Serpente Project PUBLIKACJA FINALNA Poprawa Efektywnoœci Energetycznej Obiektów U ytecznoœci Publicznej
Spis treœci: Wstêp Krótki przegl¹d projektu Serpente Cele koñcowej publikacji Serpente Polityka i przepisy Kwestie finansowe Zmiana zachowañ / kszta³towanie postaw Technologie Audyt i monitoring Finalny raport pilota owego projektu Serpente 03 05 06 07 11 13 17 20 24 Final Publication
Wprowadzenie Kwestia zu ycia energii w budynkach europejskich jest œciœle powi¹zana z rozwi¹zaniami przyjêtymi przez dane pañstwo w ramach krajowej polityki energetycznej. Prawie 40% koñcowego zu ycia energii jak równie 36% emisji gazów cieplarnianych przypisane jest budynkom sektora prywatnego i publicznego. Dotyczy to budynków, takich jak szko³y, urzêdy, obiekty sportowe, mieszkania socjalne i budynki historyczne. W konsekwencji, wzrost inwestycji publicznych i prywatnych na rzecz efektywnoœci energetycznej w budynkach na terenie Unii Europejskiej jest po ¹dany, ze wzglêdu na wyznaczone cele energetyczne na rok 2020 oraz dla kontynuacji programu de-karbonatyzacji do roku 2050. W³adze publiczne odgrywaj¹ kluczow¹ rolê w zakresie polityki energetycznej. Jednak we w³asnych budynkach napotykaj¹ przeszkody, które mo na podzieliæ na kategorie: techniczne: zastosowane materia³y budowlane i technologie, stopieñ amortyzacji finansowe: ograniczone œrodki na inwestycje; zarz¹dzanie: na przyk³ad skomplikowane procedury zwi¹zane z wnioskowaniem o dotacje, koniecznoœæ koordynowania pracy wielu podmiotów zaanga owanych w inwestycje energetyczne SERPENTE, realizowany w ramach Programu Operacyjnego Wspó³pracy Miêdzynarodowej INTERREG IV C (www.interreg4c.eu) i wspó³finansowany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego pomaga w³adzom publicznych w rozwi¹zywaniu tych problemów. G³ównym celem projektu jest poprawa efektywnoœci energetycznej w budynkach u ytecznoœci publicznej, poprzez wprowadzenie zmian w przyjêtej polityce energetycznej. Jej szczegó³owe cele s¹ nastêpuj¹ce: Podniesienie œwiadomoœci i wiedzy wœród decydentów, obywateli i grup docelowych odnoœnie potencjalnego i praktycznego zastosowania efektywnoœci energetycznej w budynkach u ytecznoœci publicznej; Promowanie odpowiedzialnego zu ywania energii wœród u ytkowników z zastosowaniem praktycznych, sprawdzonych rozwi¹zañ; Zwiêkszenie wydajnoœci energetycznej w budynkach u ytecznoœci publicznej poprzez poprawê zarz¹dzania, w oparciu o dobre praktyki i wytyczne dla rozwoju polityki racjonalnego wykorzystania energii. 03
Projekt obejmuje 10 partnerów z 10 krajów: PARTNER PROWADZ CY Agencja Energii Florencji Miasto Malmö Agencja Energii Lokalnej i Klimatu Metropolitan district of Bordeaux and the Gironde Cypryjska Agencja Energetyczna Centrum Miejskie - Agencja Energetyczna w Brukseli S³owacki Uniwersytet Technologiczny w Bratys³awie Rada Prowincji Barcelona Agencja Energetyczna Wysoczyny Górnoœl¹ski Zwi¹zek Metropolitalny Rada Hrabstwa Cork SERPENTE, projekt prowadzony przez Agencjê Energii Florencji, W³ochy, polega na wymianie doœwiadczeñ, tych pozytywnych jak i tych negatywnych, celem unikniêcia dalszych b³êdów. Dzia³ania obejmuj¹: Spotkania, wizyty robocze, pracê w podgrupach Identyfikacjê dobrych praktyk i opracowanie analizy kontekstowej na poziomie regionalnym i EU koordynowane przez Centrum Miejskie Agencjê Energetyczn¹ w Brukseli, Belgia Akcje pilota owe, testuj¹ce dobre praktyki koordynowane przez Miasto Malmö, Szwecja Dzia³ania komunikacyjne koordynowane przez Górnoœl¹ski Zwi¹zek Metropolitalny, Polska. 04
Krótki przegl¹d projektu SERPENTE Projekt SERPENTE zajmuje siê tematem efektywnoœci energetycznej w budynkach u ytecznoœci publicznej. Projekt Serpente rozpocz¹³ siê w kwietniu 2012 roku. Na pocz¹tku projektu partnerzy zidentyfikowali g³ówne cele analizy, dokonuj¹c wyboru pomiêdzy: budynkami historycznymi, socjalnymi budynkami mieszkalnymi, obiektami sportowymi, urzêdami i szko³ami. U yto 5 kryteriów do analizy dobrych praktyk wœród nastêpuj¹cych kategorii: dostêpnoœæ wyników, poziom innowacyjnoœci, zrównowa ony rozwój, zarz¹dzanie budynkiem, przejrzystoœæ. Celem by³o u³atwienie wymiany dobrych praktyk pomiêdzy partnerami, poprzez analizê konkretnych informacji od samego pocz¹tku dzia³añ projektowych. Partnerzy przeprowadzili analizê na w³asnym terytorium w celu identyfikacji mocnych i s³abych stron oraz opracowali analizy kontekstowe. Ka dy z partnerów skupi³ siê na spisaniu i przestudiowaniu odpowiednich dobrych praktyk na terenie istniej¹cych budynków, nale ¹cych do ich podgrup oraz polityki efektywnoœci energetycznej. 5 partnerów podjê³o równie kroki w kierunku konkretnych dzia³añ pilota owych inspirowanych dobrymi praktykami i taktykami zidentyfikowanymi i przeanalizowanymi przez partnerów projektu. Podczas trwania projektu partnerzy podjêli dzia³ania anga uj¹ce zainteresowane strony zewnêtrzne oraz spotkania robocze/ seminaria celem wymiany dobrych praktyk i informacji na temat poprawy efektywnoœci energetycznej. Przyk³adem mo e byæ wizyta w Sofielundsskolan (Malmö), podejmuj¹ca problem zaprojektowania i przeprowadzenia skoordynowanych inwestycji w budynku, nie tylko w celu poprawy efektywnoœci energetycznej, ale tak e jego ogólnej funkcjonalnoœci. Remont po³¹czony by³ z inicjatyw¹ edukacyjn¹, której zadaniem by³o przedstawienie znaczenia efektywnoœci energetycznej nastêpnym pokoleniom i przyzwyczajenie ich do traktowania tej tematyki jako istotnej czêœci ich ycia. Spotkanie robocze w Meyer Hospital we Florencji pozwoli³o partnerom doceniæ znaczenie po³¹czenia stylu architektury i zagadnieñ efektywnoœci energetycznej w celu stworzenia skutecznych, wygodnych i trwa³ych miejsc pracy. Uczestnicy zwiedzili równie odnowione budynki historyczne La Fàbrica del Sol (Barcelona), gdzie zwyk³y znajdowaæ siê biura fabryki Catalan Gas, a która zosta³a ca³kowicie odnowiona, korzystaj¹c te ze œrodowiskowych rozwi¹zañ Biblioteki Miejskiej Strovolos na Cyprze. W zakresie budownictwa mieszkaniowego bardzo dobrym przyk³adem procesu rewitalizacji by³ Savonnerie Heymans w Brukseli. W ci¹gu trzech lat partnerzy projektu organizowali spotkania grup regionalnych aby zaanga owaæ zainteresowanych partnerów lokalnych. Celem tych spotkañ by³o zapoznawanie siê z wynikami wszystkich dzia³añ projektowych, aby zrozumieæ potrzeby od podszewki ale tak e, aby dopasowaæ lokalne problemy do rozwi¹zañ dostêpnych w ramach partnerstwa Serpente. Partnerzy z powodzeniem anga owali przedstawicieli samorz¹dów lokalnych, przedsiêbiorstw, stowarzyszeñ oraz administracji publicznej na poziomie regionalnym, jak i krajowym. 05
Cele Koñcowej Publikacji SERPENTE Celem niniejszej publikacji jest zaprezentowanie wyników i informacji zebranych dziêki projektowi wszystkim zainteresowanym stronom zaanga owanym w projekt oraz ka demu komu bliska jest problematyka efektywnoœci energetycznej. Pierwsze rozdzia³y skupiaj¹ siê na polityce, przepisach i kwestiach finansowych, podczas gdy inne przedstawiaj¹ praktyczne œrodki poprawy efektywnoœci energetycznej, zebrane dziêki dobrym praktykom zidentyfikowanym w trakcie realizacji projektu. Nale ¹ do nich: zmiany zachowania, usprawnienia techniczne, kontrole i monitoring. Praktyczne studia przypadków podejmowane w trakcie projektu zosta³y przedstawione w ostatnim rozdziale poœwiêconym dzia³aniom pilota owym. 06
Polityka i przepisy W paÿdzierniku 2011 roku, Europejski Instytut Efektywnoœci Budynków (BPIE) opublikowa³ obszerny raport na temat œrodowiska budowlanego w Europie. Zgodnie z jego danymi, EU27 posiada 24 miliardy metrów kwadratowych powierzchni u ytkowej, z czego 75% jest w sektorze mieszkaniowym, a 25% w sektorze przemys³owym. Dane dla sektora mieszkaniowego dalej dziel¹ siê na œrednio 64% udzia³u procentowego dla domów jednorodzinnych a 36% dla bloków mieszkalnych. Powierzchniê przemys³ow¹ stanowi¹ œrednio: 28% sprzeda hurtowa i detaliczna, 23% biura, 17% edukacja, 11% hotele & restauracje, 7% szpitale, 4% obiekty sportowe i 10% inne. 2.1 Ogólna polityka EU W roku 2007 kraje cz³onkowskie UE zobowi¹za³y siê do osi¹gniêcia do roku 2020: 20% redukcji emisji gazów cieplarnianych w porównaniu do poziomu z lat 1990 20% udzia³u energii ze Ÿróde³ odnawialnych w zu yciu energii w EU ; oraz 20% redukcji zu ycia energii poprzez poprawê efektywnoœci energetycznej Ogólne cele polityki UE do roku 2020 zosta³y prze³o one na cele krajowe, tak aby ka de pañstwo cz³onkowskie mog³o sprawdziæ w³asne postêpy w osi¹ganiu tych celów. Krajowe cele na drodze do osi¹gniêcia efektywnoœci energetycznej (EE) cele zosta³y okreœlone przez ka de pañstwo cz³onkowskie w kwietniu 2013, zgodnie z wymogami artyku³u 3 Dyrektywy o efektywnoœci energetycznej (EED). Niestety wskazuj¹ one na fakt, e obecnie UE nie jest na dobrej drodze, aby osi¹gn¹æ swój target efektywnoœci energetycznej. Patrz¹c w przysz³oœæ UE przedstawi³a w roku 2011 "Plan przejœcia na konkurencyjn¹ gospodarkê niskoemisyjn¹ do 2050 r.", który wyznacza sposób osi¹gniêcia 80% obni ki emisji gazów krajowych z roku 1990, w stosunku roku 2050, oraz "Energetyczny Plan 2050", który ustala priorytety d³ugoterminowe i ilustruje trzy opcje "bez alu": EE, energii odnawialnej (RE) i lepszej infrastruktury energetycznej ³¹cz¹ca rynki. W marcu 2013 Komisja Europejska (KE) przyjê³a Zielon¹ Ksiêgê zatytu³owan¹ "Ramy polityki klimatycznoenergetycznej roku 2030", która okreœla wytyczne dzia³añ w perspektywie œrednioterminowej. (Wskazówki Techniczne, Finansowania renowacji energetycznej budynków z funduszy polityki spójnoœci, Raport koñcowy, Komisja Europejska, DG Energia Bruksela, Luty 2014). 07
kontynuacja poprzedniej strony Kilka kluczowych aktów prawnych zosta³o wprowadzonych przez UE aby osi¹gn¹æ 20% targetu EE, w tym do wykonania przekszta³cenia energetycznego budynków (EPBD) oraz zastosowania siê do nowej Dyrektywy o Efektywnoœci Energetycznej. Dyrektywa Energii Odnawialnej (RED) jest równie wa nym elementem prawodawstwa wdra aj¹cym RE w budynkach i wyznaczaj¹cym ich integracjê w lokaln¹ infrastrukturê energetyczn¹. Te trzy dyrektywy maj¹ na celu skoncentrowanie œrodków na SE w budynkach i uruchamianie inwestycji. 24 miliardy metrów kwadratowych powierzchni u ytkowej budynków w UE 75% 25% w sektorze mieszkaniowym w sektorze pozamieszkaniowym W UE podzia³ miêdzy budynkami mieszkalnymi wygl¹da nastêpuj¹co: 64% udzia³ domy jednorodzinne 36% udzia³ bloki mieszkalne Powierzchnia niemieszkalna w UE jest podzielona nastêpuj¹co: 28% 23% 17% 11% 7% 4% 10% 08
2.2 Dyrektywa Efektywnoœci Energetycznej (EED) i Europejska Dyrektywa w Sprawie Charakterystyki Energetycznej Budynków (EPBD) Od 5 czerwca 2014 - termin przedstawienia EED - EED uniewa ni Dyrektywy w sprawie us³ug energetycznych oraz Dyrektywy w sprawie kogeneracji. EED wprowadza obligatoryjne rozwi¹zania maj¹ce na celu uzyskanie oszczêdnoœci energii we wszystkich sektorach i zaleca, aby Pañstwa Cz³onkowskie ustanawia³y d³ugoterminow¹ strategiê uruchamiania inwestycji w renowacjê budynków mieszkalnych i komercyjnych. Strategia winna obejmowaæ przegl¹dy budynków, przedstawiaæ op³acalne kosztowo rozwi¹zania remontowe i zawieraæ taktykê i wytyczne stymuluj¹ce zastosowanie wydajnych technik renowacji budynków i przysz³oœciow¹ perspektywê wspieraj¹c¹ podejmowanie decyzji inwestycyjnych. Obok EED przekszta³cona EPBD okreœla szereg wymagañ w tym wycofanie œwiadectw charakterystyki energetycznej budynków, warunki inspekcji kot³ów i instalacji klimatyzacyjnych oraz wymagania dla nowych budynków, których zu ycie energii winno byæ prawie zerowe. Zgodnie z EPBD nowe budynki publiczne maj¹ charakteryzowaæ siê niemal zerowym zu yciem energii do roku 2019, a wszystkie nowe budynki do 2021. EPBD wymaga równie, by pañstwa cz³onkowskie okreœli³y minimalne wymagania dotycz¹ce charakterystyki energetycznej dla nowych budynków i budynków poddawanych renowacji w celu osi¹gniêcia optymalizacji kosztów. Obie Dyrektywy wspólnie wyznaczaj¹ Pañstwom cz³onkowskich ramy dla przeprowadzenia redukcji zu ycia energii w budynkach prowadz¹ce do uzyskania korzyœci ekonomicznych, œrodowiskowych, spo³ecznych oraz bezpieczeñstwa energetycznego. 5 Dec 2013 30 Apr 2014 5 Jun 2014 30 Jun 2014 31 Dec 2014 Notification of plans on Article 7 implementation National Energy Efficiency Action Plans Renovation Roadmaps Transposition deadlines Billing information must be accurate and based on actual consumption Assessment of potential for district heating and co-generation Rys 1: EED Przedstawienie i wdro enie schematu osi¹gniêcia Efektywnoœci Energetycznej Budynków 2.3 Krajowe Plany Dzia³ania Na Rzecz Racjonalizacji Zu ycia Energii (NEEAP's) Krajowe strategie tworzone s¹ zgodnie a regulacjami EED w szczególnoœci poprzez Krajowe plany dzia³ania na rzecz racjonalizacji zu ycia energii (NEEAP), które - zgodnie z art. 24 (2) EED winny byæ przygotowane do 30 kwietnia 2014 (a nastêpnie co trzy lata ) i sk³adane do KE. Krajowe plany powinny zawieraæ wzorce œrodków osi¹gania oczekiwanych i / lub uzyskanych oszczêdnoœci energii. W ramach krajowych planów pañstwa cz³onkowskie ustanawiaj¹ d³ugoterminow¹ strategiê uruchamiania inwestycji w renowacjê krajowych zasobów budynków mieszkalnych i komercyjnych, zarówno publicznych jak i prywatnych. Model przyjêty przez Komisjê w dniu 22 maja 2013 okreœla jakie informacje Pañstwa Cz³onkowskie s¹ zobowi¹zane zawrzeæ w swoich planach krajowych co do œrodków przyjêtych lub planowanych do przyjêcia, celem wdro enia g³ównych wytycznych dyrektywy, chocia sposób sprawozdawczoœci nie jest wi¹ ¹cy. MSS by³y wczeœniej zobowi¹zane do przedstawienia swoich planów na mocy Dyrektywy w sprawie us³ug energetycznych, przedstawiaj¹c swoje pierwsze i drugie plany Komisji w roku 2007 i 2011. 09
2.4 Krajowe Plany Remontowe Zgodnie z art. 4 EED wszystkie kraje cz³onkowskie winny ustanowiæ d³ugoterminowe strategie uruchamiania inwestycji w renowacjê narodowych zasobów budynków mieszkalnych i komercyjnych, zarówno publicznych jak i prywatnych". Artyku³ 4 stanowi, e jednym z elementów tych strategii ma byæ stworzenie "przysz³oœciowej perspektywy wspieraj¹cej podejmowanie decyzji inwestycyjnych jednostek, przemys³u budowlanego i instytucji finansowych". G³ównym mechanizmem realizacji tego celu jest przygotowanie "Krajowych Planów Remontowych", które zostan¹ opublikowane i przedstawione Komisji ramach NEEAP. Ka dy Plan wymaga od kraju cz³onkowskiego, aby zapewni³: Przegl¹d budynków istniej¹cych oparty na danych statystycznych winien zawieraæ szczegó³ow¹ klasyfikacjê kategorii budynków, wiek, rodzaj w³asnoœci i najmu, lokalizacjê. Dla ka dej kategorii budynków plan ma oszacowaæ zu ycie energii i charakterystykê energetyczn¹ Pakiet op³acalnych œrodków remontowych dla efektywnoœci energetycznej i Ÿróde³ energii odnawialnej, opartej na ocenie istniej¹cych budynków Ocena wymaganych inwestycji do wdro enia takich œrodków Specyficzny wymóg EED w stosunku do planów nakazuje, eby strategie remontowe odzwierciedla³y tak¹ politykê i œrodki, aby zachêciæ do przeprowadzania op³acalnych gruntownych remontów, w tym tych bardzo zaawansowanych, dla których przyznawane s¹ fundusze Krajowych planów dzia³ania na rzecz racjonalizacji zu ycia energii. Remonty maj¹ce na celu poprawê zu ycia energii s¹ kluczowe dla polityki na poziomie europejskim i s¹ priorytetem w realizacji celów na rok 2020 i 2050. Szczególny ciê ar spoczywaj¹cy na pañstwach cz³onkowskich to sposób wdro enia dyrektywy oraz zapewnienie w³aœciwego odbioru przes³ania na wszystkich poziomach. Kraj cz³onkowski musi wdro yæ plan dzia³ania, który bêdzie mierzalny i weryfikowalny. Bêdzie równie potrzebowa³ dostêpu do podstawowych narzêdzi, takich jak wsparcie finansowe, mo liwoœci techniczne i wskazówek, jak uczyæ wszystkie sektory zasad efektywnego wykorzystania energii. Czego brak w przepisach prawnych? Wiêcej gruntownych kontroli przeprowadzanych przez w³adze i ekspertów w istniej¹cych budynkach.
Zagadnienia finansowe (okresy zwrotu kosztów, efektywnoœæ inwestycji) Wyniki finansowe przebudowy budynku zale ¹ od wielu czynników, które wzajemnie na siebie wp³ywaj¹. Najwa niejsze czynniki, które nale y uwzglêdniæ: Rodzaj budynku (cel, zastosowanie, wielkoœæ i kszta³t) Rok budowy Zapotrzebowanie na energiê przed rekonstrukcj¹ U yte materia³y konstrukcyjne / konstrukcje Lokalizacja budynku i jego orientacja w kierunku do s³oñca Poziom (stopieñ) u ytkowania budynku Innymi g³ównymi czynnikami wp³ywaj¹cymi na efektywnoœæ ekonomiczn¹ przebudowy budynku s¹: Zaprojektowany zakres modernizacji: musi zostaæ wykonany, aby spe³niæ kryteria okreœlone przez prawodawstwo dotycz¹ce efektywnoœci energetycznej budynków. Zakres winien odnieœæ siê do koncepcji projektu lub lepiej do audytu energetycznego, jeœli istnieje (w takim przypadku audyt energetyczny jest kluczowym dokumentem dla dokumentacji projektowej). Poziom cen jednostkowych energii dotycz¹cej zakupionej i / lub uzyskanych paliw i / lub energii: jest uzale niony równie od wielu okolicznoœci, m.in. czy budynek posiada w³asne Ÿród³o energii i jaki jest stan takiego Ÿród³a, czy budynek jest pod³¹czony do centralnego systemu grzewczego, czy budynek ju korzysta z jakichkolwiek odnawialnych Ÿróde³ energii, itd. Rodzaj i typ ka dej zaprojektowanej aran acji: w celu zmniejszenia zapotrzebowania na energiê / koszty eksploatacji. Poziom regulacji energii / paliwa: zarówno po stronie dostawy i wykorzystania przed rekonstrukcj¹. 11
Poziom tzw. rocznych ignorowanych kosztów eksploatacji niezbêdnych do utrzymania budynku: koszty te s¹ niezbêdne do przed³u enia okresu eksploatacji budynku - nieuniknione inwestycje konserwacji, naprawyi drobne rekonstrukcje w trakcie u ytkowania budynku. Zwykle konieczne jest stworzenie i utrzymanie zapasów finansowych przeznaczonych na takie dzia³ania. Kwota ta stanowi wartoœæ od oko³o 0,5% do 1,5% ceny odtworzeniowej budynku (cena nowego budynku). Jeœli budynek jest dobrze utrzymany, koszty te s¹ ni sze, i vice-versa. Wzajemne powi¹zanie gospodarcze poszczególnych (zwykle odrêbnych) rozwi¹zañ: zmniejszenie ca³kowitych kosztów po wprowadzeniu dwóch lub wiêcej rozwi¹zañ w porównaniu z matematyczn¹ sum¹ odrêbnych rozwi¹zañ, gdy ka de z nich jest stosowane jako pojedyncze (bez synchronizacji czasowej), staje siê dwoma odrêbnymi elementami. Oszczêdnoœci s¹ tworzone w wyniku kwestii technicznych. Na przyk³ad, gdy rusztowania budowane do wykonania izolacji zewnêtrznej œciany, jest tak e wykorzystywane do prac na dachu i wymiany okien / elementów instalacyjnych (w przeciwnym razie rusztowanie musia³oby byæ zamawiane i p³acone 3 razy). Innym Ÿród³em oszczêdnoœci jest organizacja / koordynacja. Wzajemne powi¹zania techniczne poszczególnych aran acji: rekonstrukcja jednego elementu jest po³¹czona z inn¹. Od gospodarczych powi¹zañ techniczne ró ni¹ siê tym, e s¹ obowi¹zkowe, czyli elementy nie bêdzie dzia³aæ prawid³owo, je eli nie s¹ one ca³kowicie zast¹pione w ³añcuchu. Takie po³¹czenie równie przynosi redukcjê kosztów. Metoda oceny, opartej na energii, operacyjne i ekonomiczne korzyœci p³yn¹cych z przebudowy budynku i dostêpnoœæ prawdziwej energii / zu ycia paliwa przed i po przebudowie.
Podejscie behawioralne ZMIANA NAWYKÓW U YTKOWNIKÓW Osi¹gniêcie celów UE 2020 wymaga znacz¹cych zmian w stylu ycia i gospodarce - od globalnych do lokalnych. Istniej¹ ró ne sposoby, aby to osi¹gn¹æ. Mo emy zastosowaæ dzia³ania remontowe, ulepszyæ technologiê, ale mo e równie mo emy wp³yn¹æ na zarz¹dzanie i wykorzystanie energii w budynku. Pierwszy blok dzia³añ koncentruje siê na budowli i systemach / zasobach, wymaga du ych inwestycji, których nie zawsze mo emy siê podj¹æ. Inn¹ opcj¹ jest wp³yw na zapotrzebowanie na energiê poprzez zmiany zarz¹dzania i zachowañ co nie wymaga du ych inwestycji. Wprowadzenie zarz¹dzania energi¹ w budynku publicznym oznacza pracê z jego u ytkownikami, mened erami i pracownikami. G³ówne dzia³ania s¹ skoncentrowane na u ytkownikach, opieraj¹c siê na zarz¹dzaniu wiedz¹ i energi¹. Wszyscy maj¹ prawo i mo liwoœæ podjêcia walki ze zmianami klimatu. Nawet drobne zmiany w naszym zachowaniu, bez istotnych zmian w naszym stylu ycia, mog¹ przyczyniæ siê do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, a tym samym zmniejszenie globalnego ocieplenia.
Jak zmniejszyæ zu ycie energii w budynkach? mamy zwyczaj korzystaæ z elektrycznoœci, gdy tylko chcemy dla wiêkszoœci z nas œwiat³a pozostaj¹ w³¹czone przez wiêkszoœæ czasu, nawet jeœli nie jest to konieczne korzystaj¹c z grzejnika, gdy w pomieszczeniu jest gor¹co - otwieramy okno, zamiast wy³¹czyæ grzejnik to samo dotyczy klimatyzacji - u ywamy jej w niskich temperaturach i otwieramy okna, gdy robi siê zbyt zimno Ale jeœli nie ma adnych problemów, a system dzia³a dobrze, to dlaczego musimy zmieniæ nasze nawyki? aby rozwi¹zaæ problem globalnego ocieplenia. Dziœ wiêkszoœæ energii elektrycznej jest produkowana z wysokoemisyjnych Ÿróde³ energii a powinniœmy korzystaæ z niskoemisyjnych Ÿróde³ energii, ale równie zmniejszyæ zu ycie powinniœmy wykorzystywaæ energiê bardziej efektywnie. Droga do osi¹gniêcia efektywnoœci energetycznej budynków Dla zapewnienia zrównowa onej przysz³oœci poprzez wspó³pracê spo³ecznoœci, niezbêdne jest: Myœlenie o procesie Myœlenie o potrzebach Myœlenie o szkoleniu u ytkowników Uczenie siê od innych Jak mo emy wprowadziæ zmiany w zachowaniu, aby zredukowaæ zu ycie energii? Wprowadzenie zarz¹dzania energi¹ w budynkach u ytecznoœci publicznej zak³ada zmianê naszych przyzwyczajeñ. Celem jest optymalizacja zu ycia bez zmniejszania komfortu a zdrowy rozs¹dek to czasem mo e byæ za ma³o. Aby osi¹gn¹æ sukces potrzebni s¹ ludzie, oddani idei zapewnienia efektywnoœci energetycznej budynku. Mo na to osi¹gn¹æ pracuj¹c z ludÿmi, którzy zarz¹dzaj¹ budynkiem poprzez stworzenie zespo³u dedykowanego temu przedsiêwziêciu. Zespó³ taki musi dobrze znaæ budynek i posiadaæ motywacjê oraz czas na dokonanie oceny efektywnoœci i próbowaæ zwiêkszyæ jej poziom.
Kierownictwo obiektu powinno wyznaczyæ cele i zapewniæ bud et. Warsztaty i seminaria mog¹ odegraæ bardzo istotn¹ rolê w tym procesie. Wyniki procesu oszczêdzania energii powinny byæ dostêpne dla wszystkich, poprzez e-mail, informacje w pomieszczeniach biurowych, korytarzach, publikacje na stronie internetowej i wzmianki w trakcie spotkañ. To daje wszystkim zaanga owanym poczucie spe³nienia i zachêca innych do w³¹czenia siê w proces. Obowi¹zki stworzonego zespo³u ds. efektywnoœci energetycznej budynku powinny polegaæ na: Zdobywaniu wiedzy na temat zu ywania energii poprzez udzia³ w seminariach, warsztatach, aby lepiej rozumieæ i wype³niaæ cele pracy w powo³anym zespole Rozwijaniu i poszerzaniu wiedzy o budynku, aby znaleÿæ s³abe punkty nadmiernego zu ycia energii Stworzeniu planu dzia³ania wraz z planem komunikacji z u ytkownikami Uruchomieniu kampanii promocyjnej i œwiadomoœciowej na temat wagi efektywnego gospodarowania energi¹ Zachêcaniu i anga owaniu u ytkowników w proces wdro enia œrodków pomiaru efektywnoœci gospodarowania energi¹. Szkoleniu u ytkowników jak powinien budynek byæ eksploatowany (np. Nie otwieraæ okien w trakcie ogrzewania/klimatyzowania) Siêgaj¹c do literatury teorii i studiów zachowañ œrodowiskowych znajdziemy podsumowanie 1 Darntona, które brzmi modele nie podró uj¹ dobrze. Aby zainicjowaæ i opracowaæ program, który by³by najkorzystniejszy dla u ytkowników, wa ne jest aby zespó³ podj¹³ nastêpuj¹ce dzia³ania: Jeœli to mo liwe wyposa y³ u ytkowników w liczniki energii Przeprowadzi³ rozmowy odnoœnie wzorców zu ywania energii Okreœli³ wspólne tematy/potrzeby Zbudowa³ program wspierania tych potrzeb Przeprowadza³ regularne spotkania celem: omówienia bie ¹cych spraw(miesiêczne), zmiany zachowañ, odczyty mierników oraz ogólnej dyskusji Dzia³ania te mog¹ byæ wspierane przez technologiê np. liczniki energii. Licznik taki pozwala monitorowaæ zu ycie energii w jednostkach energetycznych (kwh), koszty lub emisjê wêgla. Niektóre posiadaj¹ dodatkowe czujniki, które pozwalaj¹ ustawiæ dzienne target zu ycia energii lub powiadamiaj¹ kiedy zostaje zu yta okreœlona iloœæ energii. 1 Darnton A, 'Shaping the energy related behaviour of future consumers. Report for the Energy Savings Trust' (2006)
Przekazuj¹c wiedzê, motywujemy u ytkowników Je eli chcemy odnieœæ sukces i dokonaæ zamiana zachowañ dotycz¹cych zu ycia energii wa ne jest, aby przekazaæ osobom, które maj¹ zostaæ zaanga owane w proces, szczegó³owe informacje na temat gospodarowania energi¹: zu ycie, dystrybucja, zaopatrzenie, u ytkownicy, koszty w odniesieniu do budynku, na poziomie lokalnym, krajowym i europejskim. Je eli istnieje mo liwoœæ monitorowania zu ycia energii wtedy mo liwe jest obserwowanie zmiennoœci / wp³ywu zu ycia energii na zmiany zachowañ u ytkowników. Prezentacja wyników jest istotna, aby u ytkownicy zobaczyli skutki swoich dzia³añ. Czasami idealnie jest skorzystaæ z wykresu (bary, wykres ko³owy, wykres liniowy, itp), czasem lepiej przedstawiæ to za pomoc¹ liczb. To zale y od tego jakie s¹ wyniki i jak chcia³oby siê je zaprezentowaæ (pozytywne czy negatywne). W rzeczywistoœci jest to klucz do zaanga owania u ytkowników i do pokazania ich partycypacji. 16
Technologie Wed³ug analizy kontekstowej oraz dobrych praktyk opracowanych przez poszczególnych partnerów, dobre pomiary efektywnoœci energetycznej budynków s¹ wa ne dla charakterystyki budynku, temperatury zewnêtrznej i wilgotnoœci, zu ytkowania powierzchni, zachowañ dotycz¹cych zu ycia energii, zaludnienia etc. G³ówne œrodki efektywnego wykorzystania energii Wiele dobrych praktyk zosta³o zaprezentowanych w projekcie SERPENTE i to nie s¹ tylko przek³ady pojedynczych œrodków osi¹gniêcia efektywnoœci energetycznej. Pe³n¹ listê œrodków prezentujemy poni ej: Uwzglêdniaj¹c przegrody zewnêtrzne: Izolacja pomieszczeñ, fundamentów, dachu, sufitu, zewnêtrznych œcian, elewacji Wymiana drzwi zewnêtrznych Energooszczêdne drzwi, podwójne/potrójne szyby, pow³oka niskoemisyjna, s³oneczna pow³oka ochronna Zaciemnienia Redukcja infiltracji powietrza Uwzglêdniaj¹c ogrzewanie i klimatyzacjê: Geotermalne pompy ciep³a Kocio³ na pelety Gazowe kot³y kondensacyjne Centralne ogrzewanie Sterowanie impulsowe grzejników panelowych Systemy s³onecznego ogrzewania wody Prysznice wodooszczêdne Wodne systemy ogrzewania Ch³odzenie swobodne 17
Uwzglêdniaj¹c wentylacjê: Wentylacja z odzyskiem ciep³a VAV (Uk³ady zmiennego przep³ywu powietrza) systemy wentylacji Zmienna prêdkoœæ wentylatorów Nocna wentylacja podczas letniego sezonu BMS: Regulacja system wentylacji zgodnie z godzinami pracy w budynku (np.: zastosowanie timerów) Uwzglêdniaj¹c organizacjê i zarz¹dzanie: Skuteczna konserwacja(utrzymanie) Obecnoœæ Menagera Energii i monitorowanie zu ycia energii w budynku Opracowanie audytów energii budynków Opracowanie pe³nego audytu uwzglêdniaj¹cego wszystkie ulepszenia wprowadzone w zakresie efektywnoœci energetycznej BMS: Instalacja mierników energii i cyfrowych systemów kontroli Nadzorowanie robót remontowych w zakresie zgodnoœci z projektem Uwzglêdniaj¹c oœwietlenie: Energooszczêdne oœwietlenie Maksymalizacja wykorzystania naturalnego œwiat³a Zamiana lamp arowych i rtêciowych na lampy LED Czujniki ob³o enia Uwzglêdniaj¹c zu ycie energii: Sprzêt wykorzystuj¹cy kompensacjê mocy biernej Panele fotowoltaiczne Ogrzewanie kogeneracyjne Uwzglêdniaj¹c treningi w zakresie zmian zachowañ: Trening pracowników obs³ugi i konserwatorów w zakresie oszczêdzania energii BMS: wprowadziæ system kontroli urz¹dzeñ technicznych w budynku w optymalnym stopniu zamiast sprawowania kontroli przez mieszkañców Wdro enie metodologii 50/50, by podnieœæ efektywnoœæ energetyczn¹ w budynku szkolnym poprzez zmianê zachowañ Umotywowanie wyborów projektów: Wybraæ materia³y dobrej jakoœci i trwa³e, materia³y spe³niaj¹ce wymogi unijne wszystkich prac remontowych Utylizowaæ stare materia³y rozbiórkowe i u ywaæ równie materia³ów z recyclingu Poprawiæ izolacjê(zaizolowaæ pomieszczenia wentylacyjne, kana³y wentylacyjne i rury cieplne) zapewniæ dobr¹ jakoœæ u ywanych materia³ów izolacyjnych Zapewniæ stabilnoœæ i odpowiedni poziom eksploatacji budynku (np. naprawa dachów, kominów, schodów, chodników, wymiana rynien i odp³ywów, wycinka drzew stwarzaj¹cych zagro enie) Budowaæ zielone dachy, aby zredukowaæ obci¹ enie wody deszczowej i wzi¹æ pod uwagê proces odzysku wody deszczowej 18
Nie wszystkie œrodki uzyskania efektywnoœci energetycznej bêd¹ odpowiednie we wszystkich projektach. Prace w zakresie efektywnoœci czasem nie mog¹ byæ prowadzone z wykorzystaniem najlepszych technologii, nale y uzyskaæ pewien kompromis: na przyk³ad z powodu braku kompetencji technicznych lub wysokich cen. Podczas wykonywania prac nale y przyj¹æ rozwi¹zania zgodnie z : U ytkowaniem budynku Ob³o eniem (zaludnieniem) Warunkami pogodowymi Charakterystyk¹ techniczn¹ budynku Jeœli jest potrzeba wykonania prac konserwacyjnych jest to okazja do poprawy efektywnoœci energetycznej np. uszczelnienia, odnowienia œcian, prac elektrycznych, ulepszenia wentylacji itp. Na koniec nale y przypomnieæ, e ka de rozwi¹zanie musi byæ dostosowane do warunków lokalnych. Na przyk³ad potrójna szyba lub wentylacja z odzyskiem ciep³a nie s¹ wskazane do monta u w krajach œródziemnomorskich, a klimatyzacja niekoniecznie powinna byæ zak³adana w krajach Europy Pó³nocnej. Podobnie jak fakt, i izolacja pustych przestrzeni jest specjalnie przystosowana do warunków budowy domów w klimacie Irlandii. 19
Audyt i monitoring Audyt energetyczny i monitoring zu ycia energii w budynkach u ytecznoœci publicznej Jednym z najwa niejszych osi¹gniêæ projektu "Serpente" jest stwierdzenie braku konsekwencji ze strony w³adz publicznych, w tworzeniu polityki d¹ enia do efektywnoœci energetycznej zasobów mieszkaniowych bêd¹cych w ich posiadaniu. Z tego powodu jeden z wniosków, do którego doszliœmy po trzech latach pracy jest absolutna koniecznoœæ, aby rz¹d wdro y³ politykê monitorowania zu ycia energii i audytów energetycznych. Audyt energetyczny Kwestia zarz¹dzania energi¹ i œrodowiskiem w budynkach u ytecznoœci publicznej jest obowi¹zkiem w³adz publicznych na wszystkich poziomach. Organy te s¹ zobowi¹zane do zarz¹dzania nieruchomoœci¹ w sposób racjonalny, efektywnie gospodaruj¹c publicznymi œrodkami, wydaj¹c je na pokrycie kosztów zu ycia mediów i inwestycji. Wydatki na energiê zu ywan¹ przez budynki u ytecznoœci publicznej jest nadal znacznym obci¹ eniem dla bud etu miast. Niemniej jednak, istnieje kilka dobrych przyk³adów kompleksowego rozwi¹zania tego problemu. Co to jest audyt energetyczny? Audyt energetyczny w kilku prostych s³owach jest rodzajem technicznej i ekonomicznej ekspertyzy okreœlaj¹cej zakres i parametry projektu modernizacyjnego. Koncepcja modernizacji obejmuje po³¹czenie szeregu dzia³añ podejmowanych w celu zmniejszenia zu ycia energii w budynkach. Celem audytu energetycznego jest, aby odpowiedÿ na pytania: Co nale y poddaæ modernizacji? W jaki sposób? Za jak¹ kwotê? Jakie korzyœci mo emy uzyskaæ? Badanie s³u y identyfikacji konkretnych rozwi¹zañ (technicznych, organizacyjnych, formalnych) wraz z okreœleniem ich op³acalnoœci w zakresie energii i pieniêdzy. Definicja audytu energetycznego mo e byæ rozszerzona lub zmodyfikowana w zale noœci od rodzaju us³ugi energetycznych. 20