5%. Obserwowaną tendencję spadkową można wiązać z niestabilną sytuacją w państwach tego regionu. Turyści zniechęceni potencjalnym zagrożeniem zrezygnowali z tych kierunków wybierając na cel swoich wyjazdów kraje z południa Europy. Udział wydatków na podróże w te rejony wzrósł z 26,1% w III kwartale 2010 r. do 33,8% w III kwartale 2015 r. Jeśli chodzi o bardziej egzotyczne kierunki, nadal decyduje się na nie niewielu Polaków. W przypadku państw leżących w innej strefie klimatycznej okres letni nie zawsze jest też najlepszą porą na wakacyjny wyjazd. Rośnie jednak zainteresowanie także tymi kierunkami. Dla przykładu w całym 2010 r. Polacy wydali w krajach azjatyckich 0,2 mld PLN, podczas gdy w trzech kwartałach 2015 r. wydatki te wyniosły 0,4 mld PLN. Następnym w kolejności najchętniej odwiedzanym kontynentem była Ameryka Północna, gdzie podróżujący Polacy od początku 2015 r. wydali 0,4 mld PLN. W III kwartale 2015 r. wartość przychodów z uszlachetniania towarów w Polsce wynosiła 3,1 mld PLN. Z kolei rozchody dotyczące uszlachetniania towarów za granicą wyniosły 0,3 mld PLN. Wartości przychodów i rozchodów złożyły się na dodatnie saldo handlowe o wartości 2,8 mld PLN. Saldo uszlachetniania spadło o 0,1 mld PLN w stosunku do wartości z 2014 r. Dużo mniejszy wpływ na saldo międzynarodowego handlu usługami niż opisane wcześniej usługi uszlachetniania miały naprawy i konserwacja dóbr ruchomych. W III kwartale 2015 r. wartość nabytych przez nierezydentów usług omawianej kategorii wynosiła 1,0 mld PLN. Po stronie rozchodów była ona równa 0,7 mld PLN. Najważniejszą kategorię w polskim międzynarodowym handlu usługami stanowią pozostałe usługi. W III kwartale 2015 r. saldo tych usług było dodatnie i wyniosło 2,2 mld PLN. W porównaniu z III kwartałem 2014 r. oznacza to poprawę salda o 2,0 mld PLN. Wielkość przychodów z tytułu pozostałych usług osiągnęła w omawianym okresie wartość 16,7 mld PLN, natomiast kwota rozchodów ukształtowała się na poziomie 14,5 mld PLN. W badanym okresie przychody z tego tytułu wzrosły o 17,8%, zaś rozchody o 3,7%. Na wzrost przychodów wpłynęły głównie pozostałe usługi biznesowe (wzrost o 1,3 mld PLN) oraz usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne (wzrost o 0,7 mld PLN). W przypadku rozchodów, najsilniejszy wpływ miały te same kategorie (wzrost odpowiednio o 0,5 mld PLN oraz 0,1 mld PLN). 1.2. Dochody pierwotne W III kwartale 2015 r. saldo dochodów pierwotnych tradycyjnie było ujemne i wyniosło 17,5 mld PLN. W porównaniu z III kwartałem 2014 r. poprawiło się ono o 0,5 mld PLN. Główną przyczyną ujemnego salda dochodów pierwotnych były znaczne kwoty dochodów 18 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy uzyskiwanych przez nierezydentów z tytułu ich zaangażowania kapitałowego w polską gospodarkę. 1.2.1. Wynagrodzenia pracowników Przychody z tytułu wynagrodzeń Polaków pracujących za granicą krócej niż jeden rok wyniosły w omawianym kwartale 4,0 mld PLN, co oznacza niewielki wzrost (o 3,8%) w stosunku do danych za analogiczny kwartał 2014 r. W przypadku rozchodów z tytułu wynagrodzeń cudzoziemców pracujących w Polsce, był to natomiast kolejny kwartał, kiedy zanotowano ich istotny wzrost. Podobnie jak w poprzednich okresach, wynikał on ze wzrostu liczby obywateli Ukrainy podejmujących pracę w Polsce. Wynagrodzenia nierezydentów pracujących w Polsce krócej niż jeden rok osiągnęły w omawianym kwartale wartość 2,6 mld PLN (wzrost o 37,3% w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku), z czego wynagrodzenia Ukraińców stanowiły 2,3 mld PLN (wzrost o 41,3%). Saldo omawianej pozycji rachunku bieżącego było dodatnie i wyniosło 1,4 mld PLN. Na skutek silnego wzrostu wynagrodzeń nierezydentów zmniejszyło się ono w stosunku do poprzedniego roku o 0,6 mld PLN. 1.2.2. Dochody z inwestycji Dochody z inwestycji w III kwartale 2015 r. były ujemne i wyniosły 19,7 mld PLN, co oznacza zmniejszenie się ujemnego salda o 2,1 mld PLN. Największy wpływ na kształtowanie się tej pozycji miało saldo dochodów od inwestycji bezpośrednich i portfelowych. Saldo dochodów od inwestycji bezpośrednich w III kwartale 2015 r. było na poziomie -14,3 mld PLN, nieznacznie niższym niż w II kwartale 2015 r. Zmniejszenie ujemnego salda wynikało z niewielkiego spadku rozchodów oraz niewielkiego wzrostu przychodów. Przychody wyniosły 1,1 mld PLN i, w porównaniu z 2014 r., prawie nie zmieniły się, natomiast spadły (o 0,3 mld PLN) w porównaniu z poprzednim kwartałem. Wzrost ten wynikał z wyższych niż w 2014 r. zysków zagranicznych podmiotów bezpośredniego inwestowania. Rezydenci otrzymywali dywidendy głównie od podmiotów z Cypru, Szwajcarii i Węgier. Istotniejsze reinwestycje zysków w III kwartale 2015 r. miały miejsce w Czechach, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Luksemburgu, Ukrainie, Niemczech i Rosji. Rozchody, czyli dochody inwestorów bezpośrednich z tytułu ich inwestycji w Polsce, wyniosły 15,4 mld PLN i były nieznacznie niższe niż w poprzednim kwartale, gdy wyniosły 16,0 mld PLN. Ten niewielki spadek wynikał z analogicznej zmiany w dochodach od udziałów. Wyższe niż w 2014 r. były dywidendy deklarowane w III kwartale, przede wszystkim przez podmioty spoza sektora finansowego. Dywidendy deklarowały przede wszystkim firmy zajmujące się przetwórstwem przemysłowym oraz handlem, trafiły one przede wszystkim do inwestorów z Niemiec, Niderlandów, Luksemburga, Francji i Szwecji. Tak samo jak w poprzednich okresach największymi płatnikami odsetek były firmy związane z obsługą nieruchomości. Saldo dochodów z inwestycji portfelowych było ujemne i wyniosło 5,4 mld PLN. Wielkość tego salda została ukształtowana głównie przez odsetki od dłużnych papierów wartościowych, będących w posiadaniu zagranicznych inwestorów. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 19

Rozdział 1 Tabela 2. Dochody pierwotne (mln PLN) 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III Przychody 11 925 23 598 10 635 2 535 11 234 15 256 9 367 11 877 14 633 15 916 8 669 Wynagrodzenia pracowników 1 951 2 948 3 835 2 922 2 007 3 077 3 829 2 886 2 146 2 959 3 975 Dochody z inwestycji 3 523 11 370 3 989-2 285 2 367 2 710 3 195 6 815 2 842 3 933 3 378 Dochody z inwestycji bezpośrednich 1 520 5 268 1 546-4 539 322 533 1 061 4 750 740 1 390 1 095 Dochody z inwestycji portfelowych 168 4 250 677 258 265 500 356 337 309 793 550 Dochody z pozostałych inwestycji 1 835 1 852 1 766 1 996 1 780 1 677 1 778 1 728 1 793 1 750 1 733 Pozostałe dochody pierwotne 6 451 9 280 2 811 1 898 6 860 9 469 2 343 2 176 9 645 9 024 1 316 Rozchody 19 111 35 234 22 404 21 960 22 353 31 995 27 321 21 346 23 144 26 625 26 120 Wynagrodzenia pracowników 867 1 134 1 285 1 040 990 1 402 1 886 1 957 1 927 2 321 2 589 Dochody z inwestycji 17 861 33 703 20 715 20 491 20 940 30 156 25 000 18 893 20 689 23 740 23 050 Dochody z inwestycji bezpośrednich 10 973 25 164 11 297 13 441 14 808 22 590 15 967 12 755 14 652 15 999 15 386 Dochody z inwestycji portfelowych 4 545 5 986 7 125 4 848 4 107 5 611 6 951 4 120 4 123 6 044 5 979 Dochody z pozostałych inwestycji 2 343 2 553 2 293 2 202 2 025 1 955 2 082 2 018 1 914 1 697 1 685 Pozostałe dochody pierwotne 383 397 404 429 423 437 435 496 528 564 481 Saldo -7 186-11 636-11 769-19 425-11 119-16 739-17 954-9 469-8 511-10 709-17 451 Wynagrodzenia pracowników 1 084 1 814 2 550 1 882 1 017 1 675 1 943 929 219 638 1 386 Dochody z inwestycji -14 338-22 333-16 726-22 776-18 573-27 446-21 805-12 078-17 847-19 807-19 672 Dochody z inwestycji bezpośrednich -9 453-19 896-9 751-17 980-14 486-22 057-14 906-8 005-13 912-14 609-14 291 Dochody z inwestycji portfelowych -4 377-1 736-6 448-4 590-3 842-5 111-6 595-3 783-3 814-5 251-5 429 Dochody z pozostałych inwestycji -508-701 -527-206 -245-278 -304-290 -121 53 48 Pozostałe dochody pierwotne 6 068 8 883 2 407 1 469 6 437 9 032 1 908 1 680 9 117 8 460 835 1.3. Dochody wtórne W III kwartale 2015 r. przychody w ramach dochodów wtórnych wynosiły 5,5 mld PLN, co oznacza spadek o 1,2 mld PLN w porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. Rozchody w analizowanym okresie wyniosły 5,1 mld PLN i pozostawały na stabilnym poziomie. Tabela 3. Dochody wtórne (mln EUR) 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III Saldo dochodów wtórnych -4 328 365-181 2 396-3 211-586 1 622 528-3 640 1 507 365 Przychody 4 856 6 998 6 246 7 259 5 773 5 895 6 685 6 519 5 313 8 032 5 499 Sektor rządowy 637 2 556 1 887 2 724 1 542 1 665 2 658 2 439 863 3 480 698 Pozostałe sektory 4 219 4 442 4 359 4 535 4 231 4 230 4 027 4 080 4 450 4 552 4 801 w tym: przekazy zarobków 2 757 2 905 2 979 2 956 2 886 2 902 2 814 2 803 2 888 2 859 2 901 Rozchody 9 184 6 633 6 427 4 863 8 984 6 481 5 063 5 991 8 953 6 525 5 134 Sektor rządowy 7 167 4 142 3 961 2 700 7 021 4 166 2 506 3 688 6 814 4 041 2 285 Pozostałe sektory 2 017 2 491 2 466 2 163 1 963 2 315 2 557 2 303 2 139 2 484 2 849 w tym: przekazy zarobków 151 155 153 142 166 174 184 173 200 214 228 20 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Na spadek przychodów złożyło się zmniejszenie przychodów sektora rządowego (o 2,0 mld PLN), jednocześnie nastąpił wzrost przychodów pozostałych sektorów o 0,8 mld PLN. Przekazy zarobków do Polski (klasyfikowane w pozostałych sektorach) wyniosły 2,9 mld PLN i wzrosły o 3,1% w porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. W rozchodach zaobserwowano niewielką zmianę w strukturze wypłat. Zmniejszyły się transfery sektora rządowego (o 0,2 mld PLN) oraz wzrosły rozchody pozostałych sektorów (o 0,3 mld PLN). Transakcje sektora rządowego klasyfikowane w dochodach wtórnych wynikały głównie z tytułu rozliczeń z Unią Europejską i zostały szczegółowo omówione w pkt 1.4. Ramka 2. Środki przekazane do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą W III kwartale 2015 r. wielkość środków przekazanych do kraju przez emigrantów (długookresowych i krótkookresowych) wyniosła 4,3 mld PLN. W stosunku do analogicznego kwartału 2014 r. środki przekazane do kraju przez emigrantów długookresowych wzrosły o 3,1%. Emigranci krótkookresowi natomiast, mimo że zarobili w III kwartale 2015 r. o 3,8% więcej niż w III kwartale 2014 r., pozostawili za granicą więcej środków niż w 2014 r. Ostatecznie kwota jaka napłynęła do kraju od obu grup emigrantów ukształtowała się na analogicznym poziomie jak w 2014 r. Na kwotę środków z tytułu pracy Polaków za granicą przekazanych w III kwartale 2015 r. złożyły się głównie pieniądze od migrantów z Niemiec (1,5 mld PLN) i Wielkiej Brytanii (1,1 mld PLN), które stanowiły łącznie 61,9% wszystkich transferów. W porównaniu z ubiegłym rokiem odnotowano nieco mniejszy napływ środków z Niemiec, wzrosły natomiast przekazy z Wielkiej Brytanii i z Irlandii. W odniesieniu do pozostałych państw kierunek zmian był zróżnicowany. W procesie wyliczania danych dla III kwartału 2015 r. uwzględniony został szacunek emigracji z Polski na pobyt czasowy opublikowany na początku października 2015 r. przez Główny Urząd Statystyczny. Według tego szacunku liczba Polaków przebywających czasowo za granicą na koniec 2014 r. wyniosła 2,3 mln osób i w stosunku do poprzedniego roku zwiększyła się o 5,6%. Najsilniej na ten wzrost wpłynęło zwiększenie się liczby Tabela 4. Środki przekazane do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą (mln PLN) 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III Wynagrodzenia pracowników 1 951 2 948 3 835 2 922 2 007 3 077 3 829 2 886 2 146 2 959 3 975 Podatki i składki -466-706 -920-703 -529-835 -1 080-850 -658-941 -1 311 Wydatki pracowników sezonowych i przygranicznych -630-944 -1 230-936 -642-992 -1 242-941 -625-841 -1 231 Przekazy zarobków 2 757 2 905 2 979 2 956 2 886 2 902 2 814 2 803 2 888 2 859 2 901 Środki przekazywane do Polski 3 613 4 203 4 665 4 239 3 722 4 151 4 321 3 898 3 752 4 036 4 335 Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 21

Rozdział 1 osób przebywających w Wielkiej Brytanii i w Niemczech, czyli dwóch najpopularniejszych kierunkach emigracji zarobkowej Polaków. Po raz kolejny wzrosła także liczba polskich emigrantów w Holandii. Na koniec 2014 r. była ona niemal równa z liczbą emigrantów w Irlandii, z której jeszcze kilka lat temu napływały do kraju środki porównywalne z transferami z Wielkiej Brytanii. Na skutek zmniejszającej się liczby przebywających tam Polaków oraz zmiany charakteru emigracji z krótkookresowej na bardziej osiadły, znaczenie środków transferowanych z tego kraju istotnie zmalało. W statystyce bilansu płatniczego informacje o dochodach uzyskiwanych z tytułu pracy w innym kraju ujmowane są w dwóch pozycjach: wynagrodzenia pracowników (ujmowane w pozycji dochody pierwotne ) i przekazy zarobków (ujmowane w pozycji dochody wtórne ). Pierwszą z tych kategorii, czyli wynagrodzenia pracowników, stanowią w całości wynagrodzenia z tytułu pracy osiągane przez Polaków pracujących za granicą krócej niż rok. Przekazy zarobków to część wynagrodzeń przekazywana do rodzin w kraju przez osoby pracujące za granicą dłużej niż rok, które swoje centrum zainteresowania ekonomicznego mają w kraju będącym miejscem ich pracy. 1.4. Transfery z Unią Europejską W III kwartale 2015 r. Polska otrzymała z budżetu Unii Europejskiej ogółem 7,0 mld PLN, z czego 1,5 mld PLN zasiliło rachunek bieżący, a 5,4 mld PLN rachunek kapitałowy. Przychody były o 6,1 mld PLN niższe niż w III kwartale 2014 r. Spadek odnotowano zarówno na rachunku bieżącym (3,1 mld PLN), jak i rachunku kapitałowym (3,0 mld PLN). Składka członkowska do budżetu Komisji Europejskiej w III kwartale 2015 r. wyniosła 2,4 mld PLN i była o 8,2% mniejsza niż składka w analogicznym okresie 2014 r. Tabela 5. Transfery z Unią Europejską (mln PLN) 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III Saldo transferów z UE 3 313 21 321 10 215 13 195 7 643 23 155 10 433 13 774 18 639 12 860 4 530 Przychody 10 371 25 461 14 373 15 968 14 555 27 355 13 075 17 280 25 379 17 157 6 954 Dochody pierwotne 6 450 9 279 2 810 1 897 6 860 9 468 2 342 2 174 9 644 9 022 1 314 w tym: Wspólna Polityka Rolna 6 450 9 279 2 810 1 897 6 860 9 468 2 342 2 174 9 644 9 022 1 314 Dochody wtórne 306 2 224 1 552 2 383 1 188 1 308 2 299 2 059 447 3 042 226 w tym: Europejski Fundusz Społeczny 297 2 212 1 536 2 315 1 177 1 285 2 292 1 817 428 3 031 213 Transfery kapitałowe 3 615 13 957 10 011 11 689 6 507 16 579 8 435 13 048 15 288 5 093 5 414 w tym: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 3 072 8 666 6 066 5 964 5 313 7 269 4 533 7 661 7 016 2 681 777 Fundusz Spójności 45 5 271 3 911 5 462 693 9 270 3 845 5 198 8 271 2 313 4 021 Rozchody 7 058 4 140 4 158 2 773 6 912 4 200 2 642 3 506 6 740 4 297 2 424 Składki na rzecz Unii Europejskiej 7 058 4 140 4 158 2 773 6 912 4 200 2 642 3 506 6 740 4 297 2 424 22 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy W efekcie powyższych zmian saldo przepływów finansowych pomiędzy Unią Europejską a Polską zmniejszyło się w ujęciu rok do roku o 5,9 mld (56,6%) i wyniosło 4,5 mld PLN. Na spadek przychodów na rachunku bieżącym złożył się mniejszy napływ środków w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (spadek o 43,9% do poziomu 1,3 mld PLN) oraz mniejszy napływ środków z Europejskiego Funduszu Społecznego (spadek o 90,7% do poziomu 0,2 mld PLN). Redukcja przychodów na rachunku kapitałowym to głównie wynik zmniejszenia transferów pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (0,8 mld PLN w III kwartale 2015 r. w stosunku do 4,5 mld PLN w III kwartale 2014 r.). Wśród Programów Operacyjnych finansowanych z EFRR jedynie PO Rozwój Polski Wschodniej oraz RPO województwa mazowieckiego i RPO województwa podlaskiego otrzymały więcej funduszy niż w analogicznym kwartale poprzedniego roku. W omawianym okresie do Polski nie napłynęły żadne środki w ramach dwóch najważniejszych Programów Operacyjnych, czyli PO Innowacyjna Gospodarka i PO Infrastruktura i Środowisko. Znacznie niższy poziom przychodów oraz będąca tego konsekwencją niekorzystna zmiana salda przepływów między Polską a UE najprawdopodobniej związana jest z okresem przejściowym między perspektywami finansowymi Unii Europejskiej na latach 2007 2013 oraz 2014 2020. Na przełomie dwóch perspektyw zwykle napływ środków z minionej perspektywy wyhamowuje, podczas gdy środki z nowej perspektywy nie napływają jeszcze w ilościach, które sugerowałby jej budżet. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 23

Rozdział 2 Rachunek finansowy

Rozdział 2 Rachunek finansowy Saldo rachunku finansowego w III kwartale 2015 r. było ujemne i wyniosło 7,5 mld PLN. Na saldo to złożyło się zmniejszenie aktywów zagranicznych w wysokości 2,9 mld PLN i równocześnie wzrost pasywów w stosunku do nierezydentów w wysokości 4,6 mld PLN. 2.1. Rachunek finansowy pasywa W III kwartale 2015 r. obserwowano znaczne zmiany w strukturze napływu kapitału zagranicznego. Dominującym elementem tego napływu były inwestycje bezpośrednie wynoszące 9,3 mld PLN, jak również inwestycje portfelowe, w wysokości 4,8 mld PLN. Jednocześnie odnotowano odpływ kapitału z tytułu pozostałych inwestycji w kwocie 9,5 mld PLN. Tabela 6. Rachunek finansowy pasywa (mln PLN) 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III Rachunek finansowy pasywa 22 224-1 500 12 932-12 494 8 386 34 346 31 705-9 515 23 968 22 410 4 587 Inwestycje bezpośrednie 5 857-1 482 6 888-8 454 19 542 12 430 17 928 3 694 18 185-2 663 9 259 Inwestycje portfelowe 12 164-6 224-2 209 3 558-1 043 19 026 4 507-11 513 8 115 4 271 4 803 Pozostałe inwestycje 4 203 6 206 8 253-7 598-10 113 2 890 9 270-1 696-2 332 20 802-9 475 2.1.1. Inwestycje bezpośrednie pasywa Saldo transakcji na pasywach inwestycji bezpośrednich w III kwartale 2015 r. wyniosło 9,3 mld PLN i było wyraźnie niższe niż w 2014 r. W przeciwieństwie do poprzedniego kwartału odnotowany został napływ kapitału. Dodatnie saldo opierało się przede wszystkim na reinwestycjach zysków w kwocie 7,1 mld PLN oraz dodatnim saldzie transakcji na akcjach i innych formach udziałów kapitałowych o wartości 3,6 mld PLN. Obniżyło je natomiast ujemne saldo na transakcjach instrumentami dłużnymi 1,5 mld PLN. Z perspektywy płyn- Tabela 7. Inwestycje bezpośrednie pasywa (mln PLN) 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III Inwestycje bezpośrednie pasywa 5 857-1 482 6 888-8 454 19 542 12 430 17 928 3 694 18 185-2 663 9 259 Akcje i inne formy udziałów kapitałowych -2 085-8 909-3 285 5 594 12 545 1 878 10 252 7 952 12 985-7 394 10 706 Akcje i udziały -8 026-10 607-3 847-717 2 180 1 422 1 485 2 218 3 319-3 806 3 627 Reinwestycje zysków 5 941 1 698 562 6 311 10 365 456 8 767 5 734 9 666-3 588 7 079 Instrumenty dłużne 7 942 7 427 10 173-14 048 6 997 10 552 7 676-4 258 5 200 4 731-1 447 26 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 9. Inwestycje bezpośrednie pasywa 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0-5 000-10 000-15 000-20 000 mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2012 2013 2014 2015 Akcje i udziały Reinwestycje zysków Instrumenty dłużne Inwestycje bezpośrednie pasywa nego roku, w roku kończącym się III kwartałem 2015 r., po raz kolejny mamy do czynienia z obniżeniem napływu kapitału do Polski. Podobnie jak w poprzednich kwartałach, na saldo inwestycji istotny wpływ miały pojedyncze transakcje. W III kwartale 2015 r. w porównaniu z poprzednimi kwartałami było ich stosunkowo niewiele, ale pomimo to ich wpływ na saldo inwestycji bezpośrednich był widoczny. Z uwagi na dużą wartość, największy wpływ miała jednostkowa transakcja likwidacji podmiotu specjalnego przeznaczenia. Kapitał napłynął głównie z Wielkiej Brytanii, Luksemburga i Niderlandów i trafił do podmiotów związanych z informacją i komunikacją, działalnością profesjonalną oraz przetwórstwem przemysłowym. Odpływ odnotowano m.in. w przypadku Szwecji, Niemiec i Szwajcarii, a w podziale branżowym wyróżnić można jedynie pośrednictwo finansowe. W inwestycjach bezpośrednich, patrząc z perspektywy powiązań kapitałowych, w III kwartale 2015 r. dominował napływ kapitału od inwestora bezpośredniego do polskiej spółki córki, gdzie odnotowano zarówno znaczne inwestycje w akcje i udziały, jak również duże reinwestycje zysków. Saldo transakcji pomiędzy innymi podmiotami w grupie było nieznacznie ujemne. Większość transakcji na pasywach inwestycji bezpośrednich dotyczyła podmiotów już istniejących i działających od dłuższego czasu. Były to przede wszystkim reinwestycje zysków, ale także transakcje fuzji i przejęć związane zarówno ze zmianą właścicieli, jak również reorganizacją struktur grup kapitałowych. Rezydenci w ramach inwestycji bezpośrednich zaciągali zobowiązania przede wszystkim w USD, natomiast spłacali zobowiązania w EUR i PLN. 2.1.2. Zagraniczne inwestycje portfelowe W III kwartale 2015 r. zarejestrowano napływ kapitału zagranicznego na rynek polskich papierów wartościowych. Wyniósł on 4,8 mld PLN. Dodatnie saldo było przede wszystkim Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2015 27

Rozdział 2 Tabela 8. Inwestycje portfelowe pasywa (mln PLN) 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III Inwestycje portfelowe pasywa 12 164-6 224-2 209 3 558-1 043 19 026 4 507-11 513 8 115 4 271 4 803 Udziałowe papiery wartościowe 4 422 2 145-630 2 376 1 527 8 176 7 378-7 571-725 7 654 123 Dłużne papiery wartościowe 7 742-8 369-1 579 1 182-2 570 10 850-2 871-3 942 8 840-3 383 4 680 Papiery dłużne długoterminowe 8 065-7 971-1 473 1 182-2 570 10 850-2 871-3 927 8 840-3 388 4 685 Instrumenty rynku pieniężnego -323-398 -106 0 0 0 0-15 0 5-5 rezultatem napływu kapitału inwestowanego w polskie dłużne papiery wartościowe w kwocie 4,7 mld PLN. Napływ inwestycji w papiery udziałowe był niewielki i wyniósł 0,1 mld PLN. W 2014 r. zanotowano dodatnie saldo napływu kapitału z tytułu inwestycji portfelowych w wysokości 4,5 mld PLN. W kategorii dłużnych papierów wartościowych głównym przedmiotem zainteresowania zagranicznych inwestorów były obligacje emitowane przez Skarb Państwa. W omawianym okresie miał miejsce napływ kapitału inwestowanego w te papiery, który wyniósł 3,4 mld PLN. W przypadku obligacji skarbowych emitowanych na rynkach międzynarodowych zanotowano odpływ kapitału netto, który wyniósł 3,0 mld PLN. W III kwartale 2015 r. Skarb Państwa wyemitował na rynkach zagranicznych obligacje nominowane w euro, o wartości nominalnej 1,0 mld EUR (4,2 mld PLN). Jednocześnie dokonano wykupu obligacji nominowanych w dolarach o wartości nominalnej 1,0 mld USD (3,6 mld PLN), nominowanych we frankach szwajcarskich o wartości nominalnej 0,4 mld CHF (1,5 mld PLN) oraz obligacji nominowanych w jenach o wartości nominalnej 25,0 mld JPY (0,8 mld PLN). W omawianym okresie na krajowym rynku obligacji skarbowych miał miejsce napływ kapitału, który wyniósł 6,4 mld PLN. Na tę kwotę złożyły się: wartość nabytych obligacji skarbowych nominowanych w złotych (6,3 mld PLN), narosłe odsetki, które powiększają wartość inwestycji nierezydentów (2,1 mld PLN) i odpływ kapitału z tytułu odsetek wypłaconych nierezydentom (2,0 mld PLN). W efekcie tych operacji udział portfela nierezydentów w całkowitej wartości obligacji skarbowych nominowanych w polskich złotych wyniósł na koniec III kwartału 2015 r. 39,7%. Wśród obligacji skarbowych nominowanych w złotych, nabywanych przez nierezydentów, zdecydowanie dominowały papiery o oprocentowaniu stałym. W omawianym okresie zagraniczni inwestorzy zakupili obligacje stałokuponowe o łącznej wartości 5,3 mld PLN. Biorąc pod uwagę pierwotne terminy zapadalności, zagraniczni inwestorzy najchętniej nabywali obligacje o terminie zapadalności ponad 10 lat (4,8 mld PLN) i pięcioletnie (również 4,8 mld PLN). Sprzedawano natomiast obligacje dziesięcioletnie (-0,6 mld PLN) ) i o terminie zapadalności krótszym niż pięć lat (-2,6 mld PLN). Według danych Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, głównymi nabywcami obligacji skarbowych nominowanych w złotych były banki centralne krajów Dalekiego Wschodu, fundusze inwestycyjne i banki komercyjne zarejestrowane w Stanach Zjednoczonych oraz podmioty sektora finansowego z Wielkiej Brytanii. Wśród sprzedających dominowały fundu- 28 Narodowy Bank Polski