Propozycja wykorzystania poczty elektronicznej w nauce języków obcych

mgr Mariusz Szulc nauczyciel języka francuskiego Zespół Szkół Rolniczych im. W. St. Reymonta w Czartajewie Propozycja wykorzystania poczty elektronicznej w nauce języków obcych W realiach początku XXI wieku moŝna zaobserwować powszechność rozmaitych zastosowań komputerów i Internetu w codziennym Ŝyciu. Instytucje edukacyjne nie powinny zostawać obojętne na postęp techniczny, tym bardziej, Ŝe Internet wzbudza ogromne zainteresowanie wśród młodzieŝy. Dane statystyczne oraz analiza przeprowadzonej przeze mnie ankiety stanowią tego znaczący dowód. Dla przykładu: większość nastoletnich internatów polskich i francuskich regularnie korzysta z Internetu w celu przesyłania poczty e- mail (www.gfk.pl, 2004, www.net.creation.fr, 2002). Umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi (TIC-fr., ICT-ang.) staje się właściwie koniecznością dla człowieka trzeciego tysiąclecia (Lecomte i in., 2001). Wśród rozmaitych ich zastosowań szczególną uwagę zwraca poczta elektroniczna. MoŜe ona stanowić dobre narzędzie motywacji i rozwoju umiejętności związanych z pisaniem i rozumieniem tekstów. Zastosowanie e-maili moŝe równieŝ odwoływać się do innych umiejętności, takŝe tych pozajęzykowych. Istnieją liczne publikacje poświęcone wykorzystaniu poczty elektronicznej na lekcjach języka obcego, w pracy indywidualnej oraz proponujące pracę indywidualną ucznia poza lekcjami. Ze swojej strony, skupię się na ostatnim z wymienionych aspekcie wykorzystania poczty elektronicznej w dydaktyce języków obcych, jako zajęcie wspierające autonomię ucznia. Jedną z inspiracji do tego wyboru są idee Komitetu Edukacji Rady Współpracy Kulturalnej przy Radzie Europy, który w dokumencie Europejskie Podstawy Programowe dla Języków Obcych (2001, s.16, 19) stwierdza, Ŝe wiedza empiryczna odnosząca się do Ŝycia codziennego w domenach Ŝycia publicznego jak teŝ prywatnego, np. sposoby komunikacji i przekazywania informacji, jest zarazem fundamentalna w odniesieniu do aktywności językowej w języku obcym. Cytowany Komitet stwierdza takŝe, Ŝe komunikacja i uczenie się odbywają się poprzez realizację projektów, które nie są wyłącznie językowe nawet jeśli zawierają zadania językowe i pobudzają kompetencję komunikacyjną podmiotu. Jest oczywiste, Ŝe komunikacja za pośrednictwem poczty elektronicznej wymaga zaangaŝowania zarówno kompetencji

językowej, jak teŝ kompetencji medialnej (Gajek, 2002). Biorąc pod uwagę wymienione argumenty, moŝna stwierdzić, Ŝe jeśli nauczyciele poszukują środków, aby motywować swoich uczniów, aby przyciągnąć ich uwagę lub po prostu, aby ich zainteresować, dlaczego nie mieliby wykorzystać w pracy pedagogicznej narzędzi związanych z Internetem, które juŝ znajdują się w centrum zainteresowań młodzieŝy i stanowią odbicie społeczeństwa, które je stworzyło (Lemeunier, 2001)? Wykorzystanie Internetu, w tym do celów pedagogicznych moŝe przebiegać według trzech wymiarów: wyszukiwanie, wymiana i publikowanie (CNDP, 1996). Jednak, dwa główne zastosowania pedagogiczne Sieci to: - wyszukiwanie i przetwarzanie informacji, - komunikacja, która obejmuje takŝe publikowanie danych (Mangenot, 1998). W zaleŝności od tego, na który aspekt wykorzystania Internetu kładziony będzie nacisk, Nevo (1998) wyróŝnia dwa centralne pojęcia jeśli chodzi o aktywność ucznia: - zadanie - w zakresie wyszukiwania informacji, - projekt - w zakresie komunikacji. Bez wątpienia ta druga strona Internetu, pozwalająca na wchodzenie uczniom we wzajemne relacje, czy posługują się tym samym językiem ojczystym, czy teŝ nie, stanowi najbardziej interesującą specyfikę zastosowań sieci Web. Sposoby komunikowania się przez Sieć są róŝnorodne. MoŜna je podzielić na komunikację w czasie rzeczywistym (synchroniczną) oraz przesuniętą w czasie (asynchroniczną) (Gajek, 2002). Ja proponuję skupić się na drugim typie komunikacji. W zakresie komunikacji asynchronicznej, główne miejsce zajmuje typowa poczta elektroniczna. SłuŜy ona do szybkiego przekazywania informacji. MoŜliwe jest dołączanie do wiadomości załączników typu pliki graficzne, tekstowe, dźwiękowe i inne, pod warunkiem nie przekraczania pojemności skrzynki i technicznych moŝliwości Sieci. MoŜliwość zdobywania korespondentów z innych krajów w efekcie sprzyja realizacji aspektów interkulturowych wymiany korespondencji (Bisaillon i Desmarais, 1998). Gajek (2002) przedstawia wiele przykładów ćwiczeń wykorzystujących e-mail, pośród których najciekawsze według mnie to: - dwoje uczniów lub dwie grupy (tandem) wymieniają regularnie korespondencję; ćwiczenie, które łączy elementy kształcenia językowego, kulturowego i społecznego, nauka odbywa się pod opieką nauczyciela animatora, dostarczyciela tematów i doradcę,

- uczniowie uczestniczą w międzynarodowych projektach edukacyjnych związanych z tematyką obejmującą róŝne domeny nauki lub róŝnych przedmiotów szkolnych, - listy mailingowe będące formą komunikacji, w której wiadomość wysyłana pod konkretny adres z listy jest automatycznie przekazywany do wszystkich osób zapisanych na taką listę, - fora dyskusyjne, które na stronie internetowej umozliwiają dostęp do wszystkich wiadomości nadesłanych przez uŝytkowników. Zatem, uczeń o odpowiednim poziomie mógłby znaleźć pośród hierarchii forów dyskusyjnych lub list mailingowych jakiś ciekawy dla siebie temat, motywujący go do pisania i czytania w języku obcym poniewaŝ listy i fora są poświęcone konkretnym tematom lub określonej grupie uŝytkowników, na przykład nastolatkom. Istnieją fora i listy o charakterze otwartym lub o ograniczonym dostępie. Oprócz wymienionych propozycji, moŝna napotkać na wiele projektów wymiany korespondencji między klasami oraz między uczniami. W Internecie znajdują się strony, których celem jest pomoc w znalezieniu partnera do takiej wymiany lub do projektu edukacyjnego. PoniewaŜ projekty, które pozwalają na pewną autonomię sprawiają, Ŝe uczniowie odczuwają większą satysfakcję z moŝliwości kontaktowania się z konkretną osobą i wymiany osobistych myśli, uwaŝam za zasadne, aby nauczyciel proponował wymianę korespondencji odbywającą się częściowo lub całkowicie poza lekcjami. DuŜe nagromadzenie uŝytkowników Internetu pochodzących z całego świata, wraz z ich róŝnorodnością punktów widzenia pozwalającą takŝe na wymienianie się wiedzą, umiejętnościami i informacjami (Gianni, 2001) moŝe z pewnością przyciągnąć pewną liczbę młodych entuzjastów nowych sposobów komunikacji i przy tej okazji pozwolić im na doskonalenie umiejętności językowych. Jest oczywiste, Ŝe wymiana korespondencji elektronicznej nie zastąpi tradycyjnej rozmowy, poniewaŝ pomija lub ignoruje znaczną liczbę elementów komunikacji interkulturowej (między innymi przekaz niewerbalny), ale moŝna podejmować wymianę e- maili niezaleŝnie od wymiany rzeczywistej (Breugnot, 2001). Aspekt interkulturowy nabiera innego wymiaru w przypadku komunikacji za pośrednictwem Internetu. Z jednej strony, widoczne jest zróŝnicowanie na poziomie narodu, społeczeństwa, grupy uczniów, z drugiej strony istnieją wspólnoty wirtualne, które wykraczają poza granice krajów (Mondada, 1990). Tytułem przykładu zacytuję liczbę 1533 grup figurujących w kategorii Grupy, kultury i wspólnoty w serwisie Yahoo! France Groupes (fr.groups.yahoo.com, 2004).

Korespondowanie pozwala nawiązywać relacje uczniom, którzy nie mieliby prawdopodobnie innej moŝliwości, Ŝeby się poznać. Zatem waŝna jest wcześniejsza analiza celów i opracowanie planu działań. Wymiana listów moŝe takŝe sprzyjać rodzeniu się sympatii między jej uczestnikami (del Rey, 1996). Tymczasem dobór partnerów musi być poddany pewnym regułom, aby zmniejszyć ryzyko niepowodzenia lub rozczarowania. NaleŜy skoncentrować przede wszystkim na poszukiwaniach na stronach polecanych przez innych nauczycieli, a takŝe skupić się na stronach przeznaczonych dla nastolatków. Za kaŝdym razem, zanim nauczyciel poleci uczniom jakąś stronę internetową, powinien sam ocenić jej uŝyteczność i wiarygodność. Rola nauczyciela róŝni się z resztą od jego tradycyjnej centralnej pozycji, gdzie był on jedynym źródłem wiedzy. Wraz z nadejściem nowego medium komunikacyjnego, autorzy podkreślają rolę nauczyciela jako niosącego pomoc i wsparcie dla ucznia, jak równieŝ jako obserwującego i stymulującego proces przyswajania języka (Gajek, 2001). Aby Internet mógł słuŝyć rzeczywistemu uczeniu się, trzeba unikać dwóch przeszkód: zappingu, jeśli chodzi o wyszukiwanie informacji oraz pustej komunikacji, pozbawionej celu, jeśli chodzi o rozmowy internetowe. NaleŜy więc raczej stawiać się w perspektywie zadania bądź projektu (Mangenot, 1998). W konsekwencji, nie moŝe być raczej mowy, aby pozwalać uczniom na całkowitą autonomię. Tym samym nauczyciel moŝe zainicjować wymianę listów między klasami, grupami uczniów, pracę wokół projektu edukacyjnego. W tym momencie, korespondencja szkolna staje się punktem wyjścia do zainteresowania uczniów wymianą indywidualną, która mogłaby przebiegać poza lekcjami. Michońska-Stadnik (1996) pisze o sytuacjach, gdy część uczniów, zachęcona ćwiczeniami faworyzującymi autonomię na lekcjach języka angielskiego zaczęła wykazywać większe zainteresowanie językiem poprzez udział w dodatkowych zajęciach językowych lub czytanie prasy anglojęzycznej. Gajek (2001) opisuje przypadki uczniów, którzy kontynuowali wymianę korespondencji elektronicznej juŝ po zakończeniu projektu szkolnego. Jest więc prawdopodobne, Ŝe niektórzy uczniowie podejmą korespondencję po ukończeniu jakiegoś projektu zainicjowanego w szkole. Podobnie, wydaje się moŝliwe, Ŝe część uczniów miałaby chęć poszukać samodzielnie w Internecie nowych zagranicznych znajomości. Właśnie patrząc przez pryzmat tej ostatniej ewentualności postrzegam miejsce dla autonomicznego uczenia się języka z wykorzystaniem poczty elektronicznej, opartego na rzeczywistych działaniach komunikacyjnych, na afektywności ucznia. Lekcja staje się więc miejscem na poprawianie błędów, oraz dyskusję nad problemami napotkanymi przy redagowaniu i lekturze e-maili.

Jeśli nauczyciel nie będzie rozwaŝny, komunikacja poprzez e-mail moŝe pociągnąć za sobą osłabienie poziomu języka (Simon, 2001). Z drugiej strony jego interwencje nie mogą zakłócać indywidualnego aspektu redagowanych wiadomości. Niektórzy autorzy zarzucają powierzchowność i skrótowość komunikacji za pośrednictwem poczty elektronicznej. Jest prawdą, Ŝe styl e-maili jest często specyficzny i niepoprawny. Chęć komunikowania się bierze górę nad troską o zachowanie poprawności. Wydaje się jednak, Ŝe obawy o jakość językową korespondencji uczniowskiej są trochę przesadzone. Mangenot (1998) przypomina, Ŝe Internet kieruje się troską o ocenę społeczną, operując kryteriami ściśle pragmatycznymi, w przypadku na przykład, gdy uczniowie mają za zadanie komunikowanie się za pośrednictwem Sieci, czy przez e-mail, czy teŝ uczestnicząc w forach dyskusyjnych, współpracując przy projektach grupowych lub teŝ przygotowując strony w języku obcym. Świadomość, Ŝe ich produkcje będą publikowane i czytane przez internautów prowadzi do bardziej krytycznego podejścia do swoich prac i skłania do większych starań o poprawność. Internet pozwala na komunikację zarazem globalną i błyskawiczną, daje uczniom okazję do odkrywania na nowo przyjemności pisania, czy chodzi o sztukę epistolarną, gdy uczeń nawiązuje kontakt z rówieśnikami, czy teŝ o projekty szkolne przewidziane i opracowane przez nauczyciela (Mangenot, 1998). Dzięki wymianie korespondencji, pojawieniu się interlokutorów w tym samym wieku uczniowie odnajdują zagubioną motywację (del Rey, 1996). MoŜliwość czynienia postępów według własnego rytmu i własnymi sposobami jest kolejnym źródłem motywacji sygnalizowanym przez autorów (Loiseau i Roch, 2002). Wykorzystanie poczty elektronicznej moŝe nawet mieć wpływ na chęć realizowania innych zadań, bardziej złoŝonych, jak prace indywidualne lub zbiorowe publikowane na stronie serwisu, analizy naukowe, wymiana doświadczeń, budowa strony internetowej itd. Nie moŝna jednak zapominać o zagroŝeniach nierozerwalnie złączonych z komunikacją internetową. Zagorzały przeciwnik Sieci miałby z czego wybierać pośród niebezpieczeństw płynących z sieci Internetowej. Jest to zagadnienie bardzo rozległe. Skoncentruję się zatem jedynie na zagroŝeniach powiązanych z treścią e-maili. Załączniki do wiadomości mogą zawierać niebezpieczne dla komputera wirusy. Wiadomości mogą nieść w sobie treści obraźliwe. Istnieje takŝe niebezpieczeństwo niedopasowania uczniów pod względem ich zainteresowań czy potrzeb. Oprócz tych przeszkód, moŝna by wyliczać problemy techniczne mogące pojawić się w związku z komunikacją. Nauczyciel i uczeń powinni zatem posiadać wiedzę o zagroŝeniach komunikacji internetowej i podjąć jak największe środki ostroŝności. Osobiście, jako pasjonat Internetu i nauczyciel, jestem

przekonany, Ŝe ciągły rozwój technologii komunikacji pozwoli w przyszłości otworzyć inne jeszcze drogi dla zastosowań edukacyjnych poczty elektronicznej. Tymczasem zachęcam do skorzystania z aneksu zawierającego kilka adresów WWW przydatnych dla nauczycieli języka francuskiego, zamieszczonego na ostatniej stronie publikacji. Swoje rozwaŝania pozwolę sobie zamknąć słowami, które właściwie oddają cel i sens niniejszej publikacji: Trzeba zachęcać uczniów do lepszego wykorzystania poczty elektronicznej, dać im narzędzia, realizować interesujące zadania, włączające to nowe medium, tak samo jak wyszukiwanie informacji w Internecie, ale naleŝy być takŝe tolerancyjnym, pozostawiać pewną swobodę, liczyć na moŝliwe transfery wiedzy. Pod tym jedynym warunkiem nasi uczniowie zachowają przyjemność komunikowania się (Henriette- Toussaint, 2002). Mariusz Szulc

Literatura 1. Bisaillon J., Desmarais L. (1998), "Apprentissage de l'écrit et ALAO", Études de linguistique appliquée, N o 110, 193-203, Didier Érudition, Paris. 2. Breugnot J. (2001), "Courriers électroniques: quelle contribution pour la communication interculturelle?", Dialogues et Cultures, N o 46, Tome 2, 63-68, FIPF. 3. CNDP, Les dossiers de l'ingénierie éducative, Internet dans le monde éducatif, n o 24, CNDP, Paris, 1996. 4. Conseil de la coopération culturelle, Comité de l'éducation, Division des langues vivantes (2001), Un Cadre européen commun de référence pour les langues: apprendre, enseigner, évaluer, Conseil de l Europe / Les Éditions Didier, Paris. 5. del Rey J. (1996), "Correspondances", Les dossiers de l'ingénierie éducative, Internet dans le monde éducatif, N o 24, 28-30, CNDP, Paris. 6. Gajek E. (2001), "Poczta elektroniczna jako narzędzie w nauczaniu języka angielskiego i francuskiego - trzy sposoby wykorzystania", Języki Obce w Szkole, N o 1, 51-56, CODN, Warszawa. 7. Gajek E. (2002), Komputery w nauczaniu języków obcych, PWN, Warszawa. 8. GfK Polonia, www.gfk.pl, styczeń 2004. 9. Gianni M. (2001), "Apprentissage coopératif et Internet: un exemple d'exploitation des produits grand public", Dialogues et Cultures, n o 46, Tome 2, 126-129, FIPF. 10. Henriette-Toussaint F., "Le courriel - objet pour une didactique?", http://users.skynet.be/ameurant/francinfo/download/courriel.rtf, listopad 2002. 11. Lecomte L., Meirieu P., Sani J.-M., Vansteene P., Montlouis-Félicité A. (2001), "Les nouvelles technologies de l'information et de la communication mettent-elles du lien entre les savoirs?", Dialogues et Cultures, N o 46, Tome 2, 29-50, FIPF. 12. Lemeunier V. (2001), "Les nouvelles technologies au service de la motivation", Dialogues et Cultures, N o 46, Tome 2, 89-96, FIPF. 13. Loiseau Y., Roch S. (2002), "L'enseignant et la salle multimédia", FDLM, 29-31, N o 322, CLE International. 14. Mangenot F. (1998), "Classification des apports d'internet à l'apprentissage des langues", Apprentissage des Langues et Systèmes d'information et de Communication, Vol. 1, N O 2, 133-146, http://alsic.u-strasbg.fr, Université Marc Bloch, Strasbourg.

15. Michońska-Stadnik A. (1996), Strategie uczenia się i autonomia ucznia w warunkach szkolnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. 16. Mondada L. (1999), "Formes de séquentialité dans les courriels et les forums de discussion", Apprentissage des Langues et Systèmes d'information et de Communication, Vol. 2, N o 1, 3-25, http://alsic.u-strasbg.fr, Université Marc Bloch, Strasbourg. 17. NetCreation, www.net-creation.fr, listopad 2002. 18. Nevo D. (1998), "L'enseignement des langues et l'ordinateur: une fondrière sur l'inforoute?", Apprentissage des Langues et Systèmes d'information et de Communication, Vol. 1, N o 2, 191-195, http://alsic.u-strasbg.fr, Université Marc Bloch, Strasbourg. 19. Simon M. (2001), "Histoires croisées: une expérience de production écrite coopérative sur Internet", Dialogues et Cultures, N o 46, Tome 2, 112-117, FIPF. 20. Yahoo! France, fr.groups.yahoo.com, kwiecień 2004.

Annexe Liste des adresses utiles 1. Correspondance individuelle, forums de discussion pour les jeunes: www.momes.net (adresses individuelles, forums) www.adomonde.net (adresses individuelles, forums) www.franceworld.com (adresses payantes) forums.ados.fr (forums) 2. Méthode Tandem et échanges bilingues: www.slf.ruhr-uni-bochum.de (Tandem) fr.polyglot-learn-language.com 3. Correspondance scolaire et projets de classes: www.cartables.net/corres www.ciep.fr/echanges/cgi/infopratique_correspondance.php3 perso.wanadoo.fr/acores/index.htm www3.unileon.es/dp/dfm/flenet/analysecomm2000.htm (avec plusieurs liens) thot.cursus.edu/rubrique.asp?no=16393 (avec plusieurs liens) www.fipf.org/index_echanges.php io.rtsq.qc.ca/correspondance/corres.html www.restode.cfwb.be/francais/eleves2/fr_e2.htm Remarque: tous les sites mentionnés étaient accessibles en avril 2004.