Przygotowanie projektu do współfinansowania funduszami UE analiza finansowa i analiza ekonomiczna projektu

dr Jacek Sierak WYKŁAD III Przygotowanie projektu do współfinansowania funduszami UE analiza finansowa i analiza ekonomiczna projektu 1. Wprowadzenie - efektywność inwestycji publicznych i ich pomiar Inwestycje realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego obejmują przede wszystkim obiekty, urządzenia i sieci infrastruktury technicznej i społecznej. Stanowią one istotny czynnik rozwoju lokalnego. Ich realizacja przyczynia się do wzrostu konkurencyjności jednostki terytorialnej oraz poprawy ilości i jakości świadczenia usług komunalnych i społecznych. Maja one własne, wyraźnie określone cechy. Właściwością inwestycji komunalnych jest użyteczność publiczna. W wyniku ich realizacji powstają nowe dobra publiczne i społeczne, z których użytkownicy mogą korzystać na zasadach bezpłatności lub częściowej odpłatności. Aby odbiorcy świadczeń mogli uzyskiwać satysfakcjonujące korzyści, rozwój infrastruktury powinien w sposób trwały wyprzedzać rozwój pozostałych działalności na danym terenie. Korzyści te rosną w miarę wzrostu przestrzennej koncentracji działalności gospodarczej i społecznej. Lokalnie słabo rozwinięta infrastruktura stanowi zaś zazwyczaj istotną barierę rozwojową jednostki samorządu terytorialnego. Budowa obiektów infrastruktury wymaga zwykle wysokich nakładów kapitałowych. Inwestycje takie cechuje: bryłowatość (niepodzielność), wysokie koszty oraz długi okres realizacji. Są one zazwyczaj realizowane z wyższymi mocami przerobowymi, czy produkcyjnymi niż jest to aktualnie wymagane, co może skutkować niewykorzystaniem potencjału inwestycji w początkowych fazach eksploatacji 1. Inną cechą inwestycji infrastrukturalnych są wysokie koszty jednostkowe oraz znaczący udział kosztów stałych. Może być to przyczyną generowania strat, zwłaszcza w początkowym 1 J. Sierak, R. Górniak: Ocena efektywności i finansowanie projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego współfinansowanych funduszami Unii Europejskiej. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2011, s. 27. 1

okresie eksploatacji. Wraz z upływem czasu niekorzystne relacje kosztów i przychodów powinny ulegać odwróceniu 2. Skuteczne i efektywne inwestowanie wymaga umiejętnego przygotowania projektów. Planując inwestycje komunalne należy szacować nie tylko bezpośrednie nakłady na ich budowę, ale także przyszłe koszty eksploatacyjne. Źle przygotowane projekty mogą stać się przyczyną przyszłych problemów finansowych jednostek samorządu terytorialnego. Klasyfikując komunalne inwestycje infrastrukturalne można wyróżnić: inwestycje rozwojowe związane z tworzeniem nowego aparatu produkcji lub usług, inwestycje modernizacyjne mające na celu poprawę dotychczasowych parametrów techniczno- ekonomicznych poprzez przebudowę obiektów majątku trwałego, inwestycje restytucyjne - związane z odtwarzaniem zużytych środków trwałych. 3 Jak wspomniano wyżej, cechami inwestycji samorządowych są zazwyczaj długi czas realizacji i wysokie koszty. W poszczególnych fazach cyklu życia projektu dochodzi do wielu, rozłożonych w czasie przepływów środków pieniężnych. Na ich podstawie, przy zastosowaniu określonej metody obliczeń, dokonuje się oceny efektywności projektu inwestycyjnego. Efektywność należy do podstawowych kategorii oceny działalności gospodarczej. W teorii odnosi się bezpośrednio do optymalizacji relacji pomiędzy nakładem i efektem. W ogólnym rozumieniu można powiedzieć, że efektywnie gospodaruje podmiot, który osiąga nadwyżkę przychodów na kosztami ich uzyskania. Jednakże nie każda taka nadwyżka spełnia warunek efektywności. Według O. Lange efektywne gospodarowanie to osiąganie maksymalnego efektu przy danym nakładzie sił, środków czy czasu (zasada największego efektu), albo osiąganie danego efektu przy minimalnych nakładach (zasada najmniejszego nakładu środków albo zasada oszczędności środków) 4. Ma to swoje potwierdzenie w zasadzie racjonalnego gospodarowania, sformułowanej w dwóch wymiarach: - maksymalizacji efektów, przy założonym poziomie nakładów zasada największego efektu/największej wydajności (jeśli dane są środki, należy maksymalizować cel); - minimalizacji nakładów, przy założonym poziomie efektów zasada najmniejszego nakładu/oszczędności środków (jeśli dany jest cel, należy minimalizować nakłady). 2 Ibidem. s,28 3 A. Ginsbert-Gebert: Zarys polityki komunalnej, SGPiS, Warszawa 1977. s. 119. 4 O. Lange: Ekonomia Polityczna, t.1. PWN, Warszawa 1980. s.217. 2

Podsumowując, efektywność gospodarowania wyraża się w stałym dążeniu podmiotów gospodarczych do maksymalizacji efektów z ponoszonych nakładów. Jednak równoczesne dążenie do minimalizacji nakładów i maksymalizacji efektów w praktyce okazuje się bardzo trudnym, a nawet niemożliwym do osiągnięcia. Z zasady racjonalnego gospodarowania wynika, że środki publiczne będące w dyspozycji władz samorządowych powinny zostać wydatkowane w sposób gwarantujący jak najlepszą realizację postanowionego celu. Jednakże w procesach oceny działalności samorządu terytorialnego pomiar efektów napotyka częstokroć na trudności wynikające ze specyfiki świadczonych usług. Wynika to przede wszystkim z niemożności skonstruowania jednego syntetycznego miernika oceny, na podobieństwo zysku w sektorze prywatnym. Podstawą każdej racjonalnej decyzji ekonomicznej jest rachunek ekonomiczny, który ogólnie rzecz biorąc jest porównaniem nakładów, związanych z określonym przedsięwzięciem ekonomicznym i efektów, jakie przewiduje się osiągnąć. Korzystanie z rachunku ekonomicznego musi być postępowaniem racjonalnym, opartym na gromadzeniu i przetwarzaniu szerokiego zakresu informacji niezbędnych do podjęcia decyzji. W pomiarze efektywności należy brać pod uwagę: 5 - cele, określone za pomocą standardów odzwierciedlających oczekiwania dotyczące np.: jakości, ilości, terminu dostarczania i czasu realizacji oraz kosztu produktu oraz usługi, - sposoby zaprojektowania wymagają niezbędnych elementów skonfigurowanych w sposób, który umożliwi efektywną realizację celów; - sposób zarządzania każdy z trzech poziomów analizy efektywności wymaga odpowiedniego sposobu zarządzania, który umożliwia realizację celów. Pomiar efektywności wymaga zastosowania precyzyjnych miar ponoszonych nakładów i osiąganych efektów. W sektorze publicznym efekty realizowanych przez zadań mają wymiar ilościowy i jakościowy, co sprawia, że ich bezpośredni pomiar jest często trudny, a w ujęciu liczbowym czasem niewymierny. Dlatego też niezwykle istotnym jest dobór właściwych mierników ocen oraz prawidłowa interpretacja otrzymanych wyników. Mogą mieć one różny charakter: liczbowy, kosztowy lub produktowy. 5 R.D. Kaplan, D.P. Horton: Strategiczna Karta Wyników. Jak przełożyć strategię na działanie. PWN, Warszawa 2001, s. 43-46. 3

Przy zastosowaniu ogólnego podziału wyróżnia się cztery podstawowe typy mierników zadań publicznych 6 : - mierniki ilościowe, określające w jednostkach fizycznych rozmiary wykonywanych zadań, - mierniki jakościowe, wskazujące stopień osiągnięcia obowiązujących (lub założonych) standardów wykonywania poszczególnych zadań. Ich wartości są najczęściej traktowane jako ograniczenia brzegowe, nie liczy się kosztu osiągnięcia wyższej jakości, lecz żąda osiągnięcia określonej wartości mierników jakości, - wskaźniki efektu (wpływu), pokazujące bezpośrednie i pośrednie skutki realizacji zadań publicznych. Ta grupa w praktyce ma częste zastosowanie w ocenie efektywności wydatków publicznych, - wskaźniki kosztu, wiążące wydatki na wykonanie zadania ze wskaźnikami efektu. W ocenie efektywności wyróżnia trzy rodzaje mierników efektów 7 : 1) mierniki produktu - odzwierciedlają wykonanie danego zadania w krótkim okresie i pokazują konkretne dobra i usługi, 2) mierniki rezultatu - mierzą tzw. rezultaty proefektywnościowe uzyskane w wyniku działań objętych zadaniem, mierzą skutki podejmowania działań, 3) mierniki oddziaływania - mierzą długofalowe konsekwencje realizacji zadania, mogą mierzyć bezpośrednie skutki wdrażania zadania, ale które ujawniają się w dłuższym okresie. Mierniki produktu dotyczą bezpośrednich, materialnych następstw wydatków budżetowych. Są one z reguły wyrażone w kwantyfikowanych jednostkach fizycznych, np. długość wybudowanych sieci infrastrukturalnych, dróg, liczba uczniów, klientów pomocy społecznej. Mierniki rezultatu opisują efekty wykonanych zadań, które wystąpiły bezpośrednio po ich zakończeniu, a mierniki oddziaływania określają przyszłe efekty zrealizowanych zadań. 6 W. Misiąg: Mierzenie zadań publicznych jako podstawa planowania budżetowego. [w:] Ekonomiczne i prawne problemy racjonalizacji wydatków publicznych. Racjonalizacja wydatków publicznych - uwarunkowania i instrumenty, (red.) J. Głuchowski, A. Pomorska, J. Szołno-Koguc, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2005, s. 158. 7 T. Lubińska, T. Strąk, A. Lozano-Platonoff, M. Będzieszak, M. Godek, Budżet zadaniowy w Polsce - istota, struktura, metodyka, [w:] Budżet zadaniowy w Polsce. Reorientacja z wydatkowania na zarządzanie pieniędzmi publicznym, red. T. Lubińska, Difin, Warszawa 2007, s. 68. 4

Specyfika projektów publicznych sprawia, że pomiar rezultatów i interpretacja uzyskanych wyników mogą okazać się trudne, a nawet problematyczne. W odróżnieniu od sektora prywatnego nie występuje tu dążenie do maksymalizacji zysku. Z punktu widzenia stosowanych jednostek pomiaru, najbardziej oczywistym wydaje się być podział na mierniki naturalne i wartościowe. Pierwsze z nich używane są w sytuacjach, gdy można je odnieść do takich samych miar bazowych. Natomiast mierniki wartościowe są wyrażone w pieniądzu, w postaci przedstawionych wartościowo kosztów i efektów. Sposobu wykonywania zadań publicznych nie można na ogół opisać przy pomocy jednego syntetycznego miernika - pełny obraz otrzymuje się zwykle dopiero w wyniku jednoczesnej analizy kilka wskaźników, opisujących wykonanie zadań w różnych aspektach. 2. Pojęcie i instrumenty analizy finansowej Podjecie decyzji o realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego wymaga przeprowadzenia wielu analiz wstępnych, następnie weryfikacji przyjętych założeń i przeprowadzenia oceny wykonalności. W ujęciu ogólnym analiza oznacza rozdzielenie złożonego przedmiotu badawczego na elementy składowe, w celu lepszego poznania i wyjaśnienia owego złożonego przedmiotu za pomocą jego części składowych 8. Bardzo ważnym narzędziem oceny efektywności projektu i podejmowania decyzji o jego realizacji jest analiza finansowa. Swym zakresem obejmuje badanie zjawisk finansowych oraz poznanie uwarunkowań i następstw ich wystąpienia. Wyniki analiz finansowych odnoszą się zarówno do decyzji bieżących jak również odnoszących się do przyszłości. W analizie finansowej stosuje się określone metody i narzędzia badawcze, i związane z nimi sposoby zbierania, porządkowania, oceny i interpretacji danych liczbowych dotyczących sytuacji majątkowej i finansowej danego podmiotu oraz rezultatów jego działalności w przyjętym okresie, prowadzące do wyjaśnienia przyczyn ich zmian. 9 W ocenie finansowej projektów inwestycyjnych wyróżnia się badanie zyskowności nakładów i właściwą analizę finansową. W analizie zyskowności nakładów poszukuje się 8 G. Gołębiowski, A. Tłaczała, Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym, Difin, Warszawa 2005, s. 46. 9 W. Gabrusewicz, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A., Warszawa 2014, s. 43. 5

odpowiedzi na pytanie, jaka jest efektywność zaangażowania w projekt zasobów materialnych, pieniężnych i niematerialnych, niezależnie od tego, jakie są źródła finansowania projektu. Jej istotą jest więc ocena zyskowności zaangażowanych zasobów. We właściwej analizie finansowej należy odpowiedzieć na pytanie, czy w trakcie budowy i eksploatacji nie zabraknie płynnych środków na realizację wszystkich transakcji, bez potrzeby zaciągania nieprzewidzianych, dodatkowych kredytów. Wyniki analiz finansowych powinny mieć wysoką wartość poznawczą dla potencjalnych inwestorów, mających do wyboru realizację kilku inwestycji lub alternatywny wybór jednego z proponowanych wariantów tego samego zadania. Zaletą analizy finansowej jest także możliwość porównania własnego przedsięwzięcia z innymi konkurencyjnymi projektami. W przypadku projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego analiza finansowa powinna wykazać, czy możliwa jest realizacja planowanego przedsięwzięcia inwestycyjnego przy przyjętych założeniach finansowych. Wymaga to wyceny nakładów niezbędnych do uruchomienia projektu, wskazania powstałych produktów i usług oraz oszacowania przyszłych korzyści finansowych netto. Analizę finansową dla inwestycji publicznych powinno się wykonywać według podanego poniżej schematu 10 : 1) zdefiniowanie celów projektu, 2) określenie założeń projektu dotyczących przyszłego horyzontu czasu, 3) identyfikacja wariantu bazowego (stan obecny), 4) identyfikacja wszystkich możliwych rozwiązań alternatywnych (scenariusze inwestycyjne), które realizują cele projektu, 5) określenie właściwego okresu funkcjonowania projektu, 6) ustalenie na rozsądnym poziomie zaangażowania zasobów do wykonania analizy, 7) identyfikacja i oszacowanie korzyści i kosztów rozwiązań alternatywnych do wariantu bazowego, 8) porównanie kosztów i korzyści wszystkich rozwiązań alternatywnych do wariantu bazowego, 9) przeprowadzenie analizy wrażliwości, 10) rekomendowanie najlepszego rozwiązania. 10 J. Sierak, R. Górniak: Ocena efektywności i finansowanie projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego, op. cit., s. 82-83. 6

W następstwie przeprowadzonych analiz ma miejsce wydanie dwóch rodzajów rekomendacji. Pierwszy określa, czy projekt w ogóle powinien być realizowany, biorąc pod uwagę nie tylko jego przepływy finansowe, lecz także możliwości budżetowe inwestora, natomiast drugi wskazuje, które rozwiązanie alternatywne jest najlepsze pod względem możliwości osiągnięcia zamierzonych celów i rezultatów. Przygotowując projekt inwestycyjny współfinansowany funduszami Unii Europejskiej jednostka samorządu terytorialnego jako potencjalny beneficjent powinna wykazać, że: projekt jest możliwy do wykonania w przyjętym wariancie, analizy przeprowadzono na podstawie wiarygodnych danych, umożliwiających jego wiarygodna ocenę, wybrany wariant realizacji inwestycji jest najkorzystniejszy z punktu widzenia potencjału beneficjenta do jego realizacji, a jednocześnie dający największe korzyści dla społeczeństwa, planowana inwestycja jest spójna z założonymi celami, możliwy jest montaż finansowy projektu, w szczególności zapewnienie wkładu własnego, zapewniona zostanie trwałość inwestycji po jej realizacji. Przyjęte cele projektu powinny wykazać, jakie korzyści finansowe i ekonomicznospołeczne można osiągnąć dzięki jego wdrożeniu. Muszą być one ze sobą logicznie powiązane, a także spójne z programem operacyjnym w ramach, którego ma miejsce współfinansowanie inwestycji. 3. Mierniki oceny efektywności projektu inwestycyjnego Analizując przygotowywany projekt oraz dokonując oceny jego efektywności należy zastosować narzędzia pozwalające dokonać takiej oceny. W zależności od charakteru projektu można zastosować różne metody i wskaźniki. Jedne z nich maja bardzo prostą konstrukcję, inne wymagające dokładniejszej analizy i bardziej szczegółowego rozpatrywania wszystkich etapów realizacji przedsięwzięcia. W ogólny podziale mierniki efektywności projektu dzieli się na: mierniki proste, mierniki złożone (dyskontowe). 7

3.1. Proste mierniki oceny efektywności projektu Z grupy prostych wskaźników opłacalności finansowej projektów inwestycyjnych omówione zostaną dwa: prosta stopa zwrotu oraz okres zwrotu. Ich wspólną cechą jest stosowanie cen bieżących, co oznacza, że nie uwzględniają zmiany wartości pieniądza w czasie. Prosta stopa zwrotu to wskaźnik, który obliczany jest jako stosunek zysku netto (zrealizowany w trakcie funkcjonowania danego projektu) do kapitału (który został zaangażowany na budowę projektu). W zależności od potrzeb formuła wzoru przyjmuje inna postać. Wskaźnik liczony dla wszystkich podmiotów zainteresowanych poziomem prostej stopy zwrotu oblicza się według wzoru: gdzie: R = (F + Y) / I R prosta stopa zwrotu całego zainwestowanego kapitału F zysk netto (po doliczeniu amortyzacji, podatków i odsetek) I całkowity zainwestowany kapitał (kapitał własny i obcy) Wskaźnik liczony dla właściciela danego projektu przyjmuje formułę: Re = F / Q Re prosta stopa zwrotu własnego zainwestowanego kapitału F jak wyżej Q kapitał własny Wskaźnik prostej stopy zwrotu szacowany jest na podstawie rocznych wielkości poszczególnych elementów algorytmu. Do obliczeń mogą być przyjmowane wielkości przeciętne. Kryterium decyzyjnym opłacalności projektu, przy zastosowaniu wskaźnika prostej stopy zwrotu, są różne wielkości ukształtowane przez rynek lub koszt uzyskania kredytu (np. oprocentowanie lokaty bankowej, oprocentowanie kredytu). Jeżeli poziom prostej stopy zwrotu będzie wyższy od porównywalnych wskaźników, wówczas właściciel ma pewność, iż jego projekt generuje większe zyski, niż np. ewentualna lokata środków pieniężnych na rachunku bankowym 11. Jako niewątpliwą zaletę tej metody oceny projektu wymienia się bardzo prosty sposób obliczeń, a także komunikatywność i łatwość interpretacji. Jej podstawową wadą jest 11 U. Brochocka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, Wyd. SGH. Warszawa 1999, s. 40 41. 8

nieuwzględnianie zmiany wartości pieniądza w czasie oraz przyjmowanie zysku księgowego za kryterium efektywności 12. Drugim prostym miernikiem oceny efektywności projektu jest okres zwrotu. Wyznaczany jest na podstawie rocznych strumieni przepływów pieniężnych (cash flow, CF). Analizując roczne CF, można zbudować krzywą prezentującą ewolucję skumulowanych rocznych strumieni gotówki. Krzywa ta w początkowym etapie cyklu życia projektu jest malejąca (skumulowane CF < 0), następnie zaczyna rosnąć, aż w pewnym momencie przecina oś czasu i wartości skumulowanego CF stają się dodatnie. Punkt przecięcia tej krzywej z osią czasu informuje nas właśnie o tym, w którym etapie życia (funkcjonowania) inwestycji, (po jakim okresie) zwrócą nam się całkowite nakłady inwestycyjne poniesione na budowę i realizację przedsięwzięcia 13. Kryterium decyzyjne w przypadku okresu zwrotu nakładów, podobnie jak przy prostej stopie zwrotu, jest wyznaczane w sposób subiektywny. Inwestor sam może zdecydować o tym, po jakim czasie chciałby, aby jego inwestycja zwróciła mu całkowite nakłady, jakie musiał ponieść na jej realizację. Może również za kryterium decyzyjne przyjąć średni okres zwrotu podobnych inwestycji w danej branży 14. Zaletami takiej metody jest jej prostota, przejrzystość, łatwość porównań i intuicyjność stosowania. Do wad należy zaliczyć nieuwzględnianie zmiany wartości pieniądza w czasie oraz wszelkich przepływów (zarówno dodatnich, jak i ujemnych), jakie wystąpią po okresie zwrotu 15. Często stosowaną prostą metodą, bardzo pomocną w procesie podejmowania decyzji o realizacji danej inwestycji, jest analiza progu rentowności. Sprowadza się ona do udzielenia odpowiedzi na pytanie o wielkość sprzedaży przy danym, określonym przez poziomie cen i kosztów (stałych i zmiennych), która zagwarantuje pokrycie kosztów działalności. Dzięki zastosowaniu tej metody inwestor może dowiedzieć się, jaki poziom sprzedaży zapewni mu opłacalność inwestycji 16. Algebraiczna metoda wyznaczenia BEP może być zaprezentowana w ujęciu ilościowym lub wartościowym. Algorytm obliczania progu rentowności jest następujący: 1) ujęcie ilościowe: 12 K. Marecki, M. Wieloch, Biznesplan elementy planowania działalności rozwojowej, Wyd. SGH 2008, s. 174. 13 H. Brandenburg, Zarządzanie projektami rozwojowymi. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Katowice 2011, s. 148. 14 J. Sierak, R. Górniak: Ocena efektywności i finansowanie projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego, op. cit., s. 86. 15 K. Marecki, M. Wieloch, Biznesplan elementy planowania działalności rozwojowej, op. cit., s. 173. 16 Ibidem, s. 175. 9

BEP = FC / (SP VC) gdzie: FC koszty stałe SP jednostkowa sprzedaży VC jednostkowe koszty zmienne 2) ujęcie wartościowe BEP = (FC / (SP VC)) * SP oznaczenia jak wyżej 17. Rysunek Analiza progu rentowności Źródło: K. Marecki, Rachunkowość menadżerska w gospodarce finansowej przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2002. 3.2. Dyskontowe mierniki oceny finansowej efektywności projektu. Dyskontowanie to proces dostosowywania przyszłej wartości kosztu lub korzyści do obecnej wartości przy użyciu stopy dyskontowej, w celu ujęcia zmiany wartości pieniądza w czasie (np. 1000 zł obecnie i za 5 lat mają tę samą wartość nominalną, ale różną wartość realną niższa po pięciu latach, wskutek utraty wartości pieniądza). Dyskontowanie odbywa się poprzez przemnożenie przyszłej wartości kosztu lub korzyści przez współczynnik dyskontowy, który maleje wraz z upływem czasu. W praktyce dyskontowanie daje informacje jak jest wartość bieżąca pieniądza, który pojawi się w przyszłości. Ma to duże znaczenie dla oceny efektywności projektu, pozwala 17 U. Brochocka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, op. cit., s. 34. 10

bowiem obliczyć w jakim stopniu realne przychody kolejnych lat pokrywają ponoszone koszty, w szczególności nakłady inwestycyjne. Dokonując przeliczeń wartości nominalnych na realne stosuje się współczynnik dyskonta. Przemnożony przez wartość przyszłego przepływu pieniężnego pozwoli sprowadzić jego wartości na moment przeprowadzania kalkulacji. Współczynnik dyskonta ma następującą postać: gdzie: r stopa dyskonta n nr okresu a n =1/(1+r) n Stopa dyskonta to wielkość, która ustalana jest na podstawie: stopy oprocentowania długoterminowych kredytów oferowanych na rynku kapitałowym, stopy procentowej płaconej przez przedsiębiorstwa w wyniku zaciągniętych kredytów, stopy procentowej określającej aktualne koszty pozyskania kapitału obcego wraz z kosztem kapitału własnego, czyli tzw. średni ważony koszt kapitału (weighted average cost of capital, WACC).Wysokość tej stopy obrazuje zazwyczaj minimalną stopę zwrotu, jaką inwestor chciałby uzyskać w wyniku realizacji projektu. Gdyby wysokość tej stopy uzyskano na niższym niż wymagany minimalny poziom, wówczas realizacja badanego przedsięwzięcia byłaby nieopłacalna, gdyż podobne dochody można byłoby uzyskać w wyniku lokowania środków finansowych w bezpieczne inwestycje (np. obligacje państwowe, lokaty bankowe). W takim wypadku przedsiębiorca wolałby zaangażować swój kapitał w mało ryzykowną inwestycję, niż ponosić znacznie wyższe ryzyko i uzyskać takie same korzyści finansowe 18. Podsumowując - zastosowanie dyskonta w technikach oceny projektów inwestycyjnych daje możliwość sprowadzenia wszystkich przyszłych nakładów, kosztów, przychodów ponoszonych w różnych okresach do wartości porównywalnych w określonym momencie. Dzięki temu można dokonać realnego (uwzględniającego zmianę wartości pieniądza w czasie) porównania wszelkich przepływów pieniężnych występujących w całym okresie funkcjonowania przedsięwzięcia. Najczęściej stosowanymi dyskontowymi miernikami oceny opłacalności projektu są: metoda zdyskontowanego okresu zwrotu, metoda zaktualizowanej wartości netto (net present value, NPV), metoda wewnętrznej stopy zwrotu (internal rate of return, IRR). 18 U. Brochacka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, op. cit., s. 46. 11

Najpopularniejszą i najbardziej uniwersalną dyskontową metodą oceny projektów inwestycyjnych jest wartość zaktualizowana netto (NPV). Ma ona na celu umożliwienie porównywania wszystkich przyszłych przepływów pieniężnych, jakie wystąpią w całym okresie życia inwestycji. Jej istota polega na dodawaniu do siebie zdyskontowanych na określony moment różnic miedzy przychodami i kosztami pieniężnymi, przy stałej stopie dyskontowej 19. gdzie: Zaktualizowaną wartość netto badanego projektu oblicza się za pomocą wzoru: NPV zaktualizowana wartość netto projektu NCF wartość przepływów pieniężnych netto a współczynnik dyskonta n liczba okresów NPV = NCF 0 + (NCF 1 * a 1 ) + + (NCF n * a n ) Dodatnia wartość NPV oznacza, iż stopa rentowności danej inwestycji jest większa od zakładanej minimalnej, co oznacza, że projekt jest opłacalny. Jeżeli NPV okaże się wartością mniejsza od zera, wtedy realizacja przedsięwzięcia jest nierentowna i nie przyniesie odpowiedniego zysku. NPV równe zero jest przypadkiem granicznym w takiej sytuacji należy szukać innego (społecznego) uzasadnienia realizacji projektu. W przypadku porównywania kilku projektów, których zaktualizowana wartość netto jest dodatnia, należy wybrać ten, którego NPV jest najwyższa. Formuła NPV ma bardzo istotne zalety. Przede wszystkim uwzględnia zmianę wartości pieniądza w czasie i umożliwia wyrażenie korzyści netto. Poza tym obejmuje cały ekonomiczny okres życia projektu. Stanowi obiektywne kryterium miary opłacalności projektu. Miernik ten ma także swoje wady. Największym problemem wydaje się być wybór odpowiedniego poziomu stopy dyskontowej. Poza tym metoda zaktualizowanej wartości netto nie pokazuje inwestorowi dokładnej, faktycznej stopy opłacalności inwestycji. W przypadku projektów współfinansowanych funduszami unijnymi dosyć problematyczną kwestią w przypadku obliczania współczynnika dyskonta jest założenie o stałej stopie dyskonta przez cały okres życia inwestycji. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) to kolejna metoda (obok NPV), która jest najczęściej wybierana przez inwestorów do oceny efektywności projektu inwestycyjnego. IRR to stopa dyskontowa, przy której zaktualizowana wartość równa się zero (zaktualizowane wydatki 19 Ibidem, s. 46. 12

pieniężne zrównują się z zaktualizowanymi wpływami pieniężnymi) 20. Funkcja ta prezentuje się następująco: NCF 0 + NCF 1 / (1 + IRR) 1 + NCF 2 / (1 + IRR) 2 + + NCF n / (1 + IRR) n = 0 gdzie: NCF t strumień pieniężny netto prognozowany na rok t NCF 0 początkowe nakłady inwestycyjne n liczba okresów 21. W celu wyznaczenia wartości IRR należy zastosować metodę kolejnych przybliżeń i przeprowadzać obliczenia przy różnym poziomie stopy dyskontowej do momentu, gdy odnajdzie się taki poziom stopy, dla którego NPV będzie równe zero. Gdy IRR obliczane jest dla projektów jednorocznych, wówczas wewnętrzna stopa zwrotu jest równa zwykłej stopie zwrotu i wynosi: gdzie: NCF 1 przepływ pieniężny w roku 1 I 0 poniesione nakłady inwestycyjne IRR = NCF 1 / I 0 W przypadku projektów wieloletnich proces obliczenia IRR jest bardziej skomplikowany. Należy znaleźć dwie stopy dyskontowe, dla których NPV przyjmuje wartość dodatnią i ujemną, wówczas można w miarę dokładnie obliczyć poziom IRR za pomocą wzoru: gdzie: IRR = r 1 + (PV (r 2 r 1 )) / (PV + NV ) IRR wewnętrzna stopa zwrotu r 1 stopa dyskontowa (NPV zbliżone do zera, lecz jeszcze dodatnie) r 2 stopa dyskontowa (NPV zbliżone do zera, lecz jeszcze ujemne) PV dodatnia wartość NPV dla r 1 NV ujemna wartość NPV dla r 2 22. Obliczenie wskaźnika IRR daje możliwość bezpośredniego wyznaczenia wewnętrznej efektywności badanego projektu. Kryterium decyzyjnym jest porównanie wyniku wskaźnika ze stopą graniczną, przyjętą do obliczenia NPV (czyli najniższą możliwą do zaakceptowania stopą rentowności). Jeżeli obliczone IRR jest wyższe od przyjętej stopy dyskonta, wówczas ocena jest na korzyść realizacji projektu. W momencie, gdy stopa dyskonta przewyższa wyliczoną wewnętrzną stopę zwrotu, projekt nie będzie atrakcyjny dla inwestora i zrezygnuje on z jego realizacji 23. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku NPV zaletą tego miernika jest uwzględnianie zmiennej wartości pieniądza w czasie. Dodatkowym atutem tej metody jest zastosowanie 20 H. Brandenburg, Zarządzanie lokalnymi projektami rozwojowymi, op. cit., s. 88. 21 K. Marecki, M. Wieloch, Biznesplan elementy planowania działalności rozwojowej, op.. cit., s. 177 22 H. Brandenburg, Zarządzenie lokalnymi projektami rozwojowymi, op. cit., s. 89. 23 U. Brochocka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, op. cit., s. 48. 13

obiektywnego kryterium decyzyjnego. Otrzymany wynik jest dość prosty w interpretacji i komunikatywny. W przypadku projektów współfinansowanych funduszami UE metoda IRR podobnie jak zaktualizowana wartość netto zakłada stałą wartość stopy dyskonta, przez co wyliczenia nie są do końca rzeczywiste. 4. Zasady przygotowania i oceny projektów współfinansowanych funduszami Unii Europejskiej w okresie 2014-2020 4.1. Wprowadzenie. Ogólne zasady Podstawowe zasady sporządzania analizy finansowej dla poszczególnych rodzajów projektów inwestycyjnych zawierają Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód i projektów hybrydowych wydane przez Ministra Infrastruktury i Rozwoju 24 (dalej jako Wytyczne). Zgodnie z wytycznymi przygotowania dużych projektów inwestycyjnych 25, w obecnej perspektywie finansowej przeprowadzenie analizy finansowej ma przede wszystkim na celu ocenę finansowej rentowności inwestycji i kapitału krajowego. Czyni się to poprzez obliczenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu. Dla projektów, w których wartość dofinansowania ustalana jest w oparciu o metodę luki w finansowaniu, w ramach prowadzonych analiz finansowych konieczne jest ustalenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE 26. W ramach analizy finansowej przeprowadzana jest także weryfikacja trwałości finansowej projektu i beneficjenta. Polega ona na wykazaniu, że zasoby finansowe na realizację projektu zostały zapewnione i są wystarczające do pokrycia kosztów realizacji i eksploatacji 27. Analizę finansową przeprowadza się wg określonej metodyki, w oparciu o metodologię zdyskontowanych przepływów środków pieniężnych (ang. discounted cash flow, dalej jako analiza DCF). Metodologia ta charakteryzuje się następującymi cechami 28 : 24 Wytyczne w zakresie zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód i projektów hybrydowych na lata 2014-2020. Minister Infrastruktury i Rozwoju. Warszawa, 18 marca 2015. https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/5193/nowe_wytyczne_pgd_ph _2014_2020_podpisane.pdf 25 Ibidem, s. 11. 26 Zagadnienie luki w finansowaniu zostanie omówione szerzej w dalszej części opracowania. 27 Por. Wytyczne, op. cit., s. 44 28 Wytyczne, op. cit., s. 26-27. 14

a. obejmuje skonsolidowaną analizę finansową, z punktu widzenia równocześnie właściciela infrastruktury, jak i podmiotu gospodarczego (operatora infrastruktury), w przypadku, gdy są oni odrębnymi podmiotami, b. bierze co do zasady wyłącznie przepływ środków pieniężnych, tj. rzeczywistą kwotę pieniężną wypłacaną lub otrzymywaną przez dany projekt. W rezultacie, niepieniężne pozycje rachunkowe, jak amortyzacja czy rezerwy na pokrycie nieprzewidzianych wydatków nie mogą być przedmiotem analizy DCF, c. uwzględnia przepływy środków pieniężnych w tym roku, w którym zostały dokonane i ujęte w danym okresie odniesienia (wyjątek stanowią nakłady inwestycyjne na realizację projektu poniesione przed pierwszym rokiem okresu odniesienia powinny one zostać uwzględnione w pierwszym roku odniesienia w wartościach niezdyskontowanych), d. uwzględnia wartość rezydualną, w przypadku, gdy okres ekonomicznej użyteczności środków trwałych projektu przekracza przyjęty okres odniesienia, e. uwzględnia wartość pieniądza w czasie przy sumowaniu przepływów finansowych w różnych latach. Przyszłe przepływy środków pieniężnych dyskontuje się w celu uzyskania ich wartości bieżącej za pomocą współczynnika dyskontowego, którego wielkość jest ustalana przy użyciu stopy dyskontowej przyjętej dla celów przeprowadzenia analizy finansowej według metodologii DCF. Analiza finansowa powinna się opierać na założeniach, spójnych dla wszystkich projektów w danym sektorze. Instytucja zarządzająca określa, czy jest ona wykonywana w cenach nominalnych czy realnych. Powinna być sporządzana w cenach netto (bez podatku VAT) w przypadku, gdy podatek VAT nie stanowi wydatku kwalifikowanego lub w cenach brutto (wraz z podatkiem VAT), gdy podatek VAT stanowi wydatek kwalifikowany. Podatek VAT powinien wówczas zostać wyodrębniony jako osobna kategoria. Zgodnie z Wytycznymi 29 w kolejnych etapach analizy finansowej projektu ma miejsce: określenie założeń do analizy finansowej, ustalenie, czy projekt generuje przychód oraz czy istnieje możliwość jego obiektywnego określenia z wyprzedzeniem, zestawienie przepływów pieniężnych projektu dla każdego roku analizy oraz ustalenia wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, 29 Ibidem s. 25-26 15

ustalenie, czy wartość bieżąca przychodów generowanych przez projekt przekracza wartość bieżącą kosztów operacyjnych, tzn. czy projekt jest projektem generującym dochód 30, ustalenie poziomu dofinansowania projektu z funduszy UE w oparciu o metodę luki w finansowaniu lub poprzez zastosowanie zryczałtowanych procentowych stawek dochodów, określenia źródeł finansowania projektu, przeprowadzenia analizy trwałości. W wyniku analizy finansowej beneficjent powinien udowodnić finansową trwałość projektu oraz wykazać, że planowane wydatki są uzasadnione i racjonalne z punktu widzenia założonych celów i zakresu projektu, a jego eksploatacja w okresie referencyjnym, nie jest zagrożona z finansowego punktu widzenia. 4.2 Założenia do analizy finansowej 4.2.1. Okres odniesienia projektu Dla każdego rodzaju projektu ustalany jest okres odniesienia, odzwierciedlający czas jego ekonomicznego życia. W praktyce wyznacza on zakres czasowy prowadzenia analiz finansowych. Jest on zróżnicowany branżowo i wynosi odpowiednio 31 : koleje 30 lat, gospodarka wodno-ściekowa - 30 lat, drogi - 25-30 lat, gospodarowanie odpadami - 25-30 lat, porty morskie i lotnicze - 25 lat, transport miejski - 25-30 lat energetyka - 15-25 lat, badania i innowacyjność - 15-25 lat, 30 Dotyczy projektów, dla których istnieje możliwość obiektywnego określenia przychodu z wyprzedzeniem. 31 Por. Załącznik nr I do rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 480/2014 z dnia 3 marca 2014 r. uzupełniającego rozporządzenie uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (Dziennik Urzędowy UE L 138 z 13 maja 2014 r., s. 29). 16

sieci szerokopasmowe - 15-20 lat, infrastruktura biznesowa 10-15, pozostałe - 10-15 lat. Przystępując do obliczeń należy określić rok bazowy. Przyjmuje się, że jest rok, w którym rozpoczęła się realizacja projektu (początek robót budowlanych) lub został złożony wniosek o dofinansowanie (jeżeli projekt rozpoczął się przed złożeniem wniosku). W roku bazowym ma miejsce pierwszy wpływ lub wypływ pieniądza. Szczegółowe zasady dotyczące wyznaczania okresu odniesienia są określane przez poszczególne instytucje zarządzające 32. 4.2.2. Wybór metody analizy projektu Analizę finansową można prowadzić przy zastosowaniu dwóch metod: standardowej lub złożonej. Wybór jednej z nich uwarunkowany jest kategorią projektu i spełnieniem przez niego jednego z dwóch poniżej opisanych kryteriów. Pierwszym kryterium jest możliwość oddzielenia strumienia przychodów projektu od ogólnego strumienia przychodów beneficjenta, a drugim oddzielenia strumienia kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych na realizację projektu od ogólnego strumienia kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych beneficjenta. Metodę standardową prowadzi się dla projektów spełniających obydwa kryteria. Dla całego okresu funkcjonowania należy w niej uwzględnić: koszty, w tym nakłady inwestycyjne, odtworzeniowe, zmiany w kapitale obrotowym netto w fazie inwestycyjnej, koszty operacyjne oraz przychody generowane przez projekt, a także wartość rezydualną. Metodę złożoną można wybrać tylko w przypadku, gdy niemożliwe jest oddzielenie strumienia przychodów projektu od ogólnego strumienia przychodów beneficjenta i/lub niemożliwe jest oddzielenie strumienia kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych na realizację projektu od ogólnego strumienia kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych projektodawcy. Wybór tej metody wymaga uzasadnienia dlaczego nie jest możliwe wypełnienie dwóch wymienionych wyżej kryteriów oddzielenia nakładów i kosztów. W metodzie złożonej stosuje się różnicowy model finansowy. W pierwszej kolejności sporządza się prognozę wartości przepływów pieniężnych, które podmiot/operator ponosiłby nie realizując projektu UE. Następnie sporządza się obliczenia dla scenariusza z projektem, przy uwzględnieniu wartości rezydualnej. W wyniku porównania obydwu scenariuszy 32 Por. Wytyczne, op. cit., s. 15. 17

wykazuje się występujące między nimi różnice w poszczególnych kategoriach przepływów. Tak uzyskane przepływy określa się jako przepływy przyrostowe lub różnicowe. Metoda złożona ma zastosowanie przede wszystkim w branżach sieciowych (np. wodociągi, kanalizacja, sieci grzewcze i ciepłownictwo). 4.2.3. Zakres analizy Analizą powinny zostać objęte wszystkie zadania, które prowadzą do osiągnięcia danego celu oraz związane z nimi przychody i koszty. Sporządzając ją należy więc zastanowić się, czy uwzględniono wszystkie elementy, etapy projektu, czy opisano jego oddziaływanie, wreszcie, czy uwzględniono z jakiego punktu widzenia prowadzona jest analiza finansowa i ekonomiczna. Powinno się także uwzględnić oddziaływanie projektu oraz związane z tym koszty i korzyści, które mogą wystąpić na poziomie lokalnym i regionalnym, a także ryzyko niezrealizowania któregoś z etapów projektu. Przykładowo realizując projekt z zakresu gospodarki wodociągowo-ściekowej należy brać pod uwagę nie tylko rezultaty w postaci przyłączenia do sieci kolejnych gospodarstw domowych, ale także analizować rozwój innych funkcji np. usługowych lub turystycznych. Dla projektu drogowego dotyczącego wybranego odcinka należy wykazać jego szersze znaczenie analizy powinny dotyczyć całego istniejącego układu komunikacyjnego, w tym powiązań z drogami wyższych kategorii (przy projekcie lokalnym będą to powiązania z drogami wojewódzkimi i krajowymi). 4.2.4. Określenie kategorii projektu generującego dochód Istotnym, z punktu widzenia wysokości przyznanej dotacji unijnej, elementem analizy finansowej jest wykazanie, czy projekt należy do grupy generujących dochód. W rozumieniu art. 61 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 33 do ustalenia czy projekt będzie generował przychody dochodzi poprzez wykazanie, czy zdyskontowane przychody przewyższają zdyskontowane koszty operacyjne i koszty odtworzenia wyposażenia krótkotrwałego poniesione w okresie odniesienia, bez uwzględnienia wartości rezydualnej. 33 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dziennik Urzędowy UE L 347 z 20 grudnia 2013 r., z późniejszymi zmianami). 18

Jeśli projekt generuje przychody należy ustalić, czy w okresie odniesienia istnieje możliwość określenia przychodu z wyprzedzeniem. Można to stwierdzić, gdy istnieją wystarczające dane oraz doświadczenie wynikające z realizacji podobnych inwestycji, umożliwiające oszacowanie dwóch głównych czynników mających wpływ na wysokość generowanego przez te projekty przychodu. Są nimi wielkości popytu na dobra lub usługi dostarczane przez projekt oraz poziom stosowanych za ich udostępnienie opłat lub taryf 34. Dla tego typu projektów wysokość dofinansowania jest ustalana jest przy zastosowaniu metody luki w finansowaniu lub metody zryczałtowanych stawek procentowych dochodów. Jeśli projektodawca nie jest w stanie określić przychodów, projekt należy traktować jako potencjalnie generujący dochód, w związku z czym musi on zostać objęty monitorowaniem generowanego dochodu. W takim przypadku wysokość dofinansowania dotacją unijną jest ustalana przy zastosowaniu poziomu dofinansowania określonego dla danego programu i działania. Do kategorii tej nie zalicza się projektów z sektorów lub podsektorów, dla których określone zostały zryczałtowane procentowe stawki dochodów 35. 4.2.5. Określenie maksymalnej stopy współfinansowania projektu Dla obliczania poziomu dofinansowania stosuje się metodę luki w finansowaniu. Polega ona na obliczeniu wskaźnika pozwalającego oszacować wysokość dofinansowania z funduszy UE dla projektów generujących dochód 36. W obecnej perspektywie finansowej metodę tę stosuje się do projektów generujących dochód. Nie ma ona zastosowania w przypadku projektów, których poziom dofinansowania 34 Przy określaniu przyszłego poziomu taryf należy mieć na uwadze, że na tyle ile to możliwe powinny one pokrywać generowane koszty, w szczególności nakłady inwestycyjne oraz koszty operacyjne i nakłady odtworzeniowe, jak również koszty związane z zanieczyszczeniem środowiska. Zgodnie z zaleceniami, struktura taryf powinna maksymalizować przychody projektu przed uwzględnieniem subwencji/dotacji, przy uwzględnieniu kryterium dostępności cenowej.(próg zdolności gospodarstw domowych do ponoszenia kosztów zakupu dóbr i usług zapewnianych przez projekt). 35 Przykładowo gospodarka wodno-ściekowa 25%, transport kolejowy 20%. Por. Załącznik V do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013. 36 Są to projekty, które generują dochód w fazie operacyjnej. Wyłączone są tu operacje finansowane wyłącznie z Europejskiego Funduszu Społecznego, operacje, których całkowity kwalifikowalny koszt nie przekracza 1 mln EUR; pomocy technicznej, wparcia udzielanego instrumentom finansowym lub przez instrumenty finansowe, operacji, dla których wydatki publiczne przyjmują postać kwot ryczałtowych lub standardowych stawek jednostkowych, operacji realizowanych w ramach wspólnego planu działania, operacji, dla których wydatki publiczne przyjmują postać kwot ryczałtowych lub standardowych stawek jednostkowych, operacji realizowanych w ramach wspólnego planu działania, operacji, dla których kwoty lub stawki wsparcia są określone w Załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), operacji, dla których wsparcie w ramach programu stanowi: pomoc de minimis. Ponadto, projektem generującym dochód może być także projekt, którego całkowity koszt kwalifikowalny nie przekracza progu 1 mln EUR, o ile instytucja zarządzająca danym programem operacyjnym zawrze go w priorytecie lub działaniu, dla którego maksymalny poziom dofinansowania został ustalony przy zastosowaniu metody zryczałtowanych procentowych stawek dochodów. Por. Wytyczne, op. cit., s. 15-16. 19

jest określany z wykorzystaniem metody zryczałtowanych procentowych stawek dochodów oraz projektów, dla których nie jest możliwe obiektywne określenie przychodu z wyprzedzeniem. Określając poziom wsparcia projektu należy obliczyć maksymalną stopę współfinansowania, możliwą do uzyskania zgodnie z Regulaminami Konkursów Dotacji. Należy uwzględnić wszystkie aspekty niezbędne do określenia intensywności wsparcia. Należy również wykazać, czy projekt jest zgodny z regulacjami dotyczącymi pomocy publicznej, w szczególności wykazać, że nie jest on objęty pomocą de minimis lub pomocą publiczną. 4.2.6. Kwalifikowalność podatku VAT W analizach mających na celu ustalenie poziomu dofinansowania projektów funduszami Unii Europejskiej należy uwzględnić kwalifikowalność podatku VAT, a tym samym odpowiedzieć na pytanie, czy projektodawca ma możliwość jego odzyskania. Mogą tu wystąpić tu następujące sytuacje: podatek VAT nie stanowi wydatku kwalifikowalnego, ponieważ może zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe, podatek VAT stanowi wydatek kwalifikowalny, ponieważ nie może zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe oraz gdy jest on niekwalifikowalny, ale stanowi rzeczywisty nieodzyskiwalny wydatek podmiotu ponoszącego wydatki, cześć podatku VAT może zostać odzyskana w oparciu o przepisy krajowe, wówczas należy określić, jaki poziom procentowy wydatków jest kwalifikowalny. W analizach finansowych podatek VAT powinien być wyodrębniony jako osobna pozycja analizy finansowej. W przypadku, gdy nie stanowi on wydatku kwalifikowanego analiza powinna być sporządzana w cenach netto, zaś gdy VAT stanowi wydatek kwalifikowany w cenach brutto. 4.3. Nakłady inwestycyjne projektu Nakłady inwestycyjne są istotnym elementów kosztów projektu. Obejmują one: koszty przygotowawcze (koszty fazy przedrealizacyjnej), koszty związane z obsługa projektu (np. wynagrodzenia inżyniera kontraktu) i właściwe wydatki inwestycyjne. Nakłady inwestycyjne należy podać na podstawie najbardziej aktualnych i wiarygodnych danych wraz ze wskazaniem źródeł szacunków (np. kosztorys inwestorski, przetarg, oferty potencjalnych wykonawców, doświadczenia wnioskodawcy). Wykazuje się je w podziale na 20

koszty kwalifikowalne i niekwalifikowalne 37 w cenach netto. Dla każdej pozycji podaje się stawkę podatku VAT oraz stawkę amortyzacji. Prowadząc analizę finansową przyszły beneficjent bazuje na danych zawartych w kosztorysach i przygotowanym harmonogramie rzeczowo-finansowym przedsięwzięcia. Należy go sporządzić co najmniej w okresach rocznych (zalecane okresy kwartalne), przedstawiając wydatki w takim samym układzie, jak to zostało pokazane w zestawieniu nakładów inwestycyjnych. Powinien obejmować wszystkie istotne działania podejmowane w ramach realizowanego projektu. Przystępując do analiz należy sprawdzić, czy przygotowany harmonogram rzeczowofinansowy jest wykonalny czasowo i technicznie, a także czy na odpowiednim etapie możliwa jest jego weryfikacja. Warto tu zwrócić uwagę na logikę powiązań poszczególnych elementów harmonogramu w odniesieniu do specyfiki danego projektu inwestycyjnego. W analizie finansowej projektu analizy należy uwzględnić wartość odpisów amortyzacyjnych. W harmonogramie powinno wykazać się także koszty odtworzeniowe (niebędące kosztem kwalifikowanym). Odtworzeniu mogą podlegać tylko te środki trwałe, które zostały całkowicie zamortyzowane w trakcie okresu eksploatacji. Do grupy tej zalicza się np. zakup ruchomych środków trwałych urządzeń niebędących składnikiem nakładów rozwojowych i modernizacyjnych, nakłady na remonty generalne, wymianę wyposażenia technicznego po okresie użytkowania. Elementem harmonogramu mogą być także rezerwy na nieprzewidziane wydatki. Ponieważ nie stanowią one przepływu środków pieniężnych, nie uwzględnia się ich w wyliczaniu wskaźnika luki w finansowaniu, wskaźników efektywności finansowej i ekonomicznej oraz trwałości projektu. Wartość rezerw na nieprzewidziane wydatki powinna być podawana w oddzieleniu od nakładów inwestycyjnych. 4.4. Kalkulacja przychodów Oszacowanie wielkości przychodów to jeden z najważniejszych elementów analizy finansowej projektu. Są one częścią rachunku przepływów finansowych, mają istotny na poziom wskaźników efektywności projektu. Wymagane elementy prognozy przychodów to ustalenie programu (prognozy) sprzedaży na bazie przeprowadzonej analizy popytu oraz 37 Kwalifikowalność kosztów wynika z Wytycznych w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach poszczególnych Programu Operacyjnych oraz Krajowych wytycznych dotyczących kwalifikowalności wydatków w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w przyjętym okresie programowania. Dla poszczególnych wydatków kwalifikowanych warto przedstawić uzasadnienie ponoszenia wydatków kwalifikowanych. 21

kalkulacja cen jednostkowych. Wielkość przychodów należy zaplanować dla całego okresu objętego analizą. Prognozy w tym zakresie szacuje dla każdego kolejnego roku na bazie przeprowadzonej analizy popytu oraz kalkulacji cen jednostkowych. Dla oszacowania wielkości przychodów należy przeprowadzić analizę popytu. W jej ramach przedstawia się zakres oferowanych produktów/usług przy założeniu działalności projektodawcy w wariancie bez projektu oraz przy jego realizacji. Istotnym elementem przyjmowanych założeń popytowych jest rozpoznanie rynku, przede wszystkim określenie wielkości zapotrzebowania na produkty i usługi generowane przez projekt. Należy tu uwzględniać liczbę odbiorców, ich strukturę i preferencje, a także potencjał finansowy. Przyszły popyt powinien być szacowany przy uwzględnieniu prognoz makroekonomicznych i sektorowych. Szczególnie istotne znaczenie relacja proponowanego poziomu cen do dochodów społeczeństwa. Ważne jest także uwzględnienie obecnego poziomu usług oferowanych w zakresie przedmiotu projektu. Stosując metodę standardową w szacunkach liczby użytkowników należy wykazać wyłącznie użytkowników infrastruktury objętej projektem. W przypadku budowy zupełnie nowego obiektu, liczba użytkowników w wariancie bez projektu będzie równa zero. W metodzie złożonej należy podać liczbę użytkowników wszystkich produktów lub usług projektodawcy i operatora (jeśli występuje). Często popełnianym błędem, mającym wpływ na osiągniecie zakładanych finansowych efektów realizacji projektu jest zbyt optymistycznie planowanie przyszłego popytu. Dlatego istnym jest potwierdzenie, czy podane źródła szacunku popytu są wiarygodne. Drugim elementem kształtowania przyszłych przychodów projektu jest kalkulacja ceny. W punkcie tym należy przedstawić opis aktualnej i przyszłej polityki cenowej, podać kalkulację ceny jednostkowej, a także wskazać poziom samofinansowania oraz ewentualną wysokość dopłat z budżetu samorządowego. W ramach kalkulacji wykazuje się różnicę w poziomie opłat wywołaną realizacją przedsięwzięcia pomiędzy opłatami skalkulowanymi dla wariantu inwestycyjnego i wariantu bezinwestycyjnego. W przypadku projektów generujących dochód, dla których istnieje możliwość obiektywnego określenia przychodu z wyprzedzeniem, przy określaniu taryf i cen należy pamiętać, aby wariant bez projektu zakładał taką samą lub niższą marżę zysku operacyjnego jak wariant z projektem. 22