Patologia męskiego układu rozrodczego KANALIKI PLEMNIKOTWÓRCZE: - nabłonek plemnikotwórczy - komórki Sertoliego J Ą D R O TKANKA ŚRÓDMIĄŻSZOWA (tkanka łączna): - komórki Leydiga - fibroblasty, makrofagi, komórki tuczne - kolagen - naczynia krwionośne i limfatyczne NOWOTWORY 1
NOWOTWORY najważniejsza przyczyna bezbolesnego powiększenia jądra!!! szczyt zachorowalności 15 24 r. ż. poziom markerów nowotworowych: wzrost hcg zawsze w choriocarcinoma wzrost AFP zawsze w guzie zatoki endodermalnej WEWNĄTRZKANALIKOWA NEOPLAZJA KOMÓREK ROZRODCZYCH INTRATUBULAR GERM CELL NEOPLASIA (IGCN) NEOPLASMA IN SITU polimorficzne komórki nowotworowe: 1. powiększone, hiperchromatyczne jądra, 2. nieregularne pogrubienie błony jądrowej 3. duże jąderka 4. jasna cytoplazma błona podstawna kanalików nie jest naciekana!!! WEWNĄTRZKANALIKOWA NEOPLAZJA KOMÓREK ROZRODCZYCH 50% INWAZYJNY GUZ GERMINALNY w ciągu 5 lat od rozpoznania IGCN 2
CZYNNIKI RYZYKA: 1.wnętrostwo 2.dysgenezja gonad 3.czynniki genetyczne 4.uprzednio rozpoznany guz jądra 5.niepłodność z oligospermią BIOPSJA!!! PODZIAŁ Nowotwory GERMINALNE = zarodkowe nowotwory jądra - większość z nich to guzy bardzo złośliwe - wcześnie dają przerzuty - zwykle występują u młodych mężczyzn Nowotwory NIEGERMINALNE - na ogół są łagodne - niektóre wytwarzają hormony sterydowe NASIENIAKI 3
NASIENIAK KLASYCZNY 50% zarodkowych nowotworów jąder między 40-50 r. ż. nasieniaki są zwykle ograniczone do jądra w momencie rozpoznania wybitnie promienioczuły!!! NASIENIAK MAKRO: - zwykle dobrze odgraniczone - duże, lite lub wieloguzkowe - miękkie, szaro kremowe (ogniska martwicy) - guz uwypukla się ponad powierzchnię przekroju zajętego jądra NASIENIAK MIKRO: 1. gniazda komórek neo z przegrodami łącznotkankowymi 2. naciek z limfocytów w przegrodach 3. duże, dobrze odgraniczone, jednorodne komórki o jasnej cytoplazmie (glikogen) 4. duże jądro, wyraźne jąderka 4
NASIENIAK SPERMATOCYTOWY 55 r.ż. nie związany z klasycznym nasieniakiem nie powstaje na podłożu IGCN bardzo rzadko przerzuty NASIENIAK SPERMATOCYTOWY MAKRO: szary 7 cm średnicy miękki uwypukla się NASIENIAK SPERMATOCYTOWY MIKRO: 3 typy komórek: - małe (podobne do limfocytów) - średnie (przypominają spermatocyty 2N) najwięcej!!! - olbrzymie jedno lub wielojądrowe 5
NIENASIENIAKI POTWORNIAKI różnicujące się w kierunku tkanek somatycznych (tkanek zarodka) u dzieci: jednorodny u dorosłych: składnik guzów mieszanych łagodne lub złośliwe POTWORNIAKI MAKRO: Torbielowaty guz 6
Histologiczne warianty: POTWORNIAKI 1. Potworniaki dojrzałe 2. Potworniaki niedojrzałe 3. Potworniaki z wtórną transformacją złośliwą POTWORNIAKI DOJRZAŁE z dobrze zróżnicowanych dojrzałych tkanek i komórek (tkanka nerwowa, chrząstka, tkanka tłuszczowa, pasma tkanki łącznej, kość, włosy, nabłonki, pnie nerwowe, zęby, siatkówka oka) wszystkie te elementy leżą bezładnie przemieszane z tkanką łączną częściej u dzieci i noworodków POTWORNIAKI NIEDOJRZAŁE zawierają niedojrzałe elementy somatyczne (niedojrzałe tkanki np.: neuroepitelium, blastema, niedojrzała chrząstka, embrionalne cewki gruczołowe) w połączeniu z elementami dojrzałymi nowotwór złośliwy 7
NIEDOJRZAŁY ZRĄB OTACZA STRUKTURĘ CEWKOWĄ BLASTEMA + MYKSOIDNE PODŚCIELISKO + STRUKTURY CEWKOWE NIEDOJRZAŁE NEUROEPITELIUM POTWORNIAKI Z TRANSFORMACJĄ ZŁOŚLIWĄ na bazie elementów potworniaka dochodzi do rozwoju nowotworu złośliwego obecny wyraźnie złośliwy składnik: rak płaskonabłonkowy, rak gruczołowy, rak niezróżnicowany, mięsak YOLK SAC TUMOR różnicujący się w kierunku komórek zatoki endodermalnej, w kierunku struktur pęcherzyka żółtkowego u chłopców poniżej 3 r. ż. - najczęstszy pierwotny nowotwór jądra u dorosłych najczęściej towarzyszy rakowi zarodkowemu AFP (+) w surowicy krwi i IHCH 8
YOLK SAC TUMOR MAKRO: duży dobrze odgraniczony powierzchnia przekroju jest szaro brunatno biaława, śluzowata YOLK SAC TUMOR MIKRO: najczęściej mikrotorbielkowaty struktury gruczołowe, brodawkowate, ławicowe kwasochłonne ciałka szkliste w obrębie komórek oraz pozakomórkowo wodniczki w obrębie cytoplazmy komórek nowotworowych ciałka Schiller - Duvala CHORIOCARCIONOMA różnicuje się w kierunku tkanek pozazarodkowych (cyto - i syncytiotrofoblast) częściej składnik mieszanych guzów germinalnych bardzo złośliwy przerzuty do mózgu, płuc, wątroby 20 30 r.ż. hcg (ginekomastia, thyreotoxicosis) 9
CHORIOCARCINOMA MIKRO: 2 typy komórek: - komórki typu cytotrofoblastu: - prostokątne, wyraźne granice komórkowe - jedno jądro, jasna/bladoróżowa cytoplazma - komórki typu syncytiotrofoblastu: - duże, o nieregularnych jądrach, wielojądrowe - cytoplazma czerwona z wodniczkami, zawierającymi erytrocyty komórki typu trofoblastu komórki typu syncytiotrofoblastu CARCINOMA EMBRYONALE bardzo często składnik guzów mieszanych najczęściej między 20-35 r.ż. w chwili rozpoznania u 40% objawy przerzutów nowotworowych 10
CARCINOMA EMBRYONALE MAKRO: słabo odgraniczony często naciekający najądrze, powrózek nasienny CARCINOMA EMBRYONALE MIKRO: komórki nowotworowe duże, o zasadochłonnej cytoplazmie komórki mają niewyraźne granice, duże jądra i wyraźne jąderka MIESZANE GUZY GERMINALNE 11
MIESZANE GUZY GERMINALNE 60% wszystkich nowotworów jąder i około 1/3 nowotworów germinalnych jąder najczęściej: teratoma, carcinoma embryonale, yolk sac tumor nowotwory złośliwe odmianą jest wielozarodkowiak (polyembryoma) NOWOTWORY ZE SZNURÓW PŁCIOWYCH I PODŚCIELISKA GONAD (4%) 1. GUZ Z KOMÓREK SERTOLIEGO (SERTOLI CELL TUMOR, SERTOLIOMA, ANDROBLASTOMA) (w 10% złośliwy) 2. GUZ Z KOMÓREK LEYDIGA (LEYDIG CELL TUMOR, LEYDIGIOMA) (u dzieci łagodne, u 10% dorosłych złośliwe) 3. ZIARNISZCZAK (GRANULOSA CELL TUMOR) 12
INNE ZMIANY W OBRĘBIE JĄDRA WNĘTROSTWO ATROFIA WODNIAK SKRĘT ŻYLAKI POWRÓZKA NASIENNEGO WNĘTROSTWO = stan, w którym nie dokonał się proces przemieszczenia się jądra z jamy brzusznej do moszny. 1 2 % chłopców częściej u wcześniaków i dystrofików 13
WNĘTROSTWO Pierścień pachwinowy wewnętrzny Kanał pachwinowy Pierścień pachwinowy zewnętrzny Brzuszne 10% Pachwinowe Kroczowe Normalne położenie WNĘTROSTWO Leczenie operacyjne przeprowadzane i zakończone przed 12-18 m.ż. (może wcześniej - po 3-6 m.ż.) Niepłodność: od 12%, gdy leczenie przeprowadzono przed 2 rokiem życia do 80%, gdy leczenie odbyło się po okresie dojrzewania. Ryzyko przemiany nowotworowej!!! ATROFIA Przyczyny: - genetyczne (np. zespół Klinefeltera) - przewlekłe zapalenie - wnętrostwo - podeszły wiek (miażdżyca) - wyniszczenie - awitaminoza - niedoczynność przysadki - napromienianie - przewlekły wpływ estrogenów 14
WODNIAK SKRĘT Wysokie zawieszenie jądra, Nadmierna ruchomość Gwałtowny ruch/wysiłek fizyczny Ból + obrzęk ŻYLAKI POWRÓZKA NASIENNEGO 15
PROSTATA PROSTATA - histologia OBJAWY BPH objawy podrażnieniowe: częstomocz nykturia (oddawanie moczu w nocy) gwałtowne parcia na mocz niemożność powstrzymania mikcji ból w trakcie mikcji objawy "przeszkody podpęcherzowej": trudność w rozpoczęciu mikcji zwężony strumień moczu wydłużony czas mikcji osłabienie strumienia moczu i/lub przerwany wyciek moczu wykapywanie moczu po zakończeniu mikcji zatrzymanie moczu. 16
CO DALEJ? Zmiany łagodne prostaty??? Rak prostaty??? 1 WSZA OPCJA OPTYMISTYCZNA ROZROST GUZKOWY PROSTATY - gł. strefa wewnętrzna + strefa pośrednia - częstość rośnie wraz z wiekiem, od 40 roku życia -> 80 r.ż. 90% - objawy u 25% z histologicznie stwierdzonym rozrostem stercza 17
ROZROST GUZKOWY PROSTATY - przyczyna??? synergistyczne działanie androgenów i estrogenów: 5-alfa - reduktaza testosteron dihydrotestosteron (DHT) + 3-alfa androstendiol ROZROST GUZKOWY PROSTATY MAKRO: powiększenie stercza; masa powyżej 50 g względnie dobrze odgraniczone (nieotorebkowane) guzki uwypuklające się ponad powierzchnię przekroju ROZROST GUZKOWY PROSTATY MIKRO: proliferujące struktury gruczołowe i włóknisto-mięśniowe podścielisko 1. grupy cewek gruczołowych wysłanych wysokim nabłonkiem walcowatokomórkowym 2. stłoczenie proliferujących komórek nabłonka gruczołowego -> struktury brodawkowate proliferujące fibroblasty i miocyty gładkie 3. warstwa komórek podstawnych oraz błona podstawna zachowana 18
wysoki nabłonek gruczołowy, natłok komórkowy, struktury brodawkowate ciała piaszczakowate (corpora amylacea) WEWNĄTRZNABŁONKOWA NEOPLAZJA PROSTATY (PIN) - proliferacja nabłonka cew gruczołowych - zaburzenia architektury nabłonka cew gruczołowych - polimorfizm komórkowy - obecna warstwa komórek podstawnych i nieuszkodzona błona podstawna cewek 2 GA OPCJA MNIEJ OPTYMISTYCZNA 19
RAK PROSTATY - najczęstszy nowotwór złośliwy narządowy u mężczyzn - druga, po raku płuca nowotworowa przyczyna zgonu u mężczyzn po 50 r.ż. - przyczyna???? cz. hormonalne, genetyczne, środowiskowe - stężenie PSA w surowicy krwi > 4 ng/l - USG przezodbytnicze + biopsja igłowa!!! RAK PROSTATY - najczęściej w strefie obwodowej stercza (zmiana łatwo wyczuwalna w badaniu per rectum; DRE-digital rectal examination) - przerzuty do kości - najczęściej jest to gruczolakorak!!! OBJAWY długo bez objawów!!! objawy uciskowe sugerujące BPH: częstomocz, utrudnienie oddawania moczu, słaby strumień moczu, nagłe uczucie parcia na mocz konieczność pilnego oddania moczu. 20
RAK PROSTATY MAKRO: słabo odgraniczone zmiany guzkowe w obwodowej części stercza lite, spoiste, szaro białawe lub szaro- żółte nacieki o nieostrych granicach 1. Małe cewki gruczołowe plecami do siebie 2. Mało włóknistego podścieliska pomiędzy cewkami 3. Bez rozgałęzień 4. Pojedyncza warstwa sześciennych, podobnych do siebie komórek 5. Brak komórek podstawnych!!! 6. Blada cytoplazma 7. Powiększone jądro 8. Wyraźne jąderko GRADING (ocena struktury histologicznej) SYSTEM GLEASON A 1 5 pkt. 2 dominanujące typy histoarchitektoniczne (np. Gleason 8 = 3+5) 21
SYSTEM GLEASONA GS 2 4 komórki DOBRZE zróżnicowane GS 5 7 komórki ŚREDNIO zróżnicowane GS 8 10 komórki ŹLE zróżnicowane SYSTEM GLEASONA Silna korelacja z rokowaniem oraz ze stopniem zaawansowania klinicznego. ZMIANY W OBRĘBIE PRĄCIA 22
SPODZIECTWO WIERZCHNIACTWO STULEJKA RAK PŁASKONABŁONKOWY STULEJKA = męskie schorzenie wrodzone lub nabyte polegające na zwężeniu ujścia napletka, które utrudnia lub uniemożliwia ściąganie napletka w stanie spoczynku lub we wzwodzie prącia. RAK PŁASKONABŁONKOWY Rak IN SITU: CHOROBA BOWEN A BOWEN PAPULOSIS Rak INWAZYJNY 23
RAK PŁASKONABŁONKOWY 40 70 r.ż. Brak higieny Palenie tytoniu Nieobrzezani > 40 r.ż. Infekcje HPV 16 i 18 24