Adrianna Nizińska adrianna.nizinska@dswe.wroc.pl DSWE TWP Wrocław 24 25. IV 2006 Kraków Uniwersytet Jagielloński Stan i perspektywy rozwoju refleksji nad edukacją dorosłych Promowanie refleksyjnego, autonomicznego uczenia się w instytucjach kształcenia wyższego wprowadzenie w problematykę międzynarodowego projektu Socrates - Grundtvig Charakterystyka projektu PRILHE: Projekt PRILHE czyli Promowanie refleksyjnego autonomicznego uczenia się w instytucjach kształcenia wyższego realizowany jest w ramach programu Socrates Grundtvig, który nastawiony jest na poprawę jakości edukacji dorosłych, rozszerzanie współpracy między instytucjami kształcącymi dorosłych w całej Europie, promowanie innowacyjnych metod w kształceniu dorosłych i promowanie idei uczenia się przez całe życie. Cele zakładane przez Komponent Grundtvig 1, w ramach którego realizowany jest projekt to: Promowanie innowacji, zapewnienie szerszego dostępu do różnych form kształcenia dorosłych, podnoszenie poziomu kształcenia poprzez współpracę europejską; Popularyzacja idei uczenia się przez całe życie wraz z promowaniem aktywnych postaw obywatelskich w zdobywaniu i odnawianiu wiedzy, umiejętności i kompetencji; Opracowanie wysokiej jakości ofert edukacyjnych wykorzystujących możliwości nowoczesnych technologii 1 PRILHE jest międzynarodowym projektem współpracy realizowanym przez siedmiu partnerów z następujących krajów: 1 www. socrates.org.pl 1
Uniwersytet Warwick, Wielka Brytania Uniwersytet Goetingen, Niemcy Uniwersytet w Barcelonie, Hiszpania Uniwersytet w Turku, Finlandia Uniwersytet w Sztokholmie, Szwecja Nowy Uniwersytet w Lisbonie, Portugalia Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji TWP we Wrocławiu, Polska Oczekiwane rezultaty Projekt PRILHE czyli promowanie autonomicznego, refleksyjnego uczenia się w szkołach wyższych bazuje na rezultatach poprzedniego projektu: LIHE (Uczenie się w szkołach wyższych: udoskonalanie praktyki edukacyjnej dla dorosłych studentów nietradycyjnych). Pokazały one jak istotne dla uczących się dorosłych jest ich doświadczenie życiowe oraz nawiązywanie do niego w ramach własnych projektów samorozwoju i doskonalenia siebie jako ucznia dorosłego. O ile znane są już liczne opracowania uznające rolę życiowego doświadczenia dorosłych jako istotnego czynnika motywującego dojrzałych studentów do podjęcia edukacji to nie wiemy jeszcze zbyt wiele na temat rzeczywistej roli doświadczenia w samym procesie uczenia się i nie znamy sposobów twórczego jego użycia przez uczniów i nauczycieli, nie wiemy jak zwiększyć potencjał z takiego uczenia wypływający i promować dzięki niemu refleksyjne, autonomiczne uczenie się. Zakładane cele projektu to: zidentyfikować procesy uczenia się, które umożliwiają studentom dorosłym stanie się refleksyjnymi, autonomicznymi uczącymi się zidentyfikować możliwe sposoby wzmacniania tych procesów, ich wspierania przed w trakcie oraz po zakończeniu edukacji przez dorosłych zbadać relacje pomiędzy uczeniem się poprzez doswiadczenie a uczeniem się akademickim wzajemne nakładanie się i związki jak doświadczenie może wspierać uczenie się akademickie oraz przyszłe uczenie się, także w miejscu pracy zidentyfikowanie istniejących modeli dobrej praktyki w instytucjach kształcenia wyższego i promowanie ich dzięki warsztatom i konferencjom w całej Europie stworzenie bazy materiałów źródłowych zarówno dla studentów jak i wykładowców Ramy teoretyczne 2
Założono, że poszukiwania badawcze powinny respektować związki między uczeniem się formalnym i nieformalnym, wiedzą milczacą i wiedzą uświadamianą oraz wymiarami uczenia się wyrastającymi z różnych tradycji paradygmatycznych. Uwzględniony i zaakcentowany został również biograficzny aspekt procesów nabywania nowej wiedzy i przekształcania uprzednio nabytej tak powstał koncept refleksyjnego biograficznego uczenia się, który miał zawierać w sobie następujące typy praktyk: uczenie się przez doświadczenie konstruktywistyczne uczenie się krytyczne uczenie się Próbę uporządkowania zróżnicowanych szkół myślowych budujących pojęcie refleksyjnego biograficznego uczenia się wyraża schemat 1., autorstwa prof. Petera Alheita z Uniwersytetu w Goetingen, uznanego specjalisty w dziedzinie badań biograficznych i członka zespołu niemieckiego. Refleksyjne biograficzne uczenie się Uczenie się przez doświadczenie konstruktywistyczne uczenie się krytyczne uczenie się APEL * ekspansywne uczenie się teoria krytyczna (expansive learning) (Habermas) Koncepcje pragmatyczne biograficzne konstruowanie społeczne uczenie się dialogowe uczenie się *APEL czyli Accreditation of Prior Experiential Learning Akredytacja uprzedniego uczenia się przez doświadczenie to jeden z wcześniejszych projektów realizowanych wspólnie przez większość partnerów 3
Schemat 1. Uporządkowanie ram teoretycznych projektu PRILHE wg P. Alheita (źródło: niepublikowane materiały ze spotkań roboczych partnerów projektu) Narzędzia badawcze Pierwszym etapem gromadzenia danych było uzyskanie materiału z kwestionariuszy skierowanych do studentów dorosłych w placówkach kształcenia wyższego, ze szczególnym akcentem na tych, którzy powrócili do edukacji po dłuższej przerwie oraz do nauczycieli i wykładowców pracujących z takimi studentami. Każdy z partnerów zobowiązał się do przebadania w ten sposób około 200 studentów i 40 nauczycieli, a zatem akcent położony został głównie na perspektywę uczących się dorosłych. Kwestionariusz skierowany do studentów, oprócz metryczki badanych miał także dostarczyć pewnych informacji na temat ich aktualnej sytuacji rodzinnej, pozycji na rynku pracy i ewentualnych uprzednich ścieżek kształcenia. Używając skali dyferencjału semantycznego badani mieli także dostarczyć danych na temat postrzegania poszczególnych wymiarów uczenia się, takich jak: rola doświadczeń zawodowych w procesie uczenia się indywidualna organizacja procesu uczenia się refleksja nad treściami kształcenia kształtowanie procesu uczenia się dialog w procesie uczenia się motywacja edukacyjna podejścia do uczenia się przestrzeń indywidualnej organizacji procesu uczenia się Badani studenci odpowiadali także na pytania otwarte dotyczące ich aktualnego postrzegania procesu uczenia z uwzględnieniem ewentualnych zmian w rozumieniu tego pojęcia oraz indywidualnych doświadczeń i wskazówek wspomagających proces uczenia się. Kwestionariusz adresowany do wykładowców także uwzględniał profil badanego, jego uprzednie doświadczenia edukacyjne i ścieżkę rozwoju zawodowego. Do wykładowców skierowano również pytania otwarte, dotyczące min. postrzegania studentów dorosłych, mocnych i słabych stron pracy z takimi słuchaczami, rozumienia konceptu refleksyjnego, autonomicznego uczenia się oraz skutecznych sposobów jego promowania. Wymiary uczenia się i nauczania, 4
których postrzeganie próbowano zdiagnozować to: uczenie się przez doświadczenie konstruktywistyczne uczenie się krytyczne uczenie się zakres wpływu doświadczeń życiowych kooperacja instrumentalność/ strategiczność style uczenia autonomiczne uczenie się Kolejnym etapem pracy badawczej będzie przeprowadzenie wywiadów narracyjnych ze studentami i wykładowcami oraz analizowanie danych z dzienników uczenia się (learning diaries), prowadzonych przez studentów. Propagowanie idei projektu oraz udostępnianie wyników Aktualnie trwają prace nad przygotowaniem raportów z kwestionariuszy studentów i wykładowców, z których wnioski wykorzystane będą w badaniach narracyjnych oraz przy konstruowaniu narzędzi dydaktycznych dla nauczycieli i studentów dorosłych. Przygotowane przez poszczególnych partnerów projektu raporty oraz wyniki analiz badań jakościowych już wkrótce dostępne będą na stronie internetowej projektu, podanej poniżej: http://www.pcb.ub.es/crea/proyectos/060316_web_prilhe/_index.htm Do końca grudnia 2006 na stronie tej będzie można również pobrać pliki zawierające finałowy efekt prac badawczych: poradnik edukacyjny dla studentów (Students' hanbook) oraz narzędzie dydaktyczne wspierające nauczycieli dorosłych (Teachers' toolkit). Strona internetowa projektu ma charakter interaktywny i pozwala również na komentowanie wyników i umieszczanie własnych sugestii, propozycji i przykładów dobrych praktyk, do których to działań serdecznie zapraszamy wszystkich praktyków edukacyjnych oraz studentów dorosłych. 5