Podstawy ekonomii WZROST GOSPODARCZY I CYKL KONIUNKTURALNY Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz
Przegląd wybranych definicji Koniunktura gospodarcza to inaczej stan gospodarki w danym okresie. Wzrost gospodarczy powiększanie się z okresu na okres podstawowych wielkości ekonomicznych, takich jak np. PNB, dochód narodowy, konsumpcja. Rozwój gospodarczy zmiany ilościowe i jakościowe w strukturze wytwarzanych dóbr i usług oraz w strukturze konsumpcji. Podstawowy miernik stopa wzrostu gospodarczego zmiana GNP r = x 100% GNP r stopa wzrostu gospodarczego
Przykładowa typologia wskaźników koniunktury gospodarczej Wskaźniki koniunktury gospodarczej 1. pilotujące: - indeksy giełdowe, liczby i wartości akcji sprzedanych, - liczba zwolnień, - wskaźnik firm (nowo otwarte/upadające), - liczba wydanych pozwoleń na budowę, - wartość zamówień na budowę fabryk, - liczba wybudowanych domów prywatnych, 2. współbieŝne: -GDP, -dochody osobiste, -inwestycje, -zatrudnienie, -wskaźnik bezrobocia, -zyski netto, 3. działające z opóźnieniem: -dochody osobiste, -kredyty konsumpcyjne, -bankowe stopy procentowe, -średni czas pozostawania bez pracy.
Czynniki wzrostu gospodarczego Podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego: 1. wewnętrzne - wielkość zatrudnienia, - wydajność pracy, - czynniki społeczne (kwalifikacje, kultura pracy), 2. zewnętrzne - innowacje zagraniczne, - handel zagraniczny, - kredyty zagraniczne, - kooperacja międzynarodowa.
Rodzaje wahań koniunkturalnych Rodzaje wahań koniunkturalnych: - sezonowe związane ze zmianami aktywności gospodarczej w róŝnych porach roku, - przypadkowe związane z występowaniem strajków, klęsk Ŝywiołowych, wojen, ataków terrorystycznych, - cykliczne czasowo powtarzające się spadki i oŝywienia koniunktury.
Cykl koniunkturalny Cykl koniunkturalny: powtarzające się periodycznie wahania podstawowych parametrów gospodarczych, takich jak np. dochód narodowy, zatrudnienie, podaŝ pieniądza, poziom cen, stóp procentowych.
Fazy cykli koniunkturalnych Fazy cykli koniunkturalnych: - faza recesji (kryzys) osłabienie aktywności gospodarczej, produkcja i ceny spadają, wzrost stopy bezrobocia, - faza depresji (dno) stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie, - faza ekspansji (oŝywienie) wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia, - faza rozkwitu (szczyt, boom) stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie. Trend długookresowa tendencja, graficznie będąca wygładzoną ścieŝką rozwoju danego zjawiska po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.
Fazy cyklu koniunkturalnego
Cechy cyklu w fazach Cechy cyklu koniunkturalnego w fazie recesji 1. We wczesnej fazie recesji na ogół likwiduje się zapasy, następnie występuje spadek inwestycji przedsiębiorstw. 2. Spada popyt na pracę. W początkowym okresie skraca się średnią długość tygodnia pracy, następnie zwalnia się pracowników, czego efektem jest wzrost bezrobocia. 3. Spadek niektórych cen oraz niekiedy spadek płac. 4. Spadają zyski przedsiębiorstw oraz spada popyt na kredyty. Cechy cyklu koniunkturalnego w fazie ekspansji 1. We wczesnej fazie ekspansji na ogół gromadzi się i uzupełnia zapasy, następnie wzrastają inwestycje przedsiębiorstw. 2. Wzrasta popyt na pracę. W początkowym okresie wydłuŝa się średnią długość tygodnia pracy, następnie zatrudnia się nowych pracowników, czego efektem jest spadek bezrobocia. 3. Wzrost poziomu niektórych cen oraz wzrost płac. 4. Rosną zyski przedsiębiorstw oraz popyt na kredyty.
Cykl klasyczny a współczesny Liczba faz Cykl klasyczny a współczesny klasyczny współczesny 4 (kryzys, depresja, oŝywienie, rozkwit) 2 (recesja, ekspansja) 3 (depresja, oŝywienie, stabilizacja) Czas trwania 8-11 lat krótszy Amplituda wahań wokół trendu duŝa mniejsza
Rodzaje cykli koniunkturalnych Juglara, zwany cyklem głównym, klasycznym: trwa 8-11 lat, powodowany jest przez zmiany zachodzące w kapitale trwałym, badania Juglara dotyczyły obrotów banków, stóp procentowych i cen we Francji, Wielkiej Brytanii i USA. Kitchina, zwany cyklem mniejszym: trwa 3-3,5 roku, powodowany jest przez zmiany w kapitale obrotowym, Kitchin badał transakcje bankowe oraz ceny hurtowe w USA i Wlk. Brytanii. Kondratiewa, zwany cyklem długim: trwa 40-60 lat, powodowany jest przez innowacje technologiczne (maszyna parowa, kolej, elektryfikacja, samochód), Kondratiew badał wydobycie i wykorzystanie ród Ŝelaza w Wlk. Brytanii i Niemczech.
Popyt, podaŝ a cykle koniunkturalne Przyczyny powstawania cykli Cykle występują na skutek przesunięcia się krzywych globalnego popytu lub podaŝy. Kiedy PNB obniŝa się przez dwa kolejne kwartały, oczekiwać moŝna wystąpienia recesji. Wpływ popytu i podaŝy na cykl Jeśli załoŝymy, Ŝe na początku gospodarka znajdowała się w stanie równowagi krótkookresowej, to po spadku wydatków rządowych lub inwestycji albo w wyniku wzrostu skłonności konsumentów do oszczędzania nastąpi przesunięcie się krzywej AD w lewo. Jeśli przesuniecie jest nagłe, to krzywa AS mało się przesunie lub pozostanie na swoim miejscu. Efektem tego będzie spadek cen i wielkości produkcji, a więc i spadek PNB. Spadek PNB podczas recesji spowodowany jest spadkiem globalnego popytu.
Prawo Okuna i zasada przyspieszenia Prawo Okuna - na kaŝde 2% spadku PNB realnego w stosunku do PNB potencjalnego, stopa bezrobocia wzrasta procentowo o 1 Zasada przyspieszenia związana z teorią cykli Stwierdza, Ŝe zapotrzebowanie społeczeństwa na zasoby kapitału, czy to w postaci zapasów, czy urządzeń zaleŝy przede wszystkim od poziomu produkcji. Przyrosty zasobu kapitału i inwestycji netto występują tylko gdy produkcja rośnie.
Przykładowe teorie cykli Czynniki zewnętrzne: teoria ta mówi, Ŝe cykl waha się z powodu czynników, które leŝą poza gospodarką np. polityki. Partie rządzą gospodarką. Wyborcy lubią okresy niskiego bezrobocia i niskiej inflacji, a politycy lubią wygrywać wybory. Po wygranych wyborach politycy na ogół szkodzą gospodarce, by potem ją naprawiać. Ma to na celu zapewnienie wygranej w następnych wyborach, poniewaŝ wyborcy pamiętają tylko ostatnie wydarzenia (uzdrawianie gospodarki), a zapominają o szkodach. Czynniki wewnętrzne: ta teoria mówi, Ŝe w gospodarce istnieją mechanizmy, które powodują wahania. Na ogół przyjmuje się, Ŝe na wahania koniunktury wpływ mają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Interakcje mnoŝnika z akceleratorem Spadek produkcji w firmie zmniejszy dochód i wydatki (zmiany mnoŝnikowe). Wzrost produkcji indukuje (za pośrednictwem akceleratora) nowe inwestycje, które prowadzą do wzrostu produkcji (za pośrednictwem mnoŝnika). Recesja gospodarcza zawiera źródło poprawy, bo kiedy inwestycje osiągają dno muszą przestać spadać.
Prognozowanie cykli Prognozowanie cykli: Za pomocą technik ekonometrii dopasowuje się dane, aby uzyskać szacunki parametrów wskaźników takich jak np. MPC lub PNB. Na kaŝdym stadium dokonuje się oceny poprawności wyników. Model po sprawdzeniu zestawia się i puszcza w ruch w postaci układu równań. Jeśli przyjmie się za pewne kształty zmiennych z równania (zewnętrzne, wewnętrzne), to po ekstrapolacji w przyszłości otrzymuje się prognozę. Do przewidywania stanu gospodarki stosowane są kompleksowe indeksy wskaźników pilotujących, stanowiące wynik łącznego przeliczenia 12 wskaźników stanu gospodarki (cen akcji, wielkości zasobów pieniądza, poziomu bezrobocia, ilości wydanych zezwoleń na budowę, liczby rozpoczętych budów mieszkań, wielkości poŝyczek dla firm handlowych i przemysłowych i in.). Indeksy wskaźników pilotujących wykazują tendencję do wzrostu/spadku na kilka miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się ogólnych miar poziomu aktywności gospodarczej.
Polityka antycykliczna rządu - interwencjonizm państwowy Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu naleŝą: 1. przedsięwzięcia inwestycyjne zwiększające zatrudnienie bez wzrostu podaŝy dóbr i usług (np. roboty publiczne), 2. dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja 3. protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego (cła, kontyngenty, embarga i bariery, pozataryfowe np. utrudnienia odpraw celnych, dotacje dla przedsiębiorstw podejmujących produkcję eksportową), 4. polityka monetarna kształtowanie podaŝy pieniądza dopasowanej do potrzeb gospodarki poprzez stopy procentowe kredytu refinansowego, rezerw obowiązkowych, rezerw specjalnych, operacje otwartego rynku, 5. polityka fiskalna wykorzystując wpływy i wydatki budŝetu państwa pobudza się lub hamuje aktywność gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego. Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna moŝe mieć charakter: ekspansywny państwo poprzez zwiększanie własnych wydatków, obniŝanie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego; albo restrykcyjny nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszanie wydatków budŝetowych, podwyŝszanie podatków lub obydwa te instrumenty.
Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa 2007. Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2007. Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000. Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2006. Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa 2002. Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.