INWETARYZACJA POOBOZOWEGO DREWNIANEGO BARAKU GOSPODARCZEGO O NUMERZE INW. A-79

JEDNOSTKA PROJ. CEMPLA I PARTNERZY KONSERWACJA ZABYTKÓW MAREK JÓZEF CEMPLA 31-028 Kraków, ul. św. KrzyŜa 7/8 tel./fax 421-66-75 INWESTOR Państwowe Muzeum Auschwitz Birkenau w Oświęcimiu 32-603 Oświęcim, ul. Więźniów Oświęcimia 20 OBIEKT POOBOZOWY DREWNIANY BARAK GOSPODARCZY O NR. INW. A-79 na działkach nr 1507/2, 1529/13, obręb Oświęcim ul. Więźniów Oświęcimia 20, 32-603 Oświęcim NAZWA INWETARYZACJA POOBOZOWEGO DREWNIANEGO BARAKU GOSPODARCZEGO O NUMERZE INW. A-79 FAZA INWENTARYZACJA ARCHITEKTONICZNA NR DOK. OSW-A79-I-A AUTOR mgr inŝ. arch. Marek Cempla MP-0112, UP 383/78 WSPÓŁPRACA mgr inŝ. arch. Sabina Więcek Stanisław Cechosz Łukasz Holcer DATA KRAKÓW, grudzień 2011 r. 1

SPIS ZAWARTOŚCI: I. CZĘŚĆ OPISOWA. 1. Informacje wstępne. 2. Podstawy opracowania. 3. Cel, przedmiot i zakres opracowania. 4. Lokalizacja inwentaryzowanego obiektu. 5. Charakterystyka obiektu. 6. Uwagi końcowe. II. CZĘŚĆ GRAFICZNA. Rys. I.1 Sytuacja...1:1000 Rys. I.2 Rzut przyziemia, Przekrój E-E...1:20 Rys. I.3 Rzut więźby dachowej...1:20 Rys. I.4 Rys. I.5 Rys. I.6 Rzut dachu...1:50 Przekrój A-A...1:20 Przekrój B-B...1:20 Rys. I.7 Przekrój C-C...1:20 Rys. I.8 Przekrój D-D...1:20 Rys. I.9 Elewacja południowa (frontowa)...1:20 Rys. I.10 Rys. I.11 Elewacja północna...1:20 Elewacja wschodnia...1:20 Rys. I.12 Elewacja zachodnia...1:20 Rys. I.13 Rys. I.14 Okno O1 zestawienie elementów...1:10 Okno O2 zestawienie elementów...1:10 Rys. I.15 Drzwi D1 zestawienie elementów...1:10 Rys. I.16 Drzwi D2 zestawienie elementów...1:10 2

I. CZĘŚĆ OPISOWA 1. INFORMACJE WSTĘPNE 1. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu jest państwową instytucją kultury, wpisaną do rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, pod numerem: P-0276015-34000000 53-1-831-07225, wg danych wymienionych w księdze rejestrowej RNiK 22/92. 2. Tereny byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu i Brzezince wraz z historycznymi ogrodzeniami, wszystkimi zabudowaniami i urządzeniami, które związane były z funkcjonowaniem obozu, a znajdują się na terenie objętym wpisem, w granicach przynaleŝnych do Państwowego Muzeum Auschwitz Birkenau, wpisano do rejestru zabytków woj. bielskiego pod numerem A-714/95. 3. Relikty KL Auschwitz wpisano w 1979 roku na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. 4. Decyzją Ministra Kultury i Sztuki z dnia 06.07.1998r. numer DM-IV/PRM/25/98 Państwowe Muzeum Auschwitz Birkenau w Oświęcimiu zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów 2. PODSTAWY OPRACOWANIA 1. Umowa Zlecenie nr 89/Kon/RB/2011. 2. Aktualnie obowiązujące przepisy prawne. 3. Wizja lokalna, oględziny stanu technicznego obiektu oraz pomiary w terenie, zdjęcia budynku. 4. Inwentaryzacja budowlano - konserwatorska obiektu: Poobozowy drewniany barak gospodarczy o numerze inw. A-79, mgr inŝ. Barbara Siwek, Oświęcim, maj 2010r (opracowanie nieukończone). 5. Materiały archiwalne Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. 6. Karta inwentaryzacyjna obiektu muzealnego 7. Ekspertyza mykologiczno-entomologiczna poobozowego drewnianego budynku gospodarczego w Oświęcimiu; dr inŝ. Ewa Kisielowska - Laboratorium Usługowe GRZYB.E.K., mgr inŝ. Beniamin Kisielowski, Kraków, grudzień 2011 r. 8. Poobozowy drewniany barak gospodarczy o numerze inw. A-79. Ekspertyza stanu technicznego konstrukcji budynku., mgr inŝ. Lech Sobieszek, mgr inŝ. Tomasz Wróbel, Kraków, grudzień 2011 r. 3. CEL, PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania, zgodnie ze wskazaniami umowy zawartej między Inwestorem a Wykonawcą, jest INWENTARYZACJA ARCHITEKTONICZNA drewnianego baraku gospodarczego o numerze inw. A-79 zlokalizowanego w obrębie ogrodu komendanta byłego obozu koncentracyjnego, Rudolfa Hössa. Stan techniczny przedmiotowego obiektu jest katastrofalny. Wymaga bezzwłocznej interwencji budowlanokonserwatorskiej. 3

W celu opracowania architektoniczno-budowlanej dokumentacji remontu drewnianej szopy sporządza się inwentaryzację architektoniczną stanu istniejącego w zakresie: charakterystycznych rzutów, przekrojów oraz widoków elewacji, wraz z inwentaryzacją uszkodzeń i wprowadzeniem numeracji belek drewnianych. 4. LOKALIZACJA INWETARYZOWANEGO OBIEKTU Budynek oznaczony numerem inw. A-79 zlokalizowany jest w części północno - wschodniej terenów naleŝących do Państwowego Muzeum Auschwitz Birkenau w Oświęcimiu, na działkach o numerach ewidencyjnych 1507/2, 1529/13. Teren mieszczący się w granicach ogrodzenia budynku nazywany jest Ogrodem Hössa. Tworzą go głównie działki, na których usytuowany jest barak oraz działki nr 1503/2, 1500/2. Od strony wschodniej, północnej oraz zachodniej ogrodzenie ogrodu stanowi mur, natomiast od strony południowej wykonane jest z prefabrykowanych elementów Ŝelbetowych. Poza ogrodzeniem ogród komendanta byłego obozu koncentracyjnego otaczają działki stanowiące własność prywatną, usytuowane przy ul. Legionów i Więźniów Oświęcimia o numerach 1529/12, 1803/3, 1803/4, 1507/1, 1503/1, 1500/1, 1499/1, 1497/3, 1497/5, 1496/20, 1496/33 oraz działki stanowiące własność Muzeum o numerach 1895/5, 1895/29, 1499/2, 1497/4, 1497/6, 1496/2. Dawny obóz koncentracyjny Auschwitz - Birkenau został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-714/95 decyzją z dnia 02.08.1995 r. Dojazd do budynku i terenu objętego inwentaryzacją odbywa się istniejącym zjazdem z drogi publicznej (ul. Legionów). Istniejąca lokalizacja obiektu pozostaje bez zmian. Nie planuje się równieŝ ingerencji w teren otaczający przedmiotowy budynek. 5. CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU 5.1. HISTORIA OBIEKTU Budynek A-79 wybudowany został w roku 1944 w obrębie uŝytkowej części ogrodu Hössa. Kwerenda historyczna opracowana przez Muzeum dla ogrodu komendanta obozu Rudolfa Hossa, ze szczególnym uwzględnieniem drewnianej szopy, opisuje ogród następująco: Ogród komendanta Hossa posiadał powierzchnię około 49 arów. Faktycznie były to dwa ogrody. Jeden z nich mniejszy otaczający willę o powierzchni około 20 arów z domkiem letnim, basenem i pergolami oraz drugi większy o powierzchni około 29 arów ze szklarnią, inspektami i drewnianą szopą magazynem. Ogrody te oddzielał mur z otynkowanej cegły. W murze były dwa przejścia. Jedno z nich zamykała metalowa krata natomiast drugie ozdobne, drewniane drzwi. Od obozu ogrody oddzielał wysoki na około 3 metry mur wykonany w części z cegły, a w części z betonowych płyt obsadzony winoroślą. 4

Po wyzwoleniu w granicach Muzeum znalazł się cały ogród gospodarczy ze szklarnią, kotłownią, inspektami i budynkiem gospodarczym o powierzchni 29 arów oraz fragment ogrodu przydomowego z domkiem letnim, basenem i pergolami o powierzchni 6 arów. Willę oraz pozostałą część ogrodu bezpośrednio otaczającą dom odzyskali dawni właściciele 1. W Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz Birkenau znajduje się bardzo mało informacji na temat utworzonego przy willi komendanta obozu ogrodu, a szczególnie niewiele jest wzmianek o obiektach pomocniczych wybudowanych w ogrodzie. ( ) Po wyzwoleniu w dawnym ogrodzie komendanta obozu hodowano warzywa dla potrzeb stołówki Ŝywiącej pracowników Muzeum.( )Po zlikwidowaniu stołówki teren ogrodu podzielony został na działki pracownicze. W uŝytkowaniu pracowników znalazła się równieŝ szklarnia. Od 1993 roku wraz z utworzeniem stanowiska specjalisty ds. konserwacji zieleni rozpoczęte zostały prace związane z odrestaurowaniem ogrodu. Pierwszym krokiem było ustalenie, które z roślin są historycznie cenne (cisy, kosodrzewina, chojna kanadyjska, kokornak, klon palmowy), a które to samosiewki i nasadzenia powojenne (wycinka ich nastąpiła w 1994 roku). Odtąd widoczne stały się ozdobne kraty zamocowane w murach otaczających ogród: dwie w formie okien i jedna w formie drzwi, a takŝe kamienne słupy nośne pergoli. Następnie przeprowadzono odchwaszczenie i zdjęcie humusu z kamieni tworzących architekturę trwałą ogrodu. Odsłonięte zostały ścieŝki i bezpośrednie otoczenie domku letniego wyłoŝone piaskowcem, a takŝe basen z kaskadą wodną. Odsłonięta została równieŝ ścieŝka wyłoŝona betonowymi, kwadratowymi płytkami - wykonano ją juŝ po wojnie. Dalsze prace prowadzone w ogrodzie polegały na bieŝącej pielęgnacji drzew i krzewów, koszeniu trawy oraz chemicznym odchwaszczaniu.( ) Plan i fotografie obiektu znajdujące się w Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz Birkenau: 1. W Archiwum znajduje się jeden plan, na którym zaznaczona jest szopa drewniana. Jest on oznaczony: Dp. Z. Bau. 480 1. Beslanglan des Kommandantenhauses ( plan willi komendanta obozu z ogrodem oraz z obiektami znajdującymi się w ogrodzie łącznie z drewnianą szopą ) 2. Fotografia zatytułowana Szopa w ogrodzie Hossa o numerze inwentaryzacyjnym 8488 wykonana po wojnie. 3. Kolejna fotografia fragmentu obiektu to zdjęcie fragmentu ściany obiektu fotografia wykonana w czasie II wojny światowej przez kierowcę R. Hössa. Materiały znajdujące się w Dziale konserwacji Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau: - teczka obiektu A 78 79 80 (ogród Hossa).( ) 2 Na planie Dp. Z. Bau. 480 1 Beslanglan des Kommandantenhauses widnieje napis Wäschetrocken-Schuppen co wskazuje, Ŝe szopa mogła słuŝyć, bądź została zaprojektowana, jako suszarnia odzieŝy. 1 Dział Konserwacji, segregator dotyczący ogrodu Hossa, informacja p. Barbary Siwek byłego pracownika Muzeum, specjalisty ds. zieleni. 2 Kwerenda historyczna opracowana przez Muzeum dla ogrodu komendanta obozu Rudolfa Hossa, ze szczególnym uwzględnieniem drewnianej szopy, Oświęcim 2011 r. 5

Zgodnie z informacjami z karty inwentaryzacyjnej obiektu muzealnego Państwowego Muzeum w Oświęcimiu pierwsze prace remontowe na obiekcie przeprowadzono w roku 1966, kiedy to wykonano remont dachu, a w latach kolejnych: 1967 naprawę dachu wraz z przekryciem papą; 1968 wykonano przepierzenia i naprawiono rynny, 1969 wykonano naprawy i przeczyszczono rynny i rury spustowe, 1971 przekryto budynek eternitem, 1977 zainstalowano instalację odgromową na obiekcie. W latach funkcjonowania Muzeum, kiedy część ogrodu Hössa została zaadaptowana na ogródki działkowe dla pracowników placówki, drewniany budynek był uŝytkowany do celów gospodarczych. 5.2. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO 5.2.1. INFORMACJE OGÓLNE Budynek A-79 jest w stanie katastrofalnym. Jego konstrukcja jest niestabilna i wymaga niezwłocznego podjęcia działań budowlano-konserwatorskich. Ok. 30 % elementów drewnianych jest uszkodzona lub nie istnieje. Dach uległ znacznym odkształceniom, jego powierzchnia jest nieszczelna, co pogłębia destrukcję obiektu wywołaną czynnikami atmosferycznymi. Destrukcji uległo orynnowanie wraz z rurami spustowymi oraz instalacja odgromowa. Obiekt przez lata uŝytkowany był do celów gospodarczych w sposób niezapewniający spełnienia wymagań o których mowa w art. 5 ust. 2 ustawy Prawo Budowlane. Dopuszczono do nadmiernego pogorszenia się jego właściwości uŝytkowych i sprawności technicznej. W związku z groŝącym niebezpieczeństwem, przed wykonaniem pomiarów inwentaryzacyjnych oraz badań, konstrukcję budynku tymczasowo wzmocniono (grudzień 2011 r.). 5.2.2. KONSTRUKCJA BUDYNKU 5.2.2.1. Fundamenty/Cokół Obiekt posadowiony na fundamencie wykonanym z cegły ceramicznej na zaprawie cementowo-wapiennej. Odkrywki (na głębokość ok. 50 cm) wykonane w obrębie fundamentów pozwoliły stwierdzić, Ŝe fundament osadzono na głębokości ok. 30-35 cm poniŝej terenu na warstwie gruzobetonu z kamieniami. Fundament przechodzi płynnie w cokół, przekryty podwójną warstwą papy. Widoczna erozja spoin w ścianach fundamentowych spowodowana czynnikami biologicznymi i atmosferycznymi. Cegła w stanie dobrym, częściowo ukryta w ziemi na fragmencie elewacji wschodniej. 5.2.2.2. Ściany Ściany drewniane w konstrukcji na węgieł (naroŝniki) i sumikowo-łątkowej (ściana frontowa i tylna) wykonano z drewna rozbiórkowego róŝnych gatunków. Belki i słupy konstrukcyjne ścian wykonano z ociosanych czterostronnie bali (krawęŝniaki). Węzły naroŝne wykonano w nakładkę zwykłą z ostatkami. 6

Belki łączone ze słupami na wrąb. Nie zauwaŝono występowania łączeń belek dyblami w pionie. Poziome spoiny między belkami wykonane jako styk prosty, nieuszczelniony. Na podwalinie z cegły ceramicznej (gr. 25cm), zaizolowanej od góry podwójną warstwą papy, ustawiono konstrukcję z belek i słupów (układ ściany frontowej i tylnej: węgieł belka - słup belka - otwór wejściowy słup belka słup belka węgieł; układ ściany bocznej: węgieł belka węgieł). Słupki konstrukcji ścian i otworów zaopatrzone są w Ŝłobek na czopy belek konstrukcji ścian. Otwory okienne posiadają osobne nadproŝa (okno O1 dodatkowo posiada przekrycie obustronne opaskami z desek drewnianych). 5.2.2.3. Dach Dach wykonany w konstrukcji płatwiowo-kleszczowej z pojedynczym stolcem wiszącym. Krokwie wiązara pełnego (4 szt.) uchwycono w 2 pary kleszczy dolnych (plennice) i górnych (osadzonych bezpośrednio nad płatwią kalenicową wykonanych z desek struganych). Płatew kalenicowa podparta dodatkowo mieczami opartymi na stolcach. Pokrycie dachu stanowi konstrukcja z desek struganych o gr. 25mm, pokrytych papą i płytami azbestowymi gr. 5 mm i wymiarach 40x40. Kalenica oraz naroŝa kryte gąsiorami. Woda z dachu odprowadzona była rynnami ułoŝonymi wzdłuŝ wszystkich krawędzi dachu i rurami spustowymi po krótszych bokach ścian. Obecnie relikty rynien widoczne są na elewacji zachodniej. Na pozostałych odcinkach o ich istnieniu świadczą przymocowane do zakończeń krokwi haki mocujące na rynny. Od strony elewacji wschodniej i zachodniej widoczne fragmenty dolnych odcinków rur spustowych. Od strony północnej (fragmenty) i zachodniej (całość) na dachu pojawiła się zieleń (mech). 5.2.2.4. Posadzka Posadzka ceramiczna z cegieł o wymiarach 6 x 25,5 x 12 cm w układzie mijankowym. Nie rozpoznano ilości i rodzaju warstw podposadzkowych. 5.2.2.5. Stolarka okienna Istniejąca stolarka okienna stanowi element wtórny w budynku. Archiwalne zdjęcia z okresu II wojny światowej pokazują otwory bez widocznych skrzydeł okiennych. Skrzydła mogły być demontowalne bądź w ogóle nie występowały. Okno O1 osadzono w otworze z nadproŝem belkowym, flankowanym słupkami, z opaskami drewnianymi. Wykonane zostało z elementów drewnianych (deski) w konstrukcji ościeŝnicowej - dwuskrzydłowej. Ramiaki wykonane z 2 deseczek o wymiarach 2,2x3,8 cm i 1,8x3,8 cm. Szklenie montowane gwoździami do ościeŝnicy i zabezpieczone spoiną, która uległa silnemu starciu. Brak jednej z 4 tafli szkła. Od frontu w zewnętrznych naroŝnikach skrzydeł widoczne stalowe ozdobne elementy. Zawiasy stalowe - wbijane (francuskie). Okno zamykane od wewnątrz za pomocą zakrętki dźwigowej osadzonej na blaszce u góry i dołu skrzydła okiennego. Nie zauwaŝono zawiasów od strony wewnętrznej, lecz najprawdopodobniej musiało ono wcześniej tam występować. 7

Okno O2 osadzono w otworze okiennym, w części północno-zachodniej obiektu, wykonanym ze słupów i belki nadproŝa z bali drewnianych. Konstrukcja skrzydła wykonana z listewek drewnianych 2,5x5,5cm (4szt.), 2,5x3cm (3 szt.), 1,5x4cm (4 szt.), 1,5x1cm (3 szt.). Szklenie małymi taflami szkła akrylowego widoczne liczne ubytki. 5.2.2.6. Przepierzenia Materiały archiwalne dotyczącej obiektu nie informują czy został on wykonany z wewnętrznymi podziałami na pomieszczenia. Występujące obecnie podziały (3 ścianki) wykonano z prostych konstrukcji z belek i desek przeniesionych z innych obiektów (część z nich posiada krawędzie na pióro i wpust, część proste). Ściany wydzielające pomieszczenie nr 0.3 dodatkowo mocowano do kleszczy dolnych wiązarów pełnych konstrukcji dachu. W pom. 0.1 ściany zewnętrzne obłoŝone zostały supremą gr. 4cm a cokół wykończono zaprawą. 5.2.2.7. Drzwi Skrzydło drzwi D1 zostało najprawdopodobniej przeniesione z innego obiektu i poszerzone. Wykonane z desek przybitych do 2 poprzeczek i zastrzału, osadzone na 2 zawiasach stalowych przykręcanych do deski konstrukcji ściany działowej. Zamykane stalowym skoblem pod kłódkę. Drzwi D2 równieŝ wykonane z desek, osadzone na 3 zawiasach przykręcanych oraz zamykane na 2 skoble. Okucia wykonane ze stali. 5.2.2.8. Instalacje Obiekt wyposaŝono w instalacje odgromową obecnie mocno uszkodzoną. Woda spływająca z dachu odprowadzona była do kanalizacji ogólnospławnej. Przy elewacji wschodniej i zachodniej widoczne wpusty na rury spustowe. 5.2.3. KOROZJA BIOLOGICZNA ELEMENTÓW BUDYNKU Badania mykologiczne i entomologiczne wykonane w grudniu 2011 r. stwierdziły bardzo silne zagrzybienie elementów budowlanych obiektu drewnianych i in. Zaobserwowano silny rozwój grzybów pleśniowych z klasy Micromycetes. Wśród nich zarejestrowano w pobranych próbkach grzyby toksynotwórcze, które oddziaływają rakotwórczo, mutagennie, teratogennie, ceto- i filotoksycznie, hemato- i hepatotoksycznie itd. Kontakt z nimi stanowi istotne zagroŝenie dla zdrowia. Zarejestrowano równieŝ rozwój grzybów z klasy Basidiomycetes (podstawczaki) z gatunków Coniophora cerebella (brunatny grzyb domowy) oraz Poria vaporaria (grzyb domowy biały). Powodują one silny destrukcyjny rozpad drewna. Materiały nieorganiczne w kontakcie z mikroorganizmami ulegają powolnej korozji. 8

Część drewnianych elementów została osłabiona działalnością szkodników owadzich spuszczela pospolitego i tykotka. Zaobserwowano równieŝ występowanie kolebek poczwarkowych owadów z rodz. kózkowatych, Ŝerujących pod nieusuniętą korą. Zarówno drewniane jak i murowane elementy w obiekcie wykazują daleko posuniętą korozję biologiczną substancji budowlanej. Jej działanie jest ściśle powiązane z innymi czynnikami korodującymi, a w szczególności z destrukcyjnym działaniem wszelkiego rodzaju zawilgoceń i wód. Drewno poddane takim działaniom zmienia swoje właściwości fizykochemiczne. ObniŜeniu ulegają właściwości mechaniczne. 5.2.4. PARAMETRY TECHNICZNO-UśYTKOWE 1. Powierzchnia zabudowy.124,48 m² 2. Kubatura brutto obiektu. ok. 310,12 m³ 3. Dł. elewacji frontowej...20,66 m (mierzona w długości belek) 4. Szerokość budynku..6,55 m 5. Wysokość budynku...3,43 m 6. Zestawienie powierzchni: Numer pom.: Powierzchnia: 0.1 14,41 m² 0.2 30,86 m² 0.3 21,61 m² 0.4 45,60 m² suma: 112,48 m² 6. UWAGI KOŃCOWE Nie wyznaczano geodezyjnego poziomu odniesienia dla potrzeb inwentaryzacji. Opracowanie: Kraków, 30.12.2011 r. mgr inŝ. arch. Marek Cempla mgr inŝ. arch. Sabina Więcek 9

II. CZĘŚĆ GRAFICZNA Rys. I.1 Sytuacja...1:1000 Rys. I.2 Rzut parteru...1:20 Rys. I.3 Rzut więźby dachowej...1:20 Rys. I.4 Rys. I.5 Rys. I.6 Rzut dachu...1:50 Przekrój A-A...1:20 Przekrój B-B...1:20 Rys. I.7 Przekrój C-C...1:20 Rys. I.8 Przekrój D-D...1:20 Rys. I.9 Elewacja południowa (frontowa)...1:20 Rys. I.10 Rys. I.11 Elewacja północna...1:20 Elewacja wschodnia...1:20 Rys. I.12 Elewacja zachodnia...1:20 Rys. I.13 Rys. I.14 Okno O1 zestawienie elementów...1:10 Okno O2 zestawienie elementów...1:10 Rys. I.15 Drzwi D1 zestawienie elementów...1:10 Rys. I.16 Drzwi D2 zestawienie elementów...1:10 10