Kalkulator wzrostowy Instrukcja obsługi

Kalkulator wzrostowy Instrukcja obsługi Wersja 1.0

Spis treści Instalacja i uruchamianie...3 Z użyciem instalatora...3 Bez użycia instalatora...4 Okno główne...5 Elementy okna głównego...5 Menu główne...5 Pasek zadań...7 Siatka centylowa i siatka SDS...7 Okno z danymi pacjenta...7 Wprowadzanie danych pacjenta...8 Parametry wyliczane przez program...10 Pomiary wzrostu...11 Dodawanie pomiaru wzrostu...11 Edycja pomiaru wzrostu...13 Usuwanie pomiaru...13 Siatka centylowa...14 Siatka SDS...15 Obliczanie tempa wzrastania...16 Zapisywanie danych...17 Otwieranie zapisanego pacjenta...18 Drukowanie...19 Eksport do pliku tekstowego...19 Obliczanie wskaźników auksologicznych...20 Literatura...23

Instalacja i uruchamianie Kalkulator wzrostowy można zainstalować na 2 sposoby: z użyciem gotowego instalatora, co jest wersją prostszą, ale może wymagać uprawnień administratora komputera, bez użycia instalatora. Z użyciem instalatora Należy rozpakować Kalkulator Wzrostowy Inst.zip. Potem folderze Kalkulator Wzrostowy Inst znaleźć plik setup.exe, uruchomić i przejść kolejne etapy instalacji, m.in.: 1. Wybrać, gdzie program ma być zainstalowany (Rys. 1). Rys. 1: Instalacja: wybór lokalizacji 2. Zdecydować, czy ma być ikona na pulpicie. Rys. 2: Instalacja: wybór dodatkowych opcji 3

3. Po pomyślnej instalacji można uruchomić program. Rys. 3: Zakończenia instalacji Bez użycia instalatora Instalacja bez użycia gotowego instalatora nie wymaga posiadania uprawnień administratora. Aby ją prawidłowo przeprowadzić rozpakować Kalkulator Wzrostowy.zip i skopiować cały folder Kalkulator Wzrostowy w wybrane miejsce na komputerze. Program uruchamia się klikając na ikonę KalkulatorWzrostowy.exe, która znajduje się w tym folderze. Dla ułatwienia używania można na pulpicie utworzyć skrót do pliku KalkulatorWzrostowy.exe: 1. kliknąć na pulpicie prawym przyciskiem myszy, 2. wybrać Nowy Skrót, 3. wskazać lokalizację pliku KalkulatorWzrostowy.exe. 4

Okno główne Elementy okna głównego 1. Menu główne Pacjent Przykłady Obliczenia 2. Pasek zadań 3. Siatka centylowa i siatka SDS 4. Okno z danymi pacjenta Rys. 4: Wygląd okna głównego programu Kalkulator wzrostowy Menu główne Pacjent Menu Pacjent (Rys. 5) zawiera następujące funkcje: Nowy - wyczyszczenie danych w oknie. Otwórz (Ctrl+O) - wczytanie danych pacjenta zapisanych w bazie Zapisz (Ctrl+S) - zapisanie widocznych w oknie danych pacjenta w bazie, dostępne o ile w oknie są niezapisane dane. Drukuj (Ctrl+P) - wydruk siatki centylowej z krzywą wzrastania pacjenta i tabeli pomiarów na dowolnej zainstalowanej drukarce (w tym drukarkach plików PDF). Eksportuj do pliku - eksport danych pacjenta, siatki centylowej i tabeli z pomiarami do edytowalnego pliku tekstowego DOCX (zapisany plik najlepiej otwiera się w programie LibreOffice, ale można również użyć Microsoft Word). 5

Rys. 5: Menu Pacjent Przykłady Menu Przykłady pozwala na otwarcie przykładowych, fikcyjnych "pacjentów": Przykład 1: chłopiec leczonych hormonem wzrostu. Przykład 2: zdrowa dziewczynka. Obliczenia Menu Obliczenia zawiera funkcję pozwalająca obliczyć tempo wzrastania między dwoma dowolnymi pomiarami wzrostu, które zostały uprzednio wprowadzone do programu. Rys. 6: Menu Obliczenia Narzędzia Menu Narzędzia zawiera funkcję pozwalającą wyeksportować całą bazę danych do pliku CSV, który można otworzyć w arkuszu kalkulacyjnym (Microsoft Excel, LibreOffice Calc). Rys. 7: Menu Narzędzia 6

Pasek zadań Ikony na pasku zadań mają następujące znaczenie: Otwórz dane pacjenta z bazy Zapisz pacjenta w bazie Drukuj Eksportuj do pliku Oblicz tempo wzrastania Okno z danymi pacjenta Siatka centylowa i siatka SDS Siatka centylowa i siatka SDS służą do wizualizacji wzrastania pacjenta w formie tworzonych automatycznie wykresów. Więcej informacji o nich można uzyskać klikając poniższe linki: Siatka centylowa Siatka SDS Okno z danymi pacjenta Po lewej stronie siatek wzrastania znajduje sie okno z danymi pacjenta. Służy ono do wprowadzania danych niezbędnych do obliczania wskaźników auksologicznych oraz do zapisania pacjenta w bazie. Więcej informacji znajduje się na stronach dotyczących wpisywania danych oraz dodawania pomiarów wzrostu: Wprowadzanie i zmiana danych pacjenta Dodawanie, modyfikowanie i usuwanie pomiarów 7

Wprowadzanie danych pacjenta Aby wprowadzić nowe dane pacjenta lub zmienić istniejące należy kliknąć przycisk Wprowadź dane pacjenta w oknie z danymi po lewej (Rys. 8). Rys. 8: Wprowadzanie danych pacjenta Pojawi się okno wprowadzania/zmieniania następujących danych: Imię i nazwisko. PESEL - konieczny do zapisania danych w bazie. Data urodzenia - przy wpisywaniu PESELU pojawia się automatycznie, ale może zostać również wpisana ręcznie. Masa i długość urodzeniowa. Długość ciąży. Płeć - do wyboru żeńska (Ż) i męska (M) - domyślna. Wzrost matki. Wzrost ojca. Rozpoznanie - do wyboru z listy lub wpisane ręcznie. Data rozpoczęcia leczenia (po zaznaczeniu, że pacjent był leczony). Data zakończenia leczenia (po zaznaczeniu, że pacjent zakończył leczenie. Wszystkie powyższe dane są opcjonalne, tzn. można zamknąć okno bez ich wpisania. 8

Rys. 9: Okno wprowadzania danych pacjenta Jeśli wcześniej wpisano już dane pacjenta, będą one widoczne, w przeciwnym wypadku okienka będą puste lub wypełnione wartościami domyślnymi (jak na Rys. 9). UWAGA: Okienko PESEL może być tylko puste lub zawierać prawidłowy numer PESEL, zgodny z datą urodzenia i płcią pacjenta. W przypadku podania nieprawidłowego numeru, po naciśnięciu przycisku Akceptuj pojawi się okno z informacją o błędzie, np. po wpisaniu zbyt krótkiego numeru (Rys. 10). Rys. 10: Przykładowa informacja o błędzie w numerze PESEL. Wpisanie PESEL-u jest niezbędne do zapisania danych pacjenta w bazie. 9

Parametry wyliczane przez program Po wprowadzeniu powyższych danych i kliknięciu przycisku Akceptuj program automatycznie wylicza wskaźniki auksologiczne wskazane w Tabeli 1. Ich wartości pojawiają się w oknie Dane pacjenta. Tabela 1: Wskaźniki auksologiczne obliczane po wprowadzeniu podstawowych danych Wskaźnik SDS masy urodzeniowej SDS długości urodzeniowej SDS wzrostu matki SDS wzrostu ojca Wzrost docelowy SDS wzrostu docelowego Dane do jego wyliczenia Płeć Masa urodzeniowa Długość ciąży Płeć Długość urodzeniowa Długość ciąży Wzrost matki Wzrost ojca Wzrost matki Wzrost ojca Wzrost matki Wzrost ojca W przypadku braku którejś z danych, potrzebnych do obliczenia konkretnego wskaźnika, pole przeznaczone na jego wartość pozostanie puste. Szczegółowy opis obliczeń wykonywanych przez program można znaleźć w sekcji: Opis obliczeń wykonywanych przez program 10

Pomiary wzrostu 1. Dodawanie pomiaru 2. Edytowanie pomiaru 3. Usuwanie pomiaru Dodawanie pomiaru wzrostu Aby dodać nowy pomiar wzrostu pacjenta, należy kliknąć przycisk Dodaj pomiar (Rys. 11) w oknie z danymi po lewej. Rys. 11: Przycisk dodawania pomiaru Pojawi się okno dodawania pomiaru (Rys. 12), w którym wprowadza się następujące dane: Wzrost - obowiązkowy (domyślna wartość 100 cm). Data pomiaru - obowiązkowa. Wiek kostny (BA) - wpisać jeśli takie badania było wykonane, jeśli nie pozostawić wartość 0.0. Masa ciała - nieobowiązkowa, 0.0 oznacza brak wpisu. Rys. 12: Okno dodawania pomiaru Po zatwierdzeniu pomiaru przyciskiem Dodaj, wpisane wartości pojawią się w tabeli pomiarów nad przyciskami (przykładowa tabela na Rys. 13). Rys. 13: Przykładowa tabela pomiarów 11

Tabelę z pomiarami można wyświetlić również w oddzielnym oknie klikając przycisk Wyświetl tabelę (Rys. 14). Rys. 14: Przycisk wyświetl tabelę Parametry obliczane przez program Oprócz wprowadzonych pomiarów w tabeli znajdują się parametry wyliczane przez program. Ich spis znajduje się poniżej w tabeli. Tabela 2: Wskaźniki auksologiczne obliczane przez program dla poszczególnych pomiarów wzrostu Wskaźnik Wiek (CA) SDS wzrostu dla CA SDS wzrostu dla BA Skorygowany SDS wzrostu (corrhsds) Wzrost przewidywany (PAH) SDS PAH BMI Dane do jego wyliczenia Data urodzenia Data pomiaru Wzrost Data urodzenia Data pomiaru Wzrost Wiek kostny (BA) Wzrost Data urodzenia Wzrost matki Wzrost ojca Wzrost Wiek kostny Wzrost Wiek kostny Wzrost Masa ciała W przypadku braku którejś z danych, potrzebnych do obliczenia konkretnego wskaźnika, pole przeznaczone na jego wartość pozostanie puste. Szczegółowy opis obliczeń wykonywanych przez program można znaleźć w sekcji Opis obliczeń wykonywanych przez program 12

Edycja pomiaru wzrostu W przypadku popełnienia błędu przy wprowadzaniu pomiaru należy zaznaczyć błędny pomiar w tabeli (Rys. 16) i kliknąć przycisk Edytuj pomiar (Rys. 15). Rys. 15: Przycisk edycji pomiaru Rys. 16: Tabela z zaznaczonym pojedynczym pomiarem Pojawi się okno edycji pomiaru (Rys. 17), w którym można zmienić błędnie wpisane dany i zatwierdzić przyciskiem Akceptuj. Rys. 17: Okno edycji pomiaru Usuwanie pomiaru Aby całkowicie usunąć pomiar z tabeli należy go zaznaczyć (tak jak w przypadku edytowania) i kliknąć przycisk Usuń pomiar. Rys. 18: Przycisk usuwania pomiaru Pomiar zostanie trwale usunięty z tabeli. 13

Siatka centylowa Do tworzenia siatek centylowych program wykorzystuje dane z pracy [1]. Na siatce można wyświetlić (rysunek poniżej): Krzywą (czerwoną) wzrastania pacjenta. Strzałki (niebieskie) odnoszące wzrost do wieku kostnego. Pozycje centylowe rodziców (matka - różowy punkt, ojciec - turkusowy). Strzałki (zielone) rozpoczęcia i zakończenia terapii (o ile podano odpowiednie daty). Obecność każdego z powyższych elementów można regulować przyciskami znajdującymi się pod wykresem. Rys. 19: Siatka centylowa z przykładową krzywą wzrastania 14

Siatka SDS Siatka SDS jest innym niż siatka centylowa sposobem prezentacji krzywej wzrastania pacjenta. Jej konstrukcje opisano w [2]. Kalkulator wzrostowy do jej konstrukcji wykorzystuje polskie dane z [1]. Na siatce można wyświetlić (rysunek poniżej): Krzywa (czerwona) wzrastania pacjenta. Strzałki (niebieskie) odnoszące wzrost do wieku kostnego. Pozycje centylowe rodziców (matka - różowy punkt, ojciec - turkusowy). Strzałki (zielone) rozpoczęcia i zakończenia terapii (o ile podano odpowiednie daty). Obecność każdego z powyższych elementów można regulować przyciskami znajdującymi się pod wykresem. Rys. 20: Siatka SDS z przykładową krzywą wzrastania 15

Obliczanie tempa wzrastania Aby dało się obliczyć tempo wzrastania w tabeli pomiarów muszą być co najmniej 2 pomiary wzrostu. Obliczanie tempa wzrastania uruchamia się z menu Obliczenia w menu głównym lub ikoną z paska zadań. Pojawia się obliczania tempa wzrastania, w którym należy zaznaczyć 2 pomiary. Tempo wzrastania zostanie automatycznie obliczone i wpisane do pola poniżej (przykład na rysunku). Rys. 21: Przykład obliczania tempa wzrastania 16

Zapisywanie danych Dane pacjenta i pomiary wzrostu można zapisać w bazie danych używając opcji Zapisz z menu Pacjent lub ikoną z paska zadań. Identyfikatorem pacjenta w bazie jest numer PESEL, więc jego podanie jest niezbędne, aby dane mogły zostać zapisane. Baza danych - informacje dodatkowe Baza danych stanowi część programu i jest umieszczona w folderze Patient_db pod nazwą Patient_db.sqlite (nazwa nie może być zmieniana!). Baza składa się z 2 tabel: 1. Pacjent - zawiera podstawowe, niepowtarzające się dane każdego pacjenta: imię, nazwisko, PESEL datę urodzenia, płeć, wzrost matki, wzrost ojca, datę rozpoczęcia leczenia, datę zakończenia leczenia, masę urodzeniową, długość urodzeniową, długość ciąży, rozpoznanie. 2. Pomiary - zawiera bieżące pomiary parametrów pacjenta: datę pomiaru, wzrost, masę ciała, wiek kostny. Każdy pomiar jest przypisany do konkretnego pacjenta przez numer PESEL oraz posiada własny (niepowtarzalny), przypisywany automatycznie identyfikator. Istnieje możliwość przeglądania bazy danych również poza Kalkulatorem wzrostowym, np. za pomocą dodatku do przeglądarki Firefox - SQLite Manager, jednak jakiekolwiek operacje przy użyciu programów innych niż Kalkulator wzrostowy zalecamy wykonywać wyłącznie na kopii bazy. 17

Otwieranie zapisanego pacjenta Zapisane dane pacjenta i pomiary wzrostu można wczytać z bazy danych używając opcji Otwórz z menu Pacjent lub odpowiedniej ikony na pasku zadań. Pojawi się okno wyboru pacjenta (rysunek poniżej). W tabeli należy zaznaczyć wybranego pacjenta (na rysunku zaznaczony jest Jan Kowalski) i nacisnąć Otwórz. Pacjenta można wyszukać przewijając listę lub wpisując w okienko ponad tabelą fragment jego nazwiska lub PESEL-u. Rys. 22: Okno wyboru pacjenta z bazy danych Dane pacjenta zostaną wpisane w odpowiednie okna i tabele w programie, pojawią się również wykresy wzrastania. Po otwarciu dane można uzupełniać i modyfikować, a następnie zapisać zmiany. 18

Drukowanie Podstawowe informacje mogą być wydrukowane bezpośrednio z programu na dowolnej zainstalowanej na komputerze drukarce (w tym również drukarce plików PDF) przy użyciu opcji Drukuj z menu Pacjent lub odpowiedniej ikony na pasku zadań. Okno ustawień wydruku może wyglądać różnie w zależności od komputera i drukarki. Wydruk zawiera: Imię, nazwisko i PESEL pacjenta. Siatkę centylową z krzywą wzrastania. Tabelę z pomiarami i wskaźnikami auksologicznymi Wydruk zawiera tylko podstawowe informacje, natomiast szerszy zakres danych i możliwość ich modyfikacji daje opcja eksportu do pliku tekstowego. Eksport do pliku tekstowego Dane z programu oraz wykresy mogą zostać zapisane w pliku tekstowym (format DOCX) przy użyciu opcji Eksportuj do pliku z menu Pacjent lub odpowiedniej ikony na pasku zadań. W pojawiającym się oknie należy wybrać nazwę i lokalizację zapisywanego pliku. Plik zawiera wszystkie dane pacjenta, tabelę pomiarów wraz z obliczonymi wskaźnikami auksologicznymi oraz siatki z krzywymi wzrastania. Wygenerowany dokument można otworzyć i modyfikować w wybranym edytorze tekstu, np. Microsoft Word, LibreOffice Writer, OpenOffice Writer. 19

Obliczanie wskaźników auksologicznych Wskaźnik odchylenia standardowego wzrostu (ang. standard deviation score, SDS) h - wzrost dziecka. HSDS= h h(a,g) SD h (a, g) h(a,g) - średni wzrost dla wieku (a) i płci (g). SD h (a,g) - odchylenie standardowe wzrostu dla wieku (a) i płci (g). Za średni wzrost [h(a,g)] przyjęto 50. centyl, natomiast za odchylenie standardowe [SD h (a,g)] połowę różnicy między 50. a 3. centylem według polskich norm z [1]. SDS wzrostów rodziców h f - wzrost ojca. SDS wzrostu ojca: HFSDS= h f h(18, ) SD h (18, ) SDS wzrostu matki: HMSDS= h m h(18, ) SD h (18, ) h(18, ) - średni wzrost dorosłych mężczyzn. SD h (18, ) - odchylenie standardowe wzrostu dorosłych mężczyzn. h m - wzrost matki. h(18, ) - średni wzrost dorosłych kobiet. SD h (18, ) - odchylenie standardowe wzrostu dorosłych kobiet. Wartości średniego wzrostu i odchylenia standardowego wzrostu obrano jak wyżej. Wzrost docelowy (ang. target height, TH) Dla chłopców: Dla dziewcząt: TH = h f +h m +6,5 [cm] 2 h f - wzrost ojca. TH = h f +h m 6,5 [cm] 2 h m - wzrost matki. 20

SDS wzrostu docelowego TH - wzrost docelowy. THSDS= TH h(18, g) SD h (18, g) h(18,g) - średni wzrost dorosłego odpowiedniej płci (g). SD h (18,g) - odchylenie standardowe wzrostu dorosłego odpowiedniej płci (g). Wartości średniego wzrostu i odchylenia standardowego wzrostu obrano jak wyżej. SDS wzrostu dla BA h - wzrost dziecka. HSDS BA = h h(ba, g) SD h (BA, g) h(ba,g) - średni wzrost dla wieku równego aktualnemu BA dziecka i odpowiedniej płci (g). SD h (BA,g) - odchylenie standardowe wzrostu dla wieku równego aktualnemu BA dziecka i odpowiedniej płci (g). Wartości średniego wzrostu i odchylenia standardowego wzrostu obrano jak wyżej. Skorygowany SDS wzrostu corrhsds=hsds THSDS HSDS - SDS aktualnego wzrostu dziecka. THSDS - SDS wzrostu docelowego (TH) dziecka. Wzrost przewidywany (PAH) metodą Bayley-Pinneau h - wzrost dziecka. h PAH= c(a, BA, g) [cm] c(a,ba,g) - współczynnik określający część wzrostu końcowego osiągniętą przez dziecko wg. [3]. Wartość współczynnika zależy od wieku i płci dziecka oraz stopnia zaawansowania wieku kostnego (opóźniony, zgodny, przyspieszony w stosunku do wieku metrykalnego). SDS wzrostu przewidywanego PAH - wzrost przewidywany. PAHSDS= PAH h(18, g) SD h (18, g) h(18,g) - średni wzrost dorosłego odpowiedniej płci (g). SD h (18,g) - odchylenie standardowe wzrostu dorosłego odpowiedniej płci (g). Wartości średniego wzrostu i odchylenia standardowego wzrostu obrano jak wyżej. 21

BMI BMI = M h 2 [kg/m 2 ] M - masa ciała dziecka. h - wzrost dziecka. SDS masy urodzeniowej BWSDS= BW log BW log (GA,g) SD BWlog (GA, g) BW log - logarytm dziesiętny masy urodzeniowej dziecka podanej w kilogramach. BW log (GA,g) - średnia wartość BW log dla wieku ciążowego (GA) i płci (g). SD BWlog (GA,g) - odchylenie standardowe BW log dla wieku ciążowego (GA) i płci (g). Zastosowano normy masy urodzeniowej i metodę obliczania jej SDS opisane w [4]. SDS długości urodzeniowej BL - długość urodzeniowa dziecka. BLSDS= BL BL(GA, g) SD BL (GA,g) BL(GA,g) - średnia wartość długości urodzeniowej dla wieku ciążowego (GA) i płci (g). SD BL (GA,g) - odchylenie standardowe długości urodzeniowej dla wieku ciążowego (GA) i płci (g). Zastosowano normy długości urodzeniowej z [4]. Tempo wzrastania HV = h 2 h 1 d 2 d 1 [cm/rok ] h 1, h 2-2 kolejne pomiary wzrostu dziecka. d 1, d 2 - daty powyższych pomiarów. Różnica dat obliczana jest w dniach, a następnie dzielona przez 365,25 (przyjęte jako średnia długość roku) w celu uzyskania tempa wzrastania w cm/rok. 22

Literatura 1. Palczewska, I.; Niedzwiecka, Z. Wskaźniki rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży Warszawskiej. Med. Wieku Rozwoj. 2001, 5, 18 118. 2. Sorva, R.; Perheentupa, J.; Tolppanen, E. M. A novel format for a growth chart. Acta Paediatr. Scand. 1984, 73, 527 529. 3. Bayley, N.; Pinneau, S. R. Tables for predicting adult height from skeletal age: Revised for use with the greulich-pyle hand standards. J. Pediatr. 1952, 40, 423 441. 4. Niklasson, A.; Albertsson-Wikland, K. Continuous growth reference from 24th week of gestation to 24 months by gender. BMC Pediatr. 2008, 8, 8. 23